Karsko to duża wieś położona w południowej części województwa zachodniopomorskiego, na skraju Puszczy Barlinecko-Gorzowskiej na terenie Pojezierza Myśliborskiego, nad Jeziorem Karskim Wielkim, 24 km od Gorzowa Wielkopolskiego, 12 km od Barlinka.
W centrum wsi znajdują się trzy najstarsze budowle Karska: kościół, ruiny renesansowego zamku i interesujący nas barokowy dwór otoczony 3-hektarowym parkiem. Dwór został zbudowany w 1755 roku. Budowniczowie nadali mu styl barokowy. Bryła obiektu jest charakterystyczna dla siedzib szlacheckich, jakie w XVIII wieku budowano na terenie Brandenburgii i Pomorza.
Obecnie dwór i park są własnością pani Gabrieli Biernatowskiej.
Park wraz z posiadłością znajduje się przy ulicy Mieszka I. Stojąc na przystanku PKS w centrum wsi od razu zauważamy bramę wjazdową na teren posesji. Tutaj krzyżują się drogi Myślibórz – Barlinek (ul. Mieszka I) z drogą do Gorzowa (ul. Gorzowska).
Infrastruktura: brama wjazdowa od strony południowo-wschodniej prowadzi nas w kierunku dworu barokowego otoczonego parkiem. Północno-zachodnią granicę parku tworzą dawne zabudowania gospodarcze. Fasada dworu jest zwrócona w stronę centrum wsi i w kierunku kościoła. Do ogrodzenia parku przylega kościół, którego najstarsze partie pochodzą z XIII wieku. Park otaczają pozostałości dawnego muru.

Historia

W artykule „Karsko na starych rycinach” Piotr Wojciechowski (historyk i regionalista) podaje, że Karsko ma rodowód sięgający zapewne 2 połowy XIII wieku i ma związek z wielką własnością ziemską Klasztoru Cystersów w Kołbaczu. Karsko stało się własnością panującego i margrabiego Jana z Kostrzyna. Sąsiedztwo dużych obszarów leśnych wyznaczyło Karsku rolę myśliwską. Przyjeżdżali tu na polowania Hohenzollernowie.
Najstarszą budowlą w Karsku jest sąsiadujący z parkiem kościół, zbudowany w średniowieczu. Drugą najstarszą budowlą w Karsku są ruiny zamku myśliwskiego zwanego czasem „dworem renesansowym” lub „starą gorzelnią”. Ruiny zamku stanowią północną granicę parku. Zamek zbudowany został w latach 1620-1640 przez Grafa Adama von Schwartzenberga – ministra elektora brandenburskiego Jerzego Wilhelma. Zabudowa dworska miała charakter mieszkalny i była przeznaczona dla dworu elektora w czasie polowań wokół Karska. Poważne zniszczenie zamku nastąpiły w wyniku wojny trzydziestoletniej, Potopu i wojny północnej oraz w wyniku żywiołu niezależnego od wojny. Dlatego też w 1755 roku wybudowano dwór barokowy, a stary zamek zamieniono na budynek gospodarczy, m.in. gorzelnię. Trzeci zabytek Karska – dwór barokowy został zbudowany w roku 1755. Pełnego brzmienia nazwiska fundatora niestety nie udało się, jak do tej pory, zidentyfikować. Dwór zlokalizowano na terenie dawnego majdanu. Budynek jest otoczony parkiem, w którym rosną lipy, klony, kasztanowce i dęby. Kompozycja parku datowana jest na początek XX wieku, zachowana jest w stanie zbliżonym do pierwotnego. Zawiera około 40 gatunków drzew i krzewów. Zatarty jest jedynie historyczny układ dróg i ścieżek. Ostatni dzierżawca Urlich Thilo władał majątkiem w Karsku do czasów II wojny światowej. Przy końcu II wojny światowej i po jej zakończeniu budynek wewnątrz został zniszczony przez żołnierzy Armii Czerwonej i złodziei. W okresie Polski Ludowej dwór był siedzibą zakładu rolnego. Obecnie dwór stanowi własność prywatną mieszkanki Karska.

Przyroda

Najcenniejszymi drzewami w parku są drzewa o pięknym pokroju i barwie korony rosnące w otoczeniu dworu. Na szczególną uwagę zasługują drzewa będące pomnikami przyrody. Są to: dąb szypułkowy zwany „Chochołem” o obwodzie 473 cm, lipa szerokolistna zwana „Brzęczadłem” o obwodzie pnia 370 cm i kasztanowiec biały o obwodzie pnia 417 cm. Wiek drzew pomnikowych szacuje się na około 180-200 lat. W parku występują następujące drzewa liściaste: brzoza brodawkowata, buk pospolity, dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, grab pospolity, jesion wyniosły, kasztanowiec biały, klon pospolity, lipa drobnolistna, lipa szerokolistna, orzech włoski, robinia akacjowa, topola czarna, wiąz pospolity, wierzba biała; drzewa iglaste: modrzew europejski, sosna wejmutka, świerk pospolity, żywotnik zachodni; krzewy: bez czarny, głóg jednoszyjkowy, jałowiec płożący, jaśminowiec wonny, leszczyna pospolita, lilak pospolity, róża dzika oraz drzewa owocowe: wiśnia, jabłoń, grusza.
Zwartą kępę starodrzewu położoną w północno-zachodnim narożniku obiektu tworzą drzewa liściaste: klony, graby, wiązy, kasztanowce, jesiony, buk, lipa oraz szpilkowy świerk.

Ścieżka

Turyści odwiedzający Karsko podziwiają walory przyrodnicze wsi i okolic. Chętnie poznają również bogatą historię tych miejsc. Ścieżka dydaktyczna została zaplanowana w oparciu o walory przyrodnicze i historyczne. Trasę wycieczki rozpoczynamy w centrum wsi na ulicy Mieszka I, obok przystanku PKS.
1. Stoimy na zielonym skwerze, na którym rośnie 6 lip szerokolistnych i dąb szypułkowy zwany „Bismarckiem”(nazwa sprzed II wojny światowej) o obwodzie pnia 233 cm. Jest to potężne drzewo o rozłożystej koronie. Kora tego starego drzewa jest głęboko spękana. Począwszy od września, z gałązek na długich szypułkach zwisają żołędzie, osadzone w miseczkach. Kwitnie w kwietniu i w maju. Dęby to drzewa długowieczne. Osiągają wiek zbliżający się nawet górnej granicy długości życia liściastego, czyli 1000 lat. Przechodząc przez drogę w kierunku bramy wjazdowej na teren parku mijamy jeszcze 2 lipy szerokolistne. Drewno lipowe jest cenione w rzeźbiarstwie, a kwiaty lipy są starym środkiem na przeziębienie.
2. Zatrzymujemy się przed bramą wjazdową. Po prawej stronie oglądamy piękny kościół z XIII wieku. Kościół jest najstarszą budowlą w Karsku, o czym świadczą jego formy: kamienny budulec i rzut. Zbudowany został ze starannie obrobionych kostek granitowych. Górna partia murów została przemurowana w późniejszym okresie. W połowie XVI wieku, po kasacji dóbr klasztornych kościół przystosowano dla potrzeb liturgii protestanckiej. Pozostawał on pod patronatem państwa, a po 1624 roku również pod opieką właścicieli ziemskich dzierżawiących majątek. Obecnie jest to parafia rzymskokatolicka, kościół filialny p.w. św. Antoniego.
Przed wejściem na teren parku warto też zwrócić uwagę na robinię akacjową rosnącą przy murze oddzielającym teren kościoła od parku. Drzewo to ma ciekawy kształt – 3 wąskie pnie wyrastają z jednego miejsca. W maju i w czerwcu liczne białe kwiaty tego drzewa wydzielają przyjemny zapach. Jesienią wykształcają się brązowe, płaskie strąki, które pozostają na drzewie przez zimę. Drewno robinii jest mocne i trwałe. Z powodu jasnego zabarwienia było przez pewien czas używane w meblarstwie.
3. Droga od bramy wjazdowej prowadzi nas w stronę dworu barokowego. Z lewej strony przy ogrodzeniu parku podziwiamy piękny klon zwyczajny. Liście drzewa ładnie przebarwiają się jesienią. Natomiast wiosną liczne kwiaty wydzielają nektar i dlatego są bardzo chętnie odwiedzane przez pszczoły. Idąc aleją mijamy po obu stronach lipy szerokolistne. Warto zwrócić uwagę na ciekawe kształty pni tych starych drzew. Przed fasadą dworu rośnie pomnikowy okaz – lipa szerokolistna zwana „Brzęczadłem”.
Drugim pomnikowym drzewem jest okazały dąb szypułkowy „Chochoł” rosnący naprzeciw lipy. Z tymi drzewami związana jest ciekawa legenda:
„Dawno, bardzo dawno temu na piaszczystym brzegu Jeziora Karskiego, wśród lasów stał stary domek w wielkiej słomianej czapie. W domku tym, otoczonym kwiatami szaleju, mieszkała czarownica Hedel zwana. Groźna była ona przez moc swoich czarów, ale czasem też pomagała ludziom z wioski zwanej Karzig.
Miała Hedel kulawego syna, zwanego Horst. Chowając go z dala od ludzi, sposobiła na potężnego czarownika, ucząc tajemnej wiedzy. Chłopak niechętnie się uczył czarów, natomiast siekierą pracował jak najlepszy cieśla. Pewnego dnia, gdy matka wybrała się do swej znajomej wiedźmy, Horst porzucił księgę zaklęć i wymknął się do lasu odetchnąć. Spotkał tam piękną dziewczynę zbierającą jagody. Niewiele ich miała, gdyż czerwiec tego roku był chłodny i pozbawiony słońca. Dziewczyna wystraszyła się brzydala, ale chłopak wprowadził ją w taką jagodzinową gęstwę, że aż granatowo było od soczystych owoców. Zdziwiona szybko napełniła swoje naczynie i uśmiechem podziękowała za okazaną życzliwość.
Od tego czasu syn czarownicy stale szukał dziewczyny w lesie, a gdy ją spotkał, uszczęśliwiony wyczarowywał dla niej największe jagody i najpiękniejsze grzyby. Dziewczyna darzyła go za to swym pięknym uśmiechem i nie bała się już Horsta, chętnie z nim rozmawiała, a nawet pozwalała się odprowadzać do wsi.
Wpatrzona w czarodziejską taflę jeziora, dowiedziała się Hedel o miłości syna do pięknej wieśniaczki. Nie była z tego zadowolona, ale w końcu pomyślała, że przecież starzeje się sama i przyda się jej w domu synowa. Kiedyś jednak czarodziejska tafla jeziora ukazała gorzką prawdę. Zdumione oczy matki Horsta ujrzały dziewczynę spotykającą się z jakimś młodym drwalem, przystojnym i wspaniałym jak dąb. A zaraz potem ujrzały kościół i ślub. Złe, mściwe i okrutne staje się czasem serce człowieka zranione w swej dumie. Hedel, widząc syna w ogromnym smutku i rozpaczy, postanowiła nie dopuścić do ślubu dziewczyny z drwalem. W dzień ich wesela, dosiadłszy wielkiej miotły, uniosła się w powietrzu i latając wznieciła taki wicher, że dach weselnego domu załamał się z trzaskiem. Ale dzielny i nieustępliwy był młody drwal i bardzo kochał dziewczynę. Mimo przeszkód polną drogą chciał dotrzeć do kościoła. Zdyszani narzeczem byli już blisko świątyni, kiedy spostrzegła ich Hedel. Nabrała powietrza w piersi i dmuchnęła mściwie z całej siły, zmieniając ich w drzewa: lipę i dąb.
Od tamtej pory niedaleko kościoła w Karsku można zobaczyć rosnące drzewa- ogromną lipę i wspaniały dąb. Z czasem miejscowa ludność nadała im imiona. Dąb nazywa się ‘Chochoł’, a lipa – ’Brzęczadło’” [Wojciechowski P., Karsko dawniej i dziś, Gorzów Wlkp. 1993]
Warto zwrócić uwagę na oryginalny pień starego „Chochoła”. Na tym drzewie widnieje tabliczka z napisem „Pomnik przyrody”. Do niedawna lipa również posiadała tabliczkę informującą nas, że jest to drzewo pomnikowe.
4. Stojąc przy drzewach pomnikowych podziwiamy fasadę dworu barokowego. Elewacje opracowane są w sposób symetryczny. Podzielone są rytmem prostokątnych wejść i okien. Dalej kierujemy się alejką w kierunku południowo-zachodnim, zatrzymujemy się przy trzecim pomniku przyrody – kasztanowcu zwyczajnym o obwodzie pnia 417 cm. Kasztanowiec zachwyca nas pięknym kształtem. Jego pień już na niewielkiej wysokości nad ziemią rozgałęzia się na kilka silnych konarów. Warto wiedzieć, że po raz pierwszy przywieziono kasztanowiec do Europy z Turcji w 1576 roku.
Spacerując dalej zauważamy dwa potężne kasztanowce zwyczajne, które chociaż nie są drzewami pomnikowymi zachwycają wielkością i pięknym pokrojem.
Ścieżka prowadzi nas do północnej części parku. Tutaj rozciąga się parter ogrodowy o obniżonej o 1 m powierzchni w stosunku do terenu, na którym stoi dwór. Niegdyś pośrodku parteru stała fontanna o średnicy 4 m.
5. Podążamy w kierunku ruin dawnego zamku myśliwskiego, później zwanego starą gorzelnią. Budowla znajduje się w złym stanie technicznym. Zachowane są tylko mury obwodowe i część sklepień. Nie należy wchodzić do obiektu. Po drodze mijamy jałowiec – rozłożysty krzew płożący. W parku można spotkać wiele ptaków, na przykład mysikrólika żerującego w pobliżu krzewu. Mysikrólik to nasz najmniejszy ptak. Czarne paski otaczają pomarańczową u samców, a cytrynowożółtą u samic czapeczkę, zwaną koroną. Ich pożywieniem są malutkie owady i pająki żyjące pod korą gałęzi.
Przy okazji warto przeczytać fragment wiersza Jana Brzechwy „Mysikrólik”:
„MYSIKRÓLIK
Ćwierkał w polu Mysikrólik,
Wtem się zjawia mysi królik:
"Jam jest królik z mysiej łaski,
A pan tu urządza wrzaski,
Pan tu ćwierka wciąż, a zwłaszcza
Sobie tytuł mój przywłaszcza,
To nie mysie widzimisię,
Lecz królewskie prawo mysie,
Gdy się mysie wojsko zbierze,
Spierze panu pańskie pierze!"
(…)
Zmiękło serce mysiej mości,
Tak więc rzecze już bez złości:
"Proszę złożyć mi na piśmie,
Że pan więcej już nie piśnie
I że odtąd żadna z myszy
Ćwierkań pańskich nie usłyszy!"

6. Kolejnym przystankiem jest rosnący po prawej stronie grab zwyczajny o obwodzie 266 cm. Grab łatwo odróżnić od podobnego buka, ponieważ tylko grab ma piłkowane, pofałdowane liście. W październiku z gałązek zwisają owocostany z oskrzydlonymi owocami. Jajowate orzeszki osadzone są u nasady trójklapowej okrywy. Z drewna grabu wyrabia się narzędzia oraz używa się go do produkcji węgla drzewnego wysokiej jakości.
7. W narożniku północno-zachodnim parku w pobliżu starej gorzelni jest kępa starodrzewu o bardzo zróżnicowanym składzie gatunkowym. Rosną tutaj klony, graby, wiązy, kasztanowce, jesiony, buki, lipa i świerk. Na uwagę zasługuje wiąz polny (pospolity) o obwodzie 459 cm. Wyrasta on między dwoma potężnymi klonami. Trzeba wejść w kępę drzew, aby móc zobaczyć olbrzymi pień i piękne, powyginane konary. Warto wiedzieć, że dawniej wiąz był bardzo pospolity w Polsce, ale w ostatnich latach wiele drzew padło ofiarą holenderskiej choroby wywołanej przez grzyby. Teren parku staje się tutaj nierówny. Lekko nachyla się w kierunku północnym.
8. Idąc dalej w kierunku wschodnim podziwiamy dużą grupę brzóz i dochodzimy do olbrzymiego jesionu wyniosłego o obwodzie pnia 350 cm. Już od sierpnia zwisają z jego gałązek gęste wiechy owoców. Są nimi orzeszki wyposażone w wąskie skrzydełka. Jesion to typowe drzewo parkowe. Osiąga wiek nawet 200 lat i potężne rozmiary. Z okazałym jesionem sąsiaduje grupa modrzewi i sosna wejmutka.
9. Kierując się w stronę „Chochoła” mijamy klon zwyczajny, dąb bezszypułkowy i lipę szerokolistną. Są to drzewa stare i bardzo okazałe. Stanowią piękną ozdobę parku. Można tu często spotkać żabę trawną, której ubarwienie jest brunatne, ale bardzo zmienne. Żaba trawna wykazuje wielkie zdolności przystosowawcze. Można ją spotkać w parkach, w zespołach starodrzewi o wilgotnym podłożu. Żywi się owadami, pająkami i ślimakami, których na terenie parku ma pod dostatkiem.
10. Żegnamy się z dworem barokowymi i alejką kierujemy się w stronę bramy. Po drodze zauważymy stare krzewy lilaka pospolitego, które wiosną zdobią park charakterystycznymi pachnącymi kwiatami. Lilak to bardzo stara roślina ozdobna, która dotarła do Europy już pod koniec średniowiecza. Od tego czasu wyhodowano już 900 odmian. Mijamy kępy nawłoci olbrzymiej, która pięknie ozdabia park od połowy sierpnia do połowy października. Roślina została przywieziona do Polski z Ameryki Północnej, początkowo uprawiano ją jako roślinę ozdobną. Często spotyka się nawłoć w zbiorowiskach ruderalnych i na brzegach większych zbiorników wodnych.
Wokół parkowych drzew obficie wyrasta glistnik jaskółcze ziele, który osiąga wysokość nawet do 50 cm wysokości. Żółty kolor kwiatów barwi pięknie park od maja do września. Ziele i korzeń glistnika od dawna używano w medycynie ludowej. Współczesne badania potwierdziły jego przydatność leczniczą.

Bibliografia

Dreyer Eva i Wolfgang, Las, Warszawa 2003
Eisenreich Wilhelm i Dorothee, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 1994
Engel Grzegorz, Karsko – Park dworski. Ekspertyza ogólna dendrologiczno – techniczna, Maszynopis w zbiorach PSOZ w Gorzowie, Szczecin 1977.
Hensel Wolfgang, Drzewa, Rozpoznać – Podziwiać – Chronić, Warszawa 2001
Kremem Brubo, Przewodnik kieszonkowy. Drzewa liściaste i iglaste, Warszawa 1992
Młynarski Marian, Atlas. Płazy i gady Polski, Warszawa 1966
Praca zbiorowa, Świat roślin skał i minerałów, Warszawa 1988
Rostański Krzysztof, Drzewa i krzewy, Krzeszowice 1999
Rumuńska Antonina, Ożarowski Aleksander, Leksykon roślin leczniczych, Warszawa 1990
Siciński Jacek, Rośliny i zwierzęta Europy, Łódź 1995
Wielka Encyklopedia Przyrody. Ptaki, Warszawa 1999
Wojciechowski Piotr, Karsko dawniej i dziś, Gorzów Wlkp. 1993
Wojciechowski Piotr, Karsko na starych rycinach, Wędrowiec Zachodniopomorski nr 18/2006, s.15-19.

Uwagi

Informacje dodatkowe
Na zadrzewienie parku składa się 39 gatunków drzew i krzewów. Według autora ekspertyzy Grzegorza Engla, wiek drzew pomnikowych szacuje się na około 200 lat, a pozostałych na 70 – 119 lat [Ekspertyza dendrologiczna z roku 1977].
Kompozycja parku datowana jest na początek XX wieku, zachowana jest w stanie zbliżonym do pierwotnego. Zatarty jest historyczny układ dróg wewnętrznych. Stan drzew jest dobry, ale wymagają one zabiegów pielęgnacyjnych.
Należałoby również zadbać o to, aby przywrócić okazom pomnikowym tabliczki informacyjne.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa im. H. CH. Andersena
ul. Gorzowska 9
74-305 Karsko
Opiekun grupy:
Barbara Wojciechowska 
Autorzy opisu:
uczniowie klasy V i VI a – członkowie koła przyrodniczego, działający przy Szkole Podstawowej w Karsku (Dominika Iwanowska, Kinga Rozmarniewicz, Ksymena Sochacka, Klaudia Łozińska, Natalia Krzyżak, Maciej Kałużny, Wojciech Korneluk, Marcin Rzeźnicki, Justyna Janasiak, Magdalena Sopińska, Bartosz Zmarzlik i Bartosz Budziński) oraz nauczyciel: historii i informatyki– mgr Piotr Wojciechowski;
Współpracujacy nauczyciele:
konsultacja botaniczna – pani Aleksandra Soroczyńska– wieloletnia nauczycielka biologii w tutejszej szkole, obecnie już na emeryturze.
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- pani Gabrieli Biernatowskiej za umożliwienie nam prowadzenia badań i obserwacji przyrodniczych na terenie parku,
- panu Piotrowi Wojciechowskiemu – regionaliście i historykowi – za udostępnienie opracowań historycznych.

Ładowanie danych ...