Ogród położony jest na terenie Szkoły Podstawowej nr 26 w Zabrzu i szkoła ta sprawuje nad nim opiekę. Jest on jak do tej pory drugim w Zabrzu tak bogatym i egzotycznym szkolnym ogrodem botanicznym. Leży w południowej części terenu, jaki zajmuje szkoła. Ma kształt prostokąta o wymiarach 37,80m / 24,40 m. Są w nim wytyczone ścieżki spacerowe, zielona klasa, skalniak. Każda roślina jest opisana metryczką.

Historia

Szkoła nasza mieści się w budynku z 1913 r. położonym na uboczu Zabrza – Mikulczyc. W latach 1923 - 1939 była w nim klasa mniejszości polskiej. Jej położenie a także otoczenie – ogród, budynki gospodarcze, boisko i olbrzymie klony okalające je tworzą ciepłą aurę wokół szkoły.

Nowy ogród powstał na miejscu dawnego ogródka w którym uczniowie pod opieką nauczycieli prowadzili uprawę warzyw i owoców. W latach 80. XX w. ogródek przestał być systematycznie pielęgnowany i pozostały w nim jedynie drzewa owocowe.

Dziś masowa dewastacja ekosystemów naturalnych Ziemi, eksplozja demograficzna, szybkie tempo urbanizacji, technizacji oraz chemizacji życia niszczy zasoby przyrody. Określenie właściwego stosunku człowieka do naturalnego środowiska jest naturalnym, oczywistym zadaniem każdej szkoły.

Troska o wychowanie młodzieży w duchu poszanowania praw ekologicznych była impulsem do ponownego założenia “zielonej pracowni“. Nauczycielką, która ją ujrzała w całkiem innym kształcie była pani Sylwia Kot. Pozyskała ona do współpracy Wydział Ekologii Urzędu Miasta Zabrze oraz Fundację Ekologiczną “Silesia“ z Katowic, inwestora osiedla domków jednorodzinnych, kierownictwo Zakładu Karnego w Zabrzu. Prace porządkowe rozpoczęto w kwietniu 2004 r. Uczestniczyli w nich również uczniowie i rodzice. Otwarcie ogrodu nastąpiło 20 maja 2005 r.

Od tego momentu grupy uczniowskie mogą uczestniczyć w lekcjach “ogrodowych“ sprzyjających rozwojowi poczucia szacunku dla przyrody, pozwalających obserwować lepiej niż w sali lekcyjnej pewne jej zjawiska i prawidłowości.

Przyroda

Roślinnością terenu ogródka były uprzednio użytkowe rośliny zielne, drzewa owocowe oraz 10 topoli. Z czasem miejsce to zarosło chwastami i aby założyć nowy ekosystem należało dokładnie oczyścić miejsce i nawieźć ziemią próchniczą. W centralnej części ogrodu znajduje się skalniak. Mają na nim dobre warunki do rozwoju różnorodne rośliny. Na skwerach alejek są posadzone drzewa i krzewy. Pomiędzy nimi umieszczono różnobarwne rośliny cebulowe. Skwery porasta trawa. Można po niej swobodnie dojść do każdej roślinki i uważnie ją obejrzeć.

W ogrodzie zgromadzono ponad 130 gatunków roślin. Wiele z nich to rzadkie okazy a rarytasem jest grujecznik japoński zwany drzewkiem ciastkowym, bo jego opadłe listki w kształcie serduszek pachną wanilią i zmieniają barwę od różowej przez zieloną do czerwonej. Tę i inne rośliny warte obserwacji opisano w ścieżce dydaktycznej, którą poprowadzono między roślinami egzotycznymi dla naszej strefy klimatycznej.

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w oparciu o walory przyrodnicze, aby przedstawić okazy roślin egzotycznych, a także pospolitych, które można spotkać w najbliższej okolicy.
 

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od obejrzenia dwóch miłorzębów chińskich rosnących po obu stronach wejścia. Miłorząb to jedyny żyjący gatunek reprezentujący wymarłą klasę miłorzębowatych – relikt i endemit. Pochodzi z Chin, gdzie często uprawiany jest jako drzewo święte, sadzone przy świątyniach, pałacach i klasztorach. Jest gatunkiem długowiecznym, który żyje do 2000 lat. Miłorząb jest drzewem dziwnym. Należy do roślin nagozalążkowych jak wszystkie rośliny iglaste. W odróżnieniu jednak od nich ma wachlarzykowate liście. Przebarwiają się one jesienią na intensywny żółty kolor i opadają. Jest to duże drzewo dwupienne. O ile jednak ktoś zdecydowałby się posadzić je przy domu, należy pamiętać, że mięsiste osnówki otaczające nasiona żeńskich okazów wydzielają okropną woń. Gdy takie drzewo zacznie nam owocować wtedy lepiej się wyprowadzić.
 

2. Skręcamy w lewo, gdzie rosną dwa oczary japońskie (Hamamelis japonica). Oczar to krzew lub małe drzewo z rozpostartymi gałęziami. Żółte kwiaty z purpurowo zabarwionym wnętrzem kielicha rozwijają się w nietypowej porze – nawet już od stycznia do marca. Jest cennym krzewem dla kolekcjonerów roślin, zwłaszcza jego odmiana żółto-purpurowa o pomarańczowych kwiatach.
 

3. Kolejna perełka ogrodu to budleja Dawida, czyli krzew motyli, ponieważ zapachem przyciąga te owady. Budleja jest niskim krzewem o pięknych, zebranych w długie kwiatostany fioletowych kwiatach. Kwitnie od lipca do października.
 

4. Na końcu alejki rośnie jodła kalifornijska. Sprowadzona do Europy w 1827 r., a do Polski już w końcu XIX w. Dobrze rośnie na średnio wilgotnych oraz na suchych lub żwirowatych glebach, ubogich w składniki odżywcze. Jest to jodła najbardziej odporna na suszę i zanieczyszczenie powietrza. Dorasta do wysokości 20-30 m. Igły ma bardzo długie (4-8 cm), sinozielone, o zaokrąglonych wierzchołkach, łuskowato podnoszące się ku górze. Roztarte igły wydają bardzo silny, przyjemny, cytrynowy zapach. Szyszki cylindryczne, długości 8-11 cm, ku wierzchołkowi zwykle nieco zwężone, przed dojrzeniem - oliwkowozielone lub fioletowe, dojrzałe - jasnobrązowe. Jest to jedno z najpiękniejszych drzew iglastych i bezwzględnie najpiękniejsza z jodeł, jaka może być w naszym klimacie uprawiana.
 

5. Kierując się do północno-wschodniego rogu ogrodu możemy zobaczyć okaz grujecznika japońskiego. Grujecznik ma pędy cienkie nagie czerwonobrązowe. Liście pojedyncze ustawione naprzeciwlegle jajowato sercowe. Brzeg liści jest charakterystycznie karbowany-piłkowany. Na wiosnę liście mają kolor jasnofioletowo-czerwony. W późniejszej fazie rozwoju jasnozielone o niebieskawym odcieniu. Jesienią kolory są wspaniałe. Liście stają się ciemnożółte brzegiem brązowe. Opadłe liście wydzielają charakterystyczny zapach słodkiej wanilii, dlatego drzewo nazywane jest ciastkowym.
 

6. Podchodząc bliżej alejki, można zobaczyć barwną ciekawostkę ogrodu – kielichowca wonnego. Kielichowiec ma bardzo oryginalne kwiaty, niezróżnicowane na kielich i koronę, barwy brunatnoczerwonej, intensywnie pachnące jabłkami. Kwiaty zapylane są przez chrząszcze, żywiące się ciałkami jadalnymi, znajdującymi się na końcach pylników w pręcikach.
 

7. Przechodząc przez alejkę na drugą stronę ogrodu, zauważamy kolejnego przedstawiciela roślin iglastych – sosnę czarną. Sosna ta występuje na terenie południowej Europy i Azji Mniejszej. Do Polski sprowadzono ją w 1759 roku. Jest drzewem zimozielonym i długowiecznym. Szacuje się, że niektóre egzemplarze osiągają wiek ponad 500 lat. Koronę ma stożkowatą i smukłą, pień prosty, osiągający wysokość od 20 do 50 metrów. Igły w pęczkach po dwie, spłaszczone, sztywne, ciemnozielone i spiczaste, długości 4-18 (19) cm. Pozostają na drzewie od 3 do 4 lat. Szyszki małe, jajowate, niedojrzałe- ciemnozielone, potem w kolorze ochry. Osiągają maksymalnie 8 cm długości. Dobrze rośnie w pełnym nasłonecznieniu. Sosna czarna wykorzystywana jest często do zalesiania, w celu odtworzenia wcześniej istniejących lasów. W Polsce poza parkami najłatwiej ją można spotkać na wybrzeżu, gdzie była stosowana do umacniania wydm.
 

8. Na lewo od sosny rośnie półtorametrowa jodła koreańska. Jest to drzewo wolno rosnące, wysokości 8-10 metrów, rzadko wyższe, o gęstej, szerokostożkowatej koronie. Igły ma krótkie (1-2 cm), grube, z białym woskowym paskiem biegnącym po spodniej stronie, ułożone szczoteczkowato wokół pędów. Szyszki długości 4-7 cm, przed dojrzeniem – purpurowo-fioletowe lub zielonkawe. W naturze można ja spotkać w górach południowej Korei między 1000 a 1800 m n.p.m. Jest drzewem bardzo oryginalnym i dekoracyjnym, a przy tym całkowicie wytrzymałym na mrozy.
 

9. W bliskim sąsiedztwie jodły rośnie świerk pospolity, jedyny krajowy gatunek świerka od zamierzchłych czasów rosnący na terenie naszego kraju. Świerk pospolity rośnie bardzo szybko, osiągając wysokość 30-50 metrów i średnicę pnia do 1 metra. Igły 2 cm, płasko są rozłożone na pędach i bardzo kłujące. Szyszki jasnoszare, cylindryczne, długości 10 -15 cm i średnicy 3-4 cm, zwisające. Lubi stanowiska słoneczne lub półcieniste, osłonięte od silnych mroźnych wiatrów.
 

10. Kolejnym okazem jest kosodrzewina zwana sosną górską. Gatunek drzewa iglastego z rodzaju sosna, należący do rodziny sosnowatych. Występuje na terenach pasm górskich Europy Środkowej i Południowej w piętrze kosówki powyżej regla górnego a poniżej piętra hal. W Polsce spotkamy ją w Tatrach, Sudetach, na Babiej Górze i Pilsku. W ogrodzie kosówka przyjęła postać płożącego krzewu. Szpilki wyrastają po 2 z krótkopędu, mają długość 3–8 cm i ciemnozielony kolor z połyskiem. Ułożone są gęsto wokół całego obwodu pędu. Pozostają na drzewie średnio 4–6 lat. Szyszki osadzone pojedynczo lub po 2–3 koło siebie, siedzące. Szyszka ma średnio 5 cm długości i 2,5 cm szerokości. Zarówno w środowisku naturalnym jak i w miejscach, gdzie została sztucznie nasadzona kosodrzewina odgrywa ważną rolę chroniąc glebę przed erozją i zapobiegając osuwaniu się ziemi oraz lawinom. Gatunek objęty ścisłą ochroną na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. z dnia 28 lipca 2004 r.).
 

11. Obok kosodrzewiny zobaczymy okaz daglezji zielonej zwanej jedlicą. Jest to obok sekwoi najpotężniejsze drzewo iglaste. Żyje kilkaset lat. W swojej ojczyźnie Ameryce Północnej osiąga nawet 110 metrów wysokości i średnicę pnia do 4,5 metra. W Polsce do 45 metrów wysokości. Pień prosty, kora gruba, czerwonobrązowa. Igły do 3 cm długości, z wierzchu jasnozielone, błyszczące a od spodu z jaśniejszymi paskami woskowego nalotu. Ułożone na gałązkach grzebieniasto. Przy rozcieraniu igły wydzielają przyjemny zapach pomarańczy. Szyszki brązowe do 10 cm długości osadzone na krótkich trzoneczkach. Szyszki są zielonawe w początkowej fazie rozwoju a następnie brązowieją. Charakterystyczną cechą są ich trójzębne łuski.
 

12. W bezpośrednim sąsiedztwie jedlicy rośnie świerk serbski, gatunek endemiczny charakterystyczny dla górskich terenów zachodniej Serbii i wschodniej Bośni. Drzewo odkrył w 1875 roku w górach Tara serbski botanik Josif Pančić. Jego korona jest stożkowata, prawie kolumnowa, o spiczastym wierzchołku. Krótkie (1-2 cm), zaostrzone igły, wyraźnie spłaszczone, zielone z wierzchu z dwoma białymi paskami od spodu. Na młodych pędach ułożone równomiernie dookoła, na starszych gałęziach układają się w boczne rzędy. Utrzymują się na drzewie nawet do 10 lat. Szyszki długości 4-7 cm, brązowe, zwisają na krótkiej szypułce.
 

13. Kierując się na zachód, w kierunku “zielonej klasy” zobaczymy klon ginnala. Wysoki krzewu lub małe drzewo należące do rodziny klonowatych. Według niektórych badaczy uważany za podgatunek klonu tatarskiego. Występuje w północno wschodnich Chinach, na Półwyspie Koreańskim i w Japonii. Liście ułożone naprzeciwlegle, mają do 8 cm długości, zazwyczaj trójklapowe lub trójdzielne, środkowa klapa jest najdłuższa z karbowanym brzegiem. Są dość sztywne, ciemnozielone. Jesienią nabierają pięknej czerwonej barwy. Kwitnie od maja do czerwca. Kwiaty są drobne, zielonkawe lub białe, pachnące. Owoce – orzeszki pojawiające się od sierpnia do października, są małe, ze skrzydełkami ustawionymi pod kątem ostrym lub równolegle.
 

14. Przy zachodniej granicy ogrodu rośnie metasekwoja chińska, gatunek drzewa należący do rodziny cyprysowatych. Metasekwoja chińska to drzewo iglaste do 35 metrów wysokości. Igły opadają jej na zimę. Korona za młodu stożkowata a u starych drzew cylindryczna. Kora brązowa, łuszcząca się cienkimi płatami. Pędy dwojakiego rodzaju: drewniejące - z pączkami i igłami ustawionymi skrętolegle, i niedrewniejące (zielne) - bez pączków, z igłami ustawionymi naprzeciwlegle i grzebieniasto w dwa szeregi. Te niezdrewniałe opadają na zimę razem z igłami. Igły jasnozielone do 4 cm długości, miękkie, na jesieni brązowawe. Metasekwoja jest wytrzymała na mrozy i ma małe wymagania glebowe. Dobrze znosi zanieczyszczenia powietrza. Metasekwoja została znaleziona po raz pierwszy w Chinach w 1941 r. przez T. Wanga. W kilka lat później pierwsze nasiona sprowadzono do Europy i Stanów Zjednoczonych. Do Polski pierwsze nasiona zostały nadesłane w 1948 r. z Anglii.
 

15. Przechodząc przez alejkę, w kierunku północnym zobaczymy okaz katalpy. Surmia bignoniowa (zwyczajna) to drzewo do 10 metrów wysokości, pochodzące z Ameryki Północnej. Posiada duże i barwne liście szerokojajowate do 20 cm długości, sercowate a czasami klapowate. Po roztarciu nieprzyjemnie pachnące. Dzwonkowate lub rurkowate białe duże kwiaty do 4 cm średnicy, wewnątrz fioletowo nakrapiane z dwoma pomarańczowymi paskami. Wiechy kwiatowe do 2 cm długości. Owoc to długa, wąska “fasola“ zawierająca wiele nasion opatrzonych aparatem lotnym.
 

16. Niedaleko ogrodzenia, na zachód od katalpy rośnie modrzew europejski. W Polsce modrzew występuje w Tatrach gdzie lokalnie tworzy górną granicę lasu oraz na stanowiskach w części środkowej i południowo-wschodniej. Rośnie do 80 m wysokości i posiada szeroką koronę. Należy on do jednych z najwyższych drzew w Polsce. Igły barwy jasnozielonej, kształtu szpilkowatego, miękkie, zebrane w gęste pęczki, osadzone na krótkopędach, zrzucane na zimę. Szyszki małe, kuliste. Szczególnie pięknie wygląda w okresie rozwijania młodych igieł oraz jesienią, gdy igły przebarwiają się przed opadnięciem na kolor złocistożółty lub brązowy.
 

17. Kierując się na północ od katalpy, dochodzimy do najwyższego drzewa świata – mamutowca olbrzymiego, czyli sekwoi olbrzymiej. Nazwa drzew pochodzi od imienia Sekwoi (Sequoyah), co w języku Czirokezów oznacza “świńska stopa“, “racica“). Nazwy oddaje charakterystyczny kształt pnia tych drzew, rozszerzającego się u podstawy. Sekwoje dziko rosną w Ameryce zarówno północnej jak i południowej i uważane są za najwyższe rośliny na świecie, osiągają wysokość 100 mi. Sekwoje są długowieczne, mogą żyć ponad 3000 lat. Są potomkami drzew, które rosły na Ziemi przed milionami lat i przetrwały plejstocen na obszarach nie objętych zlodowaceniem. Tworzyły lasy trzeciorzędowe razem z metasekwojami, magnoliami, miłorzębami, tulipanowcami. Są jednymi z najstarszych organizmów na Ziemi. Sekwoje długowieczność zawdzięczają korze o grubości do 60 cm chroniącej przed chorobami i szkodnikami. Duża zawartość taniny nadaje korze charakterystyczny czerwony kolor i chroni przed owadami i grzybami.
 

18. Od strony północnej, przy ogrodzeniu rośnie klon polny. W Polsce występuje znacznie rzadziej niż inne klony (klon pospolity i jawor). Rośnie na niżu i w niższych położeniach górskich (do ok. 700 m n.p.m.). Najczęściej jednak spotyka się go w zaroślach śródpolnych, na suchych, ciepłych zboczach, w lasach dębowych lub w zaroślach. Drzewo wysokości 7-10 m. Liście naprzeciwległe, 3-5 klapowe, lekko karbowane lub zatokowo powycinane. Wierzch blaszki lekko lśniący, ciemnozielony, od spodu szarozielone, młode lekko owłosione, dojrzałe tylko w kątach nerwów. Jesienią przebarwiają się na żółto.
 

19. Naszą ścieżkę kończymy spacerem wokół centralnie umieszczonego alpinarium. Możemy na nim zaobserwować:
- pięknie kwitnące rośliny (liliowiec rdzawy i cytrynowy, kuklik szkarłatny, bergenia, epimedium czerwone, różnobarwne astry),
- gatunki prawnie chronione w Polsce (barwinek pospolity, zawilec wielkokwiatowy)
- rośliny lecznicze (marzanka wonna)
- rośliny skalne, odporne na suszę (płomyk szydlasty, rogownica kutnerowata, skalnica Arendsa, rojnik pospolity, rozchodnik kamczacki, karmnik ościsty).

Uwagi

W ogródku są wytyczone alejki spacerowe. Znajduje się też miejsce z drewnianymi ławami ustawionymi w podkowę, gdzie można spotkać się w dużej grupie. Jest on wyposażony w system nawadniający. Przerwy w nauce szkolnej nie są powodem zamykania ogrodu. Pobytem w nim mogą cieszyć się także uczniowie okolicznych szkół, dla których jest on również otwarty cały rok. Jest udostępniany społeczności lokalnej w czasie dni otwartych. Stanowi piękną ozdobę szkoły, oazę zieleni i spokoju. Chętnie odwiedzają to miejsce ptaki. Mamy nadzieję, że z czasem będzie to dla nich kolejne miejsce stałego gniazdowania. Teraz ptaki przebywają w koronach starodrzewu szkoły.

Nasz niewielki Ogród Botaniczny wygląda ładnie przez cały rok - i wtedy, gdy dopiero budzi się do życia, i wtedy, gdy bujną, niespotykaną roślinnością przyciąga uwagę okolicznych mieszkańców; gdy zmienia szatę na jesienną i kiedy śpi, dając nam pewność, że przyroda nie ginie odradzając się każdej wiosny. Nam – opiekunom ogrodu pozostaje jedynie stwarzać jej z radością najlepsze warunki do rozwoju.

Bibliografia

• Coombes Allen J., Drzewa, Warszawa 1996


• http://www.wikipedia.org


• http://www.skot.konto.bater.net.pl

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa nr 26 im. Rodła w Zabrzu
ul. Ogórka 9
41-807  Zabrze
e-mail: sp26rodelko@wp.pl
Opiekun grupy:
mgr Sylwia Kot mgr Agata Hasik

Autorzy opisu:
Park przy ul. Parkowej w dzielnicy Zabrza - Mikulczycach:
Uczniowie koła przyrodniczego SP nr 26:
grupa dziennikarska: Damian Bolacki, Anna Moszkiewicz, Joanna Czarnecka, Izabela Pluskota, Tomek Durda
grupa fotograficzna: Ewelina Górczyńska, Alicja Darmas
grupa plastyczna: Karolina Piastowska, Anna Moszkiewicz
grupa komputerowa: Marek Jamrozik, Alicja Darmas, Julia Dudek, Natalia Grzeżółkowska.
W pracę zaangażowali się też rodzice uczniów.
Ogród Botaniczny przy Szkole Podstawowej nr 26:
grupa koła przyrodniczego klasy Va: Damian Delewski, Denis Kubon, Alan Błonka, Adrianna Garus, Ewelina Dokupil, Patrycja Tomczak, Kamil Olesz, Kamil Pomietło, Aleksandra Jabłońska, Karolina Pośpiech, Weronika Grzesik
grupa miłośników przyrody kl. I b: Justyna Adamik, Sandra Florek, Julia Kiełkowska, Natalia Mikowska, Agnieszka Olszewska, Patrycja Przystaś, Dominika Ulicka

Podziękowania:
Park przy ul. Parkowej w dzielnicy Zabrza - Mikulczycach:
Serdecznie dziękujemy panu Bolackiemu i Urzędowi Miasta w Zabrzu za udostępnienie danych i pomoc w ich pozyskaniu.
Ogród Botaniczny przy Szkole Podstawowej nr 26:
Serdecznie dziękujemy pani Gabrieli Olszewskiej za wykonanie zdjęć ogrodu.

Ładowanie danych ...