Gmina Spytkowice stanowi najdalej na północ wysuniętą część powiatu wadowickiego w województwie małopolskim. Obszar gminy podzielony jest na sześć sołectw: Bachowie, Lipowa, Miejsce, Półwieś, Ryczów i Spytkowice. Spytkowice położone są na północno-wschodnim skraju podkarpackiej Kotliny Oświęcimskiej, a zarazem w centralnej części wchodzącej w jej skład Wysoczyzny Spytkowickiej, która opada stromym progiem na północ do Doliny Wisły.

Park mieści się za zabytkowym zamkiem. Do zamku dojechać można skręcając w Rynku w Spytkowicach z drogi krajowej nr 44, w kierunku miejscowości Miejsce i jadąc dalej ulicą Zamkową. Tuż za wiaduktem kolejowym znajduje się spytkowicki zamek.

Właścicielem zamku i terenu przyzamkowego jest Skarb Państwa. Zamek pozostaje w zarządzie Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Krakowie. Właścicielem parku jest gmina Spytkowice. Powierzchnia całego zespołu zamkowo-parkowego wynosi blisko 100 ha. Zamek jest odrestaurowany, wyremontowany i ogrodzony, natomiast zachowany fragment parku jest zaniedbany.

Historia

Pierwsza wzmianka pisana o wsi Spytkowice pochodzi z 1229 r. Został wówczas zwołany wiec, na którym Książe Konrad Mazowiecki przy pomocy panów krakowskich pojmał na mszy świętej księcia śląskiego Henryka Brodatego. Ta krótka notatka może świadczyć o tym, że Spytkowice były na tyle znaczącą miejscowością, iż właśnie tutaj odbyło się spotkanie dostojników. Położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych podnosiło rangę miejscowości, mimo że Spytkowice w owym czasie były w początkowym stadium rozwoju.

Do końca XV wieku Spytkowice były wsią książęcą, a w wiekach późniejszych ich dziedzicami byli kolejno przedstawiciele najznamienitszych rodów Rzeczpospolitej: Myszkowscy, Lubomirscy, Opalińscy, Sieniawscy i Potoccy.

Świadectwem wspaniałego dziedzictwa kulturowego i duchowego Spytkowic są ich najwspanialsze zabytki: zamek z I połowy XVI wieku, wzniesiony w stylu gotycko-renesansowym, a także wczesnobarokowy kościół dedykowany św. Katarzynie Aleksandryjskiej, z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Spytkowickiej. Budowę tego kościoła rozpoczął biskup warmiński Mikołaj Szyszkowski, a dokończył w 1643 r. podskarbi poznański Łukasz z Bnina Opaliński. Świątynię konsekrował 14 IX 1683 r. bp sufragan krakowski Mikołaj Oborski.

Zabytkowy zamek został wzniesiony na fundamentach średniowiecznej budowli. W wyniku przeprowadzonych badań wykopaliskowych odkryto ślady pierwotnego założenia obronnego, którego powstanie datowane jest na II połowę XV wieku. Składało się ono z drewnianej budowli na planie prostokąta o wymiarach 11 - 10 m otoczonej czworobocznym murem z basztami w narożach. Zwęglone szczątki warowni oraz odnalezione duże ilości bełtów kusz świadczą, że została ona zniszczona w wyniku zbrojnego najazdu na przełomie XV i XVI wieku. Na miejscu zniszczonej warowni w I połowie XVI wieku kasztelan sądecki Wawrzyniec Myszkowski zbudował zamek łączący cechy gotyku i renesansu. Około roku 1630 biskup krakowski Szyszkowski przystąpił do przebudowy zamku. W jej wyniku nie zachowały się żadne widoczne ślady pierwotnego założenia. Zamek został przekształcony w piętrową, trójskrzydłową budowlę otaczającą arkadowy dziedziniec z dwoma kwadratowymi basztami od frontu, noszącą cechy wczesnobarokowej rezydencji.

Działania wojenne w roku 1945 i wywołany przez nie pożar, zniszczyły już popadłą w ruinę rezydencję. Obecnie jest ona odbudowana i wyremontowana.

Na przestrzeni wieków, wraz z rozwojem wsi powstawały kompleksy stawów rybnych. W latach 1872-1908, kiedy dziedzicem był Andrzej Potocki, gospodarka rybacka prowadzona na stawach Zatora i Spytkowic święciła triumfy w Europie, a karp tam hodowany zdobył w 1900 roku Grand Prix na międzynarodowej wystawie w Paryżu.

Ostatnim właścicielem Spytkowic był Adam hr. Potocki. Po zakończeniu drugiej wojny światowej spytkowicki zamek został przejęty przez Skarb Państwa, a majątek ziemski uległ parcelacji.

Przyroda

Rzeźba terenu Spytkowic jest zróżnicowana – część północna i środkowa jest płaska, a południowa jest pagórkowata, poprzecinana siecią wąskich i głębokich dolin. Ukształtowanie terenu powoduje, że Spytkowice mają znaczące walory krajobrazowo-widokowe, zarówno w części pagórkowatej, jak i równinnej – Dolina Wisły. Ten urokliwy zakątek o urozmaiconym pejzażu przyciąga miłośników nieskażonej natury atrakcjami przyrodniczo-krajobrazowymi: pomnikami przyrody, starorzeczem Wisły i kompleksem stawów otoczonych zielenią. Wisła ze starorzeczami oraz stawy stwarzają dogodne warunki lęgowania ptaków wodno-błotnych, w tym wiele gatunków gniazdujących.

Odnotowano tu ponad 200 gatunków ptaków, z których większość należy do gatunków rzadkich i chronionych. Występują tu między innymi: perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena), perkoz zausznik (Podiceps nigricollis), bąk (Botaurus stellaris), bączek (Ixobrychus minutus), błotniak stawowy (Circus aeruginosus), rybitwa czarna (Chlidonias niger). Stwierdzono też gnieżdżenie się ślepowrona (Nycticorax nycticorax) i rybitwy białowąsej (Chlidonias hybrydus). Znakomite warunki do rozrodu znalazły tu liczne gatunki płazów i gadów: żaby, ropuchy, rzekotki, zaskrońce, jaszczurki. Ze ssaków widuje się tu sarny, lisy, kuny, jeże, wiewiórki, nietoperze, a od jakiegoś czasu także bobry i wydry.

W okolicach parku znajdują się stanowiska roślin objętych ochroną ścisłą: storczyk szerokolistny (Orchis latifolia), centuria pospolita (Centaurium umbellatum) oraz ochroną częściową: grążel żółty (Nuphar lutea) i kruszyna pospolita (Frangula alnus). Znajdziemy tu również stanowiska roślin rzadkich, tj. rzęsa garbata (Lemna gibba), czermień błotna (Calla palustris), żabiściek pływający (Hydrocharis morsus-ranae), ponikło jajowate (Eleocharis ovata).

Ścieżka

W 2005 r. w ramach realizacji projektu “Dolina Karpia” utworzona została na terenie miejscowości Spytkowice ścieżka przyrodnicza “Za Zamkiem…”. Została ona wytyczona w północnej części Spytkowic. Ta część wioski obfituje w ciekawe obiekty przyrodnicze i architektoniczne, co zadecydowało o wykorzystaniu właśnie tego terenu do utworzenia ścieżki. Jest ona naturalnym środkiem dydaktycznym, nieocenionym w prowadzeniu zajęć z przyrody i biologii. Może być również pomocą w zajęciach z geografii, historii, języka polskiego i plastyki w szkole podstawowej i gimnazjum.

Przyrodniczą zaletą ścieżki jest fakt, że na niedużym obszarze skupione są różne ekosystemy: fragmenty parku zamkowego z drzewami pomnikowymi, pole, łąka, rzeka Wisła ze starorzeczami i Potok Spytkowicki potocznie nazywany Bachówką. Trasa tej ścieżki wynosi 2,5 km. Oznaczono na niej następujące przystanki:

1 – Zamek
2 – Bocianie gniazdo
3 – Drzewa pomnikowe
4 – Łąka
5 – Ślady bobra
6 – Starorzecze Oko
7 – Krajobraz rolniczy
8 – Zarośla łęgowe
9 – Wisła

Trzy pierwsze przystanki znajdują się na terenie parku.

1. Zamek
Wędrówkę rozpoczynamy na ulicy Zamkowej przed bramą zamku.
Prace archeologiczne potwierdziły istnienie budowli o charakterze obronnym z XV wieku. Była to drewniana, piętrowa budowla, otoczona czterema narożnymi murowanymi basztami. Ta średniowieczna, rycerska fortyfikacja spłonęła, a na jej miejscu stanął gotycko-renesansowy zamek, który był poddawany kolejnym przebudowom. W XVII wieku, w czasach świetności stanowił okazałą rezydencję magnacką. Był to zamek piętrowy, o trzech skrzydłach otaczających dziedziniec arkadowy. W skrzydle południowym po stronie zachodniej i wschodniej wznosiły się dwie wieże. Na przestrzeni wieków właścicielami zamku były rody: Myszkowskich, Zborowskich, Lubomirskich, Szyszkowskich, Opalińskich i Potockich.

Źródła historyczne podają, że w roku 1638 w zamku nocował król Władysław IV, kiedy powracał z żoną i córką z kuracji w Baden. Pod koniec XIX wieku zamek znalazł się w stanie daleko posuniętego zrujnowania, co było wynikiem zatracenia funkcji siedzib rodowych, zaprzestania remontów i napraw oraz pożarów. Kolejni właściciele dbali tylko o dochody z folwarków, browaru i gorzelni. Po wojnie zamek przeszedł na własność skarbu państwa i w szybkim tempie popadał w ruinę. W chwili obecnej wyremontowany zamek przejęło Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie. Zgromadzono tu akta sądowe i administracyjne z XIX i XX wieku, których łączna długość wynosi 10 km.

2. Bocianie gniazdo
Na kominie dawnej gorzelni znajduje się gniazdo bociana białego (Ciconia ciconia). Gniazdo to jest jednym z 12 znajdujących się na terenie gminy Spytkowice. Niestety, nie wszystkie z nich są zasiedlone. Do tego gniazda, co roku przylatuje para boćków, które wyprowadzają 1, 2 lub 3 młode. Rodzice nie muszą daleko latać po pożywienie dla młodych, ponieważ bliskość łąki, jeziora i podmokłe tereny, sprawiają, że miejsca te obfitują w bocianie przysmaki. Bocianie menu to przede wszystkim dżdżownice, ślimaki, owady i ich larwy, ryby, żaby, traszki, jaszczurki, węże, młode ptaki, myszy, nornice, szczury, krety. Żerowiska bocianów w Polsce to głównie tereny podmokłe. Należą do nich wilgotne łąki, pastwiska, płytkie zbiorniki wodne, obrzeża stawów i rzek. Nasza gmina obfituje w takie właśnie tereny, jest więc idealnym miejscem dla bocianów.

3. Drzewa pomnikowe
Na terenie parku znajdują się drzewa pomnikowe. Pierwszy park przy zamku założyli prawdopodobnie Zborowscy w II połowie XVI wieku. Był to wówczas ogród geometryczny użytkowo-ozdobny, rozbudowany około 1630 roku przez Szyszkowskich. Na przełomie XVIII i XIX wieku Lubomirscy, na miejscu niemodnego już wówczas ogrodu geometrycznego, założyli park angielski o swobodnej kompozycji, przy znacznym wykorzystaniu naturalnych walorów topograficznych i przyrodniczych nadwiślańskiego krajobrazu łęgowego. W II połowie XIX wieku kompozycję parku poszerzono o tzw. “ogród wodny”. Był tu również zwierzyniec, w którym hodowano daniele. Park stanowi fragment założenia ogrodowego wokół zamku w kształcie litery “U”. Drzewostan parkowy, pomimo, że został przetrzebiony zachował się we wschodniej części parku w formie zwartej oraz w kilku innych miejscach w formie pojedynczych skupisk, pojedynczych drzew lub w układzie szpalerowym.

Zachowany fragment parku grupuje wiele cennych drzew: dąb szypułkowy (Quercus robur), kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum), klon czerwony (Acer rubrum), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), żywotnik zachodni (Thuja occidentalis), lipa drobnolistna (Tilia cordata).

Zwiastuny wiosny w parku: złoć żółta (Gagea lutea), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), zawilec żółty (Anemone ranunculoides), miodunka ćma (Pulmonaria obscura), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea).
Na pograniczu parku i łąki rośnie szpaler lip drobnolistnych, którym nadano rangę pomników przyrody. Drzewa te mają obwody od 284 do 539 cm, wysokość od 22 do 26 m, rozłożystość korony 10x13 m. Stan pnia jest dobry lub średni, niektóre egzemplarze mają wypróchniałe dziuple. Stan koron dobry lub średni (drobny posusz). Na terenie parku rośnie również objęty ochroną pomnikową dąb szypułkowy o obwodzie 323 cm, wysokości 27 m oraz rozłożystości korony 11x13 m, którego stan pnia i korony jest dobry.

Bibliografia

• Kaszuba Dorota, Mazur Renata, Wójcik-Zwydak Dorota, Za Zamkiem…Przewodnik po ścieżce dydaktycznej, Jaroszowice 2005


• Praca zbiorowa PAN Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Spytkowice, Zabrze 1999


• Ks. Józef Piwowarski, Parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Spytkowicach, 2007


• Zinkow Julian, Wadowice i okolice. Przewodnik monograficzny, Wadowice 2001


• Strona www.zamkipolskie.hg.pl

Uwagi

Park nie jest zagospodarowany, brak w nim miejsc gdzie można odpocząć. Jest to jednak urokliwe miejsce, gdzie warto pospacerować. Zamek i niewielka część parku są ogrodzone, pozostały fragment jest zdziczały i zaniedbany. Na terenie zamku i parku brak ławek, parkingów, punktów gastronomicznych oraz miejsc uprzyjemniających pobyt i odpoczynek. W bliskim sąsiedztwie parku znajduje się stadion sportowy LKS “Astra” oraz stare koryta Wisły tzw. wiśliska: “Miejsce”, “Oko” i “Krajskie”. Wymienione akweny są szczególnie atrakcyjne dla wędkarzy oraz ornitologów. Zarówno rzeka Wisła jak i starorzecza są cenionymi łowiskami, użytkowanymi przez Polski Związek Wędkarski.

Na terenie gminy nie ma turystycznej bazy noclegowej. Gmina posiada duże możliwości rozwoju turystyki i rekreacji ze względu na duże kompleksy terenu nadającego się do wykorzystania na ten cel. Niestety  jak dotąd nie udało się pozyskać inwestorów.

W projekcie zagospodarowania przestrzenno-krajobrazowego terenów rekreacyjnych gminy Spytkowice zaplanowano na tym terenie alejki, basen, boiska sportowe, punkty gastronomiczne, sanitarne i parkingi.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
 
Opiekun grupy:
 
Autorzy opisu:
Współpracujacy nauczyciele:

Ładowanie danych ...