Gmina Grabowo leży w północno-wschodniej części Polski na Wysoczyźnie Kolneńskiej w zachodnio-północnej części województwa podlaskiego.Park jest położony w południowej części wsi między ulicami: Witosa, Wagów i Gątkiewicza w gminnej miejscowości Grabowo należącej do powiatu kolneńskiego.Właścicielem parku i dworu jest OHZ spółka z o.o. z udziałem Skarbu Państwa. Urząd Gminy w Grabowie ma w użyczeniu dwór i park.
Powierzchnia: całość założenia parkowego 4 ha, w tym: wyspa-2887m2, staw wokół wyspy - 6113 m2, staw na zachód od wyspy - 100 m2, obniżenie (teren bagienny) - w półn.zach. części - 1350 m2, obniżenie we wschodniej części-2750m2. Ulica Witosa przecina posiadłość ze wschodu na zachód na dwie części: północną (dworek i park o powierzchni1,4 ha) i południową-folwarczną (tutaj znajdują się budynkigospodarcze, gorzelnia, spichlerz, stadnina, współczesny budynek mieszkalny). W dobrym stanie zachował się dawny zespół dworski, na który składają się:klasycystyczny dwór wybudowany przez Wagów w latach 1852-65. Drewniany modrzewiowy dworek, pod koniec wieku XIX Sokołowscy rozbudowali o piętrowe skrzydła boczne o bogatym wystroju. Wówczas prawdopodobnie otynkowano parterowy, drewniany "dwór Wagów". Po II wojnie światowej budynek ten został jeszcze raz przebudowany i całkowicie zmieniono układ jego wnętrz .
Infrastruktura: w południowo-zachodniej części parku znajduje się dwór z drugiej połowy XIX wieku, w części wschodniej znajduje się brama wjazdowa, w części południowej budynki folwarczne, brak szaletów, ławek, placu zabaw na terenie całego parku.

Historia

Grabowo założono prawdopodobnie na początku XV wieku, pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z 1423 roku. W 1429 roku wieś była własnością podkomorzego wyszogrodzkiego Jana ze Strzegocina, Ław i Rzekunia protoplasty rodu Ławskich-Grabowskich. Wieś Grabowo wraz z dokupionymi Sulimami w rękach Ławskich pozostawała do XVII wieku. W1693 roku część Grabowa i Sulimy nabył podkanclerzy litewski Stanisław Antoni Szczuka, a folwark przyłączył do rozległych dóbr szczuczyńskich. Pozostała drobnoszlachecka część wsi, stanowiła własność rodziny Gutowskich i Doliwów. Antoni Stanisław Szczuka zgromadził wielkie dobra, które w 1770 roku odziedziczył Jan Nepomucen Potocki, starosta brzostowiecki. Nie zdołał ich utrzymać i w 1789 roku folwark Grabowo sprzedał gen. Józefowi Łączyńskiemu. Około 1784 roku Grabowo jest po części własnością Bernarda Wagi, dzięki małżeństwu z Agatą Gutowską, a w 1800 r. nabył też folwark. Tutaj urodzili się jego czterej synowie: Antoni - przyrodnik i pedagog, Jakub - botanik, autor "Flory Polskiej", Feliks i Michał. Grabowo po Bernardzie dziedziczy Feliks, który wybudował w Grabowie modrzewiowy dwór, a przy nim wg projektu Antoniego - park. Do dworu prowadziła zaczynająca się przy kościele aleja obsadzona po obu stronach kasztanowcami. Park od strony północno-wschodniej odgrodzony był murem z kamieni polnych - do dzisiaj zachował się fragment muru. W roślinności parkowej dominowały gatunki miejscowe, lecz dzięki opiece wybitnego botanika polskiego - Jakuba Wagi zaznaczył się również obecnością gatunków obcych. W drzewostanie występowały: lipy, dęby, kasztanowce, klony, brzozy, topole, robinie akacjowe, świerki i modrzewie, jak również morwy, lilaki perskie, chińskie i filipińskie.
W 1871 roku Grabowo dziedziczy syn Feliksa - Kazimierz, który przez lekkomyślność około 1880 roku traci majątek na rzecz Zygmunta Sokołowskiego (legenda głosi, że część przegrał w karty, a resztę sprzedał). W rękach Sokołowskich Grabowo pozostaje do II wojny 1939 roku. Sokołowski powiększa dwór poprzez dobudowanie po obu jego stronach piętrowych skrzydeł . W 1925 roku Zygmunt Sokołowski przekształca ogród na wyspie. Likwiduje drzewa owocowe i buduje wg projektu inż. Czajkowskiego rotundę w formie monopterosu. W jej kopule znajduje się napis w języku łacińskim i inicjały M.S. I Z.S. ujęte w datę 1925.Na kilku kolumnach można dostrzec podpisy J.Haller 6.IX.1925. Usytuowana jest ona centralnie, a promieniście rozchodzące się od niej drogi zaznaczone są przez świerki i lilaki. Sokołowscy mieszkają w Grabowie do 1939 roku i wyjeżdżają do Warszawy stamtąd do Anglii (z wywiadu ze starszymi obywatelami Grabowa). Największą świetność i prezentacyjność miał dwór i park w okresie międzywojennym. O park dbali ogrodnicy mieszkający w domku ogrodnika (który zachował się do dzisiaj w części północno-wschodniej parku). Po II wojnie światowej dwór wraz z parkiem mają kolejni gospodarze: oddział KBW, Państwowa Stadnina Koni, PGR, a od 1964 roku Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej, od 1993 roku POHZ, obecnie OHZ spółka z o.o. z udziałem Skarbu Państwa.
Park jest ogólnodostępny, pełni funkcję rekreacyjne i wypoczynkowe. Dzięki władzom gminy został częściowo uporządkowany. 23 czerwca 2006 roku odbyła się pierwsza na dużą skalę impreza "Wianki u Wagów", która ma odbywać się cyklicznie co roku w wigilię św. Jana.

Przyroda

Park podworski w Grabowie od 29.04.1980 roku jest objęty ochroną konserwatorską jako obiekt zabytkowy wpisany do Rejestru Zabytków byłego województwa łomżyńskiego pod pozycją nr A-71, a pod pozycją nr 130 z datą 28.04.1981 rok w tymże Rejestrze Zabytków wpisany jest dwór w Grabowie. Do drzew rosnących na terenie parku zaliczyć należy: kasztanowce białe - Aesculus hippocostanum, topole kanadyjskie - Populus x canaderisis Moench,olsze czarne - Alnus glutinosa, graby pospolite - Carpinus betulus, topole białe - Populus alba, więzy szypułkowe - Ulmus laevis Pall, robinie akacjowe - Robinia pseudoacacia, dęby szypułkowe - Quercus robur, brzoza brodawkowata - Betula pendula, wierzby kruche-Salix fragilis, wierzbę żałobną(płaczącą) - Salix x sepulcralis "Chrysocoma".
Wokół stawu można spotkać stanowiska knieci błotnej (kaczeńca) - Caltha palustris, jaskra różnolistnego - Ranunculus auricomus, fiołki polne - Viola arvensis, niezapominajkę błotną - Myosotis palustris, pępawę błotną - Crepis paludosa, grzybienie białe - Nymphaea alba. Na terenie parku znajdują się jedyne na Ziemi Łomżyńskiej stanowiska lepiężnika różowego - Petasites hybridus Gaertu. Jest to roślina o potężnych liściach do 1m wysokości i 60 cm szerokości. Ptaki: wróble domowe - Passer domesticus, sikory bogatki - Parus major, kawki - Corvus monedula, sroki - Pica pica, dzięcioła dużego - Dendrocopos major, kukułkę - Cucullus canorus i łabędzia niemego - Cygnus olor . Staw jest bogaty w bezkręgowce, żyje tu: zatoczek rogowy - Planorbarius corneus, błotniarka stawowa - Lymnaea stagnalis, winniczek cętkowany - Helix aspersa, ślinik wielki - Arion ater i wiele innych. Spacerując wieczorem można spotkać jeża europejskiego - Erinaceus europaeus.

Ścieżka

Wyznaczając ścieżkę dydaktyczną wzięto pod uwagę walory przyrodnicze i historyczne. Wyznaczono poszczególne etapy poruszając się po istniejących już alejkach wewnętrznych. Ścieżka zaczyna się w bramie wjazdowej od ulicy Witosa.
1.Trasę wycieczki rozpoczynamy od bramy głównej, która jest w tej chwili bardzo zdewastowana i właściwie jest to wjazd bez bramy. Jedno jest pewne. Była ona już w czasach Wagów, ponieważ to przez nią prowadziła aleja kasztanowa z dworu do kościoła.
2. Idziemy dalej ze wschodu na zachód aleją kasztanowca białego, który, kwitnąc w maju, przypomina o maturach. Właśnie wiosną ta aleja jest piękna. Wiekowe konary i gałęzie tworzą zielono-biały tunel, który zaprasza na spacer. Po stronie południowej rośnie samotnie młody tulipanowiec amerykański. Dalej w głębi rosną stare sosny, świerki , jesiony i dąb o obwodzie 4,18 m i około 40 m wysoki.
3. Idąc dalej po lewej stronie mijamy stanowisko klonów. Są to stare pamiętające obie wojny drzewa. Mają bardzo grube korzenie wystające z ziemi i grube pnie o obwodzie 3,87 m i około 30 m wysoki. Mają pięknie rozrośnięte konary tworzące naturalny zielony baldachim.
4.Dochodzimy do niewielkiego placu otoczonego asfaltową aleją. Tu mieszczą się dwa zielone klomby. Na jednym z nich rośnie dostojnie wyglądający świerk srebrzysty, na drugim zapewne dużo starszy, ma ok. 25 m wysokości i 0,55 m grubości, świerk pospolity. Jego dolne gałęzie wyglądają jak wielkie nakładające się na siebie wachlarze. Świerkowi towarzyszą równie dorodne wysmukłe trzy tuje. Warto też zwrócić uwagę na rosnące nieopodal wiekowe akacje o pokrzywionych i zmurszałych pniach.
5. Na placu tym zatrzymujemy się dłużej. Znajduje się tu bowiem klasycystyczny dwór zbudowany na planie prostokątnym. Ten, najpierw modrzewiowy, a obecnie murowany i otynkowany, budynek posiada piętrowe oficyny dobudowane z obu stron korpusu głównego. Elewację skrzydła wschodniego i zachodniego zdobią pilastry, płaskie filary przyścienne, przechodzące w fantazyjnej linii w zwieńczenie trójkątnego szczytu oraz balkony. W szczytach na samej górze widać małe okrągłe okienka. Cały budynek kryje dwuspadowy dach z falistej blachy, w wersji pierwotnej był to dach kryty gontem. Od północnej strony dworku znajduje się duży taras na betonowej podmurówce. Z obu jego stron można zejść po schodach prosto na ścieżkę prowadzącą na wyspę. Dwór miał kilku właścicieli lecz najlepsze lata to okres międzywojenny. Sokołowscy dbali o wystrój wnętrz i otoczenia.
6. Następny przystanek to olchy czarne, które chyba najbardziej odczuły przemijające lata i zawieruchy wojenne. Większość jest w miarę prosta, stoją dumnie i podtrzymują na duchu dwie bardzo zgarbione i powyginane towarzyszki. Pień jednej z olch około 30 m wysokości tworzy wspaniały łuk, jest to bardzo ciekawy okaz wytworu natury. Patrząc w dół widzimy zielono-biały dywan, utworzony przez goryszę błotną.
7. Idąc dalej dochodzimy do stanowiska lepiężnika różowego, który jest ciekawostką naszego parku. Jest to roślina zielna z rodziny łopianowatych. Bardzo duże liście o średnicy około 0,60 m osadzony na wysokich (około 1m) łodygach rosną w zwartym szeregu wzdłuż alei w północno - zachodniej części parku. Ze względu na stanowisko lepiężnika różowego, Uchwałą Rady Gminy park został objęty ochroną jako użytek ekologiczny.
Po prawej stronie ścieżki leży dużych rozmiarów pień (5,80 m), rosnącej tu niegdyś, topoli kanadyjskiej. Jest on namacalnym świadectwem ponadwiekowego istnienia parku.
8. Następnie kierujemy się na wschód w stronę jedynego fragmentu zabytkowego, bo pierwotnego ogrodzenia z kamienia. Jest tutaj stanowisko klonów jesionolistnych, które poprzeginane do ziemi prezentują się bardzo malowniczo.
9. Następne stanowisko to miejsce roślin zielnych: kopytnika pospolitego, bodziszka błotnego, przytulii bagiennej i niezapominajki błotnej. Niezapominajka ma liście bezogonkowe, owłosione, drobne niebieskie kwiaty zebrane w jednostronnych kwiatostanach tworzą błękitny dywan na brzegu stawu i obok kwitnie biała lilia wodna.
10. Kierujemy się w stronę południową aleją jesionów wyniosłych i zbliżamy się do mostu łączącego park z wyspą. Most w wersji pierwotnej drewniany, obecnie stalowo - drewniany jest jedną z atrakcji parku. Zatrzymamy się na chwilę przy jedynej ocalałej na terenie parku brzozie brodawkowatej - obwód pnia 2,85 m i wysokość około 25 - 30m. Cechą charakterystyczną jest biały kolor pnia i gałęzi, wynikający z zawartości w korze betuliny, która zabezpiecza przed ogryzaniem przez zwierzęta.
11. Schodząc z mostku , jesteśmy już na wyspie, najpiękniejszym i najbardziej romantycznym miejscu zespołu parkowo - dworskiego. Przecinają ja cztery żwirowe alejki, każda z nich prowadzi do centrum wyspy - altanki. Wyspę porastają mieszanki traw, niezapominajki, zawilce. Z drzew rosną: olchy czarne, świerki, wierzba żałobna, czarny bez, i modrzew. Wyspa była najbardziej atrakcyjnym miejscem w parku. To tutaj odbywały się spotkania towarzyskie okolicznej szlachty. W latach świetności Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej odbywały się tutaj coroczne dożynki i zabawy odpustowe. Obecnie jest miejscem spacerów i po raz pierwszy od wielu lat miejscem imprezy gminnej "Wianki u Wagów".
12. Idąc prosto żwirową alejką dochodzimy do altanki, która usytuowana jest na przecięciu krzyżujących się alejek w centrum kwadratowej wyspy otoczonej jak fosą sztucznym zbiornikiem wodnym. Otoczona jest ośmioma świerkami. Murowana i tynkowana altanka założona na rzucie kolistym ma osiem kolumn doryckich, które dźwigają belkowania i kopułę. Z postumentu na cztery strony świata wyprowadzone są schody, które przechodzą w alejki idące na wschód, zachód, północ i południe tego ślicznego zakątka.

Bibliografia

Brodzicki Czesław, Kolno na Mazowszu, Łomża 2001
Gloger, Budownictwo drewniane i wyroby z drewna w dawnej Polsce, Warszawa1905
E. Kornelu, A. Oniszczuk, Ewidencja założenia dworsko - ogrodowego w Grabowie,
Łomża 1984
Markowski Feliks, Polskie dwory zwyczajne i obronne, Lwów 1935
Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław 1965, T I str. 260
Nasza przyroda. Rośliny i zwierzęta Europy. Rader"s Digest, Warszawa 2003
Nicewicz Czesław, Województwo łomżyńskie. Przewodnik, Łomża
Rudnicki Jerzy, Zabytki ziemi łomżyńskiej, Rajgród 1998
Seneta Włodzimierz, Dendrologia, Warszawa 1973
Studia historyczno - urbanistyczne dla planu zagospodarowania przestrzennego miasta Grabowa, Warszawa 1973
Studia historyczno - urbanistyczne dla planu zagospodarowania przestrzennego miasta Grabowa, Warszawa 1979
Strona Gminnego Ośrodka Kultury w Grabowie, http://www.grabowo.info

Uwagi

Infrastruktura: w parku brak jest ławek i miejsc do odpoczynku, brakuje szaletów, ogrodzenie i brama wjazdowa uległy dewastacji, brak placu zabaw. Są miejsca, gdzie pomimo trasy(alejki z płyt chodnikowych) trudno przedostać się przez pokrzywę sięgającą do 2m.
Mocne strony parku: wiele ciekawych pod względem przyrodniczym i historycznym miejsc, spokój, cisza, zdrowe powietrze, teren odizolowany od reszty miejscowości pasem zieleni. Ciekawe okazy drzew i zieleni, doskonałe miejsce do wypoczynku i całorocznej rekreacji.
Słabe strony parku: brak ławek, placu zabaw dla najmłodszych, szaletów, wyznaczonych miejsc na ognisko lub grilla.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum w Grabowie
ul. Szkolna 7
18-507 Grabowo
Opiekun grupy:
Jadwiga Milewska 
Autorzy opisu:
uczniowie klas I-III członkowie Samorządu Uczniowskiego
Współpracujacy nauczyciele:
języka polskiego - p. Małgorzata Jarząbek, matematyki i informatyki - p. mgr Krystyna Skrodzka, geografii - p. mgr Danuta Palanis i wychowania fizycznego p. mgr Tomasz Tchórznicki
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy :
- za doradztwo merytoryczne, ocenę i korektę: nauczycielom biologii i historii z gimnazjum, pracownikom urzędu gminy(p. mgr Andrzejowi Piętka, p. Alinie Turowskiej) oraz wójtowi gminy p. inż Józefowi Wiszowatemu
- za pomoc w organizacji badań: mieszkańcom Grabowa, zwłaszcza tym starszym: paniom: Helenie Laszczkowskiej, Marii Lewickiej, Kazimierze Małachowskiej oraz panu Józefowi Nawrockiemu
- za pomoc w uzyskaniu danych i ich udostępnienie: Urzędowi Gminy w Grabowie.

Ładowanie danych ...