Władzę nad obiektem sprawuje Urząd Gminy Wartkowice. Powierzchnia parku wynosi 2.8656 ha. Zespół pałacowo – parkowy położony w Gostkowie Starym znajduje się w centrum miejscowości, przy skrzyżowaniu dróg z Łęczycy do Poddębic i z Ozorkowa do Uniejowa. W skład zespołu (oprócz parku) wchodzi pałac i ustawione przed nim dwie klasycystyczne oficyny ozdobione portykami. Przestrzeń pomiędzy nimi a pałacem tworzy reprezentacyjny dziedziniec wjazdowy. Przy budynku gminy znajduje się niewielki parking, z którego korzystają pracownicy Urzędu Gminy Wartkowice. Na terenie parku są również ławeczki, np. dwie są przy stawie, a kolejne przy alejkach. W sumie jest ich ok. sześciu. W parku wybudowane są także budynki mieszkalne.

Historia

Etymolodzy nazwę miejscowości Gostków wiążą z położeniem jej przy gościńcu. Wywód ten jest słuszny, bowiem miejscowość ta położona jest na skrzyżowaniu średniowiecznych traktów z Uniejowa do Parzęczewa, z Łęczycy do Poddębic i dalej do Szadku i Sieradza. Pierwsze pisane wzmianki o Gostkowie pochodzą z lat 1391-1392. Przez długie lata zabudowa tej wsi nie była zbyt imponująca. W czasach Królestwa Polskiego mieściła się tu stacja pocztowa. Dobra Gostkowa i Neru z przyległościami nabył kontraktem z 18 maja 1785 roku Bogumił Załuski herbu Junosza, za sumę prawie 169 tys. zł polskich, od swojego kuzyna Teofila Wojciecha hrabiego Załuskiego.

Początkowo nowy właściciel rezydował w Nerze, a w 1802 roku wzniósł klasycystyczny pałac, jak się przyjmuje według projektu wybitnego polskiego architekta Hilarego Szpilowskiego. Jest to budowla jednopiętrowa, murowana, podpiwniczona wzniesiona na rzucie prostokąta, pokryta czterospadowym miedzianym dachem z półkolistym ryzalitem od strony parku. Układ budowli wewnątrz jest dwutraktowy, analogiczny na obu kondygnacjach, z charakterystycznymi owalnymi salonami. Elewacje zewnętrzne są spokojne i płaskie. Jedyną dekorację stanowią skromne obramowania okien, boniowanie parteru, gzyms kordonowy i gzyms pod okapem na kroksztynach.

Na osi fasady znajduje się wspaniały joński portyk z czterema smukłymi kolumnami, nadającymi budowli antyczny charakter. Portyk zwieńczony jest trójkątnym szczytem, w którym widoczne jest owalne okno. Powierzchnię tympanonu pokrywa kolor różowy. Na zewnątrz zamyka go dekoracja kostkowa w kolorze bieli. Pod nim znajduje się fryz, na którym umieszczono na ciemnoczerwonym tle, białymi literami łaciński napis: “Superanda Omnis, fortuna ferenda est” co w swobodnym tłumaczeniu oznacza że trzeba znieść wszelki los, który powinno się pokonać, lub że należy umieć pogodzić się z losem. Pod trzema środkowymi oknami pierwszego piętra znajduje się malowany fryz z gryfów z wazami oraz z datą 1802.

Na uwagę zasługuje klasycystyczna polichromia wnętrz z lat 1809-1812, wykonana przez nieznajomego malarza w technice temperowej, pokrywająca ściany i sufity większości pomieszczeń. W sieni nad drzwiami znajdują się armatury i panoplia, czyli dekoracyjne motywy z krzyżujących się elementów uzbrojenia itp. Wchodząc po klatce schodowej podziwiamy kolumnadę z romantycznym pejzażem i antyczną świątynią w parku. Na suficie piętra namalowano amorki w chmurkach. Na piętrze w salonie widzimy owalny plafon z postacią Cerery, rzymskiej opiekunki rolników. W pokoju obok, na suficie w medalionach namalowano cztery pory roku i groteski. W komnacie przylegającej od północy do sieni namalowano supraporty z wazami, kwiatami, owocami i liśćmi akantu.

Na piętrze w analogicznym jak na parterze owalnym salonie, plafon przedstawiający Zeusa na Olimpie w ramie z dekoracji pompejańskiej. Pokoik północno – wschodni ozdobiony jest dekoracjami pompejańskimi z groteskami i girlandami kwiatów, we wnęce pejzaż romantyczny z pałacem i data 1802. Stylową ozdobą wnętrza pałacu są drewniane posadzki. Cięte w poprzek ogromne dębowe bale ułożono we wzory kwadratów, sześciokątów.

Na parterze w pokoju północno – zachodnim posadzka ułożona jest w kształt gwiazd. Także schody wykonano z dębowych bierwion. Pokoje i salony zdobią piękne, klasyczne piece. Na piętrze znajdują się dwa również klasycystyczne kominki. Z dziejami Gostkowa związane są wybitne postacie. Krążyły pogłoski, że w pałacu gościł Napoleon Bonaparte. Niestety historycy nie potwierdzili tej legendy. Okazało się, że 11 XI 1815 roku w Gostkowie podejmowany był przez Załuskich car Aleksander I Romanow. Inna legenda głosi, że w tutejszym zajeździe nocował sam Zbyszko z Bogdańca. Pewnikiem zaś jest, że w Gostkowie krótki czas uczył Antoni Gucwiński, dyrektor ogrodu zoologicznego we Wrocławiu i współtwórca programu telewizyjnego „Z kamerą wśród zwierząt”.

Pałac do 1939 roku był własnością rodziny Skrzyńskich. W okresie okupacji niemiecki administrator zarządził otynkowanie większości polichromii, którą odsłonięto w latach 1962 – 1965. Prace prowadził zespół pod kierunkiem profesora K. Dąbrowskiego. Po wojnie pałac był użytkowany przez spółdzielnię produkcyjną i został doprowadzony niemal do ruiny. W części gospodarczej obiektu została założona w 1971 roku Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt, której sukcesywna rozbudowa doprowadziła do całkowitej likwidacji południowego skrzydła parku. Wkroczono również w skrzydło północne, budując tu blok mieszkalny. Po remoncie umieszczono w pałacu Urząd Gminy Wartkowice. Obecnie każdego roku w parku odbywają się zabawy dożynkowe, organizowane przez władze samorządowe gminy Wartkowice, z udziałem gwiazd estrady polskiej i lokalnych zespołów ludowych.

Przyroda

Pałac otoczony jest pięknym zabytkowym, charakterystycznym dla epoki parkiem z przełomu XVIII i XIX stulecia w stylu późnego baroku z elementami ogrodu romantycznego. O układzie barokowym świadczy osiowy układ obiektu. Główną oś założenia (biegnącą w kierunku wschód – zachód) stanowiły: wjazd główny do pałacu, dziedziniec wjazdowy, sień i główna sala pałacu, tarasy ozdobione modrzewiami a dalej stawy i łęgi nadrzeczne Neru.

Przebiegające poprzecznie do wymienionej osi ciągi komunikacyjne podkreślały symetrię obiektu, a jednocześnie tworzyły podziały kompozycyjne założenia parkowego. Dominantą osi założenia jest zbudowany na krawędzi doliny rzecznej pałac, którego fasada z jońskim portykiem z czterema kolumnami otwarta na dziedziniec wjazdowy rozpoczyna wschodnią oś widokową. Elewacja zachodnia, podkreślona ryzalitem, to elewacja ogrodowa otwierająca oś widokową zachodnią na nadrzeczne łęgi i wieś Wartkowice z drewnianym kościołem pod wezwaniem św. Anny i św. Wawrzyńca z 1719 roku. Pierwszą linię poprzeczną stanowi droga Poddębice – Łęczyca, ozdobiona niegdyś na dojazdach do skrzyżowania aleją lipową, której pozostałości zachowały się do dziś.

Druga linia poprzeczna to alejka głogowa, która łączy ze sobą partery i boskiety parku. Trzecią linię poprzeczną stanowią aleje grabowa i lipowa, przebiegające poniżej skarpy doliny rzecznej, odcinając park właściwy od rozlewiska Neru. Podział podłużny parku przebiega symetrycznie do osi głównej założenia.

Od strony północnej (przylegającej do dawnego traktu Uniejów – Ozorków) usytuowano pas drzewostanu wysokiego o charakterze boskietu osłaniającego pałac od strony traktu. Następny pas biegnący wzdłuż głównej osi kompozycyjnej tworzyła zieleń niska – krzewy ozdobne, kwietniki, gazony, tzw. “partery” parku. Dalej na południe rozciąga się następny pas wysokiej zieleni, przechodzący w sady i zabudowania gospodarskie. Ta część parku (zajęta obecnie przez Mazowieckie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Spółka z o.o. w Łowiczu, Zakład w Gostkowie) została w całości zlikwidowana. Jej niszczenie postępowało sukcesywnie od początku XX wieku wskutek rozbudowywania obejścia gospodarczego majątku.

W latach 1900 – 1915 park został poddany remontowi i przebudowie. Drzewostan wzbogacono o gatunki iglaste, wprowadzono gatunki egzotyczne, jak żywotniki. Na końcu alejki grabowo – lipowej, od strony północnej wybudowano lodownię w stylu pseudogotyckim. Obecnie na terenie gostkowskiego parku można spotkać takie gatunki drzew jak: wiązy szypułkowe, graby pospolite, dęby szypułkowe, klony jawory, modrzewie europejskie. Kilka z nich zostało uznanych za pomniki przyrody Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego z dnia 3 lutego 1998 roku w sprawie uznania za pomnik przyrody (Dz. U.W.S. Nr 3, poz. 9 z dnia 19 lutego 1998 r.). Wyjątkową ciekawostkę przyrodniczą stanowi bluszcz pospolity, niczym liana oplatający parkowe drzewa na dość znacznym obszarze (można go spotkać na ok. 90 drzewach – również tych na wysepce). Wiele z nich jest porośniętych od ziemi aż po wierzchołek. Bluszcz jest rośliną pospolitą, ale kwitnące i owocujące osobniki spotyka się rzadko; podlegają wówczas ochronie. Tak masowe kwitnienie i owocowanie w parku stanowi rzadkość w naszym regionie.

Ze względu na trudności w wyodrębnianiu poszczególnych osobników, cały obszar występowania bluszczu pospolitego w parku w Gostkowie został uznany za jeden pomnik przyrody. Drzewostan parku jest obecnie dość znacznie przerzedzony. Wpływ na to miały także przyczyny natury przyrodniczej. Park w przeszłości był nawiedzany przez klęski żywiołowe (huragany, gradobicia). Ostatni huragan, jaki wystąpił w lipcu 2001 roku, zniszczył aż 70 drzew. Spora część połamanych drzew była porośnięta bluszczem. Władze gminy zwróciły się do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska z prośbą o dofinansowanie kosztów przeprowadzenia konserwacji starodrzewu. Zniszczone drzewa tak uformowano i zabezpieczono, by nawet te pozbawione korony mogły nadal stanowić podporę dla bluszczu. Romantyczny charakter parku podkreśla staw wodny – kiedyś rozlewisko ze znajdującą się na nim wyspą. Legenda głosi, że na wysepce gostkowskiego parku zakopany jest skarb, który rzekomo ukryli francuscy żołnierze w czasie wielkiego odwrotu w roku 1813.

Układ wodny, jak pokazują mapy z różnych okresów istnienia parku, ulegał zmianom. Od dużego rozlewiska z wyspą, połączonego rowami i starorzeczem z Nerem, poprzez trzy oddzielne stawy, aż do dwóch sadzawek obecnie po regulacji Neru.

Ścieżka

Nasza ścieżka ma charakter przyrodniczo-historyczny. Taki wybór determinuje zabytkowy charakter zespołu pałacowo-parkowego.

1. Trasę naszej ścieżki rozpoczynamy przy wjeździe od strony drogi Łęczyca - Poddębice. Podchodzimy do znajdującego się na wprost pałacu i zatrzymujemy na niewielkim parkingu. Opowiadamy uczniom historię pałacu i parku, wspominamy założycieli, kolejnych właścicieli. Oglądamy pałac od frontu, podziwiając jego zewnętrzną elewację, w tym wspaniały portyk z czterema kolumnami jońskimi, przykryty trójkątnym szczytem. Wyjaśniamy znaczenie widniejącego nad wejściem napisu. Następnie zwiedzamy wnętrze pałacu. Oglądamy ściany pokryte klasycystycznymi polichromiami, klasycystyczne kominki i piece oraz oryginalne drewniane posadzki.

2. Po wyjściu z pałacu kierujemy się w lewo, aby znaleźć się z tyłu budynku. Oglądamy pałac od strony parku, zwracamy uwagę na półkulisty ryzalit (wysuniętą ku przodowi częścią budynku). Następnie kierujemy wzrok na rosnące tu dwa, pokaźnych rozmiarów modrzewie europejskie (Larix decidua MILLER) uznane za pomniki przyrody (obwody pni 318 cm i 207 cm). Są to drzewa iglaste, dorastające do 40 m wysokości. Miękkie, jasnozielone szpilki długości 2-3 cm wyrastają w pęczkach po 20-40 (na krótkopędach) albo rosną pojedynczo i dość gęsto (na długopędach). Kora u starszych drzew jest bardzo gruba i głęboko spękana, wewnątrz brązowo - czerwona. Modrzew to jedyne w kraju drzewo szpilkowe zrzucające liście (szpilki) na zimę. Przedtem ulegają one przebarwieniu na piękny, intensywnie żółty kolor. Drzewo to jest wrażliwe na wszelkie gazowe zanieczyszczenia powietrza i dlatego bardzo źle rośnie w wielkich miastach i na terenach o znacznym zanieczyszczeniu.

3. Następnie alejką idziemy w kierunku północnym. Po lewej stronie mijamy dwa niewielkie stawy. Na jednym z nich znajduje się mała wysepka. Do wejścia na nią zachęca nieduży mostek. Idąc dalej ścieżką, obserwujemy rosnące po drodze różne gatunki drzew. Wiele z nich jest oplecionych bluszczem pospolitym na wysokość od kilku do kilkunastu metrów. Nasza ścieżka łagodnie skręca w prawo i dochodzi do niewielkiego pagórka będącego pozostałością po pseudogotyckiej, murowanej lodowni, obecnie już nieużytkowanej.

Z prawej strony pagórka rośnie kolejny pomnik przyrody – wiąz szypułkowy (limak- Ulmus laevis PALLAS). Jest to drzewo liściaste, zrzucające liście na zimę, dorastające do wysokości 35 m. Liście o długości 7-12 cm są w zarysie owalne, wyraźnie asymetryczne u nasady, nierównomiernie piłkowane. Kora starszych drzew jest szaro – brunatna, a na pniach występują głębokie bruzdy. Daje odrosty z pnia (te elementy budowy można było zaobserwować na naszym okazie). Kwiaty o dość długich szypułkach, są zebrane w pęczki. Obserwowany wiąz jest jednym z najpotężniejszych drzew w parku. Jego obwód wynosi 610 cm.

4. Dalej wędrujemy wzdłuż ogrodzenia oddzielającego park od drogi Uniejów - Łódź. Przy furtce skręcamy w prawo i kierujemy się w stronę pałacu. Idąc, mamy okazję podziwiać tak unikatowy pomnik przyrody, jakim jest bluszcz pospolity (Hedera helix). To roślina o długich, dorastających do 30 m. pędach pnących się po powierzchni pni, gałęzi, skał, starych murów lub gleby. Liście są ciemnozielone i dwupostaciowe. Na pędach płonnych długoogonkowe, wycięte, 3-5 klapowe, na pędach kwiatowych całobrzegie jajowate. Kwitnący i owocujący bluszcz spotyka się rzadko i jest wówczas rośliną chronioną. Zakwita w wieku ok. 10 lat, jesienią (IX-X), a owocuje wiosną.

Owoce to podobne do jagód czarne pestkowce. Bluszcz jest odporny na mrozy i nie zrzuca liści na zimę. Zatrzymujemy się przed wyjątkowym okazem bluszczu. Pozostały po zniszczeniu drzewa (prawdopodobnie dębu) potężny pień (476 w obwodzie), odpowiednio uformowany i zabezpieczony, jest w całości opleciony tą rośliną. Gęsto rosnące liście pokrywają także bardzo ściśle dużą powierzchnię gleby. Gdzie nie spojrzeć – wszędzie widać bluszcz.

5. Niedaleko, po lewej stronie ścieżki rośnie kolejny pomnikowy okaz – klon jawor (Acer pseudoplatanus L.) - (obwód pnia 300 cm). Jest to drzewo liściaste, dorastające do wysokości 30-40 m, zrzucające liście na zimę. Liście mają 10-15 cm długości, są dłoniasto – klapowane i osadzone na długich ogonkach. Ich tylne klapy są mniejsze niż przednie.

Skręcamy alejką w lewo i kierujemy się w stronę wyjścia z parku. Tu nasza ścieżka kończy się.

Bibliografia

• Boniecki A., Herbarz Polski, Warszawa 1904
   


• Eisenreich W. i D., Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 1996
   


• Jabłońska-Mruk U., Zabytki Gminy Wartkowice
   


• Kremer B., Leksykon Przyrodniczy – Drzewa, Warszawa 1996
   


• http://www.przyrodapolska.pl
   


• Materiały udostępnione przez Urząd Gminy Wartkowice
   

Uwagi

Zespół pałacowo – parkowy położony w Starym Gostkowie, ze względu na stan zachowania i sposób wykorzystania jest obiektem o największej wartości spośród wszystkich zabytków w gminie Wartkowice. W celu dalszej poprawy walorów estetycznych obiektu, podniesienia wartości historyczno – turystycznych opracowano Plan Rozwoju Miejscowości Stary Gostków na lata 2005 – 2013. Realizacja projektu zmierza między innymi do odtworzenia reprezentacyjnego charakteru dziedzińca wchodzącego w skład kompleksu pałacowo-parkowego. Rozwiązania projektowe były uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. W kolejnych latach przewiduje się renowację elewacji zabytkowego pałacu, a następnie prace pielęgnacyjne istniejącego już drzewostanu, inwentaryzacje oraz nasadzenie nowych drzew i krzewów.

Powyższe działania pozwolą na przywrócenie dawnego charakteru zespołu, co przyczyni się do zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego regionu.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum w Wartkowicach
ul. Legionów Polskich 5
99-220 Wartkowice
e-mail: gim_wart@wp.pl
Opiekun grupy:
Joanna Jóźwiak 
Autorzy opisu:
uczniowie z II: Joanna Dzierżawska, Aleksandra Błaszczyk, Paulina Krawczyk, Żaklin Malinowska, Renata Majtczak, Krzysztof Woźniak, Marta Pajor, Natalia Smulik, Izabela Klimczak i klasy III: Monika Ucińska, Dominika Kaźmierczak, Paulina Opacińska, Sylwia Saganiak, Magdalena Podlewska pod kierunkiem nauczycieli: Joanny Jóźwiak, Heleny Ceranki i Elżbiety Wojtczak.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Podziękowania kierujemy do:
 

• pracowników Urzędu Gminy Wartkowice za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu,
   
   


• Pani Katarzyny Kozak za wnikliwą ocenę i korektę naszych poczynań.
   
   
   

Ładowanie danych ...