Russów jest to dawna wieś królewska w południowej części województwa wielkopolskiego, położona przy zachodniej granicy gminy Żelazków, w odległości 9 km na północ od Kalisza, przy drodze krajowej nr 25, relacji Kalisz – Konin.

Russów jest wsią z nieregularną zabudową. Zabudowania rozłożone są przede wszystkim wokół dróg przecinających wieś oraz w pobliżu pięknego dworskiego parku z równie malowniczym dworkiem Marii Dąbrowskiej i skansenem etnograficznym.

Wśród zabudowy Russowa zachowało się kilka budowli zabytkowych. Najstarszymi z nich są: zespół folwarczny, dawny park dworski, w części którego utworzono ekspozycję etnograficzną oraz przydrożne kapliczki. Godnymi uwagi odwiedzających Russów są również różnorodne stare drzewa i stawy.

Miejscowość ta jest jednym z większych ośrodków krajoznawczych, turystycznych i miejscem imprez środowiskowych południowej Wielkopolski, o unikatowych i atrakcyjnych zabytkach godnych poznania przez każdego odwiedzającego Russów turystę.

Zarząd nad parkiem i mieszczącym się w nim dworku Marii Dąbrowskiej, sprawuje Oddział Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu.

Krajobrazowy park dworski pochodzi z połowy XIX wieku i posiada powierzchnię około 4 ha (3,88 ha). Utworzony został dzięki staraniom administratora Józefa Szumskiego (ojca Marii Dąbrowskiej), w miejsce starszego ogrodu użytkowego widocznego już na mapie z 1835 roku.

W Russowie na terenie parku przy Dworku Marii Dąbrowskiej znajduje się aktualnie sześć zabytkowych obiektów dawnej architektury wiejskiej Ziemi Kaliskiej. Przeniesiono je po to, aby uchronić od zniszczenia i tym samym nie dopuścić do zaniku ostatnich przykładów tradycyjnego drewnianego budownictwa ludowego.

Główną atrakcją tej miejscowości jest też założenie dworskie tzn. to, co stanowi ogólny zarys, projekty wstępne, rysunki perspektywiczne, mapy, makiety oraz plan zespołu obiektów budowlanych i terenów otaczających te obiekty (teren parku, zieleńce itp.)

Założenie dworskie Russowa usytuowane jest w terenie płaskim w zachodniej części wsi, pomiędzy dwoma ulicami prowadzącymi przez wieś od szosy Kalisz – Konin po południowej stronie traktu do Poklękowa. Według mapy z 1835 roku, to założenie dworskie znajdowało się w tym samym miejscu co obecnie. Teraz tworzą je: zespół rezydencjalny (dwór i park) i zespół folwarczny (pozostałości podwórza gospodarczego).

Historia

Russów był pierwotnie wsią kościelną i po raz pierwszy został odnotowany w “Bulli gnieźnieńskiej” z 1136 roku pod nazwą Rus. Jest to nazwa dzierżawcza, a w znaczeniu pospolitym oznacza “ryży, rdzawy, lisowaty”. Dopuszcza się też możliwość interpretacji Russowa jako nazwy pochodzenia etnicznego od słowa “Rusin”. Według E. Calliera, Mieszko, syn Bolesława nadał Russów klasztorowi świętego Wawrzyńca w Kościelnej Wsi około roku 1198. Z kolei książę wielkopolski Przemysław II wymienił Russów w przywileju lokalnym Kalisza z 1282 roku i poddał go jurysdykcji sądu kaliskiego. Następnie wieś ta była aż do 1796 roku królewszczyzną zwaną dzierżawą russowską.

Na przestrzeni wieków Russów miał wielu właścicieli i administratorów, ale na szczególną pamięć spośród nich zasługują Ludomira i Józef Szumscy – rodzice pisarki Marii Dąbrowskiej.

Rodzice Marii Dąbrowskiej przeprowadzili się do Russowa na początku 1889 roku (Russów był wtedy własnością Hildegardy Mniewskiej, a wkrótce również jej przyszłego męża Kazimierza Waliszewskiego, którzy mieszkali na stałe we Francji), Ludomira z Gałczyńskich Szumska jak i Józef Szumski wywodzili się ze zubożałych i podupadłych rodzin szlacheckich. Ojciec pisarki – Józef Szumski – był administratorem majątku w latach 1888-1909. To tutaj urodziła się w 1889 roku ich najstarsza córka, przyszła pisarka Maria Dąbrowska.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że mimo tego, iż w chwili obejmowania funkcji administratora przez Józefa Szumskiego, majątek w Russowie był w stanie znacznego zaniedbania (pola leżały odłogiem, zabudowania gospodarcze i mieszkalne niemal kompletnie zdewastowane przez poprzednich administratorów), to w czasie dwudziestoletniego okresu administracji doprowadził on majątek do stanu rozkwitu.

W 1909 roku kolejnym właścicielem włości russowskich został Michał Szarzyński, który 2 lata później odsprzedał je Józefowi Konstantemu Bronikowskiemu ze Szczypiorna (zapisanemu w księdze wieczystej jako właściciel dopiero w 1916 roku). Majątek ten był w rękach Bronikowskiego aż do lat 40.  XX wieku.

W okresie wojny dworek i okalający go park były zaniedbane i zniszczone. Adaptacja zniszczonego dworku wraz z otaczającym go parkiem była dość trudna. Dworek był w latach 1945-1953 użytkowany jako siedziba miejscowej szkoły podstawowej, a później przeznaczony na mieszkania dla miejscowej ludności. Popadał w coraz większą ruinę i w końcu nie nadawał się do zamieszkania. Po wykwaterowaniu mieszkańców jego dewastacja nasiliła się i była tak duża, że nie nadawał się nawet do remontu. W okresie PRL-u najpierw rozebrano niższą część dworu, a później także korpus główny. W miejsce rozebranego w 1971 roku dworu wzniesiono nowy, murowany, parterowy budynek ze środków Społecznego Funduszu Budowy Szkół i Internatów, mieszczący obecnie Muzeum Marii Dąbrowskiej. Obecny obiekt różni się od stanu pierwotnego i architekturą zewnętrzną i rozkładem pomieszczeń. Pod koniec lat 80-tych XX wieku rozpoczęto również rewaloryzację zaniedbanego parku, która doprowadziła w 1994 roku do uporządkowania całego obszaru. Po usunięciu samosiewów, wprowadzeniu sieci alejek żwirowych i po dokonaniu znacznych nasadzeń, przywrócono jego krajobrazowy charakter. W latach 1988-1998 na terenie parku tworzono ekspozycję etnograficzną, gdzie prezentowane są wybrane zabytki budownictwa chłopskiego związanego z regionem kaliskim. W sumie można zobaczyć tu 6 obiektów, spośród których 3 tworzą zagrodę chłopską z końca XIX wieku.

W celu przybliżenia sposobu życia ówczesnego ziemiaństwa polskiego w Russowie na przełomie XIX i XX wieku, na terenie Muzeum Marii Dąbrowskiej i otaczającego go parku odbywają się tradycyjne ludowe festyny i spotkania środowiskowe, a począwszy od 4 lipca 2004 roku co dwa tygodnie przez okres wakacji odbywa się tutaj cykl imprez pt. “Niedziela u Niechciców”.

Przyroda

Park powiększony i przekomponowany w 1934 roku przez ogrodnika Stefaniaka, z licznymi nasadzeniami nowych drzew i krzewów sprowadzonych ze szkółek w Goliszewie i Antoninie. Po wojnie był bardzo zaniedbany i dopiero w latach 80-tych XX wieku został częściowo rewaloryzowany (przywrócony do dawnej świetności). Po 1989 roku jego zachodnia część została przekształcona na ekspozycję etnograficzną. Ma kształt zbliżony do prostokąta wydłużonego z północy na południe. Od strony zachodniej sąsiaduje częściowo z terenem dawnego dziedzińca folwarcznego (podwórza), a od wschodu z obejściem chłopskim położonym na terenie dawnego ogrodu użytkowego. Od północy park ograniczony jest traktem do Poklękowa, a od południa drogą na dawne podwórze majątkowe. Przed 1939 rokiem, park otoczony był drewnianym płotem. Obecnie ogrodzony jest z trzech stron metalową siatką, a od strony południowej metalowymi przęsłami między ceglanymi słupkami. Tutaj znajduje się też główny wjazd do alei prowadzącej przed front dworu. Skromny dworek stał w środku rozległego parku, a główną aleję wjazdową do tego dworku wyznaczały od samej bramy okazałe kasztany, z których do czasów obecnych przetrwało tylko kilka drzew. Przed dworkiem od strony północnej znajdował się klomb, który niegdyś był obsadzany hiacyntami, różami, groszkami, liliami i astrami oraz stanowił przedmiot dumy Ludomiry Szumskiej. W otoczeniu dworu rosły również krzewy bzów, jaśminy, morwy, tawuły i ostowce, a z drzew – kasztanowce, graby, jesiony, robinie akacjowe. W okresie międzywojennym istniał jeszcze drugi wjazd od strony północnej i do niego prowadziła droga do dworu położona po zachodniej stronie dużego stawu z mostkiem prowadzącym na wysepkę wynurzającą się z tego stawu. Przy pólnocno-wschodnim nabrzeżu tego stawu znajdowała się dawniej aleja spacerowa łącząca się ze ścieżką do furtki wejściowej do parku.

Dookoła dworku znajdowało się też dawniej aż sześć połączonych ze sobą rowami z zastawkami stawów hodowlanych. Obecnie znajdują się tu już cztery malownicze stawy, z których trzy – położone po zachodniej stronie parku – są również połączone ze sobą, a czwarty – ten najważniejszy, bo z wysepką po środku, usytuowany jest po stronie północnej. Kiedyś na tę wysepkę przechodziło się lakierowanym mostkiem łączącym ją z brzegiem stawu. Dziś na jej środku rośnie ogromna wierzba płacząca, której długie, rozłożyste i wiotkie gałęzie – niczym ramiona matki – opadają i obejmują oraz muskają tafle wody, podobnie jak delikatne palce pianisty skaczące po klawiaturze. Ten właśnie staw upodobały sobie łabędzie, które przylatują tutaj, co roku w maju i panują na nim niczym na królewskim tronie, aż do nastania chłodów. Dumnie pływające po stawie białe łabędzie dodają mu dodatkowo powagi i dostojeństwa.

Obecnie park jest piękny oraz zadbany i ściąga swoim wyglądem rzesze turystów. Podobnie jak dawniej, w jego środkowej części znajduje się nowy, murowany, parterowy budynek mieszczący Muzeum Marii Dąbrowskiej w miejsce rozebranego w 1971 roku dawnego dworu, chociaż zupełnie inny od tamtego. Do tego budynku prowadzi od bramy wjazdowej aleja wysadzana kasztanowcami. Przed dworkiem, od strony północnej znajduje się obsadzony różami klomb. Na czterohektarowej powierzchni parku rośnie niezliczona ilość różnych rodzajów oraz gatunków kwiatów i krzewów ozdobnych, nad którymi dumnie pochylają się rosnące ku niebu rozłożyste stare drzewa.

W znajdującym się tu drzewostanie parkowym obecnie najliczniej występują: świerki pospolite, wierzby kruche, klony jesionolistne, robinie akacjowe, topole czarne, kasztanowce, wiązy, klony srebrzyste, klony zwyczajne, dęby szypułkowe, jesiony, grusze owocowe i polne, a także graby pospolite. Spośród krzewów wyróżnić należy: bez czarny i dziką różę.

Wokół stawów można spotkać stanowiska zawilców gajowych, konwalii majowej i knieci błotnych oraz śnieguliczki białej.

W parku można spotkać także łabędzie, dzikie kaczki, wiewiórki pospolite, dzięcioły, wróble oraz sikorki bogatki.
Do chwili obecnej zachowane zostały aleje: grabowa i kasztanowcowa. Po całym parku wiją się liczne alejki, którymi można długo spacerować, a przy tym cudownie wypoczywać i relaksować się.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została zaprojektowana w oparciu o walory przyrodnicze i kulturowe Russowa. W zachodniej części parku po roku 1989 zlokalizowana została ekspozycja etnograficzna. Poszczególne etapy ścieżki dydaktycznej wyznaczono w oparciu o w/w ekspozycję.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od wejścia na teren parku główną bramą znajdującą się w południowej części parku. Skręcamy w lewo.

2. Wchodzimy na biegnącą w kierunku południowo-zachodnim alejkę, która po obu stronach obsadzona jest starymi drzewami – są to jesiony. Po lewej stronie widzimy staw otoczony wierzbami płaczącymi. Za nim znajdują się rzędy świerków ozdobnych, piękne daglezje oraz szczątkowy sad, w którym można spotkać kilka starych grusz. Idąc dalej dochodzimy do znajdującego się tu spichlerza dworskiego zbudowanego w 1800 roku. Jest to budynek szerokofrontowy z podcieniem słupowym, zrębowy, kryty gontem, obecnie w trakcie prac remontowych po przeniesieniu go do Russowa z Kuźnicy Grabowskiej. Jest ostatnim obiektem, który znalazł się na terenie parku russowskiego.

Wzdłuż granicy zachodniej parku jak również wschodniej występują szpalery topoli. Warto dodać, że północna część parku porośnięta jest grabami.

3. Kolejnym przystankiem jest usytuowany za spichlerzem dworskim, najstarszy budynek z tej ekspozycji, spichlerz tzw. sołek. Jest on ostatnim ocalałym elementem dawnej zagrody wybranieckiej z Russowa (przeniesiony został tu z wybranieckiej zagrody Witczaków w Russowie). Pochodzi z II połowy XVIII wieku. Jest to budynek z podcieniem bezsłupkowym, o zrębowej konstrukcji ścian, z narożami na nakładkę oraz obłap, kryty czterospadowym dachem słomianym. Jego wnętrze posiada w tylnej części ukryte pomieszczenie z maskowanym wejściem poprzez ruchomą belkę w ścianie działowej. Pomieszczenia te są ciemne z powodu zupełnego braku otworów okiennych.
Spichlerz dworski i spichlerz tzw. sołek położone są blisko siebie w zachodniej stronie parku. Po prawej stronie alejki, którą wędrujemy, naprzeciwko obu tych zabytków znajdują się dwa połączone ze sobą stawy. Wokół stawów rosną jesiony, robinie, spiree, bzy, jaśminy oraz wierzby płaczące.

4. Idąc dalej w kierunku zagrody kaliskiej trójbudynkowej, po lewej stronie rosną młode jawory. Na uwagę zasługują także stare, duże jesiony, które znajdują się w pobliżu zagrody, a także jarzębina i bez. Skręcamy w lewo i wkraczamy na aleję lipową, gdzie usytuowane jest główne wejście do zagrody, w skład której wchodzą:
- podcieniowa chałupa wąskofrontowa z 1870 roku przeniesiona tu z Takomyśla,
- stodoła z drugiej połowy XIX wieku przeniesiona tu z Godziesz,
- obora z końca XIX wieku przeniesiona tu ze Skrzatek.
Budynki te rozstawione zostały zgodnie z tradycyjnym rozplanowaniem wiejskich siedlisk i otoczone drewnianym sztachetowym płotem. Wszystkie trzy obiekty tworzące zagrodę kaliską są chronologicznie zbliżone. Konstrukcja ścian tych budynków jest mieszana (sumikowo-łątkowa z narożami zrębowymi), a ich czterospadowe dachy (oprócz obory) poszyte są strzechą. Wnętrza budynków wyposażono w eksponaty ukazujące warunki i sposób życia średniozamożnej rodziny chłopskiej żyjącej na przełomie XIX i XX wieku.
Na szczególną uwagę zasługuje chałupa zachowująca w swym kształcie (podobnie jak “sołek”) archaiczny element konstrukcyjny charakterystyczny dla budownictwa ludowego z okolic Kalisza, a mianowicie bezsłupowy podcień wypuszczony poza ścianę szczytową. Dom jest jednocześnie przykładem budownictwa jednotraktowego, wąskoprzestrzennego o planie wnętrza: sień – izba – komora. Najbogatszy wystrój otrzymała izba w tej chałupie, w której zgromadzono eksponaty rozplanowane zgodnie z tradycją wyznaczające stałe przestrzenie przeznaczone do pracy (skupione głównie wokół komina) i przestrzenie odświętne, barwne i udekorowane (skoncentrowane wokół ołtarzyka domowego), a także paradnie zasłane łóżko z wiszącym nad nim rzędem złoconych obrazów o treści religijnej. Komorę i sień wypełniają obiekty związane z codzienną pracą w zagrodzie.
Dobrze zachowana stodoła z jednym otwartym na przestrzał klepiskiem i dwoma sąsiekami, dała tło do ekspozycji narzędzi przeznaczonych do uprawy roli, pielęgnacji sprzętu i młócki zbóż, roślin okopowych, włóknistych itp. Znalazły tu też swoje miejsce urządzenia do przygotowywania paszy dla inwentarza.
Pomiędzy chałupą a stodołą ustawiony jest w bocznej linii, dwupomieszczeniowy budynek gospodarczy stanowiący oborę ze stajnią i chlewem. Wystrój tego obiektu też jest zgodny z jego pierwotnym przeznaczeniem. Odtwarza wnętrze mieszczące żywy inwentarz – bydło, trzodę i drób.
Ponadto na terenie zagrody, wśród nasadzonych drzew owocowych, znajduje się szereg uli (słomianych i skrzynkowych) oraz dawny kierat stojący nieopodal stodoły. Na terenie zagrody znajduje się jeszcze studnia i gołębnik.

5. Wychodzimy z zagrody i skręcamy w lewo. Ponownie kierujemy się aleją lipową na północ. Idziemy kilka metrów i zauważamy kolejny budynek wchodzący w skład ekspozycji etnograficznej. Jest to pochodząca z połowy XIX wieku chałupa wyrobnika. Została przeniesiona ze wsi Dobrzec pod Kaliszem. Posiada niewielką kubaturę i obielone, zrębowe ściany. W konstrukcji ścian i dachu podobna do “sołka”, jest jednak obiektem mieszkalnym i posiada wnętrze rozplanowane – sień, komorę i izbę z pojedynczym oknem. Urządzona w tych niewielkich pomieszczeniach ekspozycja obrazuje stan posiadania, tryb życia i zajęcia żyjącej samotnie bezrolnej kobiety trudniącej się tkactwem i zielarstwem.

6. Idąc dalej trasą ścieżki przed nami znajduje się piękny, malowniczy staw z wysepką na środku. Teren wokół stawu porośnięty jest wierzbami płaczącymi, które oddają klimat najmłodszych lat życia wielkiej pisarki Marii Dąbrowskiej. Obchodząc staw, w jego wschodniej części napotykamy na dwa najstarsze drzewa spośród rosnacych w parku. Są to: dąb szypułkowy o obwodzie 4,75 m i kasztanowiec zwyczajny.

7. Skręcamy w lewo i kierujemy się aleją bukową do Dworku Marii Dąbrowskiej. Kiedyś był to murowany dwór pochodzący z połowy XIX wieku. Rozbudowany był prawdopodobnie w latach 70. XIX wieku przez Witolda Mniewskiego o niższy człon wschodni i werandę, którą administrator Józef Szumski – ojciec pisarki Marii Dąbrowskiej – przerobił w latach 90. XIX wieku na taras. W okresie PRL-u najpierw rozebrano niższą część dworu (przed 1958 r.), a później także korpus główny na którego parterze mieścił się dawniej salon, sypialnia i gabinet administratora. W przybudówce natomiast była kiedyś sień ze schodami wewnętrznymi, kuchnia, piekarnik, pokój służby i pokój gościnny. Po zniszczeniach wojennych stary dwór został rozebrany i w 1971 roku w miejsce rozebranego dworu został wzniesiony – ze składek społecznych – murowany, parterowy budynek, w całkowicie odmiennym kształcie architektonicznym i z różnym – w stosunku do pierwotnego – rozplanowaniem pomieszczeń. W jego wnętrzu znajduje się obecnie również otwarte od 9 października 1971 roku muzeum Marii Dąbrowskiej, która tu się urodziła 6 października 1889 roku. Pomysł utworzenia tego muzeum powstał po śmierci pisarki w 1965 roku. Adaptacja zniszczonego dworku wraz z okalającym ją parkiem była dość trudna, ponieważ od zakończenia wojny do 1953 roku obiekt ten był użytkowany przez miejscową szkołę podstawową, a następnie przez ponad 10 lat pozostawał w rękach lokatorów i popadał w coraz większą ruinę. Historia muzeum rozpoczyna się więc w 1971 roku, kiedy odbudowany dworek otwarto jako Izbę Pamięci Marii Dąbrowskiej i w tej postaci funkcjonował do 1979 roku. W 1979 roku obiekt otrzymał status Oddziału Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej i wtedy poszerzono jego ekspozycję muzealną o pomieszczenia na parterze. Najkorzystniejszym dla muzeum okazał się przełom lat 80-tych i 90. XX wieku, ponieważ wtedy rozpoczęto przygotowania do obchodów 100-lecia urodzin pisarki przypadające na 1989 rok. W związku z powyższym w dworku przeprowadzono szereg prac remontowych (m.in. dobudowano ganki wejściowe i przywrócono przypominające pierwotny wygląd okiennice) oraz rozpoczęto rewaloryzację zaniedbanego parku (usunięto samosiewy, utworzono sieć alejek żwirowych, dokonano nasadzeń nowych drzew i przywrócono krajobrazowy charakter parkowi).

Obecna ekspozycja muzealna została otwarta w październiku 1989 roku podczas obchodów 100-lecia urodzin pisarki. Po raz pierwszy podjęto wtedy próbę rekonstrukcji pomieszczeń, które mieściły się w domu rodzinnym Marii Dąbrowskiej. Odtworzono ekspozycję muzealną o charakterze biograficznym poświęconą życiu i twórczości Marii Dąbrowskiej obejmującą: salon Szumskich (rodziców pisarki), sypialnię, gabinet Józefa Szumskiego (administratora majątku) i kuchnię dworską (która uzupełniła ekspozycję w 1998 roku) oraz korytarz, który jest przeznaczony na wystawy czasowe. Wszystkie te pomieszczenia znajdują się na parterze natomiast pokój panieński Marii Dąbrowskiej położony jest na poddaszu w zachodniej części dworku, zgodnie z jego pierwotnym usytuowaniem.

Druga część poddasza, ciągi komunikacyjne oraz hol urządzone są w odczuciu plastyczno-literackim. W pomieszczeniach znajdują się stylowe meble, obrazy, fotografie i bibeloty z tamtej epoki, wizerunki wzorów postaci z “Nocy i dni”, a także autentyczne pamiątki po pisarce, takie jak: rękopisy, dokumenty osobiste, fotografie, maszyna do pisania, meble, obrazy, dywany. Wspomnienia z lat dzieciństwa Marii zajmują wiele miejsca w jej twórczości: Kalisz, osoby z terenu pojawiają się w wielu utworach, np. Russów pojawia się jako Serbinów w "Nocach i dniach".

Wyposażenie pomieszczeń domu państwa Szumskich uległo całkowitemu rozproszeniu i obecna ekspozycja jest rekonstrukcją opartą głównie na tamtej epoce.
Wnętrze pokoju Marii Dąbrowskiej urządzone meblami z końca XIX wieku wypełniają fotografie przedstawiające rodziców pisarki, Marię Szumską w okresie dzieciństwa, jej rodzeństwo oraz fotografie Marii z okresu studenckiego w parku russowskim, przed domem w Poklękowie, w Brukseli i Lozannie. Całość uzupełniają oryginalne pamiątki pochodzące z ostatniego mieszkania Marii Dąbrowskiej w Warszawie. Są to: maszyna do pisania, wazoniki, oprawiona fotografia, ranne pantofle, dywaniki, a także aluzje do jej zainteresowań przyrodniczych – witraże z suchych kwiatów w oknach.

W korytarzu prezentowane są fotografie Dąbrowskiej z różnych okresów życia, dworek w Russowie przed odbudową – widok od strony alejki wjazdowej z lat 50. XX wieku oraz dwa obrazy kaliskiego artysty Zygmunta Miszczyka, przedstawiające dworek na początku lat 80. XX wieku. Mały pokoik nawiązujący do miejsc zamieszkania pisarki wypełnia amatorskie malarstwo Dąbrowskiej. Są to głównie akwarele z przełomu lat 40. i 50. XX wieku, w większości związane z Wrocławiem, gdzie często przebywała u swojej koleżanki Anny Kowalskiej. Mieszkanie w Warszawie przy ulicy Polnej, w którym spędziła najdłuższy okres swojego życia (blisko 40 lat) przypomina mosiężna wizytówka z napisem: “Marja i Marjan Dąbrowscy”. Ostatni pokój na poddaszu (we wschodniej części dworku) poświęcony jest przede wszystkim twórczości Dąbrowskiej. Część prezentowanych tu książek pochodzi z prywatnej domowej biblioteki pisarki. Wydawnictwa podzielono na: publicystykę, utwory literackie i przekłady utworów literackich na języki obce. Wśród tekstów literackich znajdują się pierwsze wydania “Nocy i dni”, “Uśmiechu dzieciństwa”, ciekawsze wydania “Ludzi stamtąd”, czyli trzech utworów najbardziej związanych z Russowem. Szczególnie ważną część wystawy stanowią fotografie najbliższej rodziny pisarki, których uczyniła bohaterami w powieści “Noce i dnie”. Przedstawieni są również mieszkańcy Russowa opisani w zbiorach opowiadań takich jak: “Uśmiech dzieciństwa” i “Ludzie stamtąd”. Wśród udostępnionych rękopisów zwraca uwagę korespondencja pisarki do Łucji Fulde z Kalisza (koleżanki Dąbrowskiej z pensji kaliskiej), ponieważ jest ona najliczniej reprezentowana w zbiorach. Klimat tamtej minionej epoki tworzą fotografie Russowa i Kalisza z przełomu XIX i XX wieku.

Salon mieści się tak jak dawniej w północno zachodniej części domu. Poza stylowymi meblami zgromadzono w nim najciekawsze obrazy związane z Kaliszem i twórczością Dąbrowskiej. Najcenniejszym z nich jest akwarela Juliusza Kossaka przedstawiająca fragment parku w Siąszycach z około połowy XIX wieku. W miejscowości tej mieszkał krewny pisarki ze strony matki, a jego posiadłość w Siąszycach została opisana w “Nocach i dniach”. W pokoju tym uwagę zwracają również kopie portretów Marii Dąbrowskiej ze strony matki, tzn.: Józefy i Feliksa Gałczyńskich, które zostały wykonane przez Tadeusza Gaworzewskiego (artystę związanego z UAM w Poznaniu). Portrety oryginalne są natomiast w posiadaniu bratanka pisarki. Znajdują się tu również portrety znajomych matki Marii Dąbrowskiej, Ludwika Szolca i jego żony Malwiny (rodziców Stefana Szolca-Rogozińskiego, znanego podróżnika i odkrywcy Kamerunu w Afryce) – namalowane przez znanego kaliskiego malarza Józefa Balukiewicza.
Sypialnia jest wyposażona w komplet mebli z początku XX wieku, do którego dołączono autentyczne pamiątki po pisarce, tzn.: fotel, stolik okrągły oraz wiszące lustro. Pochodzą one z warszawskiego mieszkania pisarki. Ściany sypialni zdobią obrazy Zenobiusza Cerkiewicza z fragmentami parku kaliskiego oraz rysunki Napoleona Ordy. Aby bardziej przybliżyć epokę do wystroju, wprowadzono kostium (sukienka, kapelusz i rękawiczki) Barbary Niechcic z filmu “Noce i dnie”, pod postacią której Dąbrowska opisała swoją matkę. W pokoju tym uwagę zwraca również ozdobny piec żeliwny z połowy XIX wieku.

Pokój Józefa Szumskiego znajduje się w południowo wschodniej części domu i ma charakter kancelarii administratora. Dlatego w jego wyposażeniu znajdują się książki i czasopisma rolnicze z przełomu XIX i XX wieku. Wyeksponowano tu jeden z tomów “Encyklopedii Rolnictwa”, którą jak wynika z przekazów posiadał w swojej podręcznej bibliotece. Na jednej ze ścian tego pokoju znajduje się krzyż powstańczy z 1863 roku, nawiązujący do udziału ojca pisarki w powstaniu styczniowym. Późniejsze losy powstańcze Bogumiła Niechcica w “Nocach i dniach” są zbieżne z autentycznymi losami Józefa Szumskiego. Istotnym elementem wyposażenia tego pokoju są także plany folwarku w Russowie z około połowy XIX wieku oraz barometr firmy kaliskiej “Ocularium” z końca XIX wieku. Wyeksponowano tu również kostium Bogumiła Niechcica z filmu “Noce i dnie”, którego pierwowzorem był Józef Szumski.

Kuchnia została otwarta pod koniec 1998 roku jako uzupełnienie stałej wystawy. W wyposażeniu jej wnętrza szczególnie ważne miejsce zajmuje piec węglowy, który został zrekonstruowany przy użyciu oryginalnych kafli z początku XX wieku, płyt żeliwnych oraz mosiężnej ramy. Pierwsze “kuchnie angielskie” (kryte blachą) zaczęły pojawiać się już w XVIII wieku, ale dopiero w latach 20. wieku XIX weszły w szersze zastosowanie. W tym okresie wnętrza kuchni wypełniały też półki na naczynia i listwy z haczykami do wieszania różnorodnego sprzętu domowego. Coraz częściej zaczęto też umieszczać w kuchniach duże ciężkie kredensy. Pod koniec XIX wieku naczyń kuchennych używano dużo. Warto więc zwrócić uwagę na wyposażenie kuchni w rondle miedziane, fajansowe pojemniki do przypraw, dwie wagi oraz na maglownicę o żeliwnej podstawie z przełomu XIX i XX wieku.
7. Opuszczamy dworek i aleją kasztanową kierujemy się do głównej bramy wyjściowej.

Bibliografia

Małyszko Stanisław, Majątki Wielkopolskie. Tom VI: Powiat Kaliski, Szreniawa 2000
Pirc Helmut, Drzewa od A do Z, Warszawa 2006
Janicka Aneta, Walory przyrodnicze i kulturowe Russowa a nauczanie przyrody, praca dyplomowa

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkół im. Marii Dąbrowskiej w Russowie
Russów 6
62-817 Żelazków
e-mail: sekretariat@gimrussow.pl, szkola@gimrussow.pl
Opiekun grupy:
Aneta Janicka  Helena Radziwiłowicz
Autorzy opisu:
uczniowie klasy I, II i III, członkowie koła biologicznego, działającego przy Zespole Szkół im. Marii Dąbrowskiej w Russowie: Aneta Janicka, Krystian Stasiak, Anna Galant
uczniowie klasy I, II i III, członkowie koła biologicznego, działającego przy Zespole Szkół Gimnazjum im. Marii Dąbrowskiej w Russowie: Anna Drygała, Krystian Stasiak, Ewelina Jaworska, Anna Galant, Natalia Tułacz, Karolina Kasprzak oraz panie Aneta Janicka i Grażyna Przybylska.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za wnikliwą ocenę, korektę i doradztwo merytoryczne: nauczycielowi biologii p. mgr Anecie Janickiej.
- za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu: Urzędowi Gminy w Żelazkowie.
Serdecznie dziękujemy:
- za wnikliwą ocenę, korektę i doradztwo merytoryczne: nauczycielowi biologii Pani mgr Anecie Janickiej oraz Pani Grażynie Przybylskiej
- za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu: Urzędowi Gminy w Żelazkowie i Pani Grażynie Przybylskiej
- za udostępnienie fotografii Muzeum Pani Grażynie Przybylskiej

Ładowanie danych ...