Brzoza – miejscowość położona w województwie łódzkim, w powiecie piotrkowskim, w gminie Grabica. Park dworski zwany Ogrodem Spacerowym powstał na początku XX wieku około 1905 – 1914 r. Powierzchnia parku wynosi około 1,7 ha w tym 0,4 ha wód, na jego terenie znajdują się: stara szkoła – dawny dwór i zabudowania gospodarcze. Park we wsi Brzoza znajduje się w południowej części wsi wokół budynku dawnej szkoły i dawnego dworu. Gleba parku jest to gleba brunatna wytworzona z piasku lekko gliniastego. W części południowej występują gleby wilgotne, wytworzone z piasków gliniastych, średnio głębokich, zalęgających na glinie.

Historia

Majątek Brzoza, nabyty w 1905 roku przez rodzinę Rościszowskich od niejakiego Czyżaka. Przez nich został zbudowany i założony park, a główne prace wykonano po I Wojnie Światowej pod kierunkiem żony właściciela majątku. Przed II Wojną Światową majątek został sprzedany Wojtaszewskiemu, od którego odkupił go Braliński. Po wyzwoleniu majątek został rozparcelowany. W dworku umieszczono szkołę, która funkcjonowała do roku 1999. Obecnie Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza mieści w pięknym, nowo wybudowanym budynku znajdującym się także na terenie parku. Podczas remontu szkoły w 1973 roku uzupełniono park, sądząc przed frontem budynku grupy modrzewi europejskich i krzewów ozdobnych, a w głębi parku posadzono jarząb pospolity. Prawdopodobnie część drzew istniała już dawniej – dotyczy to dębów szypułkowych i kasztanowców zwyczajnych, gdzie ich wiek wynosi około 150 lat.

Przyroda

Park właściwy jest to drzewostan o charakterze leśnym składający się z charakterystycznych gatunków drzew i krzewów. Do nich należą: Drzewa:

• Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia
   


• Brzoza brodawkowata Betula pendula
   


• Dąb szypułkowy Quercus robur
   


• Głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna
   


• Grab pospolity Carpinus betulus
   


• Jesion wyniosły Fraxinus excelsior
   


• Klon jawor Acer pseudoplatanus
   


• Klon jesionolistny Acer negundo
   


• Klon zwyczajny Acer platanoides
   


• Kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum
   


• Lipa drobnolistna Tilia cordata
   


• Modrzew europejski Larix decidua
   


• Olsza czarna Alnus glutinosa
   


• Topola osika Populus tremula
   


• Topola czarna Populus nigra
   


• Świerk pospolity Picea abies
   


• Wierzba krucha Salix fragilis

Krzewy:

• Bez lilak Syringa vulgaris
   


• Bez czarny Sambucus nigra
   


• Czeremcha zwyczajna Padus avium
   


• Jaśminowiec wonny Philadelphus coronarius
   


• Jarząb pospolity Sorbus aucuparia
   


• Leszczyna pospolita Corylus avellana
   


• Śliwa tarnina Prunus spinosa
   


• Tawuła wiązolistna Spiraea chamaedryfolia
   


• Trzmielina zwyczajna Euonymus europaeus
   

Ścieżka

Celem niniejszego opracowania jest prezentacja w możliwie przystępnej i skondensowanej formie, wiedzy o pomnikach przyrody w naszym parku szkolnym, lepszego poznania walorów przyrody i krajobrazu w najbliższym otoczeniu, a także umożliwia poznanie pospolitych gatunków drzew i krzewów występujących na terenie zabytkowego parku w Brzozie.

Dla zachowania różnorodności biologicznej, czyli wielkiego bogactwa przyrody, w naszym kraju zostały wyznaczone różne formy ochrony przyrody. Są nimi:

• parki narodowe
   


• rezerwaty przyrody
   


• parki krajobrazowe
   


• obszary chronionego krajobrazu
   


• stanowiska dokumentacyjne
   


• użytki ekologiczne
   


• zespoły przyrodniczo – krajobrazowe oraz pomniki przyrody – pojedyncze twory przyrody żywej lub nieożywionej albo ich skupienia odznaczające się szczególnymi cechami np. dużymi rozmiarami, sędziwym wiekiem. Można uznać za pomniki przyrody piękne, stare drzewa lub grupy drzew, wielkie głazy narzutowe, znaleziska rzadkich gatunków kamieni, źródła, wodospady, groty, jaskinie i wąwozy. Obiekty te chroni się ze względu na ich rzadkość, oryginalność, wartość dla nauki lub gdy nadają krajobrazowi jakiś szczególny charakter. Liczba obiektów w Polsce uznanych za pomniki przyrody wynosi 33 243. Pojęcie pomnik przyrody zostało wprowadzone przez Aleksandra Humboldta na przełomie XVIII i XIX wieku. W taki sposób określił on okazałe i zabytkowe drzewa. Uznanie jakiegoś tworu przyrody za pomnik przyrody powoduje zakaz dokonywania czynności zmieniających jego wygląd i stan. Jednakże dopuszcza się zabiegi konserwacyjne, mające na celu zabezpieczenie obiektu przed szkodliwymi procesami, takimi jak: starzenie się drzewa, niszczenie przez szkodniki, uszkodzenie przez czynniki atmosferyczne.
   

Na terenie parku szkolnego znajdują się stare, okazałe drzewa, które są ozdobą krajobrazu i świadectwem przyjaźni człowieka z przyrodą. Wiele z nich zyskało ochronę prawną, potwierdzoną tabliczką z Godłem Państwa i napisem: „Pomnik przyrody prawem chroniony” (Rozp. nr 5/98 Wojewody Piotrkowskiego z dnia 3 lipca 1998 roku). Wśród pomnikowych drzew najwięcej jest dębów szypułkowych (7) i topoli czarnych (3). Są też inne gatunki: olsza czarna (2), brzoza brodawkowata (1), lipa drobnolistna (1).

Gatunek: Dąb szypułkowy (D. letni) Quercus robur, rodzina: Bukowate – Fagaceae Okazałe drzewo wysokości do 40 m, z szeroką i silnie ugałęzioną koroną. Pień w górze często podzielony na kilka bardzo grubych konarów, u starszych okazów silnie sękatych. Kora gruba, ciemnoszara do brązowoszarej, podłużnie głęboko spękana. Liście zatokowo powycinane w 5–7 okrągławych, całobrzegich klap, najczęściej niesymetrycznie, osadzone na krótkich ogonkach. Jesienią liście przybierają barwę żółtą lub brązową, na młodych drzewach zbrązowiałe utrzymują się do następnej wiosny. Owoce, zwane żołędziami, z zielonymi, podłużnymi paskami, osadzone w płaskich miseczkach na długich szypułkach – stąd nazwa ”szypułkowy”. Kwitnie od kwietnia do czerwca, zależnie od pogody. Drzewo długowieczne, znane są okazy ponad tysiącletnie np. dąb „Bartek” koło Zagnańska. Odznacza się dużą zmiennością i łatwo krzyżuje z dębem bezszypułkowym. Drewno dębu należy do najwartościowszych. Tak zwany dąb czarny uzyskuje się przez długotrwałe przetrzymywanie drewna w wodzie. Kora zawiera dużo garbników stosowanych w ziołolecznictwie. Żołędzie stanowią doskonałą paszę dla zwierząt.

Gatunek: Topola czarna (sokora) Populus nigra L., rodzina: Wierzbowate – Salicaceae Drzewo dorastające do 30 m, o grubym pniu i rozszerzonej ku górze koronie. Liście romboidalne, u nasady ścięte, na wierzchołku zaostrzone, długoogonkowe, z obu stron nagie. Owoce – grube torebki zawierające nasiona z białym puchem. Kwitnie w marcu – kwietniu. Osiąga wiek około 100 lat, rośnie bardzo szybko. Odmiana piramidalna, zwana topolą włoską, jest powszechnie sadzona wzdłuż dróg.

Gatunek: Brzoza brodawkowata (B. zwisła) Betula pendula, rodzina: Brzozowate – Betulaceae Charakterystyczne drzewo, o srebrzystobiałej korze z poprzecznymi, ciemnymi paskami, w dolnej części pnia prawie czarnej i spękanej. Osiąga wysokość do 20 m, pień ma smukły, dość często krzywy, koronę stożkowatą, w starszym wieku luźną, ze zwisającymi gałązkami. Młode pędy pokryte twardymi brodawkami. Liście cienkie, nagie, jajowate, brzegiem piłkowane, ogonkowe, młode lepkie. Owoce – oskrzydlone orzeszki. Kwitnie od marca do maja. Znosi zanieczyszczenia atmosfery, ale silnie wyjaławia glebę i uniemożliwia wzrost wielu innym roślinom w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Osiąga wiek do 120 lat. Drewno twarde i elastyczne, używane do wyrobu mebli. Roślina lecznicza – z liści i pąków sporządza się leki moczopędne i przeciwzapalne. Sok brzozowy, wypływający na wiosnę z otworów wywierconych w pniu, ma działanie wzmacniające oraz rozjaśniające piegi. Po zebraniu soku należy otwór w pniu mocno zakorkować.

Gatunek: Olsza czarna Alnus glutinosa, rodzina: Brzozowate – Betulaceae Drzewo średniej wielkości, do 25 m, o liściach opadających na zimę. Pień prosty, korona kulistawa, młode gałązki czerwonawe, lśniące, Kora ciemna, prawie czarna, tafelkowato spękana. Liście okrągławe, na wierzchu wycięte, brzegiem piłkowane, na długich ogonkach, z wierzchu ciemnozielone, od spodu z kępkami włosków, ustawione skrętolegle. Owoce – orzeszki dojrzewające od listopada. Kwitnie przed rozwojem liści, w marcu – kwietniu. Białe, miękkie drewno na powietrzu szybko zmienia barwę na ciemnopomarańczową i nie jest zbyt trwałe.Za to jest bardzo trwałe pod wodą i dlatego stosowane do budowli wodnych. Kora ma zastosowanie w przemyśle garbarskim.

Gatunek: Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill., rodzina: Lipowate – Tiliaceae Okazałe drzewo osiągające ponad 30 m wysokości. Tworzy masywny pień, podtrzymujący rozłożystą, gęstą koronę. W zwarciu pień jest smukły i wysoki, dobrze oczyszczony z gałęzi. Kora brązowa, gładka, u starych drzew spękana. Sercowate pojedyncze liście, na szczycie zaostrzone, długości 5-8 cm, z piłkowanym brzegiem. Ich spód jest niebieskozielony, z rdzawymi włoskami w kątach nerwów. Jesienią przybierają barwą intensywnie żółtą. Owocem lipy drobnolistnej są cienkościenne, kuliste orzeszki o średnicy 4-6 mm. Osiąga wiek do 1000 lat. Rośnie powoli. Doskonałe drzewo alejowe i miododajne. Drewno miękkie i lekkie, cenione jako surowiec stolarski.

Trasa ścieżki dydaktycznej

1. Spacer rozpoczynamy przy wejściu do parku, gdyż wzdłuż drogi dojazdowej ciągnie się szereg starych dębów szypułkowych uznanych jako pomniki przyrody.

2. Podążając dalej na wschód docieramy do dwóch okazów objętych ochroną prawną – jarzębu szwedzkiego (Sorbus intermedia) oraz ciekawych gatunków modrzewi europejskich (Larix decidua). Jarząb szwedzki to drzewo średniej wielkości, z jajowatą koroną. Liście sztywne, brzegiem nieregularne piłkowane i płytko klapowane. Górna strona ciemnozielona, naga, spodnia – szaro, filcowato owłosiona. Jesienią przybierają barwę szkarłatnoczerwoną. Owoce kuliste, pomarańczowo czerwone, długo utrzymują się na drzewie. W Polsce nieliczne. Na stanowiskach naturalnych gatunek zamieszczony w „Polskiej Czerwonej księdze”. Modrzew europejski to duże drzewo iglaste, jedyne zrzucające igły na zimę. Igły miękkie, wiosną jasnozielone, potem ciemniejsze, niekłujące, zebrane w gęste pęczki. Jesienią przybierają kolor złotożółty i potem opadają. Szyszki małe, jajowate, pozostają na drzewie jeszcze kilka lat po wysypaniu się nasion. Drewno niezwykle cenne, ciężkie, bardzo trwałe, odporne na wilgoć, silnie żywiczne. Cenione wysoko w budownictwie i stolarstwie. Z żywicy otrzymuje się terpentynę.

3. Kierujemy się w kierunku południowo – zachodnim. Przechodzimy przez krótką aleję grabową. Jeśli przyjrzymy się bliżej tym drzewom to zobaczymy wyraźnie odznaczające się na ich korze podłużne „rozstępy”. Liście jajowate, zaostrzone na wierzchu, pofałdowane, wierzchem ciemnozielone, a pod spodem jaśniejsze, w kątach nerwów owłosione. Owoce to małe orzeszki ukryte w trójklapowym skrzydlaku, zebrane są w zwisające owocostany. Drewno służyło dawniej do wyrobu narzędzi, a także elementów pianina.

4. Wchodzimy na ścieżkę, gdzie znajdują się stawy. Zobaczymy tu typowe dla gleb podmokłych olsze czarne (pomniki przyrody) oraz piękne wierzby kruche (Salix fragilis), których gałązki lśniące i długie łatwo wyłamują się u nasady, nawet pod wpływem podmuchu wiatru – stąd ich nazwa. Liście lancetowate, w środku najszersze, brzegiem nieregularnie ząbkowane, wierzch ciemnozielony, lśniący, spód jaśniejszy, zawsze nagi. Ze względu na kruchość pędów nie nadaje się do wyplatania. Jeden ze stawów posiada charakterystyczna wysepkę. Obchodzimy dookoła staw i podziwiamy trzmielinę pospolitą (Euonymus europaeus) – małe drzewo o szarobrązowej korze.

Liście pojedyncze, jajowate, brzegiem drobno piłkowane, jesienią przebarwiają się na purpurowoczerwone. Owoce – torebki różowe, zwisające na długich szypułkach, zawierające cztery białawe nasiona, otoczone jaskrawopomarańczową osnówką. Wszystkie te elementy stanowią doskonałą kompozycję wzbogacając pejzażowy układ parku.

5. Dochodzimy do obrzeży parku obsadzonych topolami czarnymi (Populus nigra) oraz licznymi śliwami tarninami (Prunus spinosa). Śliwa to ciernisty krzew o pędach silnie rozgałęzionych, gęsto pokrytych ostrymi cierniami. Kwiaty intensywnie pachną miodem. Czarnoniebieskie, pokryte nalotem owoce – pestkowce wielkości wiśni dojrzewają do października. Liście i owoce stanowią pokarm wielu ptaków, owadów i ssaków. Są jadalne, choć bardzo cierpkie, nabierają słodyczy po przemrożeniu, niekiedy używane do produkcji przetworów.

6. Ostatni przystanek znajduje się przy okazałym, bardzo dekoracyjnym kasztanowcu zwyczajnym (Aesculas hippocastanum). Kasztanowiec może osiągnąć wiek do 200 lat. Nasiona niejadalne i lekko trujące, maja zastosowanie do produkcji leków zapobiegających krwawieniu, licznych kosmetyków, środków piorących, kleju. Stanowią wartościową karmę dla zwierzyny leśnej. Wzrok przyciągają również piękne lipy drobnolistne.

Bibliografia

• Seneta Wł., 1976. Dendrologia, PWN Warszawa
   


• Mowszowicz J., 1979. Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych, WSiP Warszawa
   


• Łabno G., 2002. Przewodnik do zajęć terenowych. Park. Wydawnictwo Edukacyjne Kraków
   


• Maurer G.,1991. I Ty chronisz środowisko, Polski klub Ekologiczny
   


• Szwedler I., Sobkowiak M.,1996. Spotkania z przyrodą – Rośliny, MULTICO Oficyna Wydawnicza Warszawa
   


• Kłyś Żbikowska – Zdun M., 2001 Biologia dla gimnazjum część trzecia, Nowa Era Warszawa
   


• Umiński T., 1997.Ekologia. Środowisko. Przyroda., WSiP Warszawa
   


• Klimuszko B.,1994. Biologia, Wydawnictwo Edukacyjne “Żak” Warszawa
   


• http://www.wiedza.servis.pl
   


• http://www.salamandra.org.pl.
   

Uwagi

Obecnie park znajduje się pod opieką Dyrektora Szkoły i jest dobrze utrzymany. Stanowi miejsce wypoczynku dzieci i młodzieży, a także jest wykorzystany w celach dydaktycznych.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa w Brzozie
Brzoza
97-306 Grabica
e-mail: spbrzoza@op.pl
Opiekun grupy:
Alicja Staniaszek 
Autorzy opisu:
uczniowie klasy IV i V
Współpracujacy nauczyciele:
 

Ładowanie danych ...