Gmina Opatówek położona jest w środkowo-wschodniej części województwa wielkopolskiego, nad rzeką Swędrnią i Pokrzywnicą, wśród malowniczych wzgórz Wysoczyzny Kaliskiej. Park położony jest w południowo-zachodniej części Opatówka i przylega do drogi Kalisz – Łódź. Powierzchnia parku wynosi 19 ha, w tym tzw. staw, a właściwie fosa zajmuje obszar 0,46 ha. Ukształtowanie terenu parku jest zróżnicowane. W miejscu, gdzie niegdyś znajdował się pałac, teren opada w kierunku fosy, zaś pozostałe obszary opadają w kierunku południowym od 119 m n.p.m. do 112 m n.p.m. Wzgórze zamkowe wywyższone jest ponad otaczający go teren o 4,5 m. Granice parku od wschodu biegną od ogrodzenia ogrodów działkowych do rzeczki Trojanówki i dalej przechodzą od strony południowej równolegle do wyżej wymienionej rzeczki wraz z otuliną drzew. Zachodnia granica łączy się z łąkami i zaroślami otaczającymi park, wrzynając się pasem pomiędzy działkami ogrodniczymi, a terenem szkolnym na długości 160 m i szerokości 60 m. W kierunku północnym granica zachodnia “wchodzi” na teren boiska szkolnego (Zespołu Szkół Rolniczych). Od północnego zachodu park “zamyka” ulica Kaliska i jezdnia asfaltowa dochodząca do tej ulicy. Od północy zasadniczą granicę parku tworzy ulica Kaliska, której wybudowanie rozbiło park na dwie części (dzieląc na park i zabudowę folwarczną). Granice południowo-zachodnie przechodzą w piękny, naturalny krajobraz łąk, pól, porośniętych grupami krzewów i skupieniami drzew.
Od 1945 roku do dnia dzisiejszego właścicielem parku jest Urząd Gminy w Opatówku. Dnia 14 XII 1964 roku wpisano park w Opatówku do rejestru ogrodów pod numerem 94/A. Park nie posiada ogrodzenia. Obecnie do parku prowadzi pięć wejść. Dwa wejścia przetrwały od momentu powstania parku. Pierwsze z nich jest od strony północnej i prowadzi ulicą Szkolną do zabudowań folwarcznych i przecięte jest obecną drogą wojewódzką Kalisz – Łódź. Drugie prowadzi przez zachowaną historyczną bramę przy ulicy Kościelnej. Do parku można się dostać również drogą od ulicy Kaliskiej. Współcześnie utworzona została przez mieszkańców Opatówka droga od strony południowej, prowadząca dalej przez kładkę i mostek na rzece. Wejście od strony zachodniej jest użytkowane głównie przez uczniów i pracowników Zespołu Szkół Rolniczych. Główne wejście do parku stanowi brama, od której przy Ośrodku Zdrowia prowadzi główna droga przez park w kierunku zachodnim. Od niej w kierunku północnym i południowym odchodzą drogi boczne. Wydeptane ścieżki prowadzą wzdłuż rzeczki i jej rozwidlenia z kierunku wschodniego do zachodniego parku. Na terenie parku dominuje nawierzchnia ułożona z kostki, kamienia brukowego i asfaltowa. Od strony północnej, od strony ulicy Kaliskiej została utworzona ścieżka spacerowo-rowerowa.
Infrastruktura: Do obecnej chwili na terenie parku istnieją:
- oficyna z 1825 roku, murowana, piętrowa, klasycystyczna, z fasadą rozczłonkowaną półkolumienkami;
- murowana brama parkowa (pałacowa) z początku XIX w.;
- mostek z konstrukcją żeliwną z 1824 roku;
- zespół folwarczny przy ulicy Szkolnej z I ćw. XIX w., w skład którego wchodzą: oficyna murowana, od frontu ganek na czterech drewnianych kolumienkach, cztery murowane klasycystyczne czworaki;
- murowany, budynek gospodarczy dla czworaków; pośrodku znajduje się szeroka brama, dach pulpitowy, magazyn piętrowy murowany, dwie murowane stodoły, spichrz murowany;
- domek “gotycki” zwany też cukiernią;
- mur ogrodzeniowy obok cukierni.
W roku 1972 w obrębie parku od strony północno-zachodniej wybudowano internat i Dom Nauczyciela Zespołu Szkół Rolniczych. A w 1986 roku oddano do użytku Ośrodek Zdrowia, lokalizując go w części zachodniej parku, tuż za miejscem, w którym stał niegdyś dwór a obecnie znajduje się betonowy plac i garaże.

Historia

Opatówek leży nad rzeką Cienią (Trojanówką) w odległości 10 km na południowy wschód od Kalisza, we wschodniej części Wysoczyzny Kaliskiej, która stanowi płaską równinę urozmaiconą rozległymi, bezleśnymi wzgórzami. Wzniesienia poprzecinane są dolinami rzek: Pokrzywnicy, Cieni i Swędrni. W rejonie Opatówka znajduje się ciąg moren czołowych zwanych potocznie “Wądołami”. Opatówek posiada bogatą historię, toteż o jego istnieniu już w XII stuleciu zaświadcza bulla papieża Innocentego II z roku 1136, wymieniająca Opatówek wśród wsi należących do arcybiskupów gnieźnieńskich. Drugą wzmiankę historyczną znajdujemy w kronice Jana Długosza z roku 1259.
Park opatówecki jest parkiem krajobrazowym w stylu angielskim z początku XIX wieku. Wchodzi się do niego przez bramę złożoną z dwóch neogotyckich słupów i żelaznego zwieńczenia z monogramem “KS”, czyli Karola Schlössera późniejszego właściciela majątku opatóweckiego. Stąd widać pałacową, klasycystyczną oficynę z około 1825 roku, przy niej zabudowania gospodarczo-pałacowe. Wewnątrz znajduje się pałacowa studnia o głębokości ok. 6 m. Dalej widać zabudowania folwarku opatóweckiego z XIX wieku. Za bramą znajduje się wzgórze, gdzie od średniowiecza stał zamek arcybiskupów gnieźnieńskich, którzy do 1793 roku byli właścicielami Opatówka. Od 1807 roku Opatówek i wiele jego dóbr z woli Napoleona I stał się własnością generała Józefa Zajączka herbu Świnka, późniejszego namiestnika Królestwa Polskiego. Powstanie rezydencji datuje się na początek XIX wieku. Analiza wiekowa drzew wskazuje również na to, że najstarsze egzemplarze mogą liczyć na około 150-200 lat. Można stwierdzić, że park powstał równocześnie z rezydencją generała J. Zajączka. W 1848 roku pisano, że w Opatówku istnieje “ogromny pałac murowany, otoczony ogrodem angielskim, bardzo gustownie urządzony, należący do najpiękniejszych w kraju. Ogród ten odznacza się jakąś niezwykłą powagą i nader szczęśliwą kombinacją trawników, wody i klombów” [Biblioteka Warszawska, 1848, T.I. ]. Posiadał kilka pięknych altan, okazałe drzewa, krzewy i strumienie. Należy przypuszczać, iż każdorazowy właściciel pałacu począwszy od Józefa Zajączka wprowadzał pewne zmiany architektoniczne w zależności od swojego gustu i upodobania. Dzierżawa parku do roku 1900 spowodowała jego dewastację. Kolejny właściciel Karol Schlösser przywrócił majątek do rozkwitu, rozpoczął budowę nowego dworu, w stylu “norymberskim”. Równolegle z budową dworu uporządkował park, założył alejki, klomby, małe altanki, usunął stare zmurszałe egzemplarze drzew, konserwował starego tulipanowca oraz ogrodził park drewnianymi sztachetami. Karol Schlösser był właścicielem całej posiadłości t.j. dworu, całego majątku, jak i parku do 1944 roku włącznie. Park był zadbany. W latach 1945-1951 w dworze mieściła się szkoła podstawowa. Później w latach 1952-1959 swoją siedzibę w dawnym dworze znalazł miejscowy Ośrodek Zdrowia, a od 1960 roku zamieszkali robotnicy wraz z rodzinami, zaniedbując budynek dworu. W 1973 roku przez nieostrożność lokatorów powstał pożar, a zgliszcza po nim zostały rozebrane. Współcześnie park, ze względu na swoją wielkość, położenie i dostępność dla mieszkańców Opatówka ma charakter typowo rekreacyjno-wypoczynkowy, a także pełni funkcję tranzytową (łączy, sąsiadujące z południowo-wschodnią granicą parku, osiedle domów jednorodzinnych z centralna częścią miasta). Walory przestrzenne, estetyczne, dobra kompozycja drzewostanu sprzyja roli dydaktycznej obiektu. Należy również docenić znaczenie ekologiczne parku, którego powierzchnia przenika ciekawie od strony południowo-zachodniej w łąki i zarośla. Na terenie Zespołu Szkół Rolniczych im. Stanisława Mikołajczyka odbywają się Targi Ogrodniczo-Rolnicze i Działkowe “Pamiętajcie o ogrodach”, w których biorą udział okoliczni ogrodnicy i sadownicy oraz wystawcy z wielu sąsiadujących gmin.

Przyroda

Zabytkowy park w Opatówku powiązany jest przyrodniczo z:
- Zespołem Rekreacyjnym “Pokrzywnica” zlokalizowanym wokół zbiornika wodnego na rzece Pokrzywnicy (północno-zachodnia część gminy),
- Rezerwatem Krajobrazowym “Swędrnia” – podlega on ścisłej ochronie ze względu na szczególne walory przyrodniczo-krajobrazowe (południowo-zachodnia część gminy),
- obszarem chronionego krajobrazu (południowo-zachodnia część gminy),
- kompleksem lasów położonych w Winiarach.
Najcenniejszy drzewostan znajduje się w części północnej i północno-zachodniej, a pojedyncze egzemplarze także w partii centralnej. Od strony południowej przeważają olchy czarne, które stanowią otulinę parku. Przeważają one na całym terenie parku, co wynika z wysokiego poziomu wody gruntowej. Wśród drzew wartościowych występują: buki pospolite (Fagus silvatica i Fagus silvatica “Atropunicea”), dęby szypułkowe (Quercus robur), graby pospolite (Carpinus betulus), klony jawory (Acer pseudoplatanus), sosny wejmutki (Pinus strobus), modrzewie europejskie (Larix decidua), lipy drobnolistne (Tilia cordata), jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior) oraz kasztanowce zwyczajne (Aesculus hippocastanum). W 1994 roku sporządzono inwentaryzację parku. Wyróżniono 3128 pojedynczych drzew oraz 10 grup podrostowych i krzewów. Wyróżniono 8 gatunków drzew iglastych, 30 gatunków drzew liściastych. Najliczniej występuje olsza czarna (24%), wiąz szypułkowy (15%), klon zwyczajny (6,5%) i jesion pospolity (7%). W parku można spotkać: wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris), wróble (Passer domesticus), sikorki bogatki (Parus major), dzięcioły (Picidae). Od strony południowej to ojczyzna bocianów, owadów wodnych i żab.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została zaprojektowana w oparciu o walory przyrodnicze i historyczne. Przy wejściu do parku najpierw wita nas cisza, dopiero po chwili słyszymy głosy, które w parku nigdy nie milkną. Szumią drzewa, śpiewają ptaki. Gdzieś wysoko słychać stukanie dzięcioła. Pod nogami szeleszczą liście.
1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od wejścia na teren parku bramą główną znajdującą się w północno-wschodniej części parku, przy ulicy Kościelnej. Zabytkowa brama złożona jest z dwóch neogotyckich słupów o wysokości ok. 6 m z ozdobnymi żłobieniami połączonych na wysokości 4 m żelaznym zwieńczeniem na którym znajduje się monogram “KS”, czyli Karola Schlössera późniejszego właściciela majątku opatóweckiego.
2. Po wejściu przez bramę po lewej stronie parku, na terenie placu zabaw Publicznego Przedszkola rośnie okazały buk pospolity odmiany purpurowej (Fagus silvatica “Atropunicea”). Obwód drzewa wynosi 340 cm.
3. Wchodzimy na biegnącą ze wschodu na zachód główną drogę prowadzącą przez park. Naszą uwagę przyciąga okazała sosna wejmutka (Pinus strobus), której obwód wynosi 240 cm. Posiada elegancką formę i jest ciekawym okazem zimozielonego ulistnienia, jej piękno widać szczególnie w okresie zimy.
4. Najpiękniejszymi pomnikami, jakie możemy spotkać są te, które stworzyła sama przyroda. Kolejnym przystankiem jest rosnący po lewej stronie najstarszy i najpiękniejszy okaz w parku – dąb szypułkowy (Quercus robur). Jest to pomnik przyrody i świadek historii. Jego obwód wynosi 491 cm. Obserwując go możemy spoglądać na świat z innej perspektywy. Wystarczy tylko wziąć do ręki lusterko. Może właśnie on jest żywicielem ponad 240 gatunków małych stworzeń. Dąb daje siłę, moc, potęgę, więc posiedźcie czasami pod jego gałęziami.
5. Po przeciwnej stronie naszą uwagę przyciągają dwa piękne rozłożyste purpurowe buki pospolite (Fagus silvatica “Atropunicea”) o obwodach 330 cm i 302 cm. Pamiętajmy, że drzewa są istotami żywymi, które odżywiają się, potrzebują czystego powietrza, czują ból, oddychają i wzajemnie zależą od siebie tak, jak każda istota ludzka.
6. Dalej droga prowadzi do malowniczego mostku żeliwnego z 1824 roku; przerzuconego nad cyplem wydłużonego stawu, będącego pozostałością fosy zamkowej. Obecnie staw jest zamulony i zarośnięty w kształcie wydłużonego prostokąta. Ale stanowi atrakcyjny element wzbogacający krajobraz parku. Od strony północno-wschodniej widzimy wzgórze zamkowe, na którym dawniej znajdował się ogromny, murowany pałac generała Józefa Zajączka.
7. Kierując się główną alejką w kierunku zachodnim mijamy pięknie rozgałęziony grab pospolity (Carpinus betulus) o obwodzie 245 cm. Kwiatostany żeńskie grabu pojawiają się wkrótce po rozwinięciu się liści (zaostrzone, podwójnie piłkowane) i przekształcają w duże zwisające owocostany; kwiatostany męskie mają formę kotek. Każdy orzeszek jest przyrośnięty do trójklapowego lotnego skrzydełka.
8. Dochodzimy do budynków Zespołu Szkół Rolniczych. W otoczeniu obejścia szkoły rosną 100-120 letnie świerki pospolite (Picea abies) i modrzewie europejskie (Larix decidua). Na południowo-zachodniej stronie w kierunku Trojanowa podziwiamy wspaniałą alejkę grabów pospolitych (Carpinus betulus). Alejka ta ma niezwykły urok stwarza przytulny nastrój, dlatego przez mieszkańców i uczniów szkoły nazywana jest “alejką zakochanych”.
9. Znajdujemy się na ulicy Parkowej, mijamy budynki szkolne, tereny zielone, podziwiamy piękne rośliny, krzewy i iglaki rosnące przed szkołą.
10. Kierujemy się na północny wschód. Wędrując ścieżką z kostki brukowej podziwiamy po prawej stronie dąb błotny (Quercus palustris), którego obwód wynosi 185 cm. Piękny okaz drzewa, którego drobne gałęzie zwisają ku dołowi. Nasi uczniowie nazwali go “smutnym dębem”. Po prawej stronie mijamy okazałą lipę drobnolistną (Tilia cordata). O pniu o grubości 347 cm i gęsto rozgałęzionej koronie. Lipy drobnolistne żyją 300-400 lat, a mogą dożywać nawet ponad 1000 lat. Drewno lipowe jest cenione w rzeźbiarstwie. A kwiatostany wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym i drogeryjnym, np. kwiaty lipy leczą gorączkę.
11. Idąc dalej trasą ścieżki mijamy z lewej strony klon pospolity (Acer platanoides – 295 cm) z prawej strony klon jawor (Acer pseudoplatanus – 311 cm); dęby szypułkowe (Quercus robur) o obwodach 361 i 363 cm oraz kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) – 281 cm. Drzewa są największymi i najdłużej żyjącymi roślinami. Niektóre żyją kilkaset lat, a najstarsze drzewo na świecie – sosna oścista (Pinus aristata) znaleziona w Białych Górach w Arizonie ma 4600 lat). Drzewa to “zielone płuca” naszej planety. Jedna 60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle tlenu, ile wynosi średnie dobowe zapotrzebowanie dla trzech osób. Drzewa wydzielają także do atmosfery substancje bakteriobójcze – fitocydy.
12. Nasz wzrok kieruje się w północno-wschodnią stronę na oficynę z 1825 roku, murowaną, piętrową, klasycystyczną, z fasadą rozczłonkowaną półkolumienkami (widok od ulicy Kościelnej). Nakryta wysokim dachem dwuspadowym z okapami. Obecnie znajdują się tu mieszkania.
13. Po lewej stronie ulicy Kościelnej widzimy wspaniały mur ogrodzeniowy, artykułowany ostrołucznymi płycinami z bramą przy tzw. “cukierni” – domku gotyckim. Pośrodku elewacji południowej części parterowej zachował się kamienny herb Zajączków – Świnka. Przed ogrodzeniem od strony ulicy Kaliskiej rosną modrzewie europejskie (Larix decidua).
14. Ostatnim przystankiem będzie południowa strona parku, od strony rzeki Trojanówki, gdzie można podziwiać otulinę parku – olchy czarne i obserwować urodziwe motyle, ważki, mamay tu a także widok na morenę czołową.

Bibliografia

Bibliografia
Inwentaryzacja Szaty Roślinnej Parku Miejskiego w Ostrowie Wlkp. 1992
pr. zbiorowa, Ptaki. Kolekcja Juniora, Warszaw 1996
Eisenreich Wilhelm, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa, 1994
“Przyroda Południowej Wielkopolski” 2005
“Przyroda Południowej Wielkopolski” 2006
http://www.sp1ostrow.neostrada.pl
http://www.ostrowwlkp.pl

Uwagi

Informacje dodatkowe:
Park posiada system oświetleniowy, zaś rozmieszczone ławki zachęcają do wypoczynku. W parku znajdują się kosze na śmieci. Mocne strony parku: dobre położenie, wiele ciekawych zakątków, doskonałe warunki do odpoczynku i rekreacji. Słabe strony parku: brak miejsc parkingowych, toalet i kawiarni uprzyjemniających pobyt. Na terenie parku jest szkoła i często zdarzają się sytuacje dewastacji roślinności i ławek.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Konopnickiej
ul. Partyzancka 15
63-400  Ostrów Wielkopolski 1
e-mail: sp1sek@vp.pl
Opiekun grupy:
Marta Bruchwalska Violetta Napierała
Autorzy opisu:
W realizacji projektu wzięli udział uczniowie kół:
Kół Przyrodniczych: Magda Bogaczyk V e, Robert Bieganek VIe, Tadeusz Jarmołowicz Vc, Mateusz Ratajczak Ve, Anna , Wrześniacka VI, Annet Smit Ve, Marta Lenartowicz VIe, Maks Stasiak IIb, Amadeusz Biernat IIb, Jakub Frąszczak IIb, Szymon Adamczak Iib – opieka koło przyrodnicze klas IV-VI – mgr M. Bruchwalska, koło przyrodnicze klas I-III – mgr V. Napierała
Koło Plastyczne: Marzena Grzelak IV d, Marika Skrycka IV d, Kinga Skrycka IVd, Magdalena Bogaczyk Ve, Agata Godziszewska Ve, Kinga Ćwiklińska Vc, Marlena Szczepaniak Vc, Kątny Dawid VIc – opieka mgr Hanna Zielińska-Wiśniewska
Koło Historyczne: Joanna Szymczak VIa, Jakub Podejma VIa, Mikołaj Bodylski VIa, Karolina Szóstak Vc, Amanda Jabłońska VIa, Małgorzata Czarnecka VI a – opieka mgr Emilia Baran
Informatyk – mgr inż. Jerzy Dolski
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- pani mgr Wiesławie Janowskiej z Wydziału Ochrony Przyrody,
- pracownikom Wydziału Promocji Miasta,
- Dyrekcji Szkoły za sfinansowanie realizacji projektu.

Ładowanie danych ...