Krajobrazowy park dworski w Żelazkowie


Województwo: wielkopolskie

Powiat: kaliski

Żelazków jest to wieś będąca siedzibą gminy Żelazków położonej w północno-wschodniej części powiatu kaliskiego. Od północy graniczy z gminami: Stawiszyn i Mycielin, od wschodu z gminą Ceków, od południowego-wschodu z gminą Opatówek, od południowego-zachodu z Kaliszem, a od zachodu z gminą Blizanów. Park leży w samym centrum miejscowości Żelazków. Zarząd nad parkiem sprawuje Rada Gminy Żelazków, właścicielem jest gmina Żelazków. Obecnie budynkiem dworku opiekuje się Rada Gminy, ponieważ znajduje się tam siedziba Urzędu Gminy w Żelazkowie.

Powierzchnia całej gminy wynosi 11361 ha, tj. 114 km2. Jeśli chodzi o zabudowę to na omawianym obszarze przeważa budownictwo zagrodowe, mniej liczne są budowle jednorodzinne i wielorodzinne. Wszystko połączone jest wspólnym systemem infrastruktury (elektroenergetyka, gazownictwo, wodociągi). Park krajobrazowy o powierzchni 5,35 ha (w tym 0,12 ha wód), usytuowany jest od zachodniej strony dworu. Stanowi pozostałość regularnego założenia parkowego z XVIII w., przekształconego w XIX w. o łącznej powierzchni 1,6 hektara. Symetrię tego założenia wyznaczały dwie aleje kasztanowe, biegnące od dworu w układzie litery V. W głębi parku, pomiędzy alejami, umieszczono niewielki staw. Całość uzupełniają liczne klomby kwiatowe. W okresie międzywojennym zlikwidowano aleję południową

Infrastruktura: od bramy wjazdowej na północ parku znajduje się dworek szlachecki z drugiej połowy XVIII w., w którym obecnie mieści się Urząd Gminy Żelazków; w zachodniej stronie parku znajduje się brama wjazdowa z marmuru zwieńczona kulami i figurami ptaków; w południowym wejściu znajduje się plac zabaw wraz z wytyczonymi miejscami parkingowymi; w alei kasztanowej umieszczone są ławki oraz pojemniki na śmieci.

Historia

Wymieniany po raz pierwszy w dokumencie z 1348 r. jako własność Marcina, mieszczanina kaliskiego (Martinus de Żelaskowo). W początku XVI w. miejscowość należała do parafii w Złotnikach. W 2 połowie tegoż stulecia Żelazków stanowił własność Mikołaja Siedleckiego. Od Zofii Siedleckiej wieś kupił w 1580 r. Rafał Leszczyński, starosta radziejowski. W 1610 r. Leszczyńscy sprzedali Żelazków Stanisławowi Kobierzyckiemu, kasztelanowi krzywińskiemu, od którego nabyli go w 1679 r. Kierzyńscy. Rok później Żelazków – wraz z wsiami Ciechniewo i Szarumin – przeszedł w ręce Andrzeja Radolińskiego, kasztelanica krzywińskiego. W 1706 r. podczas bitwy pod Kaliszem (toczonej w ramach wojny północnej) wojska szwedzkie i rosyjskie spaliły Żelazków doszczętnie. Następny pożar miał miejsce w 1711 r. i wówczas też nie oparł się płomieniom żaden dom. W 1719 r. majątek żelazkowski przypadł młodszemu synowi kasztelanica – również Andrzejowi. Jego syn Kajetan objął dziedzictwo w połowie XVIII w. i na okres jego rządów przypada największy rozkwit dóbr żelazkowskich. Prawdopodobnie wtedy właśnie wystawiono obecny dwór. Po śmierci Kajetana, w 1794 r., Żelazków przeszedł na jedynego jego syna, Piotra – pisarza ziemi gnieźnieńskiej, szambelana królewskiego, posła na sejm w 1792 r. Jego fortunę, obejmującą Żelazków i 23 inne wsie, określono jako magnacką. Po śmierci Piotra przejściową właścicielką Żelazkowa była wdowa po nim Tekla z Lanckorońskich (nabyła wieś od swego syna Ludwika w 1830 r.). W 1838 r. wieś Żelazków znajdowała się w posiadaniu młodszego syna Piotra, Aleksandra, a w 1869 r. w rękach jego zięcia, Kazimierza Radońskiego. Do poprzednich właścicieli Żelazków wrócił w 1872 r., gdy rodzinną wieś odkupił, od Radońskiego, Roman Radoliński. Na skutek jego trudności finansowych, Żelazków na krótko wszedł w skład majątku Bolesława Góreckiego, od którego nabył go w 1904 r. Stefan Radoński. Jego syn Józef był w latach 1919-1939 ostatnim właścicielem Żelazkowa. W 1827 r. notowano tutaj 19 dymów i 185 mieszkańców, zaś w końcu XIX w. wieś liczyła 18 dymów i 216 mieszkańców, a folwark Żelazków wraz z folwarkiem Zdzienice składał się z 13 dymów, 155 mieszkańców i obejmował 1111 mórg ziemi.

Do najcenniejszych obiektów zabytkowych znajdujących się dzisiaj w Żelazkowie bez wątpienia należy zespół dworski wzniesiony w 2 połowie XVIII w. dla ówczesnych właścicieli wsi – Radolińskich. Składał się on z pięciu zasadniczych części: dworu z dziedzińcem, parku, dwóch podwórzy gospodarczych z budynkami folwarcznymi oraz kolonii mieszkalnej.

Dwór powstał w 2 połowie XVIII w., w latach 1796-1798 został częściowo przebudowany według projektów opracowanych przez znanego architekta warszawskiego, Fryderyka Alberta Lessela. Całość założenia cechuje się symetryczną organizacją z osią przechodzącą przez park, dwór i bramę wjazdową. Dwór zwrócony na wschód fasadą frontową jest budynkiem parterowym z piętrem w mansardzie. Zbudowano go na planie prostokąta i zaopatrzono w czterokolumnowe ganki umieszczone na osi obu fasad. Na piętrze, nad gankami, znajdują się klasycystyczne wystawki z trójkątnym frontonem w szczycie – frontowa z trzema oknami i balkonem, a ogrodowa z pojedynczym oknem balkonowym w płytkiej niszy. Dach mansardowy kryty dachówką. W latach 1974-1979 przeprowadzono gruntowny jego remont. Obecnie mieści się w nim siedziba urzędu gminy. Rozplanowanie wnętrza dworu także odznaczało się symetrią. Na parterze, na osi, znajdowały się: sień i salon otwarty na ogród, zaś po bokach umieszczone były pokoje w układzie trzytraktowym. W narożniku północno-wschodnim znajdowała się niegdyś kaplica dworska ze ścianami wyłożonymi marmoryzowaną, stiukową okładziną, zwieńczoną klasycystycznym gzymsem. Narożnik południowo-wschodni mieścił skarbczyk i sklepiony był kolebkowo z lunetami. Na piętrze, od strony ogrodu, także na osi budynku, zlokalizowano reprezentacyjną salę z owalną niszą ujętą parami jońskich kolumn, a w ścianie wschodniej umieszczono – w niszy – herb Radolińskich - “Leszczyc”.

Przyroda

W obszarze Gminy Żelazków lasy zajmują teren ponad 8.507 hektarów, co stanowi bardzo nie wielki procent całości (niecałe 8%). Warunki naturalne spowodowały, że w drzewostanach zanika buk, a występowania świerka i jodły maleją - wszystkie trzy gatunki są tu poza swoim naturalnym zasięgiem. Ubogie gleby zapewniają zdecydowaną przewagę sosny, ze znikomym występowaniem dębu. Ze zwierzyny leśnej najczęściej można spotkać zająca i kuropatwy, rzadziej sarny.

Do najcenniejszych drzew rosnących na terenie parku zdecydowanie zalicza się, na pierwszym miejscu, kasztanowiec (Aesculus hippocastanum), dąb bezszypułkowy (Qercus robur) oraz liczne klony pospolite (Acer platanoides). Najokazalszy dąb rośnie w południowej części parku. Ma on w obwodzie 440 centymetrów. W parku można też spotkać świerki (Picea abies), brzozy (Betula pendula), leszczyny (Corylus avellana) i lilak (Syringa vulgaris) .

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna zawiera informacje na temat przyrody i historii parku. Zawarte są w niej informacje dotyczące roślinności rosnącej na terenie opisywanego parku oraz rozkładu istniejących alejek. Po zapoznaniu się z poniższą trasą bez problemu trafimy do każdego miejsca.

1. Zwiedzanie parku zaczniemy od strony wschodniej. Po lewej stronie drogi prowadzącej do Urzędu Gminy i Opieki Społecznej w Żelazkowie znajduje się komisariat Policji i sala Ochotniczej Straży Pożarnej. Tuż obok OSP jest scena, na której odbywają się liczne imprezy i zabawy. Ostatnimi czasy goszczono na niej gwiazdy takie jak: Boys, Shazza i zespół ludowy Niechcice. Siedziba Urzędu Gminy znajduje się w zabytkowym dworku powstałym w 2 połowie XVIII wieku.

2. Idąc wspomnianą wcześniej drogą możemy ujrzeć wyłaniającą się z pośród drzew główną aleję, którą nie bez powodu nazwano kasztanową. Po obu jej stronach rosną przepiękne, stare kasztanowce zwyczajne (Aesculus hippocastanum). Kasztanowiec ten może osiągnąć nawet 25 metrów wysokości. Ma gładką, szarobrązową korę, która z wiekiem łuszczy się. W okresie kwitnienia, maj-czerwiec, z drobnych, różowych kwiatów wyłania się aromatyczny zapach. Wyciąg z kasztanów używamy jest jako środek leczniczy w schorzeniach żył. Obecnie na świecie rośnie 25 odmian tego gatunku.

3. Wchodząc na tzw. "Aleje Kasztanową" rozpoczynamy zwiedzanie pochodzącego z XVIII wieku parku krajobrazowego. Idąc ścieżką szerokości około 1,5 metra zauważamy stojące po lewej stronie ławeczki i po prawej stronie kosze na śmieci. Niegdyś po prawej stronie, pośród drzew, był mały plac zabaw dla dzieci. Obecnie został po nim tylko kosz do grania w koszykówkę.

4. Po minięciu kilku kasztanowców i ławeczek spostrzegamy, że z głównej alei, po lewej stronie, odchodzi mniejsza alejka. Wchodzimy na nią, aby dotrzeć do północnej części naszego parku. Wędrując wspomnianą alejką podziwiamy wspaniałą roślinność. Możemy tutaj zobaczyć między innymi stokrotkę (Bellis perennis) i mniszka pospolitego (Taraxacum officinale). Podczas ich kwitnienia, (kwiecień-październik), na trawie wznosi się dwukolorowy dywan, złożony z żółtych kwiatów mniszka i białych stokrotki.

5. Gdy przejdziemy kilka metrów zauważamy, po lewej stronie ogromne drzewo – dąb szypułkowy (Quercus robur). Dąb żyje do 500-800 lat. Kiedy podejdziemy do niego bliżej możemy dostrzec wiszące na nim liny lub sznurki. Są to pozostałości po huśtawkach zrobionych przez tutejsze dzieci.

6. Idąc dalej tą samą alejką docieramy do miejsca gdzie z tej alejki odchodzi jeszcze mniejsza alejka. Wchodzimy na nią. Po obu jej stronach rosną duże, rozgałęziające się krzewy, które sprawiają, że ta alejka jest prawie niewidoczna. Gdy przejdziemy około 5 metrów docieramy do dużego stawu, podzielonego obecnie na cztery małe stawy. Wszystkie stawy są niestety bardzo zanieczyszczone, więc nie ma mowy o jakimkolwiek życiu ryb. Stawy otacza roślinność i dziko rosnące grzyby. W pobliżu stawu rośnie kilka klonów zwyczajnych (Acer platanoides). W okolicy stawu występuje także kilka dużych, okazałych świerków pospolitych (Picea abies).

7. Opuszczając tereny stawu udajemy się wąska alejką na zachód. Mijamy kilka krzewów i wychodzimy na drogę. W ten sposób znajdujemy się po zachodniej stronie parku. Aby zwiedzić dalszą część parku wracamy na opuszczoną wcześniej alejkę i skręcamy tym razem na północ.

8. Po obu stronach alejki rosną krzewy i bardzo stare drzewa. Spoglądając na prawo widzimy duże skupisko rumianku pospolitego (Chamomilla recutita). Dno koszyczka tego gatunku jest silniej wybrzuszone niż u maruny bezwonnej (Matricaria perforata) i wewnątrz puste. Jego charakterystyczną cechą jest też silny aromat. W medycynie ludowej używany jest jako “lek na wszystko”, stosowany przeciwzapalnie, przeciwkurczowo i w leczeniu ran.

9. Podążając dalej docieramy do miejsca gdzie alejka spotyka się z główną Aleją Kasztanową. Mamy teraz dwa rozwiązania naszej dalszej podróży. Możemy skręcić w lewo i dotrzemy wtedy do głównej drogi Russów – Żelazków lub iść prosto, kierując się do wyjścia. Aby zwiedzić cały park wybierzemy drugi wariant. Rozglądając się na lewo i na prawo podziwiamy klony, brzozy i oczywiście kasztanowce. Idąc dalej zauważamy wspaniały żywopłot rosnący od zachodniej i północnej strony parku. W ten sposób udajemy się do wyjścia przez dziurę we wspomnianym wcześniej żywopłocie.

Bibliografia

Małyszko Stanisław, Majątki Wielkopolskie. Tom VI: Powiat Kaliski, Szreniawa 2000
Pirc Helmut, Drzewa od A do Z, Warszawa 2006

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkół im. Marii Dąbrowskiej w Russowie
Russów 6
62-817 Żelazków
Opiekun grupy:
Helena Radziłowicz Aneta Janicka
Autorzy opisu:
uczniowie klasy I, II i III, członkowie koła biologicznego, działającego przy Zespole Szkół im. Marii Dąbrowskiej w Russowie: Krystian Kasprzak, Bartosz Kaźmierczak, Wiktor Łuczak, Paulina Augustyniak, Krystian Stasiak, Anna Galant oraz pani Aneta Janicka
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za wnikliwą ocenę, korektę i doradztwo merytoryczne: nauczycielowi biologii p. mgr Anecie Janickiej.
- za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu: Urzędowi Gminy w Żelazkowie.


Wyszukiwarka

Wyszukiwarka


Kontakt

(to jest kontakt w sprawie tej strony internetowej, a nie kontakt do zarządcy parku) 

Nazwa organizacji
Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła"
Adres organizacji
90-602 Łódź, ul. Zielona 27
Telefon do organizacji
42 632 8118
Adres www organizacji
www.zrodla.org

 
 


Newsletter

wpisz swój e-mail aby otrzymywać informacje o naszych działaniach

Wyślij



© 2010 Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła" | Dzień Pustej Klasy | zielone szkoły | oszczędzajmy wodę | edukacja globalna | Kalendarz świąt ekologicznych