Województwo: łódzkie
Powiat: łowicki
Na północy województwa łódzkiego leży niewielka miejscowość gminna - Kiernozia, należąca do powiatu łowickiego. Znajduje się ona na obszarze podregionu geograficznego zwanego Kotliną Warszawską wchodzącego w skład Niziny Północnomazowieckiej. Pod względem komunikacyjnym Kiernozia położona jest przy drodze drugorzędnej z Łowicza do Sannik (20 km od Łowicza, 75 km od Łodzi). Ważnym składnikiem układu urbanistycznego wsi Kiernozia pod względem przestrzennym jest park, wpisany do rejestru jako Park Krajobrazowy „Kiernozia” w 1967 roku (nr rejestru 566/384).
Park znajduje się przy ulicy Kościuszki 6, od zachodu ograniczony jest przez ulicę Parkową, od południa – przez ulicę Ogrodową. Właścicielem parku wraz z zabudową jest Urząd Gminy. Od 1992 roku dzierżawcą całego kompleksu pałacowo-parkowego jest miejscowy przedsiębiorca – Grzegorz Bogucki. Park zachował charakter ogólnodostępnego dla wszystkich zwiedzających. Zajmuje obecnie powierzchnię 7 ha, w tym 1,5 ha stanowią wody. Pod budowę szkoły wycięto obszar o powierzchni 1,2 ha w narożniku ulic: Ogrodowej i Parkowej, częściowo w kolizji ze szpalerem grabowym oraz wybudowano na terenie parku w sposób kolizyjny, studnię głębinową ze stacją uzdatniania wód.
Obecnie istniejący park składa się z dwóch wyraźnych części: przedpałacowej i zapałacowej. Ośrodkiem układu jest pałac, a głównym motywem wiodącym – ciąg stawów. Brama główna znajduje się od północy od strony ulicy Kościuszki, przy niej znajduje się portiernia. Od bramy prowadzi żwirowy dojazd długości 80 m pod pałac od strony wschodniej, zakończony kolistym podjazdem z klombem pośrodku. Strona wschodnia-przedpałacowa jest najładniejszą częścią całości założenia. Elementem głównym jest obszerny staw o powierzchni 1 ha, połączony ze stawem zachodnim przepustem pod drogą dojazdową do pałacu. Przez teren tej części parku przebiegają dwie ścieżki: wzdłuż brzegu stawu wśród luźnych nasadzeń drzew oraz wiodąca wzdłuż parkanu aleja grabowa. W części zapałacowej – zachodniej, znajdują się również dwie zasadnicze ścieżki. Jedna z nich to posiadający niezwykłą wartość historyczną szpaler grabowy, biegnący przy południowym ogrodzeniu o długości 160 m. Jak wspomnieliśmy powyżej, został on niefortunnie częściowo zniszczony na rzecz powstałej w tym miejscu szkoły.
Następnie uwagę zwracają stare lipy, rosnące w jednej linii równolegle do szpaleru, z których tylko część przetrwała do dziś. Właśnie wzdłuż tej linii wiedzie kolejna ze ścieżek. Teren między ścieżkami zajmuje rozległy trawnik z rzadkimi nasadzeniami krzewów. Od ulicy Kościuszki usytuowany jest drugi ze stawów z wyspą pośrodku. Centralne miejsce na terenie parku zajmuje pałac wzniesiony w stylu klasycystycznym po 1825 roku dla rodziny Łączyńskich. Zbudowany jest na planie kwadratu, murowany, pokryty tynkiem, z dwiema przybudówkami. Budynek jednopiętrowy, wysoko podpiwniczony, z czterospadowym dachem. Układ wnętrza trzytraktowy z sienią na parterze, z której wiedzie wejście na klatkę schodową, prowadzącą do obszernego holu. Klasycystyczną formę nadają pałacowi głównie zewnętrzne elementy architektoniczne: ryzality zwieńczone trójkątnymi frontonami. Do pałacu prowadzą szerokie schody zarówno od strony wschodniej, frontowej, jak i od zachodu, gdzie znajduje się duży taras. W południowej części parku przedpałacowego na miejscu dawnego oczka wodnego wybudowano obecnie basen rekreacyjny.
Historia
Czas powstania parku poddworskiego w Kiernozi datuje się na koniec XVIII wieku. Przekształcony i rozbudowany jako krajobrazowy został w pierwszej połowie XIX wieku. Najstarsza wzmianka o Kiernozi związana jest z poświęceniem miejscowego kościoła w roku 1303 przez biskupa poznańskiego Andrzeja. W 1789 roku urodziła się w Kiernozi Maria z Łączyńskich-Walewska. Akt lokacyjny miasta nie jest znany. Kiernozia była miastem w 1567, ale już w roku 1579 wymieniana jest jako Parafia Kiernozia i Kiernozia Wieś. Miejscowość została spalona w 1665 roku w czasie wojen szwedzkich. Nieznana jest data ponownego nadania Kiernozi praw miejskich, ale prawdopodobnym wydaje się rok 1784, kiedy to na prośbę Macieja Łączyńskiego, starosty gostyńskiego, król Stanisław August wydał przywileje na kolejne jarmarki, z których Kiernoza słynie do dziś. Bezpowrotnie utraciła Kiernozia prawa miejskie na przełomie lat 1869/1870. Była miastem prywatnym, początkowo Sierpskich, później Piwów, w XVIII wieku Łączyńskich, z których wywodziła się Maria Walewska – „polska żona Napoleona” i w końcu Lasockich. Na przełomie XVIII i XIX wieku Kiernozia, w tym park i pałac należały do rodziny Łączyńskich, która odegrała istotną rolę w historii miejscowości. W 1789 roku urodziła się w Kiernozi Maria z Łączyńskich-Walewska, legendarna szambelanowa, heroina historycznego romansu z cesarzem Francuzów – Napoleonem, której zwłoki prawdopodobnie pochowane są w krypcie kiernoskiego kościoła. W Albumie Herbów Miast Królestwa Polskiego z roku 1847 znalazł się herb Kiernozi – na zielonej tarczy czarny dzik. Obok legendy związanej z powstaniem nazwy miejscowości, istnieją także inne legendy i podania ustne o przebywających w Kiernozi osobach noszących sławne nazwiska. Jedna z legend mówi o Mikołaju Koperniku, który podróżując ze swym wujem biskupem Łukaszem, zatrzymał się w Kiernozi i pił wodę ze studni stojącej do dziś na środku rynku, nazwanego Rynkiem Kopernika. Kiernozianie łączą osadę z nazwiskiem Tadeusza Kościuszki, który ponoć u starosty Łączyńskiego bywał częstym gościem. Ku jego czci usypany jest w parku kopiec zwany Kopcem Kościuszki. Park w Kiernozi znany z jego dzisiejszej postaci należy datować jako współczesny powstania pałacu. Jednak niektóre fragmenty parku z tarasowym ukształtowaniem części od ulicy Parkowej oraz stary szpaler grabowy świadczą o jeszcze wcześniejszym jego pochodzeniu. W dziejach parku można wyodrębnić następujące jego okresy:
- okres barokowego założenia ogrodowego – dotyczy parku sprzed drugiej ćwierci XIX wieku, którego relikty częściowo przetrwały do dziś;
- okres od drugiej ćwierci XIX wieku do 1945 roku – stanowi o powstaniu i ukształtowaniu obecnej postaci parku (jego twórca nie jest jednak znany);
- okres po II wojnie światowej – obejmuje ostatni okres adaptacji do współczesnych potrzeb. Park w Kiernozi pełni obecnie funkcję rekreacyjną, odgrywa istotną rolę w szeroko pojętej edukacji społeczeństwa, jest znakomitym miejscem odpoczynku. W ciągu roku odbywa się tu wiele imprez, z których najsłynniejszą jest Noc Świętojańska i puszczanie wianków, z barwnym korowodem. Nawiązując do tradycji Kiernozi, w której herbie znajduje się dzik, odbywa się corocznie 13 lipca Dzień Kiernoskiego Dzika, pikniki z występami miejscowego zespołu ludowego „Kiernozianie”, dyskoteki oraz bale sylwestrowe urządzane w salach pałacu.
Przyroda
Na terenie parku wyróżniono 24 taksony drzew i krzewów. Z założenia nie występują tu drzewa iglaste. Najliczniej spotykane są:
- Carpinus betulus - grab pospolity – występuje pojedynczo w różnogatunkowych skupieniach oraz szpalerach;
- Acer campestre - klon polny – występuje dość licznie pojedynczo i w małych grupach;
- Tilia cordata - lipa drobnolistna – najliczniejsza jest w zachodniej części parku, gdzie znajdują się również najbardziej okazałe egzemplarze;
- Quercus robur - dąb szypułkowy – występuje pojedynczo;
- Aesculus hippocastanum - kasztanowiec – rośnie pojedynczo i w niewielkich grupach na terenie całego parku. Skład gatunkowy starodrzewu jest zróżnicowany. Najokazalsze drzewa mają średnice pni powyżej 150 cm. Na podstawie badań oraz odnalezionych dokumentów sporządziłam wykaz drzew i krzewów rosnących na terenie parku:
- Acer platanoides – klon pospolity;
- Aesculus octandre – kasztanowiec żółty;
- Crataegus oxyacantha – głóg jednoszyjkowy;
- Fagus sylvatica ‘Atropunicea’ – buk pospolity f. czerwona;
- Fraxinus excelsior ‘Pendula’ – jesion wyniosły f. zwisająca;
- Juglans regia – orzech włoski;
- Ligustrum vulgare – ligustr pospolity (krzew);
- Pyrus communis – grusza pospolita;
- Populus – topola;
- Prunus cerasifera ‘Diwaricata’ – ałyna (krzew);
- Robinia pseudoaccacia – grochodrzew;
- Salix alba ‘Tristis’ – wierzba biała odmiana zwisła;
- Symphoricarpos albus- śnieguliczka biała (krzew);
- Ulmus carpinifolia ‘Suberosa’ –wiąz polny odmiana korkowa;
- Quercus robur - dąb szypułkowy;
- Fraxinus excelsior – jesion wyniosły; (krzewy)
- Corylus avallana - leszczyna pospolita;
- Crataegus media - głóg dwószyjkowy;
- Euonymus - trzmielina;
- Viburnum opulus - kalina koralowa.
Opisy wybranych gatunków:
- Grab pospolity – średniej wielkości drzewo o stożkowatej, a w starszym wieku kulistej, koronie. Dorasta do 10 m wysokości i 7 m szerokości. Kora gładka, popielatoszara, liście owalne, jesienią jasnożółte. Preferuje gleby świeże i żyzne, obojętne lub zasadowe. Doskonale znosi cięcie polecany do zadrzewień naturalistycznych oraz na cięte żywopłoty i szpalery, również w miejscach cienistych.
- Lipa drobnolistna – drzewo o bardzo regularnej, kulistej lub owalnej koronie. W młodości powolny wzrost. Dorasta do 18-20 m wysokości i 10-15 m szerokości. Pędy cienkie. Liście okrągłe, 3-10 cm średnicy, jesienią żółte. Kwiaty żółtozielone, pachnące, miododajne. Gatunek powszechnie stosowany w zieleni miejskiej, ale wrażliwy na zasolenie gleby i suche powietrze.
- Dąb szypułkowy – monumentalne drzewo o szerokiej zaokrąglonej koronie z grubymi konarami i ciemną głęboko spękaną korą. Dorasta do 40 m wysokości i 20 m szerokości. Liście zielone, skórzaste, z 3-6 klapami. Owoce – żołędzie po kilka na długich szypułkach. Duże wymagania glebowe, znosi okresowe zalewanie wodą, na glebach słabych i suchych rośnie wolniej. Gatunek światłolubny, ale w młodości znosi zacienienie. Do obsadzania parków, osiedli oraz dróg.
- Klon polny – nisko ugałęzione, gęste drzewo dorastające do 5-15 m wysokości i 8-12 m szerokości. Korona szerokostożkowata, niższe gałęzie często obwisają do ziemi. Kwiaty i owoce niepozorne. Liście drobne, ciemnozielone, jesienią jaskrawożółte. Łatwy do uprawy w każdych warunkach, z wyjątkiem pełnego cienia i miejsc bardzo wilgotnych. Stosowany na cięte żywopłoty, a w formie piennej doskonały na obsadzanie ulic.
- Buk pospolity ‘Atropunicea’ – duże drzewo o zaokrąglonej koronie i oryginalnym zabarwieniu liści. Osiąga 20 m wysokości i szerokości. Liście ciemnoczerwone, błyszczące, jesienią przebarwiające się na pomarańczowożółto. Ma duże wymagania siedliskowe. Lubi gleby żyzne i świeże, o stałym poziomie wód gruntowych. Doskonale znosi cięcie. Do wykorzystania w parkach i zieleńcach, w zestawieniach barwnych i jako szpalery.
- Kasztanowiec biały – drzewo do 25 m wysokości i 20 m szerokości, o szerokiej, malowniczej koronie. Starsze egzemplarze mają gałęzie przewieszające się do samej ziemi. Liście pięciopalczaste, ciemnozielone, wcześnie rozwijające się na wiosnę, a jesienią przebarwiające się na żółtobrązowo. Kwiaty białe zebrane w okazałe kwiatostany, miododajne. Owoce – liczne kasztany. Niskie wymagania glebowe, duża odporność na warunki miejskie. Polecany do parków oraz jako roślina alejowa.
W parku znajdziemy pomnik przyrody skręcając w prawo, tuż za pomostem. Jest to dąb szypułkowy – Quercus robur, wpisany do rejestru 27.XI.1976 roku (przez obw. woj. płockiego nr 20). Dąb prezentuje się wspaniale, jest zdrowy, bez żadnych uszkodzeń. Jest drugim co do wielkości, jeśli chodzi o obwód w powiecie łowickim, tj. 395 cm. Ma olbrzymie, szeroko rozłożyste konary. Choć nie można ustalić, w którym okresie istnienia parku jest on posadzony, jego wiek jak wynika z relacji ludzi zainteresowanych historią parku, z którymi rozmawiałam, datuje się na około 400 lat.
Ścieżka
1. Po wejściu na teren parku napotykamy kamień upamiętniający trzystulecie odsieczy wiedeńskiej 1683 – 1983.
2. Następnie mijamy pomost pomiędzy stawami i widzimy oryginalny okaz kasztanowca żółtego, przed wojną szczepionego na orzechu, z charakterystycznym pniem zwężającym się na wysokości ok. 1 m, z nietypowymi liśćmi przypominającymi kształtem bardziej liście orzecha.
3. Idąc dalej w kierunku części zapałacowej możemy dostrzec rosnące wzdłuż stawu – do ogrodzenia parku – lipy, robinie, kasztanowce, dęby i olsze. Naszą uwagę przykuwa dąb szypułkowy rosnący z prawej strony, tuż przy ścieżce. Jest on pomnikiem przyrody – wyróżnia się głównie ze względu na wiek, a także ze względu na rozmiary (ma obwód 395 cm).
4. Kierując się naszą ścieżką dalej na zachód, w stronę ulicy Parkowej idziemy wzdłuż dawnej linii lip, z których do dziś rośnie w tym miejscu już tylko kilka. Poza tą linią, po prawej stronie nasz wzrok przyciąga drzewo, które swym wyglądem nie przypomina żadnego innego na terenie parku. Kora o delikatnie szarej barwie jest niemal gładka, a pod drzewem leżą specyficzne owoce. Jest to jedyny na tym terenie buk, którego cechą charakterystyczną są przedziwnie powyginane, splątane konary.
5. Na końcu ścieżki z okazji tysiąclecia państwa polskiego lokalni patrioci umieścili symboliczny głaz, na którym widnieje napis: „Rozum – Ojczyźnie, serce – bliźniemu, całego siebie – Kiernozi”.
6. Na wprost pałacu usypany jest w kształcie stożka o średnicy 9 m i wysokości 5 m kopiec poświęcony Tadeuszowi Kościuszce z granitową tablicą, głoszącą „Tadeuszowi Kościuszce, Bohaterowi Narodowemu – wdzięczni rodacy 1817 – 1917 - 1967”. Kopiec został usypany przy polbliskiej drodze, z okazji setnej rocznicy śmierci wodza, następnie rozebrany przez władze komunistyczne. W roku 1967 został odtworzony w parku.
7. Zawracając w stronę pałacu idziemy aleją grabową na wschód. Aleja liczy sobie ok. 200 lat. Na grabach widoczne są ślady przycinania – drzewa były strzyżone w stylu francuskim, a obecnie wychylają się ku słońcu. Niektóre graby zadziwiają swoim wyglądem i kształtem, np. rozwidlającymi się konarami u podstawy i ponownie zrastającymi się na wysokości ok. 3 m. Mijając pałac od strony południowej kierujemy się w stronę stawu wschodniego, gdzie jeszcze do niedawna rosła duża grupa orzechów włoskich, które ze względu na zły stan zdrowotny zostały usunięte.
8. W części najbardziej wysuniętej na wschód parku, bezpośrednio nad stawem rosną majestatyczne topole, z których największe mają obwody pni: 378 cm i 395 cm oraz okazałe kasztanowce.
9. Wzdłuż ogrodzenia ścieżka wiedzie szpalerem grabowym (graby o średnicach pni 50-80 cm), my jednak wybieramy ścieżkę biegnącą nad stawem. Przy jego brzegu, w najstarszej części parku rozciąga się wyraźnie kształtowany pagórek, obsadzony grupami zadrzewień złożonych głównie z: grabów, kasztanowców, klonów polnych, lip i klonów. Stąd też rozciąga się najpiękniejsza panorama na pałac, który wraz z drzewami odbija się w lustrze wody.
10. Naszą wędrówkę kończymy przed pałacem, siadając w cieniu płaczących wierzb, napawając wzrok pięknem otaczającej nas przyrody i rozmyślając nad tym, jakich jeszcze wydarzeń historycznych świadkiem jest to miejsce.
Uwagi
Park nie posiada bogatej fauny. Stałymi mieszkańcami parku są owady, drobne ssaki, jak np. wiewiórki oraz ptaki mające tu swoje gniazda. W niektórych porach roku możemy podziwiać wyniosłe łabędzie oraz barwne dzikie kaczki. Teren parku jest częściowo ogrodzony parkanem z kamienia polnego łupanego (od wschodu i od ulicy Kościuszki). Na pozostałych odcinkach zachował się tylko do wysokości fundamentów, więc jako rozwiązanie tymczasowe ogrodzony został siatką, jednak w najbliższym czasie również zostanie zrekonstruowany. Aby nie zakłócać atmosfery obcowania z przyrodą infrastruktura w parku nie jest zbyt rozbudowana. Znajdziemy jednak w nim to, co jest nam potrzebne, to znaczy rozmieszczone ławki, dyskretne kosze na śmieci, a w podziemiach pałacu toalety. Również tam pod łukowatymi sklepieniami czynna jest kawiarnia i dyskoteka z barkiem. Sale udostępniane są na szkolenia, czy inne spotkania.
Ze względu na ustanowienie ogrodu parkiem krajobrazowym zlikwidowano kort tenisowy i boisko do gry w siatkówkę, przenosząc je na teren przyszkolny. Z tych samych względów obecny dzierżawca wykupił miejsce z przeznaczeniem na parking po przeciwnej stronie ulicy, aby wjeżdżające samochody nie hałasowały i nie zatruwały środowiska. Warunki środowiskowe, tj. zanieczyszczone powietrze, bezpośrednie sąsiedztwo ruchliwej ulicy, a także prowadzone w pobliżu inwestycje mają negatywny wpływ na zdrowotność drzew. W parku można znaleźć kilka drzew całkowicie zamierających lub z obumierającymi wierzchołkami, czy pojedynczymi konarami, a także drzewo uszkodzone uderzeniem pioruna. Wiele z nich wymaga licznych zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak obcięcie suchych, połamanych konarów i gałęzi, oczyszczenie dziupli, czy szczepienia.
Park jest jedynym publicznym terenem, służącym rekreacji w gminie Kiernozia. O szczególnych jego walorach stanowi liczny starodrzew i bogaty układ wodny. Park wymaga pewnego dostosowania do wymagań współczesnych z zachowaniem walorów zabytkowych okresu Renesansu. Powinno się wydobyć walory całego obszaru poprzez:
- wyeksponowanie istniejącego drzewostanu, a także jego uzupełnienie, aby wraz z układem dróg i placów oraz małą architekturą uzyskał prawidłowy układ kompozycyjny i funkcjonalny;
- wyprofilowanie dna stawów;
- umocnienie skarpy stawów.
Cały kompleks pałacowo-parkowy wymaga ciągłej opieki konserwatorskiej oraz ochrony ekologicznej. Teren parku wymaga zwykłych działań renowacyjnych jak np. zabezpieczenie drzew:
- zabiegi lecznicze przeprowadzić w odniesieniu do starodrzewu;
- zabiegami pielęgnacyjnymi objąć drzewa uszkodzone;
- podjąć działania profilaktyczne polegające na szczepieniu kasztanowców, aby uchronić je przed szkodnikami (np. przed szrotówkiem);
- zwrócić się do wydziału ochrony środowiska o zbadanie jakości wody dopływającej kanałem do parkowych stawów;
- aby zwiększyć bezpieczeństwo oraz umożliwić przebywanie w parku również po zmroku, korzystnym byłoby oświetlenie części ścieżek komunikacyjnych.
Ważną sprawą jest informacja turystyczna, aby jak najwięcej turystów dowiedziało się o tym pięknym zakątku znajdującym się w centrum Polski. Dlatego należałoby zadbać o promocję poprzez:
- wydanie przewodnika turystycznego;
- utworzenie strony internetowej;
- inną reklamę w mediach; Godną inicjatywą dzierżawcy parku p. Boguckiego jest pomysł utworzenia izby poświęconej Marii Walewskiej, której postacią zafascynowani są nie tylko Polacy, ale i Francuzi.
Mimo, iż park posiada pewne niedociągnięcia jest on wspaniałym miejscem wypoczynku dla miłośników przyrody. Ze względu na cenny starodrzew park oceniam jako wartościowy pod względem dendrologicznym.
Autorzy
Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum w Nowych Zdunach
Nowe Zduny 88
99-440 Zduny
e-mail: gp-zduny@wp.pl
Opiekun grupy:
Renata Kubiak
Autorzy opisu:
Aleksandra Krajewska, Justyna Wójcik, Monika Żyto - uczennice klasy IIIc.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Pan Cezary Dzierżek, Starosta Łowicki – podziękowanie za udostępnienie przez podległy Panu wydział dokumentów dotyczących historii parku w Zduńskiej Dąbrowie. Dokumenty te w znaczący sposób pomogły nam w napisaniu pracy na temat tegoż parku.
Pan Jarosław Kwiatkowski, Wójt Gminy Zduny, serdecznie podziękowania dla pracowników Urzędu Gminy za udostępnienie mapy Zdun. Mapa ta jest jednym z elementów pracy dotyczącej parku w Zduńskiej Dąbrowie i bez niej praca nie byłaby pełna.
Pani Renata Kubiak, nauczycielka biologii w Gimnazjum Publicznym w Nowych Zdunach - serdecznie dziękujemy za opiekę i cenne wskazówki znacznie ułatwiające nam pracę, która bez Pani pomocy nie byłaby właściwie ukierunkowana.
Ładowanie danych ...