Gmina Wieprz leży w zachodniej części woj. małopolskiego. Wieś Przybradz jest bardzo malownicza, położona w szeroko rozgałęzionych widłach potoków – Wieprzówki i uchodzącej do niej Frydrychówki. Przez środek wsi przebiega równoleżnikowo granica dwu regionów geomorfologicznych: karpackiego Podgórza Śląskiego – na południu i Wysoczyzny Osieckiej w podkarpackiej Kotlinie Oświęcimskiej – na północy.
W północnej części wsi znajduje się zespół podworski z obszernym Parkiem Krajobrazowym. Powierzchnia parku wynosi 1,96 ha. Zarząd nad Parkiem sprawuje Rada Gminy Wieprz. Właścicielem jest Gmina Wieprz, zaś użytkownikiem Wydział Oświaty.
Dwór wraz z otaczającym go parkiem o charakterze krajobrazowym znajduje się na cyplu wzgórza, wysuniętym w kierunku potoku Frydrychówki. Dwór pochodzi z XIX w., w oryginalnej, częściowo klasycznej architekturze. Drewniana, wyższa kondygnacja mieszkalna, postawiona jest na podmurowaniu, które od wschodu tworzy przyziemie, a od zachodu – wysoki parter. Wzdłuż frontu biegnie długi ganek, ozdobiony sześcioma kolumnami. Do dziś zachowały się resztki murów po zabudowaniach gospodarczych (stajnie dworskie).

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1328 roku. W związku z obocznością nazwy, istnieją dwie wersje jej pochodzenia. J. Putek w “O zbójnickich zamkach” przypuszcza, że imię dawnego właściciela wsi mogło brzmieć po czesku “Zibroton” lub “Pribroton”, z czego powstać mogła nazwa wsi pisana: “Przibrot” lub “Pribradz”, a potem “Prybiradz” i “Przybradz”. Natomiast W. Lubaś przyjmuje jako pierwotną nazwę Pribradz podaną przez J. Długosza i uważa, że wywodziła się z czeskiego imienia Přiběrad, w skrócie Pribraz.
Sytuacja terenowa obecnego dworu oraz fakt istnienia wielu innych podobnych obronnych dworów w okolicy, mogą wskazywać, że tak rzeczywiście było. B. Marczewski pod koniec XIX w. w tekście “Powiat wadowicki” stwierdził, że obok dworu leżały obronne kamienie, które miały pochodzić z tego zamku. J. Putek w pracy “O zbójnickich zamkach” napisał: “Dwór w Przybradzu był również obronnym zameczkiem(…). Owe “fortalia” – twierdze i warownie ciągnęły się łukiem od Oświęcimia przez Grojec, Osiek, Malec, Głębowice, Gierałtowice, Przybradz, Graboszyce nad Skawą, a stąd przez Marcyporębę do Barwałdu”. Również i w austriackich księgach tabularnych, zapewne nie bez przyczyny, dobra przybradzkie nazywano “Zamkiem”. Rzeczywiście, stulecia XIV i XV na tym pogranicznym śląsko-polskim terenie obfitowały w liczne najazdy i bandy zbójeckie, dlatego nieomal każdy większy dwór starano się odpowiednio zabezpieczyć poprzez zakładanie urządzeń obronnych”.
Na początku XX w. dwór należał do T. Pargowskiego i J. Cz. Smolarskich. Obszar dworski uległ stopniowemu zmniejszeniu zwłaszcza w okresie międzywojennym. Pozostałą część majątku Smolarscy sprzedali tuż przed wybuchem II wojny światowej. Dwór otoczony jest dość dobrze zachowanym parkiem krajobrazowym, od wschodu i północy przechodzącym w park leśny. Od strony południowej widoczne są jeszcze resztki sadzawki. Przed dworem rosną olbrzymie dęby, dwa żywotniki zachodnie, stare jesiony i egzotyczne gatunki świerków oraz ozdobne krzewy. Zachowała się tradycja, że w Przybradzu znajdował się kiedyś zameczek, czy ogródek lub dwór obronny.

Przyroda

Tereny Przybradza przedstawiają się interesująco. Występują tu lasy mieszane z przeważającą częścią buków, grabów i jesionów. U podnóża skarpy oddzielającej dwie krainy geograficzne, Pogórze Karpackie i Kotlinę Oświęcimską, na wysokości kaptażu Frydrychówki i Wieprzówki rozciąga się obszar zwany przez miejscową ludność Podgórzem. Jest to obszar o niespotykanym bogactwie różnych gatunków kwiatów wiosennych. Wewnątrz tego naturalnego lasu zauroczeni jesteśmy różnorodnością roślin, szczególnie tych należących do runa leśnego, lecz rosnących w dość dużym chaosie. Ale w tym tkwi niezwykłość tego miejsca. Zadziwia wprost, że na stosunkowo małym obszarze występuje tak wielkie bogactwo roślinności. Szczególnie wiosną, gdy szara ściółka ożywa różnorodnością plam żółtych, białych, niebieskich, fioletowych i zielonych. Mech płonnik tworzy zielonkawą mozaikę. Jego listki, jak gwiazdki, od jasnego po ciemny odcień ustawiają się do słońca. Białe dywany tworzy zawilec gajowy. W żyźniejszych zakątkach parku, choć w dużo mniejszej ilości, rośnie, zadziwiający dzieci, zawilec żółty. Na biało kwitnie także dereń. Podobna nieco do zawilca kwitnie tu w kwietniu zdrojówka rutewkowata. Największe zadziwienie wywołuje, spotykana podobno dopiero w rejonie Cieszyna, niezwykle rzadka roślina o zielonkawych płatkach i żółtych pręcikach, zwana cieszynianką. Liliowe dywaniki tworzą miodunki, kokorycze i fiołki wonne o ciemnofioletowych płatkach i okrągławych liściach. Zarośla skrzypów olbrzymich lśnią najpiękniej wczesnym rankiem tysiącami kropel rosy. Występuje tu także wiele gatunków paproci, wawrzynek wilczełyko oraz bluszcz pospolity, groszek pachnący, lilie. W czerwcu pochylamy się na filigranowymi kwiatuszkami fiołka polnego, zwanego potocznie polnym bratkiem.
Wśród pospolitych zwierząt zamieszkujących obszary leśne wymienić należy: sarny, wiewiórki, zające, lisy. Ostatnio miejscowi zaobserwowali tu ślady bytności bobrów. Wśród ptaków zauważymy: sikorki, zięby, kuropatwy, bażanty, skowronki, słowiki, sójki, dudki, sowy, jastrzębie, dzięcioły i bociany. Bliskość stawów hodowlanych sprawia, iż można obserwować tu ptactwo wodne: czajki, czaple, łabędzie, dzikie kaczki i dzikie gęsi, a także żaby, jaszczurki i zaskrońce. W zakamarkach zabudowań dworskich gnieżdżą się dziesiątki nietoperzy.

Ścieżka

1. Naszą ścieżkę rozpoczynamy od wejścia w aleję obsadzoną grabami zwyczajnymi, których po lewej stronie rośnie 60, a po prawej 52. Są to drzewa o szerokiej koronie, gładkiej, szarej korze.
2. Idąc przez aleję dochodzimy do XIX-wiecznego dworu Aleksandry i Czesława Smolarskich. Z dworskich zabudowań została stajnia, słupy ze stodoły, ruiny domu dla fornali, a w 2005 roku zburzono spichlerz. Warto wspomnieć, że pani A. Smolarska była tzw. kobietą światową. Posiadała auto, powozy i prawdopodobnie motor, który wytwarzał prąd. Elegancko się ubierała, często wyjeżdżała do przyjaciół, urządzała przyjęcia. Pan Czesław natomiast był bardzo dziwnym człowiekiem: nie lubił przebywać z gośćmi i jadać przy stole. Dawniej wokół dworu rozciągały się rabaty z kwiatami, drzewka i krzewy ozdobne oraz pole truskawek, poziomek, agrestu, porzeczek, malin i morw. Do dzisiejszego dnia zachowała się obręcz z fontanny. Do 1938 dworem rządziła pani Aleksandra. Jeszcze w tym samym roku dwór z zabudowaniami kupił adwokat z Katowic Emil Guzy. W 1939 dwór przejęli Niemcy, a po przejściu frontu Rosjanie, którzy w dzień zwycięstwa wyrywali cyprysy i świętowali. Po wojnie dwór został rozparcelowany. Kilka lat później posiadłości dworskie przejęła gmina, dwór przekształcono w dom nauczyciela, który do dziś jest częściowo zamieszkały.
3. Po południowej stronie dworu leży spróchniały pień dębu, na którym było niegdyś gniazdo bociana. Spadło podczas wichury. Obecnie próchniejący pień jest siedliskiem wielu gatunków mchów, porostów i grzybów.
4. Wracając do alei i skręcając w lewo, mijamy po prawej stronie trzmielinę zwyczajną, która jest z rodziny dławiszowatych. Lubi żyzne gleby i cień. Jest rozłożystym krzewem, który ma do trzech metrów wysokości. Jej liście są eliptyczne, zaostrzone, o klinowatej podstawie i piłkowanych brzegach. Owoce to czterograniasta różowa torebka zawierająca cztery białe nasiona w pomarańczowej osnówce. Dalej dojdziemy do starego, rozłożystego dębu szypułkowego, który ma około 210 lat. Jego gruby pień ma około 465 cm obwodu.
5. Idąc lasem zauważymy przebiśniegi, zawilce, przylaszczki, miodunki, cieszyniankę i skrzyp olbrzymi. Przebiśniegi mają dwa liście przyziemne, niebieskozielone, równowąskie. Kwitną od lutego do marca. Zawilce mają jeden liść odziomkowy i trzy liście łodygowe. Kwiaty są białe składające się z 5-7 płatków, kwitną od marca do kwietnia. Przylaszczka ma ciemne, długoogonkowe liście, trójklapowe, tworzące rozetę. Kwiaty są niebiesko-fioletowe mające 5-6 płatków. Kwitnie wczesną wiosną. Miodunka jest szorstko owłosiona. Liście przyziemne w nasadzie sercowate lub zaokrąglone. Kwitnie od marca do maja.
6. Następnie wchodzimy na polanę, przez którą przedostajemy się do drugiej części lasu. Na tle grabów, brzóz, lip i olch widzimy stary, potężny wiąz pospolity. Jest to drzewo osiągające do 30 metrów wysokości. Konary są krótkie i mocne. Liście mają 6-10 cm długości, przybierają rozmaite kształty, choć przeważnie są odwrotnie jajowate. Okaz ma 200 cm obwodu.
7. Później przechodzimy przez dwa pagórki i widzimy starego buka zwyczajnego. Ma około 190 cm obwodu. Dorasta do 25-30 metrów wysokości. Rośnie samotnie pomiędzy jaworami i brzozami.
8. Kilkadziesiąt metrów od buka rozciąga się zakątek porośnięty czosnkiem niedźwiedzim. Roślina ta ma liście przyziemne długoogonkowe po roztarciu pachnące czosnkiem. Kwitnie od kwietnia do maja. Na naszej ścieżce występuje bardzo często, zwłaszcza na wilgotnych, zasobnych w składniki pokarmowe glebach gliniastych i ilastych.
9. Spacerując dalej mijamy świerki, jodły, graby, jawory, dęby, brzozy. Pnie drzew oplata bluszcz pospolity, objęty ochroną gatunkową.
10. Schodząc ku rzece Wieprzówce i idąc pod prąd możemy zobaczyć ślady bobrów. Charakterystycznie ścięte drzewa i krzewy, żeremia i tropy zwierząt.
11. Cały czas słyszymy odgłosy ptaków: sikorek, wróbli, dzięcioła, bażantów. Możemy zauważyć sarny, zające, lisy, które kręcą się przy paśniku, regularnie zaopatrywanym przez myśliwych w karmę dla zwierząt. Paśnik znajduje się blisko rzeki i wilgotnych terenów, więc możemy spotkać żaby, ropuchy, ślimaki, zaskrońce.
12. Następnie idziemy przez łąkę i mijamy dęby szypułkowe o obwodach do 3 metrów. Jesienią żołędzie wiszą na długich szypułkach, liście mają krótkie ogonki u nasady.
13. Mijając dęby na skraju lasu, po lewej stronie dochodzimy do leszczyny pospolitej. Ma ona owłosione pędy, liście okrągławosercowate, w czasie kwitnienia jeszcze nie rozwinięte. Kwitnie od lutego do kwietnia. Osiąga wysokość 2-6 metrów. Występuje ona na terenach bogatych w runo wielogatunkowe.
14. Kolejnym przystankiem jest zarastający staw. Można tam zobaczyć trzcinę, tatarak, olchy, spróchniałe wierzby.
15. Ostatnim punktem ścieżki dydaktycznej są tuje rosnące obok dworu. Mają spękaną korę, około 80 cm grubości i 25 m wysokości. Na pewno pamiętają czasy pani Smolarskiej.

Bibliografia

Dreyer Wolfgang, Las. przewodnik kieszonkowy, Warszawa 1995
Eisenreich Wilhelm, Eisenreich Dorothea, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 1993
Graszka-Petrykowski Dariusz, Ptaki, Warszawa 2004
Kremer Bruno P., Owoce leśne. Przewodnik kieszonkowy, Warszawa 1996
Lange Dagmar, Zwiastuny wiosny. Przewodnik kieszonkowy, Warszawa 1997
Poruba Miroslav, Przewodnik las, Warszawa 1996
Zawierucha M., 100 lat Szkoły w Przybradzu 1907-2007. Zarys monograficzny
Atlas roślin naczyniowych Polski, http://www.atlas-roslin.pl

Uwagi

Informacje dodatkowe
Park przyjmuje formę naturalnego – dzikiego ekosystemu. Jednak posiada swe mocne strony: przepiękne położenie, wiele ciekawych zakątków, bogata fauna i flora, spokój i cisza. To wszystko stwarza doskonałe warunki do wypoczynku i rekreacji.
Dumni z miejsca, w pobliżu którego mieszkamy, ułożyliśmy następującą piosenkę.
(Śpiewać na melodię: “Jak dobrze nam zdobywać góry…”)
Jak dobrze nam mieszkać w Przybradzu,
piękną przyrodą cieszyć się.
Będziemy bronić i strzec jej wiernie,
niech okolica dumna jest.
Hejże hej! Hejże hej!
Hejże ha! Hejże ha!
Przybradz Park piękny ma, piękny ma.
Bo kto wie, bo kto wie,
czy gdzieś w świecie piękniej jest?
Autorzy projektu

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkolno - Przedszkolny Przybradz
Przybradz 101
34-108  Frydrychowice
e-mail: przybradz@poczta.onet.pl, zspprzybradz@wp.pl
Opiekun grupy:
Lucyna Grochol Wiesława Płonka
Autorzy opisu:
uczniowie z klasy II SP i członkowie Koła Przyrodniczego z klas IV, V, VI i I Gimnazjum
Grupa “Mali Przyrodnicy” - uczniowie kl. II SP
Grupa “Okiem aparatu fotograficznego” – Krzysztof Saferna, Rafał Nogala
Grupa “Plast – Projekt”: Krzysztof Saferna, Anna Grabowska, Regina Harańczyk, Adrian Graca, Klaudia Łopata, Agnieszka Wanat, Anita Krzywda, Anita Mikołajczyk, Dominika Maga, Weronika Szkut,
Grupa “Komp – Net”: Marta Frączek, Rafał Nogala, Maria Kobiałka
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za pomoc w organizacji badań mieszkańcom wsi, a w szczególności paniom: Rozalii Wiktor
- i Zofii Kordek
- za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu: Urzędowi Gminy w Wieprzu,
- dyrektorowi ZSP w Przybradzu Bogusławowi Zawierucha i Elżbiecie Adamek –
- nauczycielowi historii w ZSP w Przybradzu.

Ładowanie danych ...