Biernatki to miejscowość leżąca w gminie Żelazków, położonej w północno-wschodniej części powiatu kaliskiego. Park podworski w tej miejscowości jest parkiem krajobrazowym, bo powstał na bazie naturalnego środowiska przyrodniczego i w wyniku naturalnego zadrzewienia, a później dzięki licznym nasadzeniom w pierwszej ćwierci XX wieku. Park ma powierzchnię 2,72 ha. Uformowany został w końcu XIX wieku przez Pawła Repphana częściowo w miejsce osiemnastowiecznego ogrodu użytkowego. Rozplanowany został na rzucie czworoboku, z aleją kasztanową wychodzącą z narożnika południowo-wschodniego i podążającą łukiem – między dawnym ogrodem użytkowym, a laskiem świerkowym – do traktu przy gorzelni. Przy wjeździe do parku zachowała się brama z furtką z lat 20-tych XX wieku, w formie wysokich słupów zwieńczonych kulami, z metalowymi wrotami.
W północno-wschodnim narożniku parku ustawiony jest dwór pobudowany w latach 50-tych XIX wieku, staraniem nowego dziedzica Gustawa Heinricha Maetschke, rozbudowany później o piętrowy człon zachodni około 1923 roku dla Pawła Deutschmana. Obecnie mieści się w nim Szkoła Podstawowa i prywatne mieszkania.
Zarząd nad parkiem sprawuje Rada Gminy Żelazków, a właścicielem jest gmina Żelazków.

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości Biernatki pochodzi z 1399 roku. W XIV, XV, a także częściowo w 1579 i 1618 roku należała do szlachty zagrodowej Biernackich. W międzyczasie niektóre części wsi zmieniały swoich właścicieli i dopiero w 1652 roku Stanisław Żakowski sprzedał dobra Kazimierzowi Mikołajewskiemu, właścicielowi pobliskiego majątku Dębe. Cztery lata później po śmierci Kazimierza dobra te przejął jego syn Stanisław. Od tej pory aż do 1856 roku Biernatki należały do kolejnych właścicieli dóbr Dębe i były okresowo wydzierżawiane lub oddawane w zastaw jako całość lub część. W taki to sposób właścicielami tych dóbr byli między innymi: Jan Morawski, Wojciech Mączyński – kasztelan spicimierski, Hieronim Poniński – podkoniuszy królewski. W 1848 roku Biernatki wchodzące w obręb dóbr Dębe, Jan Karśnicki odsprzedał właścicielowi fabryki mydła w Kaliszu Fryderykowi Maetschke. Po jego śmierci w 1856 roku włości te przeszły w ręce jego syna Gustawa Heinricha Maetschke i były w jego rękach aż do jego śmierci w 1871 roku. Następnymi właścicielami byli spadkobiercy Gustawa Heinricha – jego dzieci: Jan Paweł, Adolf Karol i Berta Matylda. W 1872 roku Biernatki kupił na licytacji August Repphan i oddał je w 1875 roku synowi Pawłowi, który był ich właścicielem do roku 1910. Od tej pory, aż do 1945 roku majątek był własnością Pawła Deutschmana. W czasie II wojny światowej majątkiem zarządzali niemieccy administratorzy. Z tego też okresu pochodzi miejsce straceń 125 Żydów przywiezionych z Kalisza samochodem przystosowanym do trucia spalinami przez hitlerowców w 1941 roku i pochowanych w lesie zlokalizowanym w okolicach Skarszew – Biernatki. Po wojnie majątek ziemski przeszedł na własność państwa i został rozparcelowany wśród okolicznych bezrolnych i małorolnych chłopów na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej. Położony w parku dwór i zespół folwarczny został w latach 60-tych XX wieku adoptowany na szkołę i prywatne mieszkania, natomiast na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku został gruntownie wyremontowany i rozbudowany. Dzisiejszy park jest miejscem organizowanych imprez związanych z życiem mieszczącej się w dworku szkoły.

Przyroda

Park krajobrazowy z elementami geometrycznymi został założony około połowy XIX wieku i przekształcony w początkach XX wieku. Dawniej w otoczeniu istniejącego w parku dworu był obszerny klomb kwiatowy umiejscowiony przed fasadą starszego członu rezydencji i trawnik z kamiennymi wazonami na kwiaty, fontanną i drewnianą altaną pobudowaną przed frontem nowego skrzydła dworku. Stąd wychodziła alejka spacerowa w stronę dwóch zachodnich stawów i wysadzana po obu stronach różami droga prowadzące do alei kasztanowej. Część wschodnia parku – położona naprzeciw fasady starego dworu – jeszcze w okresie międzywojennym miała czytelną regularną geometryczną kompozycję z prostokątnym gazonem i szpalerami topoli włoskich. Przy jej granicy z dawnym ogrodem użytkowym zachowała się do tej pory aleja grabowa. W końcu lat 70-tych XX wieku w parku rosło 27 gatunków drzew i 7 gatunków krzewów. Najliczniej występował grab pospolity, kasztanowiec biały, jesion wyniosły, klon zwyczajny, lipa drobnolistna, klon jawor, a także okazy platana, klonu srebrzystego, jarzębu szwedzkiego i świerka kłującego. Rosnące wtedy dąb szypułkowy, dwa jesiony i topola czarna miały walory drzew pomnikowych.
Do chwili obecnej zachowane zostały aleje: grabowa i kasztanowcowa oraz niewielki stawek, które w chwili obecnej ulegają zarastaniu. W drzewostanie pozostały: jesiony, topole czarne, wiązy oraz klon srebrzysty, klon czerwony i dąb szypułkowy. Ponadto wyróżnić należy krzewy bzu czarnego (Sambucus nigra) i dzikiej róży (Rosa canina).
Wokół stawu i rowu odprowadzającego można też spotkać stanowiska zawilców gajowych (Anemone nemorosa), konwalii majowej (Convallaria majalis) i knieci błotnych (Caltha palustis) oraz śnieguliczki białej (Symphoricarpos albus).
W parku można spotkać także wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris), dzięcioły (Picidae), wróble (Passer domesticus) oraz sikorki bogatki (Parus major), słowiki (Luscinia) i sowy (Strigiformes).

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna zawiera informacje na temat przyrody i historii parku, a także istniejących alejek.
1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od wejścia na teren parku bramą wjazdową znajdującą się w północno-zachodniej części parku, tuż przy pierwszym stawie i zachowanych topolach. Brama ta wraz z furtką zachowała się z lat 20-tych XX wieku w formie wysokich słupów zwieńczonych kulami z metalowymi wrotami.
2. Od bramy w kierunku dworu prowadzi nas utwardzona alejka, biegnąca z zachodu na wschód. Z prawej strony alejki mijamy współcześnie założony ogródek szkolny z trawnikiem, obsadzony wierzbami, tujami, różami i innymi pospolitymi roślinami kwiatowymi. Dawniej był tam obszerny klomb kwiatowy i trawnik z kamiennymi wazonami na kwiaty, fontanną i drewnianą altaną. Stąd też wychodziła alejka spacerowa w stronę dwóch zachodnich stawów i wysadzona po obu stronach różami droga prowadząca do alei kasztanowej wychodzącej z narożnika południowo wschodniego.
3. Mijając opisany ogródek szkolny skręcamy w prawo dochodząc do dziedzińca przed dworkiem pobudowanym w końcu lat 50-tych XIX wieku przez młodego dziedzica Gustawa Heinricha Maetschke i rozbudowanego o piętrowy człon zachodni około 1923 roku dla Pawła Deutschmana. Dwór został zaadaptowany na istniejącą do dziś szkołę w latach 60-tych XX wieku i gruntownie wyremontowany i nadbudowany w części wschodniej w latach 80-tych i 90-tych XX wieku. Dwór jest murowany z cegły. Stara część dworu jest niepodpiwniczona i parterowa, natomiast dobudowane skrzydła są podpiwniczone i piętrowe z wysokim dachem czterospadowym z kolumnowym portykiem. Elewacje są tynkowane i urozmaicone profilowanym gzymsem wieńczącym.
4. Z dziedzińca przed dworem, w którym znajduje się szkoła podstawowa wchodzimy przez współczesną bramę na teren rozległego parku usytuowanego od południowej strony szkoły. Główna aleja parku wychodzi od dziedzińca i podąża łukiem w kierunku południowo-wschodnim prowadząc do traktu w stronę gorzelni. Po obu stronach tej alei część parku została zaadaptowana na boiska szkolne. Po lewej stronie jest boisko do piłki siatkowej i koszykówki, a po prawej znajduje się boisko do piłki nożnej. Idąc dalej aleją możemy zaobserwować okazałe drzewa. Są to: wiązy, dęby, lipy. W oddali widzimy dąb szypułkowy będący pomnikiem przyrody. Po prawej stronie wśród jesionów, klonów i olchy można zauważyć pozostałości dawnego lasku świerkowego.
5. Mijając łuk naszej trasy wchodzimy w aleję grabową. Prowadzi nas ona do wąskiej ścieżki w kierunku stawu położonego w południowej części parku. Staw mimo procesu zarastania stanowi atrakcyjny element wzbogacający malowniczy krajobraz parku. Obchodząc staw mijamy różne gatunki drzew i krzewów, między innymi wierzby, graby, bez czarny, olchy zwyczajne, leszczyny. Na podmokłych terenach napotykamy stanowiska roślin. Są to: fiołek leśny, kosaciec żółty, jaskier, knieć błotna, niezapominajki, paproć zwyczajna.
6. Kierując się na północ wracamy aleją wzdłuż miejsca dawnego ogrodu użytkowego. Wśród poznanych gatunków na szczególne wyróżnienie zasługuje wieloletni rozłożysty jesion o walorach pomnikowych, a po przeciwnej stronie na szczególną uwagę zasługuje okazały platan. Wędrując dalej aleją dochodzimy do terenu szkolnego, na którym rośnie wspomniany wcześniej dąb szypułkowy będący pomnikiem przyrody.

Bibliografia

Małyszko Stanisław, Majątki Wielkopolskie. Tom VI: Powiat Kaliski, Szreniawa 2000
Pirc Helmut, Drzewa od A do Z, Warszawa 2006
“Kronika gminy Żelazków” - opracowana na podstawie biuletynu pt.: “Z dziejów Gminy Żelazków”.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa w Biernatkach
Biernatki 2
62-817 Żelazków
Opiekun grupy:
Mariola Dopieralska 
Autorzy opisu:
uczniowie klas IV, V, VI.
Grupa plastyczno – projektowa: klasa IV
Grupa II – dziennikarsko-reporterska: klasa V (Kamila Czarnecka)
Grupa III – fotograficzno-planistyczna: klasa VI (Anna Bartosik)
Grupa IV – komputerowo-internetowa (mgr Mariola Dopieralska)
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za wnikliwą ocenę, korektę i doradztwo merytoryczne nauczycielowi biologii pani mgr Anecie Janickiej,
- wszystkim uczniom szkoły, którzy byli zaangażowani w ten projekt,
- za wyjątkowe fotografie pani Iwonie Czarneckiej.

Ładowanie danych ...