Lasek Chyszowski przy SP 11 w Tarnowie

Jesteś tutaj:

Strona główna » Inne / pozostałe » Lasek Chyszowski przy SP 11 w Tarnowie

Menu strony

Lasek Chyszowski przy SP 11 w Tarnowie

Województwo: małopolskie

Powiat: grodzki Tarnów

Miasto Tarnów leży we wschodniej części województwa małopolskiego. Opisywany teren znajduje się w jego zachodniej części, w rejonie ulic Wyszyńskiego, Mościckiego, Hodowlanej i rozciąga się pasem z południowego zachodu na północny wschód. Zarząd nad nim sprawuje Gmina Miasta Tarnowa oraz Małopolski Rynek Hurtowy Spółka Akcyjna.

Obszar całego terenu zalesionego to 17 ha. W latach 90. XX wieku została wytyczona ulica Wyszyńskiego rozcinając zadrzewienie z zachodu na wschód na dwie części. W części północnej, równolegle do ulicy Wyszyńskiego, biegnie Rów Chyszowski, który wpada do płynącej przez miasto rzeki Białej.

Infrastruktura: południowa część lasku sąsiaduje ze Szkołą Podstawową Integracyjną nr 11. W części zachodniej znajduje się budynek starej wozowni, w której obecnie mieści się biuro Małopolskiego Rynku Hurtowego, siedziby firm Promogaz i Construction, a także mieszkania prywatne. Od zachodu sąsiadują też z laskiem wiaty i plac MRH oraz powstające jak grzyby po deszczu obiekty przedsiębiorstw w ramach tarnowskiego klastra przemysłowego “Plastikowa Dolina”.

Historia

Pierwsze poświadczone w źródłach wzmianki o Chyszowie pochodzą z 1407 roku, co pozwala twierdzić, iż osada, a później wieś, istniała tutaj już w XIV wieku. Oddzielała ona Strusinę i Tarnów od wsi Świerczków, na gruntach której w XX wieku powstała Państwowa Fabryka Azotowa. Archeolodzy odkryli na terenie wsi stanowiska z okresu neolitu rzymskiego i wczesno średniowiecznego.

Chyszów pierwotnie należał do Spicymira Leliwity. Z czasem przeszedł w ręce rodziny Pilawitów, a następnie stał się własnością rodów szlacheckich: Mikołaja z Rozembarku, rodziny Zalasowskich, Ankwiczów, Józefa Romera. W XVI wieku zagrody w Chyszowie otrzymał Janusz Ostrogski, kasztelan krakowski.

W XIX wieku folwarki chyszowskie stały się własnością rodu Sanguszków. Sanguszkowie to ród książęcy, herbu Pogoń Litewska, wywodzący się od księcia Sanguszki, który był synem księcia Fiodora, brata Władysława Jagiełły. Na początku dobra Sanguszków znajdowały się na Wołyniu. Potem jednak rodzina nabyła nowe na Podolu i w Małopolsce (Lubartow i Tarnów). Wówczas w 1723 roku pierwszym właścicielem Tarnowa stał się książę Paweł Karol Sanguszko.

Największymi posiadłościami tej rodziny był Chyszów i Gumniska. Przeważały na nich grunty orne oraz lasy, zaliczane wtedy do bogactw naturalnych. Wiele z nich znajdowało się na terenach podmokłych, stąd rodzina książęca przeprowadzała liczne prace melioracyjne. Nie przeszkodziło to jednak w tym, aby książę Eustachy Stanisław Sanguszko (1842-1903) zbudował na tych terenach wozownie i stajnie dla koni, którymi się pasjonował. Jego zainteresowania podzielali też następcy: Roman Władysław (1901-1984) oraz Piotr (1937-1989) Sanguszkowie. W XIX wieku folwark Sanguszków w Chyszowie należał do jednego z większych w hrabstwie tarnowskim, zaś stadnina była wielką ich dumą. Aleja wjazdowa do tych zabudowań prowadziła pośród 14 drzew: 6 lip, 6 klonów i 2 robinii akacjowych. Do dziś pozostała tylko jedna lipa, pozostałe drzewa przewróciły się lub uschły na skutek chorób i niesprzyjających warunków atmosferycznych.

W 1905 roku, po śmierci Eustachego Sanguszki, folwarki chyszowskie otoczył opieką Centralny Zarząd Dóbr Książąt Sanguszków. Podstawą działalności gospodarskiej stała się wówczas uprawa zbóż i hodowla czystej rasy konia arabskiego oraz konia półkrwi arabskiej, wykorzystywanego do różnego rodzaju prac gospodarskich.
W połowie lat 20-stych XX wieku miasto Tarnów nabyło od Sanguszków grunt w Chyszowie z myślą założenia tam cmentarza. Jednak ze względu na dużą wilgotność teren ten okazał się nieodpowiedni. Miasto przystąpiło więc do drenowania i wspólnie z Zarządem Dóbr Sanguszków podjęto prace nad oczyszczaniem i pogłębianiem biegnącego tam rowu chyszowskiego, który następnie zaczął pełnić funkcję otwartego kanału miejskiego.

W latach 1945-75 na terenie Chyszowa działało Państwowe Gospodarstwo Rolne. Jednak w rolnictwie tarnowskim nie odgrywało ono znaczącej roli. W skład gospodarstwa wchodziły stajnie i obory, w których oprócz bydła domowego nadal hodowano konie. W związku z tym często odbywały się pokazy i zawody konne. Tuż obok stadniny był staw z dużą ilością ryb, zaś na jego powierzchni można było zobaczyć pływające kaczki i łabędzie. Po zlikwidowaniu PGR – u staw został zasypany.

W 1971 roku architektoniczna firma “Miastoprojekt” z Krakowa opracowała projekt strefy ochronnej. W związku z tym tereny Chyszowa zadrzewiono i przeznaczono jako pas zieleni ochronnej, oddzielającej centrum miasta od Zakładów Azotowych mieszczących się w zachodniej dzielnicy Tarnowa – Mościcach.

W latach 1950-70 w sąsiedztwie lasku, bo tak nazywają ten teren współcześni mieszkańcy dzielnicy, wzniesiono budynki Szkoły Podstawowej nr 11. Obecnie lasek pełni głównie funkcję zieleni izolacyjnej w silnie uprzemysłowionym i zurbanizowanym terenie. Funkcje rekreacyjne spełnia w niewielkim zakresie z powodu braku infrastruktury (alejki, ławki) oraz silnego zagęszczenia roślinności.

Przyroda

Pomimo zlikwidowania w Polsce pojęcia tzw. stref ochronnych wokół zakładów przemysłowych, opisywany teren nadal stanowi bardzo ważny rezerwuar zieleni miejskiej.

Jednym z cenniejszych drzew w Lasku Chyszowskim jest rosnąca tuż przy ogrodzeniu szkoły lipa drobnolistna (Tilia cordata) o obwodzie 349 cm, którą w 1987 roku Wojewoda Tarnowski uznał za pomnik przyrody. Jest to pozostałość po grupowym pomniku przyrody, który pierwotnie tworzyło 14 drzew, stanowiących zadrzewienie towarzyszące zabudowaniom stadniny koni książęcej rodziny Sanguszków. Niestety większość z tych drzew obumarła lub wywróciła się. Pozostała z tej grupy lipa jest w bardzo złym stanie i zapewne w najbliższym czasie podzieli los swoich rówieśników. Pień lipy rozwidla się przy ziemi na dwie równorzędne odnogi, silnie wychylone od pionu i głęboko wypróchniałe.

Bardzo ciekawy pokrój ma wierzba płacząca (Salix chrysocoma Dode) o obwodzie 336 cm, rosnąca przed budynkiem dawnej wozowni. Jej potężny pień rozwidla się na wysokości 2 m na 3 równorzędne odnogi. W rozwidleniach pnia zbiera się próchnica, w której miejsce do życia znalazły różne rośliny zielne, a nawet siewki drzew.

Drzewostan lasku tworzą głównie lipy drobnolistne (Tilia cordata) i klony: zwyczajny (Acer platanoides) i jawor (Acer pseudoplatanus), a więc gatunki rodzime. Występuje tu także lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), topola biała (Populus alba), topola osika (Populus tremula), brzoza omszona (Betula pubescens), klon polny (Acer campestre), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), olsza zielona (Alnus viridis) oraz bujne zarośla wierzbowe (Salix).

Sporo jest gatunków drzew sprowadzanych z zagranicy: topola euroamerykańska (Populus euramericana), kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum), klon jesionolistny (Acer negundo), dąb czerwony (Quercus rubra), jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica) oraz czeremcha amerykańska (Padus serotina). Pomimo jednolitego wieku drzewa są bardzo zróżnicowane pod względem wymiarów, co wynika z różnej szybkości wzrostu różnych gatunków. Najbardziej imponujące rozmiary osiągnęły topole euroamerykańskie.

Lasek rośnie na bardzo żyznych glebach, o czym świadczą hodowane do niedawna na okolicznych polach wymagające rośliny uprawne jak ziemniaki czy buraki. Skład gatunkowy drzewostanu jest sztucznie dobrany przez człowieka, ale pojawiające się naturalnie w runie rośliny zielne mogą świadczyć, że jest to siedlisko lasu łęgowego. Potwierdza to zresztą bliskie sąsiedztwo rzeki Białej, która w dawnych wiekach z pewnością zalewała te tereny podczas spływu dużych wód. Niższą warstwę lasku tworzy w większości bez czarny (Sambucus nigra) i jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius), zaś najniższą przytulia czepna (Galium aparine), glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus), niecierpek pospolity (Impatiens noli – tangere), jaskier kosmaty (Ranunculus lanuginosus), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), a także liczne pokrzywy zwyczajne (Urtica dioica) i rośliny z gromady paprotników (Pteridophyta).

Ciekawa jest również fauna tego terenu. Spośród ptaków warto wymienić: dzięcioła zielonosiwego (Picus canus), sikorkę bogatkę (Parus major), wróble (Passer domesticus), jerzyki (Apus apus), kosy (Turdus merula) i sójki (Garrulus glandarius). Zobaczymy też: mysz polną (Apodemus agrarius), wiewiórkę pospolitą (Sciurus vulgaris), kreta (Talpa europaea), ślimaka wstężyka gajowego (Cepaea nemoralis) oraz ślimaka winniczka (Helix pomatia).

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w oparciu zarówno o walory przyrodnicze jak i historyczne terenu. Poszczególne jej etapy przebiegają ścieżkami już istniejącymi oraz wytyczonymi na nowo. Początkiem ścieżki jest brama wyjściowa z terenu szkoły.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od wejścia na teren zalesiony bramą wyjściową z boiska szkolnego. W ten sposób znajdziemy się we wschodniej części lasku. Tam na plan pierwszy wysuwa się zgrupowanie klonów, a wśród nich wyróżniająca się kolorem pnia topola euroamerykańska. Patrząc w prawo zobaczymy mocno wygięty klon jesionolistny.

2. Idziemy wzdłuż ogrodzenia szkoły w kierunku północnym. Przechodzimy pod łukiem utworzonym przez gałęzie drzew i dochodzimy do zgrupowania brzóz omszonych. Z prawej strony przysłania je klon pospolity. Po drugiej stronie ścieżki zauważyć można kasztanowca pospolitego oraz licznie rosnącego jaskra kosmatego. Dochodzimy do rozwidlenia dróg i pod pochylonym jaworem skręcamy w prawo.

3. Na kolejnym przystanku możemy bliżej przyjrzeć się najniższej warstwie lasu. Znajdziemy tu niecierpka pospolitego, małe klony (pospolity, polny, jawor), różne odmiany roślin z gromady paprotników oraz stanowisko mchu. Szczególną uwagę zwraca duża liczba owadów, będąca pokarmem dla wielu gatunków ptaków żyjących na tym terenie.

4. Dochodzimy do bocznej odnogi ulicy Hodowlanej. Skręcamy w prawo, kierując się ku skrajowi terenu zalesionego. Przed nami wysokie krzewy jaśminowca wonnego. Jego gałęzie tworzą coś na kształt szałasu. Po przeciwnej stronie znajduje się jeden z niewielu okazów olszy zielonej.

5. Zawracamy i kierujemy się na zachód. Wędrując ścieżką docieramy do dębu i klonu jaworu, których rozgałęzienia tworzą nad naszymi głowami swoistego rodzaju baldachim. Od tego miejsca warstwę podszytu stanowi głównie bez czarny.

6. Idąc dalej po lewej stronie spotykamy jesion pensylwański. Uwagę zwraca też duża ilość przytulii czepnej. W tym miejscu las rozświetla się i zza koron drzew ukazuje się niebo.

7. Udajemy się ścieżką w kierunku odnogi ulicy Mościckiego. Po lewej stronie zauważamy okazałych rozmiarów klon polny. Jego obwód wynosi 2,99 m. Obok niego w gęstwinie pokrzyw rosną: kasztanowiec pospolity, lipa szerokolistna i topole.

8. Przechodzimy przez ulicę i zmierzamy w stronę bramy wjazdowej do dawnej wozowni. Zaraz za ogrodzeniem, po prawej stronie spostrzegamy olbrzymią i rozłożystą wierzbę płaczącą o obwodzie 3,36 m. Od strony północnej wspina się na nią winobluszcz pięciolistkowy. Interesujący widok rozpościera się wówczas, gdy staniemy blisko pnia wierzby i poprowadzimy wzrok ku górze. Przed nami znajduje się podłużny, murowany budynek, w którym kiedyś mieściły się stare stajnie i wozownie książęce. O dawnym przeznaczeniu świadczy specyficzny układ okien, wysokie bramy – drzwi oraz płaskorzeźba dwóch końskich łbów znajdująca się na ścianie frontowej, tuż nad głównym wejściem. Dzisiaj pomieszczenia te służą jako mieszkania oraz siedziby dla prywatnych firm.

9. Wychodząc z terenu wozowni skręcamy w prawo, docierając tym samym do ścieżki, która biegnie pomiędzy dwoma charakterystycznymi jesionami wyniosłymi o obwodach 3,24 m i 2,67 m. Idąc dalej napotykamy fundamenty dawnych budynków gospodarskich, zaś po lewej stronie naszym oczom w całej okazałości ukazują się smukłe topole.

10. Kulminacyjnym, a zarazem ostatnim punktem naszej ścieżki jest lipa drobnolistna mająca obwód 3,49 m i zaliczana do tarnowskich pomników przyrody. Jest jedyną lipą ocalałą z istniejącej tam kiedyś alei. Jej pień rozdziela się na dwie części. Korona jest miejscem gniazdowania różnych ptaków.

Wędrując w/w ścieżką można obserwować występujące tam zwierzęta oraz słuchać pięknego śpiewu ptaków.

Bibliografia

Busse Przemysław (red), Mały słownik zoologiczny – ptaki, tom I, Warszawa 1990

Busse Przemysław (red), Mały słownik zoologiczny – ptaki, tom II, Warszawa 1991

Kiryk Feliks, Ruta Zygmunt (red), Dzieje miasta i regionu, cz. I – czasy przedrozbiorowe, Tarnów 1981

Kiryk Feliks, Ruta Zygmunt (red), Dzieje miasta i regionu, cz. II – czasy rozbiorów i Drugiej Rzeczypospolitej, Tarnów 1983

Kiryk Feliks, Ruta Zygmunt (red), Dzieje miasta i regionu, cz. III – lata II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej oraz Polski Ludowej, Tarnów 1987