Dróżki kalwaryjskie rozmieszczone są na przestrzeni 6 km, wkomponowane w malowniczy krajobraz beskidzki. Dróżki swoją kompozycją topograficzno-architektoniczną przypominają miejsca święte w Jerozolimie. Jest to więc swoista kopia jerozolimskiej Drogi Bolesnej z zespołem kaplic w stylu barokowym i manierystycznym, do odprawiania rozważań o Męce Pańskiej oraz o tajemnicach życia Matki Bożej.

Dróżki kalwaryjskie są częścią Sanktuarium, które jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc pątniczych w Polsce oraz zaliczane do najciekawszych założeń krajobrazowo-architektonicznych w Europie. Rocznie przybywa tu ponad milion pielgrzymów. Największą frekwencją cieszą się obchody Wielkiego Tygodnia z Chwalebnym Misterium Pańskim oraz uroczystości Pogrzebu i Triumfu Matki Bożej w sierpniu.

Dróżki kalwaryjskie rozłożyły się na stokach góry Lanckorońskiej (530 m) i góry Żar (527 m), w odległości 35 km na południowy zachód od Krakowa i 14 km na wschód od Wadowic; administracyjnie Kalwaria należy do archidiecezji krakowskiej, a w zakresie administracji państwowej do powiatu wadowickiego i województwa małopolskiego.

Historia

Początki Dróżek kalwaryjskich i Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej sięgają roku 1600, kiedy to Mikołaj Zebrzydowski, wojewoda krakowski, wzniósł na górze Żarek (w masywie Żaru) kaplicę Ukrzyżowania Pana Jezusa według gipsowego modelu jerozolimskiej kaplicy Świętego Krzyża, przywiezionego z Jerozolimy przez Hieronima Strzałę, dworzanina zamku lanckorońskiego. Wkrótce Mikołaj Zebrzydowski postanowił wznieść również kaplicę Grobu Chrystusa według modelu jerozolimskiej kaplicy Grobu Pańskiego.

Przełomowe znaczenie dla rozwoju dróżek kalwaryjskich miała książka Christiana Adrichomiusza, opisująca Jerozolimę w czasach Chrystusa z którą zetknął się Mikołaj Zebrzydowski około 1604 roku. Postanowił wówczas ufundować, wzorowane na Jerozolimie, stacje Męki Pańskiej, tym bardziej, że dopatrzył się w swoich posiadłościach, rozłożonych pomiędzy Lanckoroną i Żarem, znacznego podobieństwa do położenia Jerozolimy. Wzgórze Żarek nazwano Golgotą, wzniesienie pod Lanckoroną – górą Oliwną, pagórek w okolicy dzisiejszej Kaplicy Dom Kajfasza – górą Syjon, wzniesienie pod przyszły Ratusz Piłata – górą Moriah, a rzekę Skawinkę nazwano Cedronem.

Pomiarów terenu pod dróżki dokonał ks. Feliks Żebrowski, matematyk i astronom, przyjaciel Zebrzydowskiego. Kaplice na dróżkach, odznaczające się oryginalnością rozwiązań architektonicznych i starannym wykończeniem, stanęły w latach 1605 – 1617.

Z sanktuarium kalwaryjskim i dróżkami był mocno związany Papież Jan Paweł II, który przybywał tu wielokrotnie.

Przyroda

1 XII 1999 r. obszar dróżek kalwaryjskich wraz z bazyliką i Klasztorem oo. Bernardynów, ze względu na unikalną wartość przyrodniczą, kulturową i kultową, został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa na posiedzeniu Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO w Marakeszu (Maroko) pod nazwą: Krajobrazowy Zespół Manierystycznego Parku w Kalwarii Zebrzydowskiej.

Na obszarze dróżek występują liczne drzewa. Dominują buki zwyczajne (Fagus sylvatica), ale są także kasztanowce zwyczajne (Aesculus hippocastanum), lipy szerokolistne (Tilia platyphyllos), dęby szypułkowe (Qercus robur), klony zwyczajne (Acer platanoides), brzozy brodawkowate (Betula pendula), jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior) oraz robinie akacjowe (Robinia pseudoacacia).

Jest tutaj dużo bardzo starych drzew. Opiekę nad dróżkowymi trasami roztaczali bernardyni już w XVII wieku i sadzili wzdłuż nich lipy dla zapewnienia cienia, potrzebnego dla odpustowych pątników w czasie letnich upałów. Traktuje o tym dokument gwardiana Bernardyna Zebrzydowskiego z 1705 roku, w którym wzywał on mieszczan Zebrzydowa (dawna nazwa Kalwarii Zebrzydowskiej), aby nie łamali gałęzi z drzew na dróżkach.

W XVIII wieku istniała już aleja lipowa między Bramą Zachodnią a stacją Płaczących Niewiast.

W 1777 roku książę Józef Czartoryski, porozumiawszy się z gwardianem Prokopem Wainfelsem, obsadził granice dróżek lipami i kasztanami na wzór wspomnianej wyżej alei, w celu odgrodzenia tras pątniczych od gruntów uprawnych.

Ponieważ okres wegetacji kasztanów jest niedługi, a niektóre lipy uległy zniszczeniu, br. Dominik Koczur posadził na trasach dróżkowych w II połowie XIX wieku bardzo dużo nowych drzew. Działo się to głównie w latach 1935 i 1956(???). Wówczas miało miejsce większe zadrzewienie (siedemset sztuk) tras dróżkowych. Kilkaset drzew zasadzono też w roku 1970 oraz 1998 (sześćset osiemdziesiąt sztuk dębów, kasztanowców zwyczajnych i lip).

W 2003 r. drzewostan zwiększył się o siedemdziesiąt pięć sztuk dębów czerwonych oraz dwanaście sztuk jesionów przy alei prowadzącej od kaplicy św. Rafała w dół.

Oprócz drzew na trasach dróżkowych występują: krzewy bzu czarnego (Sambucus nigra) i dzikiej róży (Rosa canina) oraz kwiaty między innymi takie jak: złocień właściwy (Leucanthemum vulgare), jaskier ostry (Ranunculus acris), szałwia łąkowa (Salvia pratensis), niezapominajka błotna (Myosotis palustris), wiązówka błotna (Filipendula ulmaria).

Na dróżkach można spotkać dzięcioły (Picidae), wróble (Passer domesticus), sikorki bogatki (Parus major) oraz wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris).

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została wyznaczona w oparciu o walory przyrodnicze, kulturowe i religijne. Wyznaczono poszczególne jej etapy (przystanki) nawiązując do istniejących już tras dróżkowych.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od Kaplicy Ukrzyżowania, która znajduje się w północno-zachodniej części dróżek, na górze Żar. Jej budowę rozpoczął Mikołaj Zebrzydowski w 1600 r. a wzorował się na Kaplicy Krzyża Świętego w Bazylice Zmartwychwstania Pańskiego w Jerozolimie. W 1623 r. Jan Zebrzydowski dokonał powiększenia tej świątyni do dzisiejszych rozmiarów.

2. Schodzimy kamiennymi schodkami w dół do pustelni św. Heleny. Powstała ona za czasów Jana Zebrzydowskiego po 1632 r. na północno-zachodnim stoku góry Żar. Na przedniej ścianie widnieje krzyż, który opada skośnie. We wnętrzu pustelni znajduje się przedsionek, trzy izdebki mieszkalne oraz w części frontowej Kaplica Znalezienia Krzyża.

3. Kierujemy się szlakiem w dół, przechodząc obok Kaplicy Obnażenia. Obserwujemy bujnie rozkwitającą przyrodę. Napotykamy tutaj stanowiska jaskra ostrego (Ranunculus acris) oraz szałwii łąkowej (Salvia pratensis).

4. Idąc dalej widzimy kaplicę z ołtarzem, pięknymi organami i malowidłami. Jest to Kościół Trzeciego Upadku a obok niego zauważamy drzewo dużych rozmiarów. Jest to dąb bezszypułkowy (Quercus petraea), którego obwód wynosi 417 cm.

5. Nadal schodzimy szlakiem w dół, a następnie przechodzimy przez asfaltową drogę i jesteśmy na wprost Kaplicy Płaczących Niewiast. Wybudowana w roku 1782, przebudowana od fundamentów według projektu br. Kamila Żarnowskiego w roku 1902. Ma kształt prostokąta z absydą od strony północnej.

6. Dalej idziemy wzdłuż alei dębów i kasztanów, gdzie szeregowo rosną dęby bezszypułkowe (Quercus petraea) oraz kasztanowce zwyczajne (Aesculus hippocastanum). Wśród nich wyróżnia się potężny dąb, mający 465 cm szerokości, do objęcia którego potrzebowaliśmy aż czterech osób.

7. Po chwili zauważamy kolejny niesamowity okaz dębu, bo mający w obwodzie aż 570 cm. Jego wygląd jest charakterystyczny, ponieważ z jednej strony ma zniszczoną korę.

8. Idąc wzdłuż alei widzimy kolejne "ciekawe" drzewo, które zaskakuje nas swym wyglądem, "lipa z lipy " – tak nazywamy ten okaz. Wyglądem przypomina nam człowieka czy potwora rozwierającego paszczę, gdyż jego wnętrze jest ciekawie wydrążone. Jest to lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos).

9. Kolejnym naszym przystankiem jest stary, opuszczony, drewniany domek, który zauważamy po naszej lewej stronie. Obok niego znajduje się tak samo stara studnia. Myślimy, że całkiem niedawno ktoś tutaj mieszkał, ponieważ dom nie jest zniszczony.

10. Kierując się cały czas na południe dochodzimy do drogi asfaltowej, przechodzimy przez nią i na wprost widzimy Kaplicę Drugiego Upadku. Została ona wybudowana w latach 1615-1616. Kaplica ma charakter budowli z dwiema kondygnacjami, rozdzielonymi na zewnątrz mocno zarysowanym gzymsem. Wewnątrz znajduje się kamienna figura Chrystusa upadającego pod krzyżem.

11. Następnym przystankiem jest ciekawy okaz dębu, z którego pozostał jedynie nagi, wysoki pień kolorem i kształtem przypominający pomnik.

12. Na naszej trasie widzieliśmy wiele starych i wielkich drzew. Myśleliśmy, że rekord został już pobity. Jednak zauważony przez nas dąb ma w obwodzie 6m! To niesamowite!

13. Kierujemy się teraz na lewo, gdzie widnieje Pałac Heroda otoczony dębami. Pałac ten zbudowany został w 1609 r. W jego wnętrzu znajdują się trzy ołtarze.

14. Idąc dalej zauważamy pomnik przyrody - dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) z przymocowaną tabliczką z napisem "Pomnik przyrody prawem strzeżony". Jest to piękne drzewo, jednak nie ma dużego obwodu, w porównaniu do spotkanych wcześniej drzew, bo ledwie 320 cm.

15. Na wprost dochodzimy do Kaplicy Świętej Weroniki. Wybudowana została ona w roku 1926 na miejscu zniszczonej z lat 1632-1641. Ma kształt kwadratu i jest otwarta z czterech stron arkadami. W jej wnętrzu znajduje się kamienna figura św. Weroniki.

16. Wędrując nadal ścieżką w dół dochodzimy do mostu kolejowego. Jest to solidny, żelazny most. I właśnie na tym moście kończymy naszą trasę.

Bibliografia

• Aas Gregor, Riedmiller Andreas, Encyklopedia kieszonkowa. Drzewa, Warszawa 1995


• Dróżki Kalwaryjskie, krótki opis Bazyliki oraz Dróżek Pana Jezusa i Matki Bożej w Kalwarii Zebrzydowskiej, Kalwaria Zebrzydowska 1986


• Dróżki kalwaryjskie. Mapa – Przewodnik. Wydawnictwo Calvarianum


• Hensel Wolfgang, Drzewa. Rozpoznawać – Podziwiać – Chronić, Warszawa 2000


• Kalwaria Zebrzydowska. Sanktuarium pasyjno – maryjne – informator. Przygotowanie i redakcja: O. Wenancjusz Stasiuk OFM, tekst: O. Mikołaj Rudyk OFM


• Pielgrzym kalwaryjski – czasopismo sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej, nr 10/2001; nr 3/1999; nr 21/2004; nr 1/1998


• Rotański Krzysztof, Rotański Krzysztof Marek, Atlas i klucz. Drzewa i krzewy, Krzeszowice 1999


• Seneta Włodzimierz, Dendrologia, Warszawa 1973


• Szwedler Inga, Sobkowiak Mirosław, Spotkania z przyrodą – Rośliny, Warszawa 1999


• O. Wyczawski Hieronim Eugeniusz OFM, Kalwaria Zebrzydowska – Historia Klasztoru Bernardynów i Kalwaryjskich Dróżek, Kalwaria Zebrzydowska 2006


• Strona Sanktuarium Pasyjno-Maryjnego, Klasztoru OO. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, http://www.kalwaria.ofm.pl/


• Strona Szkoły Podstawowej nr 1 w Stanisławiu Dolnym: http://www.sp1stanislawd.prv.pl.

Uwagi

Infrastruktura: Wzdłuż tras dróżkowych nie ma ławek i miejsc wydzielonych dla odpoczynku, jednak obok przylegającego do dróżek Klasztoru Bernardynów na podwórzu klasztornym zwanym Dziedzińcem Arkadowym znajdują się liczne ławki, sanitariaty, restauracja i kawiarnia, domy noclegowe dla pątników, sklep z pamiątkami i wydawnictwami religijnymi. Dziedziniec ten jest miejscem pięknie utrzymanym z kolorowymi rabatami kwiatowymi, skalniakami, trawnikami, drzewami pięknie komponującymi się w całość, gdzie odpoczynek jest prawdziwą przyjemnością.

Na środku dziedzińca wznosi się kamienna figura Matki Bożej, dłuta Wojciecha Samka z Bochni z 1913 r., a poniżej naprzeciw kawiarni, fontanna z figurą św. Franciszka z Asyżu (2000). Od strony południowej w połowie dziedzińca, znajduje się brama wjazdowa z 1774 r., wyglądem przypominająca basztę, z dachem mansardowym (łamanym). Podobna baszta znajduje się w południowo – zachodnim narożniku dziedzińca (pochodzi z XVIII w.). Od XVIII w. do 1950 r. w miejscu dzisiejszego dziedzińca mieściło się gospodarstwo klasztorne, przebudowane po 1970 r. na cele pielgrzymkowe. Obok klasztoru znajduje się także parking samochodowy.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II w Stanisławiu Dolnym
Stanisław Dolny 256
34-130 Kalwaria Zebrzydowska
e-mail: sp1stanislawd@iap.pl
Opiekun grupy:
Iwona Kwietniowska 

Autorzy opisu:
uczniowie kl. IV, V, VI, członkowie Szkolnego Klubu Europejskiego:
- grupa dziennikarsko-reporterska: Katarzyna Filek, Gabriela Jaworska, Marzena Bieniecka, Karina Tyrała,
- grupa plastyczno-projektowa: Kamil Kajdas, Aleksandra Adamik, Magdalena Wąsowicz, Karolina Brańka,
- grupa fotograficzno-planistyczna: Klaudia Faber, Wiktoria Gaura, Joanna Adamik,
- grupa komputerowo-internetowa: Weronika Pająk, Anna Wójtowicz, Weronika Gładyś.

Współpracujacy nauczyciele:
mgr Anna Łabędź.

Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy Zakonowi Bernardynów przy Klasztorze w Kalwarii Zebrzydowskiej za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu.

Ładowanie danych ...