Lotniczy Park Kulturowy znajduje się w środkowej części aglomeracji Miasta Krakowa na terenie dzielnicy Rakowice i Czyżyny. Obszar parku ograniczony jest od północy Alejami Bora-Komorowskiego, od wschodu znajdują się tereny inwestycyjne Politechniki Krakowskiej (Park Technologiczny), od zachodu osiedla mieszkaniowe, ruiny hangarów, dzikie ogródki działkowe. W części południowej znajduje się rozległy kompleks budynków i ekspozycji samolotów Muzeum Lotnictwa w Krakowie. Obszar parku to około 35 hektarów. W części północnej znajduje się część dawnego pasa startowego jednego z najstarszych lotnisk w Polsce. Z południa na północ biegnie fragment dawnej drogi kołowania samolotów długości ponad 450 m. Droga ta tworzy główną oś kompozycyjną i funkcjonalną parku. Ponadto na terenie parku znajdują się: plac zabaw, lądowisko dla helikopterów, system ścieżek, oświetlenie, ławki, wał widokowy. Jest to obszar pełniący funkcje edukacyjne, spacerowe, widowiskowe również lotnicze. Park - lotnisko to jedno z ciekawszych miejsc w Krakowie, trochę zapomniane i będące w cieniu sławnych zabytków starego miasta.

Muzeum Lotnictwa Polskiego zajmuje mały fragment terenu dawnego lotniska wojskowego Rakowice - Czyżyny oraz część historycznych obiektów: duży hangar lotniczy i zaplecze garażowo - mogazynowe z przełomu lat 20 i 30, 2 budynki zbudowane przez Niemców w czasie II wojny światowej. Obecnie można tu zobaczyć ponad 170 samolotów, 7 śmigłowców, 22 szybowce. Są wśród nich unikatowe na skalę światową samoloty np. z okresu I wojny światowej. Krakowskie muzeum posiada również jedyną w kraju, oraz jedną z najciekawszych na świecie, kolekcję silników lotniczych.

Historia

Lotniczy Park Kulturowy znajduje się na terenie jednego z najstarszych lotnisk w Polsce i jednego ze starszych portów lotniczych na świecie. Lotnictwo miało dopiero 9 lat, gdy w 1912 roku wylądowały tu pierwsze samoloty. Już dwadzieścia lat wcześniej startowały stąd balony obserwacyjne. Lotnisko odegrało bardzo ważną rolę w działaniach I wojny światowej. Zostało ono założone przez Wojska Lotnicze Austro - Węgier, ale przez większość swego półwiecznego funkcjonowania służyło polskiemu lotnictwu wojskowemu i cywilnemu. Zostało znacznie rozbudowane i unowocześnione w końcu lat 20. XX wieku. Projekty zmian przygotowywali wybitni polscy budowniczy, zastosowano wówczas najnowsze standardy europejskie. W okresie II wojny światowej lotnisko zostało dwukrotnie zniszczone, a po jej zakończeniu częściowo odtworzone. Od 1956 roku oprócz wojska i PLL “LOT” lotnisko było też użytkowane przez Aeroklub Krakowski, a od roku 1957 przez Stację Lotnictwa Sanitarnego.

W 1963 roku lotnisko Rakowice – Czyżyny zostało zlikwidowane z powodu rozbudowy Kombinatu Metalurgicznego i osiedli mieszkaniowych. Utracono w ten sposób rozległe zielone łąki, które rozciągały się na wschód od Krakowa. Dzięki pasjonatom lotnictwa część tych obszarów została uratowana. W roku likwidacji lotniska otworzono pierwszą wystawę sprzętu lotniczego. Po zakończeniu wystawy w 1964 roku powstał Ośrodek Ekspozycji Sprzętu Lotniczego przy Aeroklubie Krakowskim, a po trzech latach został on przejęty przez Naczelną Organizację Techniczną i nazwany “Muzeum Lotnictwa”. Uratowało to od zagłady jeden z polskich hangarów z roku 1929 wraz z jego otoczeniem o powierzchni 4,2 ha. Mimo tego, że proces urbanizacji Krakowa pochłoną znaczną część lotniska zachowany został rozległy teren otwarty, dwukilometrowy ciąg dawnego pasa startowego, droga kołowania, historyczne budowle lotniskowe oraz zespół ponad 600 starych drzew.

Pozostałe niezagospodarowane tereny dawnego lotniska stały się wysypiskiem śmieci i gruzu oraz ogródkami działkowymi. Pomysł utworzenia Lotniczego Parku Kulturowego zrodził się w 1992 roku. Była to próba ratowania zachodnich fragmentów lotniska przed chaotyczną zabudową. Projekt opracowany wspólnie przez Muzeum LP i Instytut Krajobrazu Politechniki Krakowskiej zyskał aprobatę ze strony władz miasta i województwa.

Na realizację Lotniczego Parku Kulturowego przekazano ok. 30 ha terenu. Trwają starania o pozyskanie dalszych terenów. Docelowo park ma zajmować powierzchnię ok. 41 ha. Prace nad oczyszczeniem i zagospodarowaniem zdewastowanego obszaru lotniska trwają od 1995 roku (oczyszczono z ziemi 600 m. drogi kołowania, uformowano wał widokowy, postawiono kilkaset metrów ogrodzenia, zrobiono ścieżki i oświetlenie). Bramą do parku będzie nowoczesny budynek ekspozycyjny MLP, zaprojektowany przez niemiecko-polski zespół architektów (Justus Pysall i Bartłomiej Kisielewski). Budowa obiektu rozpocznie się w 2007 roku. Przewidywane jest utworzenie “ogrodów tematycznych” czyli wnętrz architektoniczno-krajobrazowych, z których każdy poświęcony będzie innej epoce rozwoju lotnictwa i budownictwa lotniskowego. Lotniczy Park Kulturowy ma pełnić funkcje rekreacyjne, edukacyjne i lotnicze. Na jego terenie organizowane są np. pokazy lotnicze i modeli latających, zloty pojazdów zabytkowych, rewie orkiestr wojskowych. Jest to również sposób ochrony miejsca o wielkiej wartości historycznej i ekologicznej. Już dziś jest istotnym elementem w systemie zieleni miejskiej Krakowa. Przewidywana funkcja żywego lotniska - muzeum stanie się unikatową atrakcją turystyczną i kulturalną Małopolski. Każde z miejsc parku – lotniska ma swoją historię.

Odwiedzanie tych miejsc to równocześnie odczytanie pasjonujących opowieści o dziejach lotnictwa. Minie pewno wiele czasu, aż zakończy się realizacja projektu zagospodarowania Lotniczego Parku Kulturowego, ale już dziś ten fragment lotniska Rakowice – Czyżyny tętni życiem.

Przyroda

Roślinność parku tworzą głównie zbiorowiska trawiaste. Drzewostan zajmuje około 20% powierzchni parku. Można tu znaleźć wiele gatunków drzew spotykanych powszechnie w parkach, są to m.in: robinia akacjowa, topola czarna, klon zwyczajny i jesionolistny, jesion wyniosły, kasztanowiec zwyczajny. Drzewa te były stosowane w sztuce zadrzewiania i zazieleniania terenów lotnisk, głównie w celu stworzenia specjalnych smug w krajobrazie, które miały maskować lotniska oraz chronić je przed rozpoznaniem i zbombardowaniem. Szczególnie cenne drzewostany, będące pozostałością "ogrodowej sztuki lotniczej", znajdują się wokół ruin hangarów oraz na terenie Muzeum Lotnictwa Polskiego, np. aleja klonów (foto31) i kasztanowców z lat 30.

Układ zieleni wokół wielkiego hangaru muzeum jest wpisany do rejestru zabytków. Biegnący wzdłuż drogi kołowania wał ziemny stanowi dla osób wędrujących po parku iluzję horyzontu. Za tym wałem rosną i będą w najbliższej przyszłości sadzone specjalne szpalery drzew, wśród których dominować będą: robinie akacjowe, klony pospolite, głogi dwuszyjkowe oraz derenie białe i jadalne. Park od strony zachodniej otoczony jest starodrzewami oraz opuszczonymi ogrodami działkowymi. Obecnie są to tereny zaniedbane i zdziczałe. W tych miejscach można zaobserwować wiele gatunków ptaków, np.:  kosy, zięby, grubodzioby, dzwońce, kwiczoły, sroki, sikory bogatki i modre, szpaki, grzywacze, gawrony.

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w oparciu o walory historyczne i przyrodnicze. Park - lotnisko to miejsce przedstawiające fascynująca historię o dziejach lotnictwa i jednocześnie miejsce odpoczynku i rekreacji dla mieszkańców Krakowa.

1. Naszą wędrówkę rozpoczynamy od wejścia do parku, które zlokalizowane jest przy Alejach Bora - Komorowskiego. Znajdujemy się na terenie jednego z najstarszych lotnisk na świecie, a jedynego w Polsce z częściowo zachowanymi elementami zabudowy i urządzeniami z lat 1912-1963. Lotnisko to założono dla potrzeb lotnictwa Austro-Węgier. Pierwsze samoloty wylądowały tu w 1912 roku. Lotnisko było wykorzystywane również przez Niemców, Rosjan i oczywiście Polaków, do 1963 r. Widoczny jest tu tylko fragment zachowanego pasa startowego. Jego długość to ponad 2000 m. Początkowo miał nawierzchnię żwirową, później betonową. Na pasie widoczna jest róża wiatrów.

2. Wchodzimy następnie na drogę, położoną niemal prostopadle do pasa startowego. Jest to fragment drogi kołowania samolotów wokół krakowskiego lotniska z 1943 r. Zbudowali ją Niemcy. Widoczny odcinek drogi kołowania ma ok. 450 m. długości i prowadzi do Muzeum Lotnictwa Polskiego. Nawierzchnia zrobiona z grubych, betonowych płyt była maskowana różnymi wzorami (wężykami, paskami) za pomocą masy bitumicznej. Droga ta może być wykorzystywana jako pas startowy np. w czasie pokazów lub w stanie zagrożenia.

3. Idąc dalej drogą kołowania po prawej stronie zobaczymy historyczne ruiny 4 wielkich hangarów stalowo-betonowych z lat 1926-29. Były to miejsca postoju eskadr bojowych, eskadry szkolnej oraz warsztatów. Warto zwrócić uwagę na otaczający ruiny starodrzew. Są tam okazałe topole i jesiony. Tuż przed nami rośnie okazała topola kanadyjska. Jest to obszar nieużytkowany, traktowany jako dzikie wysypisko śmieci. Czynione są starania o pozyskanie tego terenu od Agencji Mienia Wojskowego.

4. Po lewej stronie zobaczyć można długi wał ziemny. Pełni on, wraz ze szpalerem zadrzewień, funkcję "wygrodzenia ekologicznego" oddzielającego optycznie park od pobliskich osiedli mieszkaniowych i innych zabudowań Politechniki Krakowskiej. Stanowi on dla osób spacerujących po parku iluzję horyzontu, zastępującego perspektywę ogromnej łąki, tworzącej dawniej płytę lotniska. Wał jest również miejscem widokowym, z którego można oglądać okolicę. Mijamy plac zabaw dla dzieci.

5. Następnie udajemy się na lądowisko dla helikopterów, które jest w kształcie koła o średnicy ok. 30m. Wykorzystywane jest ono przez Policję, Straż Pożarną i Lotnicze Pogotowie Ratunkowe.

6. Dochodzimy do drogi biegnącej wzdłuż zaniedbanych ogródków działkowych. Jest to świetne miejsce dla ornitologów. Po lewej stronie widać wystawę plenerową samolotów MLP wraz z garażami oraz hangarami.

7. Na końcu naszej drogi znajduje się Muzeum Lotnictwa Polskiego, którego nie można pominąć. Można tu obejrzeć wiele zabytkowych eksponatów związanych z lotnictwem, np. samoloty, szybowce, śmigłowce, kolekcję silników lotniczych, historyczne hangary lotnicze oraz cenny drzewostan. Przewodnik oprowadzi po muzeum opowiadając interesujące historie związanie z eksponatami. Dyrekcja organizuje pikniki dla ludzi zainteresowanych akrobacjami powietrznymi (Małopolski Piknik Lotniczy w czerwcu). Jest to naprawdę super atrakcja. Zapraszamy!

Bibliografia

• Wielgus Krzysztof, Rakowice-Czyżyny – lotnisko Krakowa, Kraków 2002


• Olejko Andrzej, Wielgus Krzysztof, Mroczkowski Krzysztof, Dobrzyński Jarosław, Chmiel Marek, Lotnicze ślady Małopolski, Kraków 2006


• Radwan Krzysztof, Wielgus Krzysztof, Realizacja Lotniczego Parku Kulturowego na terenie dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny w Krakowie [w:] Biuletyn Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie, zeszyt II, Kraków 2002, s. 13-19


• Wielgus Krzysztof, Ślady historii lotnictwa w krajobrazie Polski jako nieznany aspekt atrakcyjności turystycznej gmin i regionów. [w] Materiały konferencyjne. III Konferencja naukowa z. cyklu: “Dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe a współczesne tendencje w gospodarce turystycznej”, s. 67-72


• Wielgus Krzysztof, (współpraca Środulska-Wielgus Jadwiga), Od ogrodu dla lotników do lotniczego parku kulturowego – sto lat sztuki ogrodowej w służbie lotnictwa. Konferencja naukowa “W poszukiwaniu nowego stylu ogrodowego”, Kraków 2002


• Wielgus Krzysztof, Panek (współprac.), Lotnicze dziedzictwo w krajobrazie Polski [w:] Lotnictwo stulecie przemiany, Wrocław 2003, s. 289-306


• Kremer Bruno, Przewodnik drzewa i krzewy, Warszawa 1995


• Kremer Bruno, Drzewa, Warszawa 1995


• http://pl.wikipedia.org, maj-czerwiec 2007


• http://www.muzeumlotnictwa.pl, maj-czerwiec 2007

Uwagi

Logo parku przedstawia obrys lotniska i sylwetkę przelatującego nad nim samolotu znaczącego biało-czerwoną i biało-żółtą (małopolską) smugę. W części centralnej widnieje liść robinii akacjowej, która jest jednym z ważniejszych drzew stosowanych z historii lotnictwa europejskiego do maskowania obszarów lotnisk i dzieł obronnych.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum nr 11 im. płk S. Skarżyńskiego w Krakowie
ul. Seniorów Lotnictwa 5
31-455 Kraków
e-mail: gimnazjum11@poczta.fm
Opiekun grupy:
Maria Brzozowska Aneta Szewc

Autorzy opisu:
Uczniowie kl 1 c: Bernadeta Czajka, Michał Myczkowski, Agata Różycka, Paweł Maj

Podziękowania:
Szczególne podziękowania pragniemy wyrazić Panu doktorowi Krzysztofowi Wielgusowi z Instytutu Architektury Krajobrazu za niezwykle życzliwe i szczegółowe przedstawienie nam całego parku, zarówno w wielogodzinnych konsultacjach w terenie jak i w przekazanych nam do dowolnego wykorzystania materiałach publikowanych i niepublikowanych, wersjach prezentacyjnych i dokumentacyjnych na nośnikach elektronicznych oraz za zgodę ich dalszego wykorzystania.

Ładowanie danych ...