Piekary Śląskie to miasto województwa śląskiego, znajdujące się w jego środkowo-wschodniej części, na Wyżynie Śląskiej. Położone nad rzeką Brynicą.

W centrum miasta znajduje się naturalne wzniesienie zwane Cerekwicą. Na wzgórzu powstał Kościół Przemienienia Pańskiego (znajdujący się w centralnej części terenu), Kaplice Drogi Krzyżowej oraz park przykościelny, czyli tzw. Kalwaria. Znajduje się ona we wschodniej części miasta, między ulicami: Bytomską od zachodu, ks. Popiełuszki od północy, Kalwaryjską od południa i gen. Ziętka od wschodu. Dogodne położenie Kalwarii sprzyja łatwemu dostępowi. Dojazd, w tym autobusowy jest bardzo łatwy (autobusy linii: 5,168, 860 z Katowic; 53,114 z Bytomia; 5,192 z Tarnowskich Gór). Piekarska Kalwaria od początku istnienia była związana z parafią Najświętszej Marii Panny i Św. Bartłomieja, znajdującymi się nieopodal, której proboszczowie sprawują nad nią opiekę aż po dzień dzisiejszy. Powierzchnia Kalwarii to 10 ha.

Historia

Najstarsze ślady w Piekarach Śląskich pochodzą z epoki kamienia łupanego. Na terenie miasta znaleziono wiele narzędzi zgrzebłowych z kwarcytu pochodzących z tego okresu. Pierwsza większa osada pojawiła się w III wieku na terenie miasta w pobliżu rzeki Brynicy. W dokumentach pochodzących z XII i XIV wieku spotykamy określenia: Pecare, Pecara, Pecar co oznacza pieczarę. Były to wyrobiska górnicze i sztolnie związane z wydobyciem surowców mineralnych min. rud ołowiu, srebra. Stąd też pochodzi prawdopodobnie nazwa miasta – Piekary. Początek XV wieku to rozkwit osady związany z rozwojem rolnictwa na ziemiach piekarskich. W tym czasie ziemie przechodzą z rąk czeskich w węgierskie, następnie nabył je książę opolski, a w1623 roku otrzymał ją Łazarz von Donnersmarck. Ziemie piekarskie należały do Donnersmarcków aż do końca I wojny światowej. Piekary przeżywają własne wielkie wydarzenia. Jednym z nich był przemarsz wojsk polskich podążających do Wiednia. Do Piekar przybył wówczas król Jan III Sobieski – 20.08.1683, który modlił się przed obrazem Matki Boskiej Piekarskiej, znajdującym się obecnie w Bazylice Najświętszej Marii Panny. Z miastem związana jest również piekarska Kalwaria.

W 1854 roku ksiądz Alojzy Ficek (proboszcz parafii Najświętszej Marii Panny i Św. Bartłomieja), wracając z pielgrzymki do Rzymu, podejmuje zamiar zbudowania kościoła na pobliskim jego parafii wzgórzu – Cerekwicy. Jednak Kalwarię zaczęli budować dopiero jego następcy. W latach 1862-1882 ksiądz Purkop jednoczy wszystkie grunty. W 1869 roku zawiązuje się społeczny Komitet budowy kalwarii. To również czas powstania pierwszej Kaplicy – Grobu Pana Jezusa (obecnie Grób Matki Boskiej). W momencie objęcia parafii przez Księdza Nerlicha, rozwijają się dalsze prace związane z budową Kalwarii. Nawiązana zostaje również współpraca z Karolem Ogorkiem, głównym wykonawcą prac budowlanych. Do budowy przyłączyli się mieszkańcy Piekar, ale również pobliskich miejscowości.

Rozmieszczeniem Kaplic, alejek zajął się ojciec franciszkanin Władysław Schneider. Rok 1887 to czas rozpoczęcia prac związanych z budową Góry Oliwnej mieszczącej się we wschodniej części Kalwarii. Wykorzystano znajdujące się tam naturalne wzniesienie Dolina Jozefata oraz przepływający potok Cedron. Rozwój w latach 50-tych XX wieku kopalni węgla kamiennego spowodował zanik potoku. Prace na Kalwarii zostały zakończone w 1895 roku. Rok później dokonano konsekracji Kościoła i Kalwarii jako całości. Obecnie teren Kalwarii to obszar znajdujący się na liście krajowych zabytków: Kościół parafialny p.w. Zmartwychwstania Pańskiego, 1896 nr rej A/1621.95 z 29.12.1995; 34 Kaplice, 1887- XX, nr rej A.1622.95 z 29.12.1995; most, bramy, park.

Terenem Kalwarii obecnie zarządza Parafia Najświętszej Marii Panny i Św. Bartłomieja a o wygląd parku dbają parafianie.

W dniu dzisiejszym Kalwaria związana jest przede wszystkim z corocznymi pielgrzymkami mężczyzn i młodzieńców (maj), kobiet i panien (sierpień) oraz odpustami parafialnymi, jak również jest miejscem spacerów mieszkańców Piekar Śląskich.

Przyroda

Do drzew i krzewów rosnących na terenie Kalwarii zaliczyć należy: klony zwyczajne, klony jawory, lipy drobnolistne i szerokolistne, kasztanowce zwyczajne, jesiony wyniosłe, w tym najokazalszy okaz rosnący koło Bazyliki (teren Rajskiego Placu) o obwodzie w pierśnicy ok. 3 metrów, sosny zwyczajne, modrzewie europejskie, głogi jednoszyjkowe, robinie akacjowe, iglicznie trójcierniowe sprowadzone z Ziemi Świętej, rajska jabłoń, graby, kasztan jadalny, berberysy czerwone czy tez konwalie majową, babkę lancetowatą, turówkę, koniczynę i inne gatunki roślin zielnych.

W parku można również spotkać: sowy (puszczyki), kosy, kowaliki, sikorki bogatki, pełzacze ogrodowe, wilgi, szpaki, zięby, dzięcioły, pliszki, wróble, sroki, wiewiórki, kuny, nietoperze. Na drzewach można zobaczyć budki lęgowe zamieszkiwane przez ptaki.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza biegnie głównie po trasach alejek parkowych i przechodzi przez ciekawe zbiorowiska roślinne.

1. Rozpoczynamy spacer przy Bazylice na Rajskim Placu, gdzie znajduje się okazały jesion wyniosły. Jest to drzewo o wysokości około 30 metrów i obwodzie pnia około 3 metrów. Tworzy on potężną, dość luźną kopulastą koronę.
Następnie ulicą ks. Ficka przechodzimy w kierunku ulicy ks. Popiełuszki. Tam znajduje się jedna z bram prowadzących na wzgórze kalwaryjskie. Wchodzimy bramą gdzie umieszczona jest tablica z historią Kalwarii.
Mijamy Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w stylu neogotyckim. Jest to świątynia trzy nawowa wymurowana z cegły palonej z jedną wieżą i sygnaturką. Dach kościoła i wieże kryte są łupkiem. Dochodzimy do alejki, przy której spotykamy mnóstwo okazałych stuletnich kasztanowców zwyczajnych. Gatunek ten występuje licznie także na całym wzgórzu kalwaryjskim. Kasztanowiec zwyczajny zaliczany jest do najpiękniejszych drzew ozdobnych w naszym klimacie. Ma duże walory dekoracyjne przez cały okres wegetacji. Szczególnie imponująco wygląda w starszym wieku. Ciemna zieleń ulistnionej korony stwarza wrażenie masy i ciężkości. Najefektywniejsze są wiosną kwiaty, a jesienią żółte liście i owoce zwane pospolicie kasztanami.

2. Kolejnym naszym przystankiem w wędrówce jest imponujący w gatunki Ogród Oliwny. Idziemy do niego prosto alejką kasztanowców w kierunku południowym. Ogród Oliwny z Doliną Jozefata zajmuje prawie całą wschodnią część Kalwarii. W Ogrodzie Oliwnym było posadzonych w 1890 roku 42 gatunki egzotycznych drzew i krzewów. Obecnie na uwagę zasługują między innymi: cis pospolity, mahonia pospolita, robinia akacjowa, iglicznia trójcierniowa, miłorząb dwuklapowy, jałowiec płożący, lilak, bukszpan zwyczajny, jukka karolińska (ogrodowa), irga, śnieguliczka biała, barwinek pospolity, sosna czarna, różne odmiany iglaków, cyprysików i żywotników, berberys czerwony i zielony, winobluszcz japoński. Naprzeciw Ogrodu Oliwnego znajdujemy rosnącą samotnie rajską jabłoń. Jest to odmiana botaniczna jabłoni dzikiej. Owoce drobne żółte lub czerwone tzw. rajskie jabłka ozdobne używane w cukiernictwie.

3. Opuszczamy Ogród Oliwny i podążamy dalej aleją w kierunku zachodnim. Spotykamy tu trzy stanowiska konwalii majowych. Byliny z rodziny liliowatych. Ma białe dzwonkowate wonne kwiaty i czerwone jagody. Jest to roślina chroniona.

4. Idąc dalej w kierunku zachodnim spotykamy po obu stronach alejki oprócz kasztanowców liczne głogi jednoszyjkowe, lipy szerokolistne i klony jesionolistne.
Podążamy dalej alejką w kierunku zachodnim, po prawej stronie widzimy szpaler grabów pospolitych. Na końcu alejki spotykamy klon srebrzysty.

5. Dochodzimy do podnóża Kalwarii, gdzie znajduje się pomnik Papieża Jana Pawła II odsłonięty 29.05.2005 roku. Fundatorem jego jest NSZZ Solidarność Regionu Śląsko-Dąbrowskiego. Pomnik został poświęcony przez kardynała Macharskiego. Za pomnikiem widzimy na polance samotnie rosnącego kasztana jadalnego. Jest to drzewo u nas sadzone dość rzadko, najczęściej w parkach i ogrodach botanicznych. W Europie południowej uprawiane od wieków dla jadalnych owoców. Owoce są to duże jadalne orzechy, zwykle 1 do 3 w bardzo kolczastych okrywach pękających po dojrzeniu. Nasz kasztan jadalny posadzony został w imieniu całej społeczność miasta jako drzewo pomnik, któremu imię Jana Pawła II nadał Prezydent Miasta z okazji 75-lecia LOP 23.10. 2003 r.

6. Ostatnim punktem spaceru jest wzgórze kalwaryjskie. Wchodząc na nie po obu stronach spotykamy modrzewie europejskie, lipy szerokolistne i drobnolistne, klony pospolite i kasztanowce. Kończymy nasz spacer i wychodzimy bramą od ulicy ks. Popiełuszki. Przy tej ulicy jest parking dla samochodów osobowych i autobusów.

Uwagi

W latach 1889-1891 wykonano ścieżki znajdujące się między Kościołem a poszczególnymi Kaplicami. Wzdłuż ścieżek ustawiono ławeczki. Teren został ogrodzony a ostatni remont przeprowadzono w latach 90-tych. Wokół Kalwarii wyznaczono 2 miejsca parkingowe. Na terenie parku nie znajdziemy kawiarni czy też restauracji. Obiekty tego typu znajdują poza terenem, w niewielkiej odległości od parku. Osoby wypoczywające mogą skorzystać z toalet, które są czyste i zadbane. Nie spotykamy na terenie parku obiektów sportowych, co wynika z jego charakteru.

Mocne strony parku: dogodne położenie, ciekawa flora i fauna, ciekawa architektura obiektów sakralnych, dobre warunki do wypoczynku dla całej rodziny np. możliwość odbywania spacerów, zbieranie kasztanów porą jesienną, cisza, spokój

Bibliografia

• Potempa Antoni,100 lat Kalwarii, Piekary Śląskie 1996


• Żydek Konrad, Od Pecare do Piekar Śląskich, Chorzów 1972


• Rotański Krzysztof, Rotański Krzysztof, Marek, Atlas i klucz – drzewa i krzewy, Krzeszowice 1999


• Drzewa i krzewy ozdobne,http:/www.pinus.net.pl (01.05.2007)


• Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, htt:/www.kobiz.pl/woj.slaskie-plik:SLS-rej.pdf (30.04.2007)


• Piotr Cempulik, Waloryzacja przyrodnicza miasta Piekary Śląskie, Bytom 1995

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Miejska Szkoła Podstawowa nr 11
ul. Śląska 8
41-943  Piekary Śląskie
Opiekun grupy:
mgr Ewa Czech mgr Bogusława Horzela

Autorzy opisu:
Członkowie koła przyrodniczo-ekologicznego, działającego przy MSP 11 w Piekarach Śląskich
Uczniowie pracujący na projektem stworzyli 2 grupy:
grupa dziennikarsko-reporterska: Anna Buk, Karolina Brzozko, Mateusz Krawczyk, Anna Szulierz, Aleksandra Torbuś.
grupa komputerowo- internetowa: Ksenia Odoj, Radosław Skupin.

Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za ciekawą lekcję historii piekarskiej Kalwarii panu Antoniemu Potempie
- za pomoc i udostępnienie danych wszystkim pracownikom Wydziału Ekologii i Ochrony Środowiska przy Urzędzie Miasta Piekary Śląskie
- mieszkańcom miasta za pomoc w realizacji projektu

Ładowanie danych ...