Opisywany park otacza budynek Wojewódzkiego Szpitala Rehabilitacyjnego dla Dzieci i położony jest w “Zdroju” – najstarszej dzielnicy miasta, między ulicami: Kościuszki i Ofiar Faszyzmu. W budynku oprócz wspomnianego szpitala mieści się Zespół Szkół Specjalnych (szkoła podstawowa i gimnazjum) oraz przedszkole. Cały teren wokół budynku zajmuje 1,20 ha i jest ze wszystkich stron ogrodzony. Budynek szpitala dzieli ten obszar na dwie części. W części zachodniej znajduje się brama wjazdowa, miejsca parkingowe i drogi dojazdowe, natomiast południowo-wschodnią cześć stanowi park, boisko, plac zabaw dla dzieci, miejsce na ognisko, polana.

Park nie jest ogólnie dostępny dla mieszkańców Jastrzębia, lecz jest miejscem wypoczynku i rehabilitacji pacjentów szpitala, dzieci z dysfunkcjami narządu ruchu. Właścicielem parku jest Zarząd Województwa Śląskiego, a obecnym zarządcą, dyrektor szpitala.

Historia

Na terenie parku można zobaczyć rzadko  spotykane poza nim, gatunki drzew i krzewów. Można tu znaleźć drzewa rodzime i aklimatyzowane, różnorodne krzewy i rośliny.

Aby zrozumieć skąd na stosunkowo niewielkim obszarze wokół szpitala, taka różnorodność gatunkowa roślinnej szaty, należy cofnąć się do roku 1859, kiedy to ziemie Dolnego Jastrzębia nabył baron Emil v. Schlieben i rozpoczął wiercenia w poszukiwaniu węgla. W wyniku wierceń odkryto źródła solankowe. Nowy właściciel hrabia Feliks von Konigsdorf po zbadaniu leczniczych właściwości jodowo-bromowych składu solanki rozpoczął budowę uzdrowiska, budując zakład kąpielowy, pijalnię, muszlę koncertową.

Na początku lat 70-tych XIX w. uzdrowisko podupadło, a dawną świetność uzyskało w 1896 r. gdy stało się własnością Mikołaja Witczaka. Po jego śmierci w 1918 r. uzdrowisko przejęli jego synowie: Mikołaj i Józef. Rozwój uzdrowiska po raz kolejny został zahamowany przez wybuch I wojny światowej. W czasie wojny obiekty uzdrowiska wykorzystywane były przez Niemców, którzy urządzili tu szpitale wojskowe.

2 lipca 1922 roku, po III Powstaniu Śląskim władzę na ziemi jastrzębskiej przejęła administracja polska, a kurort przyjął nazwę Jastrzębie Zdrój. Zarządzaniem uzdrowiskiem zajęli się wtedy bracia Mikołaj i Józef Witczakowie, przyczyniając się do znacznego rozkwitu miejscowości. Rozpoczęto wówczas urządzanie pobliskiego Parku Zdrojowego w stylu francuskim. Uzdrowisko obsadzano drzewami i krzewami ozdobnymi. W tym czasie (w latach 1927-28) powstało Sanatorium dla Inwalidów Wojennych i Powstańczych im. J. Piłsudskiego (dzisiejszy Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny dla Dzieci) i na styl ówczesnej mody posadzono wokół niego drzewa i krzewy, głównie aklimatyzowane, które do dziś przypominają czasy świetności uzdrowiska.

W 1951 roku nagłe wystąpienie epidemii “Heine – Mediny” spowodowało, że obiekt zamieniono w wojewódzkie Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci po Chorobie Heinego – Medina i z Chorobą Little’a. Na Śląsku zachorowało wówczas 6 tysięcy dzieci. Chociaż po 9 latach – w 1960 roku epidemia tej groźnej choroby wygasła, placówki nie zlikwidowano, ponieważ zwiększyła się ilość zachorowań na mózgowe porażenie dziecięce. Obecnie w szpitalu rehabilitowane są dzieci i młodzież z różnymi schorzeniami narządu ruchu. Park jest dla nich wspaniałym miejscem do odnowienia sił fizycznych, rekreacji i kontemplacji piękna przyrody. Nie sposób nie wspomnieć w tym miejscu o panu Alojzym, który od 1946 – 1998 (przez 52 lata) dbał o kondycję parku. Od tego czasu wygląd parku bardzo się zmienił. Wycięto wiele starzejących się drzew i krzewów, zachowując jednak najbardziej cenne gatunki.

W proces ochrony parku coraz bardziej angażują się uczniowie, którzy systematycznie go sprzątają i sadzą nowe drzewa i krzewy. Park jest miejscem prowadzenia zajęć edukacyjnych, zabaw terenowych, zajęć sportowych. Odbywają się tu imprezy związane z Dniem Dziecka, Dniem Ziemi, Świętem Drzewa, Świętem Pieczonego Ziemniaka, ogniska integracyjne oraz inne imprezy okolicznościowe organizowane przez szkołę lub przedszkole.

Przyroda

Roślinność w parku jest niezwykle bogata. Spotkamy tu zarówno nasze rodzime gatunki drzew i krzewów, jak i egzoty, czyli rośliny pochodzące z innych stref klimatycznych. Znajdziemy tu dęby błotne, platany, sosnę wejmutkę. Największą ozdobą parku jest surmia (katalpa), drzewo pochodzące z południowych rejonów Stanów Zjednoczonych, które na wiosnę jako ostatnie drzewo w parku wypuszcza liście. Najpiękniej wygląda w czerwcu w okresie kwitnienia. Ciekawie prezentuje się również w innych porach roku, np. późną jesienią lub wczesną wiosną, kiedy na ogołoconych z liści gałęziach widać zwisające owoce, podobne do strąków fasoli.

Na uwagę zasługuje też występowanie w parku wysokich świerków, starych osobników tui, modrzewi, wiązów (jeden w nienajlepszej kondycji zdrowotnej). Rosną tu klony pospolite i jawory. Malowniczo wygląda jedyna w parku brzoza brodawkowata. Piękny szpaler tworzą lipy szerokolistne, które rosną wzdłuż ogrodzenia od strony ulicy Ofiar Faszyzmu.

Pozostałością po dawnej świetności parku są nisko przycięte graby, tworzące coś w rodzaju żywopłotu wzdłuż jednej ze ścieżek parku. Wśród krzewów spotkać można fioletowo kwitnące różaneczniki, dzikie róże, złotokapy, bzy, tawułę, śnieguliczkę białą, krzewuszkę cudowną, bukszpan, mahonię. Najczęściej spotykani mieszkańcy parku, to kosy, sójki, wiewiórki i jeże.

Ścieżka

Opisana ścieżka stwarza możliwość poznania różnych gatunków drzew, zarówno krajowych, jaki i aklimatyzowanych. Ma również na celu poszerzenie wiadomości nt. zastosowania w ziołolecznictwie i przemyśle niektórych roślin.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od głównego wejścia do szpitala, usytuowanego w południowo-zachodniej części budynku. Wzdłuż całego ogrodzenia od strony ul. Kościuszki stosunkowo niedawno posadzono tuje, które osłaniają park od ruchu ulicznego.

2. Poruszamy się wzdłuż ulicy Kościuszki, aż do miejsca, gdzie aleja skręca w kierunku wschodnim, tu znajduje się drugi przystanek ścieżki. Na tle niedawno odnowionej elewacji budynku pięknie prezentują się 2 okazałe świerki o wysokości ok. 25 metrów.

Świerk jest drzewem iglastym należącym do rodziny sosnowatych. Od dawien dawna przetwory z liści i pędów świerka wykorzystywane były w schorzeniach dróg oddechowych oraz zewnętrznie do obmywań i kąpieli. Duże zastosowanie ma również lekkie i elastyczne drzewo świerkowe. Wytwarza się z niego m.in. instrumenty muzyczne, ale przede wszystkim jest głównym surowcem do produkcji papieru.

Po prawej stronie widzimy kwitnący na fioletowo w maju i czerwcu krzew rododendrona zwanego po polsku różanecznikiem. Zimozielony, znany i ceniony krzew ozdobny ma ok. 2 m wysokości i szerokości, ma duże, długie, skórzaste liście. Tuż obok niego rośnie jarzębina. Dojrzałe owoce jarzębiny zwabiają wiele gatunków ptaków, którym cukier owocowy daje energię do latania. Przetwory z owoców jarzębiny zawierające garbniki stosuje się przy mało nasilonych biegunkach oraz nieżytach przewodu pokarmowego. Działają również osłaniająco na wątrobę i jako środek odtruwający.

3. Kolejnym przystankiem jest rosnący po prawej stronie, jeden z trzech rosnących w parku dębów błotnych, mierzący w obwodzie 2,88 m. Dąb błotny jest rzadkim gatunkiem na terenie naszego kraju. Pochodzi z Ameryki Północnej. Jak sama nazwa wskazuje występuje głównie na terenach bagnistych. Należy do drzew szybko rosnących, zwłaszcza gdy ma zapewniony dostatek wody. Odznacza się charakterystyczną cechą: gałęzie dolnych pięter korony zasychają i opadają, oczyszczając pień. Cechami rozpoznawczymi dębu błotnego są ostre zakończenia klap liściowych i bardzo małe żołędzie. Drewno jest używane na boazerie. W lecznictwie najczęściej używa się wyciągu z kory dębu. Działa on przeciwzapalnie i ściągająco. Niegdyś w cieniu jego korony znajdował się plac zabaw dla dzieci. Obecnie usytuowany jest w innej części parku.

4. Kierując się do czwartego przystanku, usytuowanego w południowo-wschodniej części parku po naszej lewej stronie mijamy najbardziej reprezentacyjną część budynku szpitala. Na wprost niego znajduje się trawnik w kształcie koła, wokół którego biegnie alejka. Niegdyś trawnik obsadzony był na styl francuskiej mody kwiatami. Obecnie znajdują się tu elementy placu zabaw dla dzieci – piaskownica i ślizgawka.

Udajemy się na prawo, wzdłuż wspomnianej alejki. Wokół alejki po prawej stronie posadzono ozdobne krzewy i drzewa. Mijamy dwie stare tuje, krzew śnieguliczki białej, czereśnię ptasią i dochodzimy do czwartego przystanku. Na uwagę zasługuje tu złotokap zwyczajny nazywany czasem “złotym deszczem”. Ma on żółte kwiaty zebrane w grona, które jakoby “kapią z gałęzi”. Ten malowniczy krzew kryje jednak pewne niebezpieczeństwo: roślina jest silnie trująca! Niegdyś z twardego drewna złotokapu wyrabiano kusze. Dziś produkuje się z niego ze względu na łatwość polerowania – instrumenty muzyczne. Tuż obok rośnie klon jawor. Ma jasnobrunatną, gładką, łuszczącą się korę. Owocem jest podwójny skrzydlak, rozpadający się na dwa oskrzydlone owoce rozchylone pod kątem ostrym. Dostarcza wyjątkowo cennego, prawie białego drewna szczególnie używanego do budowy skrzypiec, gitar, fletów. W starożytności zarówno Grecy jak i Persowie wierzyli, że sam cień tego drzewa daje błogosławieństwo. W Grecji obsadzano jaworami drogi, co przetrwało do czasów współczesnych. Persowie otaczali jaworami miasta – co miało chronić przed zarazą, bądź w miejscach uznanych za lecznicze sadzono specjalnie jawory. Słynny koń trojański był zbudowany z jaworowego drewna. Franciszek Karpiński przedstawia jawor jako opiekuna zakochanych.

5. Kolejne drzewa mijane przez nas w drodze do piątego przystanku ścieżki to rosnące młode klony zwyczajne, niedawno posadzone przez dzieci sumaki octowce, ozdobna odmiana wiązu (“camperdownii”), malownicze drzewo o gęstej, parasolowatej koronie oraz jesion tzw. “płaczący” (odmiana “pendula”) o zwisających gałęziach.
Dochodzimy do pięknego drzewa o rozłożystych konarach – surmii, zwanej też katalpą. Ten jedyny w naszym parku okaz tego gatunku w obwodzie liczy 2,77 m. Jej ojczyzną są południowe rejony Stanów Zjednoczonych. Surmia jest niezwykle efektownym drzewem parkowym o bardzo dużych i bardzo ozdobnych liściach, które wypuszcza jako ostatnie drzewo w parku. Szczególnie pięknie wygląda w okresie kwitnienia. Kwiaty białe, zebrane w stojące wiechy podobne są do kwiatostanów kasztanowca. Surmia nawet w okresie dojrzewania owoców wygląda interesująco. Walcowate łuszczyny grubości 4-8 mm, długości 20-40 cm pozostają na drzewach przez jesień i zimę. Na wiosnę strąki pękają uwalniając srebrzystoszare nasiona.

W cieniu tego rozłożystego drzewa rośnie, podlegający całkowitej ochronie, barwinek pospolity. Jest to krzewinka zimozielona, powszechnie znana choćby z tego, że przez wieki całe stanowiła jeden z elementów wystroju wielkanocnych stołów, jak i samych święconek. Ma ona wiecznie zielone, bardzo dekoracyjne, błyszczące i trwałe liście, a ponadto już od marca pojawiają się na niej liliowoniebieskie kwiaty, jest więc być symbolem rodzącego się życia.

6. Zmierzamy alejką w kierunku północno-zachodnim. Z prawej strony mijamy plac zabaw dla dzieci, boisko, oraz drugi z trzech rosnących w parku dębów błotnych. Ten ma obwód 3, 22 m. Dochodzimy do kolejnego przystanku, który wyznacza nam olbrzymi wiąz. Jest on w nienajlepszej kondycji zdrowotnej. Prawdopodobnie jest zaatakowany przez holenderską chorobę wiązów grafiozę. Wiązy łatwo jest rozpoznać po niesymetrycznej blaszce liściowej. W starożytności wiązy były symbolem śmierci i smutku.

W okolicach tego drzewa obficie rozsiała się babka zwyczajna. Od zawsze znane są jej lecznicze właściwości. Świeży zmiażdżony liść babki służy do nacierania miejsc pokłutych przez komary lub inne drobne insekty, przyspiesza gojenie się pęcherzy, gojenie ran. Syrop babkowy jest odpowiedni (zwłaszcza dla dzieci) przy kaszlu i zaburzeniach jelitowych.

7. Skręcamy aleją na wschód. Po prawej stronie mijamy jedyną w naszym ogrodzie brzozę brodawkowatą. Brzoza jest niewątpliwie jednym z najpiękniejszych drzew krajowych. Rośnie chyba najszybciej ze wszystkich drzew. Wiosną jej jasne listki rozwijają się błyskawicznie, pokrywając nagie gałęzie zieloną mgiełką. Drzewo o szerokiej parasolowatej koronie i białym pniu. Jego wierzchołek i wszystkie gałęzie silnie zwisają. Z liści brzozy sporządza się wiele środków wzmacniających włosy. Liście działają również moczopędnie, rozkurczowo, delikatnie przeciwbólowo.

Po lewej stronie mijamy graby. Grab pospolity ma bardzo twarde drewno. Robi się z niego np. trzonki łopat, kule do kręgli i różne narzędzia. Stosowany jako drzewo żywopłotowe, bowiem dobrze znosi przycinanie. Jego charakterystyczna gładka, szara kora jest bardzo łatwa do rozpoznania.

8. Idąc dalej mijamy szpaler okazałych lip. Lipy w naszym ogrodzie to gatunek - lipa szerokolistna o dużych sercowatych liściach. Jak daleko sięga pamięć ludzka lipa należała do ulubionych drzew. Przy zagrodach chłopskich, na rynkach wiejskich i podwórkach klasztornych była miejscem spotkań i drzewem świętym. Sadzeniem lip upamiętniano wydarzenia ważne i doniosłe dla całej okolicy, a nawet kraju. Jej cenne drzewo jest znakomitym materiałem na rzeźby. Wiele słynnych ołtarzy gotyckich i barokowych oraz posągów świętych wyrzeźbiono z drewna lipowego (np. Ołtarz Mariacki). O szacunku, jakim otaczano to drzewo świadczą nazwy wielu miejscowości pochodzące od słowa lipa.

Lipa znana jest również w medycynie. Napary z kwiatów lipy stosuje się jako pomocniczy, łagodny środek napotny w stanach gorączkowych w niektórych chorobach zakaźnych, jak angina, grypa, zapalenie oskrzeli i tzw. przeziębieniach.

Tuż przy alejce rośnie sosna wejmutka. Przywędrowała do Europy z Ameryki. Jej igły zebrane w pęczki po pięć tworzą charakterystyczne miotełki. Żywica, którą wejmutka wytwarza w dużych ilościach, ma niepowtarzalny zapach. Wycieka z całego pnia i mocno przylepia się do dłoni. Sosnę często atakuje grzyb powodujący rdzę pęcherzykowatą. W naszym parku mamy tylko jeden okaz sosny wejmutki.

9. Zmierzając do ostatniego przystanku, po lewej stronie mijamy otoczony ławeczkami zakątek, zwany grilem. Parę metrów dalej wytyczona aleja kończy się. Tutaj znajduje się ostatni przystanek ścieżki. Patrząc na lewo widzimy dwa malownicze platany o obwodach 2,82 i 2,42 m. Po prawej stronie roztacza się polana, na której wiosną kwitną biało zawilce.

Platan jest drzewem południa. Drewno platanów jest bardzo trwałe i twarde. Kora platana łuszczy się płatami, wskutek czego powstaje charakterystyczna mozaika. Przenoszone przez wiatr włoski pokrywające liście i owoce mogą spowodować u alergików silne zapalenie spojówek i dróg oddechowych. Należy go sadzić z dala od terenów zabaw dzieci. Niestety ostatnio platan klonolistny pada ofiarą grzyba, który uszkadza wiosną rozwijające się liście. Liście zasychają i pozostają przez cały rok na drzewie. Również platany z naszego parku cierpią na tę chorobę.

Bibliografia

• Bremness Lesley, Zioła. Encyklopedia kieszonkowa, Warszawa 1995


• Dreyer Eva, Dreyer Wolfgang, Drzewa i krzewy. Szybkie i proste rozpoznawanie gatunków, Warszawa 2001


• Eisenreich Wilhelm, Handel Alfred, Zimmer Ute E., Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt, Warszawa 2002


• Jastrzębie Zdrój w starej fotografii, Jastrzębie Zdrój 2002


• Kuśka Antoni, Dorda Aleksander, Ścieżka przyrodnicza po Parku Zdrojowym w Jastrzębiu Zdroju, Jastrzębie Zdrój


• Mowszowicz Jakub, Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych, Warszawa 1992


• Ożarowski Aleksander, Jaroniewski Wacław, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1987


• Rostański Krzysztof, Rostański Krzysztof Marek, Drzewa i krzewy. Atlas i klucz, Kraków 2003


• Seneta Włodzimierz, Dendrologia, Warszawa 1983


• Soida Dorota, Bądź Mistrzem – Przyjacielem, czyli edukacja ekologiczna na wesoło, Kraków 1994


• Schwarz Zofia Szober Janina, Rośliny towarzyszące człowiekowi, Warszawa 1974


• Miesięcznik “Aura” wkładki


• http://www.drzewoterapia.4me.pl


• http://www.pinus.net.pl


• http://www.atlas-roslin.pl


• http://www.parda.w.interia.pl

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkół przy Wojewódzkim Szpitalu Rehabilitacyjnym dla Dzieci w Jastrzębiu Zdroju
ul. Kościuszki 14
44-330 Jastrzębie Zdrój
e-mail: zssjastrzebie@wp.pl
Opiekun grupy:
mgr Anna Chrabańska mgr Dorota Bernacka

Autorzy opisu:
Uczniowie klas V i VI Zespołu Pozalekcyjnych Zajęć Wychowawczych: Paweł Adamski, Łukasz Bankiel, Patrycja Cieśla, Adam Czaja, Alicja Czaja, Ćmiel Agata, Michał Drożdżyński, Robert Losza, Radek Mirota, Dawid Norkowski, Magda Religa, Jakub Saboczyński, Ola Smoła, Kacper Ślakowski
 

Ładowanie danych ...