Gmina Dobczyce leży w województwie małopolskim, powiecie myślenickim. W jej skład wchodzi trzynaście wsi i jedno miasto. Nowa Wieś leży w północnej części gminy. W miejscowości są trzy większe obszary leśne. Jednym z nich jest las zwany “Brzegiem”. Jest on własnością prywatną, należy do 13 współwłaścicieli. Jednak wszyscy mieszkańcy mają możliwość korzystania z jego walorów. Właściciele to przeważnie mieszkańcy wsi. Powierzchnia Nowej Wsi wynosi 203 hektary, wszystkie lasy zajmują 23 hektary 42 ary, zaś interesujący nas teren “Brzeg” obejmuje 5 hektarów. Las jest położony przy drodze biegnącej z Dobczyc do Wieliczki przez przysiółek Gaiska. Fragment tej drogi stanowi południową granicę lasu. Granica zachodnia to początkowo droga bita, którą dojeżdżają do domu mieszkańcy pobliskich domów, a potem jest to ścieżka, którą można dotrzeć do pól uprawnych. Przez las przebiega droga, którą właściciele mogą wywozić drewno lub dojechać do pól.

Historia

Nowa Wieś powstała z części wsi Sieraków w 1820 roku. Większość majątku była w rękach właściciela folwarku położonego w przysiółku Wielka Góra, w tym także las “Brzeg”. Mieszkańcy mogli zbierać w nim tak zwane “suchary”, czyli suche gałęzie. Na początku XX wieku właściciel Jan Szybowski rozparcelował swoje włości i zdecydował się sprzedać majątek w Nowej Wsi (wówczas też część działki sprzedał, a część podarował pod budowę szkoły podstawowej, w której nauka rozpoczęła się w 1903 roku). Pan Szybowski osiedlił się w pobliskim Niezdowie i prowadził karczmę na rozwidleniu dróg do Krakowa, Myślenic i Bochni. Folwark i część lasu kupiła Bronisława Więckowska żona zastępcy notariusza z Dobczyc. Jednak po kilku latach sprzedała wszystko miejscowym rolnikom. Las “Brzeg” przeszedł w ręce kilku bogatszych mieszkańców wsi. Od tego czasu jest przekazywany kolejnym spadkobiercom ich rodzin. Jak wspominają starzy mieszkańcy, dawniej las był “czysty”, to znaczy nie było w nim suchych gałęzi, bo wszystkie zbierano i służyły one do palenia w piecach, zwłaszcza przed zimą każdy właściciel zaopatrywał się w opał z lasu.

W czasie II wojny życie było bardzo ciężkie, co zebrano z pól trzeba było oddać Niemcom na tak zwany kontyngent. Część plonów ukrywano, aby wyżywić rodziny, które wówczas były liczne. Zboża na mąkę mielono na żarnach, jednak w czasie wojny zabroniono ich posiadania i używania. Niemcy chodzili po domach i sprawdzali, jak przestrzegany jest zakaz. Gdy znaleźli taki młynek trzeba było spalić część drewnianą, a kamienie z żarna rozbić, albo utopić w studni. Jeden z właścicieli lasu, mieszkający nieopodal, zrobił w lesie bunkier, czyli głęboką dziurę, zabezpieczoną tak, aby nie było jej widać. Tam przechowywał żarna, tam też mielono zboże. Jeden z domowników zajmował się mieleniem, a inny chodził po lesie i sprawdzał czy jest bezpiecznie. Za złapanie na “gorącym uczynku” Niemcy wywozili do obozów lub do Niemiec na roboty przymusowe. Las był też doskonałym schronieniem w razie innych niebezpieczeństw grożących ze strony wrogów.

Obecnie właściciele zajmują się zagospodarowaniem lasu, wycinają drzewa, nasadzają nowe. Jednak nikt nie zbiera “sucharów”, bo ludzie do palenia używają węgla lub gazu. Mieszkańcy zbierają tu grzyby, czarne jagody, maliny i jeżyny. Prowadzone są tutaj lekcje przyrody, uczniowie obserwują zmiany związane z porami roku. Las jest inspiracją do lekcji plastyki i muzyki. Uczniowie uczestniczą też w akcjach sprzątania lasu, zwykle jesienią i na wiosnę. Las produkuje tlen, pochłania dwutlenek węgla, magazynuje wodę, zatrzymuje zanieczyszczenia, tłumi hałas, działa kojąco na ludzi, zabezpiecza przed erozją wodną, utrwala brzegi dopływów rzeki Młynówki, łagodzi siłę wiatru, dodatnio wpływa na klimat, zwiększając wilgotność powietrza.

Przyroda

Las jest usytuowany na pagórku na obszarze nieprzydatnym dla rolnictwa, wierzchowina leży na wysokości 294 m n.p.m., wysokość względna pagórka wynosi 30 m. Pod względem geograficznym obszar ten należy do działu Karpackiego i piętra Pogórza. Przeważają tu gleby bielicowe, brunatne, kwaśne. W obrębie lasu jest kilka odkrywek geologicznych z piaskiem, piaskowcami i zlepieńcami. Las jest mieszany, choć dominują drzewa liściaste. Jest tu duża różnorodność roślin.

Rosną tu: dąb szypułkowy (Quercus robur), olcha szara (Alnus incana), lipa drobnolistna (Tilia cordata), grab zwyczajny (Carpinus betulus), klon zwyczajny (Acer platanoides), sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), świerk pospolity (Picea abies). W podszycie są: jeżyna fałdowana (Rubus plicatus), malina właściwa (Rubus idaeus), żarnowiec miotlasty (Sarothamnus scoparius), robinia akacjowa (Robinia pseudacacia), trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus), dereń świdwa (Cornus sanguinea), kalina koralowa (Viburnum opulus), jarząb pospolity (sorbus aucuparia), leszczyna pospolita (Corylus avellana), szakłak pospolity (Rhamnus catharticus), śliwa tarnina (Prunus spinosa), dziki bez czarny (Sambucus nigra). W runie rosną: borówka czarna (Vaccinium myrtillus), poziomka pospolita (Fragaria vesca), knieć błotna (Caltha palustris), kosmatka żółtawa (Luzula flavescens), narecznica samcza (Dryopteris filix - mas), pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta), skrzyp polny (Equisetum sylvaticum), kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum multiflorum), wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris), szczawik zajęczy (Oxalis acetosella), dzwonek rozpierzchły (Campanula patula), wierzbówka kiprzyca (Epilobium angustifolium), konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium), miodunka plamista (Pulmonaria officinalis), fiołek leśny (Viola reichenbachiana), przytulia czepna (Galium aparine), pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus), zawilec gajowy (Anemone nemorosa).

Jest tu duża różnorodność mchów, najliczniej występuje płonnik (Polytrichum sp.). Grzyby pełnią rolę zarówno organizmów rozkładających martwą materię, jak i współpracujących z drzewami i roślinami zielnymi. Takie ich współżycie polegające na czerpaniu korzyści przez obydwa organizmy nazywa się mikoryzą. I tak pod dębami rośnie podgrzybek zajączek (Xerocomus subtomentosus), borowik szlachetny (Boletus edulis) i borowik ceglastopory (Boletus luridiformis), zaś pod sosnami maślak zwyczajny (Suillus luteus). Są tu też czubajka kania (Macrolepiota procera), pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius), zwany tu "liszką" i koźlarz pomarańczowożółty (Leccinum testaceoscabrum), zwany popularnie "czerwonkiem". Jesienią pnie ściętych drzew pokrywa opieńka miodowa (Armillariella mellea). Rosną tu różne gatunki muchomorów, wśród nich muchomor czerwony (Amantia muscaria), muchomor sromotnikowy (Amantia phalloides). Ze zwierząt żyją tu: sarna (Caproelus caproelus), wiewiórka (Sciurus vulgaris), lis rudy (Vulpes vulpes), zając szarak (Lepus europaeus), żaba trawna (Rana temporaria), zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix), łasica (Mustela nivalis), jeż (Erinaceus europaeus), jelonek rogacz (Lucanus cervus), mrówka rudnica (Formica rufa), żuk wiosenny (Geotrupes vernalis), trzmiel ziemny (Bombus terrestris), świetlik (Lampyris noctiluca) i sporo ptaków – dzięcioł duży (Picoides major), pliszka siwa (Motacilla alba), gołąb grzywacz (Columba palumbus), bażant (Phasianus colchicus), jastrząb (Accipiter gentilis), kukułka (Cuculus canorus), rudzik (Erithacus rubecula), kwiczoł (Turdus pilaris), gil (Emberiza citrinella), sójka (Garrulus glandarius), gawron (Corvus frugilegus).

Ścieżka

Jest to ścieżka przyrodnicza, zawiera elementy faunistyczne, florystyczne, geologiczne. Wychodzimy ze szkoły w kierunku południowo-zachodnim, przechodzimy przez jezdnię, idziemy łąką do lasu.

1.Wzdłuż zachodniego brzegu lasu jest polna ścieżka, zatrzymujemy się na jej początku. Tu znajdują się najstarsze drzewa w lesie. Są to dęby i jesiony. Posadzone już po wojnie, mają około 60 lat. Mierzymy obwód wybranego drzewa na wysokości około jednego metra nad ziemią. Wiedząc o tym, że roczny przyrost drzew to 2-3 centymetry średnicy, dzielimy pomierzony obwód przez 2, następnie przez 3 i obliczamy średnią tych dwóch ilorazów. Jest to przybliżony wiek drzewa. Tu rośnie też klon, których niewiele jest w lesie, z charakterystycznymi owocami – skrzydlakami. Idąc wzdłuż granicy lasu można obserwować 3 elementy skraju lasu, czyli ekotonu. Składa się na niego: oszyjek? (zbiorowisko krzewów), okrajek (zbiorowisko roślin zielonych) i welon (zbiorowisko pnączy wspinających się na krzewy i drzewa). W oszyjku rosną: szakłak, robinia, tarnina, trzmielina, dziki bez. Okrajek stanowią koniczyna, pokrzywa, przytulia czepna. Welon to chmiel, powój i kielisznik zaroślowy.

2. Idąc dalej dochodzimy do modrzewia. Modrzew to jedyne iglaste drzewo, które zrzuca igły na zimę. Igły ma miękkie, jasnozielone, zebrane po 30-40. Dojrzałość do kwitnienia osiąga w wieku 30-60 lat. Kwitnie co 3-5 lat. Dojrzałe szyszki maja długość do 4 cm, są brązowe i pozostają na gałęziach jeszcze przez kilka lat po wysianiu nasion. Osiąga on około 20 metrów wysokości.

3.Schodzimy stromą ścieżką w kierunku wschodnim. Tu znajduje się leśny strumyk, który dalej łączy się z dopływem rzeki Młynówki (dopływem rzeki Raby) i możemy oglądać ciekawe formy erozyjne. W wielu miejscach woda nabiera brązowego zabarwienia, co świadczy o dużej zawartości żelaza w podłożu. Wiosną rosną tu całe połacie knieci błotnej, czyli popularnych kaczeńców, szczawik, chronione parzydło leśne.

4.Kierujemy się dalej na południe, tym razem pod górę, dochodzimy do szerokiej polnej drogi, tędy gospodarze dojeżdżają w głąb lasu, gdy zabierają drewno. Na początku droga ma charakter jaru, wyżłobionego w skałach piaskowcowych. Po obu jego stronach znajdują się połacie różnorodnych mchów. Wśród nich dominuje płonnik?. Wyróżniamy jego elementy budowy: chwytniki, listki, łodyżkę, zarodnię z zarodnikami i czapeczkę.

5. Schodzimy ścieżką w kierunku południowo-zachodnim, dochodzimy do odkrywki geologicznej. Można tu świetnie zaobserwować układ korzeni, warstwy gleby brunatnej i zachodzącą sukcesję. Tutaj też na pniach drzew i na skałach rozwijają się porosty, wśród nich chrobotek kieliszkowaty. Oglądamy najpopularniejszą skałę w naszej okolicy, czyli piasek. Rozcieramy na białej kartce odrobinę gleby i rozpoznajemy jej składniki: żółtawe ziarenka skaleni, przeźroczyste ziarenka kwarców, błyszczące drobinki miki, czarne, ostro zakończone ziarna łupków i włókienka substancji organicznych.

6. Za odkrywką jest stroma ścieżka, dochodzimy nią do kilku sosen. Są to drzewa iglaste, o charakterystycznym zabarwieniu kory, łuszczącej się płatami. Na małych krótkopędach wyrastają po 2 igły, niebieskozielone, kłujące. Kwitnie po raz pierwszy w wieku 30-40 lat. Szyszki dojrzałe są szarobrązowe, długości 5-7 centymetrów. Tu doskonale można zaobserwować piętrowość roślinności - runo leśne, z borówką czernicą, podszyt z leszczynami i jarzębiną oraz wysokie drzewa, z sosną, dębem, świerkiem. Tu możemy posłuchać śpiewu ptaków lub dostrzec owady. Kuka wyłącznie samiec kukułki, samica wydaje głos podobny do chichotu i syku. Wykłuwanie dziupli to ciężka praca, dlatego pracują na zmianę samiec i samica. Świetlik – jest to mały chrząszczyk. Samce mają skrzydełka i latają wśród zarośli, samiczki pozbawione skrzydeł chodzą po ziemi. Ich sygnalizacją to świecące punkciki na odwłokach. Sójka jest zwana siewcą, gdyż przez całą jesień zbiera żołędzie, które chowa do różnych skrytek w ziemi. Potem o nich zapomina, dzięki czemu przyczynia się do rozsiewania drzew.

7. Schodzimy szeroką ścieżką (też o charakterze gospodarczym) w kierunku południowym. Dochodzimy do drogi asfaltowej. Tu na skraju lasu, ukryte wśród roślin jest mrowisko mrówki rudnicy. Są to owady czarne (samce) lub czerwonobrązowe (samice). Odnóża mają długie, mocne. W dużym mrowisku zbudowanym z liści, igliwia i ziaren piasku żyje do 100000 osobników, wśród których większość to robotnice. Raz w roku pojawiają się latające, dojrzałe płciowo samice i samce. Po zapłodnieniu samice zakładają nową kolonię a samce giną. Mrówki te są wszystkożerne. Są pożyteczne, bo oczyszczają las ze szkodników, chętnie żywią się sokami roślinnymi i spadzią mszyc.

8. Schodząc niżej drogi znajdujemy się nad rzeką – dopływem Młynówki, która okala las od południa i zachodu. Tutaj rośnie kosaciec żółty. Nad rzeką żyje winniczek. Winniczek to największy polski ślimak, na brązowej skorupie ma do 5 zwojów. Ślimak pełznie po przeźroczystym śluzie, dzięki falującym ruchom mięśni nogi. Odżywia się ziołami i zielonymi częściami roślin. Jest obojnakiem, ma narządy męskie jak i żeńskie. Do ziemnej jamki składa 40-60 jaj wielkości małego groszku, po kilku tygodniach wykluwają się małe ślimaczki. Winniczek żyje 6 lat. Na obszarze nadrzecznym można znaleźć też ślady bobrowych zębów, które tu zadomowiły się 2-3 lata temu.

9. Wracamy wschodnim brzegiem lasu. Stąd rozciąga się widok na pola uprawne i nadrzeczne łąki. Zdarza się, że można zobaczyć sarny skubiące trawę. Małe sarnięta mają sierść w ciapki. Wśród zieleni lasu i plamek słonecznych są dzięki temu mniej widoczne. Zaatakowana sarna bije napastnika przednimi raciczkami, zupełnie inaczej niż koń, który kopie tylnymi nogami. Z brzegu lasu dostrzeżemy paśnik, który postawił jeden z właścicieli. Zimą można tu zaobserwować tropy zwierząt oraz ścieżki przez nie wydeptane. Jest tu zbiorowisko robinii akacjowej, którą popularnie nazywa się akacją. Kierujemy się na wschód, polną ścieżką, dochodzimy do drogi asfaltowej i kierując się na północ dochodzimy do szkoły.

Bibliografia

• Błaszczyk Elzbieta, Kłos Ewa i inni, Przyroda 5, Warszawa 2000


• Bobrowicz Grzegorz, Tajniki naszych lasów, Wrocław 2005


• Eisenreich Wilhelm, Eisenreich Dorothee, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 1993


• German K. (red), Monografia Ziemi Myślenickiej, Kraków 1993 Grochowski Wiesław, Jadalne owoce leśne, Warszawa 1983


• Gumowska Irena, Leśne skarby, Warszawa 1987


• Kalendarium Nowej Wsi, Nowa Wieś 1997


• Kondracki Jerzy, Geografia fizyczna Polski, Warszawa 197


• Kownacka Maria, Razem ze słonkiem, Warszawa 1975


• Somsak Ladislav (red), Świat roślin, skał i minerałów, Warszawa 199


• Tyralska – Wojtycza Elżbieta, Zielona szkoła – poznaj swoje środowisko, Kraków 2001


• http://pl.wikipedia.org kwiecień 2007


• http://www.dobczyce.pl/ maj 2007

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Nowej Wsi
Nowa Wieś 16
32-410 Dobczyce
e-mail: nowawiesszkola@neostrada.pl
Opiekun grupy:
Bogusława Suder 

Autorzy opisu:
Uczniowie klasy piątej: Karolina Suder, Karolina Węgrzyn, Wioletta Rozwadowska, Natalia Pajor, Karolina Przybysz, Żaneta Matuła, Kamila Kupiec, Mateusz Szybowski, Piotr Suder, Ryszard Twardosz, Adrian Wrona, Patryk Nowak, Łukasz Głąb, Faustyna Sędzik, Wojciech Kania.

Podziękowania:
Dziękujemy mieszkańcom wsi sołtysowi Michałowi Czajczykowi i Helenie Mitan za informacje dotyczące lasu oraz pracownikom Urzędu Gminy i Miasta za pomoc w uzyskaniu danych dotyczących interesującego nas tematu.

Ładowanie danych ...