Wieś Kamionna leży w południowej części powiatu bocheńskiego, u podnóża góry Kamionna (803 m n.p.m.) na pograniczu Beskidu Wyspowego i Pogórza Wielicko-Wiśnickiego. Park o powierzchni 0,90 ha położony jest w uroczysku Kamionna-Leśniczówka, obok nowej szkoły. Właścicielem jest Nadleśnictwo Brzesko z siedzibą w Bochni. W 2004 r. park został przekazany w użytkowanie Urzędowi Gminy Trzciana. W tym samym roku urząd oddał cały teren szkole, dla celów edukacyjnych, ochrony przyrody oraz dóbr kultury. Do parku można dojechać drogą prowadzącą do Nowego Rybia, skręcając w prawo na krzyżówce przy szkole, graniczącej z opisywanym miejscem. Z terenu parku wyodrębnić należy budynek, zamieszkany przez emerytowanego leśnika oraz dawną leśniczówkę, znajdującą się na terenie prywatnym. Kilka metrów od niego znajduje się plac zabaw dla dzieci, boisko do gry w kosza i piłkę nożną oraz siatkówkę. Wzdłuż parku wiedzie ścieżka rowerowa.

Historia

Miejscowość Kamionna istnieje już od ponad 600 lat, o czym świadczy zapis z 1398 roku. Możemy się dowiedzieć z niego, że Kamionna – zwana „Kamona” była wtedy lokowana i należała do potomków Zbigniewa ze Szczyrzyca. Kolejni właściciele to: Urban Łapka herbu Drużyna i ród Gabońskich, którzy najprawdopodobniej przekazali wieś jezuitom. W 1659 r. podczas potopu szwedzkiego, Jerzy Lubomirski wraz z okolicznymi chłopami pobił tutaj Szwedów maszerujących z Krakowa do Sącza. Nie była to duża bitwa, lecz książę wystawił obelisk nazywany dzisiaj „Kolumną szwedzką”, upamiętniający to wydarzenie. Po rozbiorach w 1816 r. teren wioski został skonfiskowany jezuitom i znalazł się w zaborze austriackim.
Około 1863 roku majątek kupił Franciszek Ożegalski herbu Kościesza (1816-1875), syn Józefa Ożegalskiego (1775-1822). Został wówczas wybudowany murowany, parterowy, podpiwniczony dwór, zasadzono drzewa, między innymi szpaler dębów otaczający dwór i ogród. Jego syn Józef Ignacy (1848-1922) to zasłużony bohater wolnej Polski. W młodości walczył w powstaniu styczniowym. To właśnie dla niego ojciec zakupił majątek. Do Kamionnej przybył po klęsce powstania i zajął się pracą twórczą. Tutaj spod jego pióra wyszły liczne dzieła m.in. obszerne pamiętniki „Wspomnienia krwawych czasów z roku 1863”. Mieszkając w majątku ojca poświecił się działalności społecznej oraz samorządowej.
Był też zapalonym myśliwym, przybywających do dworu przyjaciół zapraszał na polowania w okolicznych lasach. Józef często przyjmował gości, uchodził za znakomitego gawędziarza dzielącego się wspomnieniami z czasów powstańczych z każdym zainteresowanym. Często przebywał i rozmawiał z mieszkańcami. Zapraszani do dworu goście przejeżdżali przez prowadzącą do niego aleję grabową, którą prawdopodobnie Józef zasadził w ostatnich latach swojego życia. Był jednym z najbarwniejszych członków rodu. Po śmierci Józefa Ignacego posiadłość licząca ok. 272 hektary trafiła w ręce synów: Franciszka Józefa i Stanisława Juliana. Bracia, podobnie jak prawie wszyscy członkowie rodu poświęcili się karierze wojskowej. W wolnej Polsce pierwszy z nich pracował poza Kamionną, w końcu osiadł z rodziną we Lwowie. Stanisław Julian – oficer austriacki i płk Wojska Polskiego, kawaler orderu Virtuti Militari IV klasy, odznaczony Krzyżem Walecznym z Mieczami czterokrotnie – osiadł w Kamionnej z drugą żoną (pierwsza zmarła przy porodzie) Lesławą z Zaleskich Kozikową. Małżeństwo to zawarte zostało z wielkiej miłości. Para ta jest dobrze wspominana przez mieszkańców. Stanisław był wójtem gminy Trzciana, miał liczne kontakty i przyjaźnie zwłaszcza z wojskowymi, którzy często odwiedzali dwór oraz z właścicielami sąsiednich dworów i miejscowości. Jego żona była lubiana i szanowana, pomagała gospodyniom, odwiedzała je i często się z nimi spotykała. Ludzie wspominają, że jako dzieci w trudnych latach 30-tych przynosili do dworu kwiaty, w zamian otrzymując jedzenie. W tych latach ładnie prezentował się dwór. Ze starych fotografii i wspomnień mieszkańców wynika, że był na bieżąco remontowany, z ogródkiem pełnym róż i innych kwiatów oraz dużą ilością otaczających go drzew, zwłaszcza dębów. Wnętrze było bogato wyposażone, pełne obrazów, fotografii i cennych mebli. II wojna światowa ciężko doświadczyła rodzinę. Stanisław Julian w dworze przechowywał uciekinierów z obozu koncentracyjnego. Kiedy uratowani chcieli przekroczyć granicę, zostali złapani przez Gestapo, a w śledztwie ujawnili miejsce niedawnego schronienia. W 1940 roku Ożegalskiego aresztowano, a następnie wywieziono do obozu w Oświęcimiu, gdzie zmarł lub został zamordowany 23 marca 1942 roku. Po wojnie rodzina została wypędzona przez nowe komunistyczne władze z dworu, który po zrabowaniu cennych przedmiotów zburzono. Ziemia została rozparcelowana pomiędzy miejscowych chłopów, którzy wycięli wiele cennych drzew, zwłaszcza dębów, a część parku i ogrodu zamieniono na pastwisko. Natomiast wkrótce pojawiła się duża ilość młodych drzew, gęsto rosnących, przypominających teraz fragment lasu. Cały teren stał się własnością Skarbu Państwa. Park przeszedł pod Zarząd Lasów Państwowych. Z dworu pozostał mały fragment fundamentów i niewielki fragment piwnicy, obecnie na terenie prywatnym. Działka, na której się znajdował w 1991 roku została skomunalizowana na rzecz gminy z przeznaczeniem na teren pod budowę szkoły, której front i niewielkie boczne skrzydło stoi prawie dokładnie w miejscu dawnego dworu. W 1994 roku poświęcono plac pod budowę. Szkole powierzono pod opiekę dawny park dworski, który uporządkowano dzięki pomocy mieszkańców. Uczniowie zrealizowali projekt ,,Park Dworski” pod patronatem Fundacji Partnerstwo dla Środowiska. Przygotowali wstępny projekt ścieżki, opisali wartości przyrodnicze, sporządzili skalę porostową. W bieżącym roku szkolnym podjęte zostały dalsze działania mające na celu przekształcenie go w miejsce przyjazne mieszkańcom, uczniom i turystom, zmodyfikowano trasę ścieżki, sporządzono opis historyczny, nowe tablice informacyjne.

Przyroda

Park charakteryzuje się małą ilością otwartych trawników, a raczej dużym zagęszczeniem drzew, zarówno starych jak i wyrosłych w ostatnich latach. Większość obszaru pokryta jest wysokimi i rozłożystymi drzewami. Najwięcej jest dębów szypułkowych (Quercus robur) – są one pozostałością alei otaczającej niegdyś dwór – i grabów zwyczajnych (Carpinus betulus). Na niektórych drzewach występują porosty skorupiaste i bluszcz pospolity (Hedera helix), który pnie się po klonie jaworze. Do okazów zasługujących na uwagę zaliczyć należy dąb szypułkowy „Czterech Braci” i lipę drobnolistną (Tilia cordata) „Trzy Siostry” oraz klon jawor (Acer pseudoplatanus) i grochodrzew (Robinia pseudoacacia). Opisane na ścieżce rośliny to głównie drzewa i krzewy. Warto jednak spacerując po parku, szczególnie wiosną, zwrócić uwagę na rośliny zarodnikowe, głównie mszaki i paprocie, choć jest ich tutaj niewiele. Gatunkiem wyróżniającym runo leśne jest czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) występujący masowo, tworząc zwarty kobierzec, prezentujący się najefektowniej podczas kwitnienia, tj. w drugiej połowie maja. Roślina wydziela w czasie kwitnienia silną woń czosnku, co przy masowym jej występowaniu wyczuwa się także w powietrzu. Dzięki zawartości substancji czynnych, m.in. olejków eterycznych oraz witaminy C, jest szeroko stosowany w ziołolecznictwie. W okresie marzec – maj kwitnie miodunka plamista (Pulmonaria officinalis). Roślina o wysokości 15-30 cm, kwiaty ma początkowo różowe lub czerwone, później niebieskie. W tym samym kwiatostanie występują kwiaty o różnych kolorach. W składzie gatunkowym runa leśnego widzimy kwitnący na żółto ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna), a wczesną wiosną również pierwiosnka wyniosłego (Primula elatior) i zawilec gajowy (Anemone nemorosa). Charakterystyczne dla niego są kwiaty – pojedyncze, białe. Okres kwitnienia zawilca gajowego przypada na marzec i kwiecień. W skład runa leśnego wchodzi również fiołek leśny (Viola silvestris). To roślina wieloletnia od 5 do 20 cm wysokości. Okres kwitnienia przypada na kwiecień, maj i czerwiec.

Ścieżka

Ścieżka ma charakter przyrodniczo-historyczny. Park został założony wokół nieistniejącego już dworu rodziny Ożegalskich. Co prawda nie spotkamy tu wiele elementów zabytkowych, ale w wielu miejscach zachował swój podworski charakter.
Trasę ścieżki rozpoczynamy wchodząc z drogi powiatowej biegnącej w kierunku miejscowości Limanowa przez Nowe Rybie.
1. Skręcamy w prawo i wchodzimy na teren parku. Tuż przy wejściu znajduje się wysoki, drewniany krzyż. Został on tu postawiony w 1910 roku z inicjatywy księdza Stanisława Stojałowskiego przez członków Stronnictwa Ludowego. Upamiętniać miał 500 rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem. Kilka kroków dalej znajduje się drewniana altanka i miejsce na ognisko. Warto tu wypocząć po zwiedzeniu parku. Widzimy stąd boisko sportowe do piłki nożnej i ręcznej. Dalej usytuowana jest nowa szkoła z małymi klombikami od strony wejścia i dużym pasem zieleni.
Następnie udajemy się wzdłuż szpaleru starych dębów szypułkowych. W przeszłości tworzyły półokrągłą aleję, a w ich cieniu stał dwór. Niektóre okazy rosły tu przed II połową XIX wieku, reszta została posadzona przez pierwszych właścicieli. Na przeciwko wschodniego skrzydła szkoły, między dębami wprawne oko może dostrzec niewielki ślad fundamentów dworu lub przylegającego doń budynku. Kilkanaście metrów za tym miejscem rząd drzew wyraźnie skręca w lewo i widoczna staje się wąska droga, którą idziemy dalej. Przechodzimy obok dwóch okazałych dębów szypułkowych, które należą do najstarszych i najbardziej okazałych na naszej ścieżce. Dąb szypułkowy zrzuca jesienią mniej więcej 70.000 żołędzi i 250.000 liści. Jesienią najpierw zmieniają one barwę na żółtobrunatną i czerwoną, a potem spadają. Dąb jest jednak bardzo dobrze przygotowany do wiosny: na jego długich, guzowatych gałęziach już zimą można dostrzec pąki, które na wiosnę rozwiną się i zamienią na nowe kwiaty i liście. Drewno dębowe wykorzystuje się na wiele sposobów: dawniej wytwarzano z niego statki i węgiel drzewny, dziś robi się zeń więźby dachowe, parkiet a także meble. Wysokość dorosłego drzewa to ok. 30-45 metrów. Maksymalna długość życia wynosi 500 – 1000 lat.
Obchodzimy szkołę i jesteśmy na przeciwko tylnego wejścia do budynku. Obok znajduje się plac zabaw dla dzieci przedszkolnych i parking.
2. Jest to nasz drugi przystanek. W miejscu, gdzie znajduje się plac zabaw i parking oraz boczne skrzydło szkoły został wybudowany po 1863 roku dwór rodziny Ożegalskich herbu Kościesza. Majątek kupił Franciszek dla swojego syna Józefa Ignacego, a następnie zamieszkał tu z liczną rodziną. Wybudowany przez niego lub przez Józefa dwór wyglądem nie odbiegał od tradycyjnych dworków szlacheckich. Był murowany, parterowy i podpiwniczony. Ganek otoczony był bujną roślinnością: bluszczem lub winoroślą. Najstarsi mieszkańcy wsi mają w pamięci duży ogródek pełen kwiatów, które rosły na tym miejscu jeszcze wiele lat po rozbiórce domu. Wnętrze było pełne obrazów, fotografii i stylowych mebli. Tutaj rodzili się i umierali członkowie licznej rodziny właścicieli: Franciszka, Józefa Ignacego, Stanisława Juliana. Tutaj też odbywały się wesela i liczne przyjęcia urządzane dla gości, wśród których byli wojskowi, księża, rodziny szlacheckie z sąsiednich miejscowości. Po II wojnie światowej władze komunistyczne nakazały zburzyć dwór, grabiąc go uprzednio ze wszystkich cennych przedmiotów. Rodzina została wygnana i rozpierzchła się po kraju.
3. Idąc dalej drogą od zachodniej strony szkoły, spotykamy dwa okazałe dęby szypułkowe, a nieco dalej, w kierunku północnym dwa kolejne. Występują na nich porosty. Porosty są zbudowane z dwóch organizmów: grzyba i glonu, które są od siebie ściśle uzależnione. Grzyb dostarcza wodę z solami mineralnymi i zapewnia glonom „mieszkanie”, natomiast sam korzysta ze związków organicznych, które wytwarza glon. Porostów często używa się jako biologicznych wskaźników zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, przede wszystkim dwutlenkiem siarki. Szczególnie wrażliwe są porosty o plechach krzaczkowatych. Średnio wrażliwe na zanieczyszczenia są porosty listkowate, a najodporniejsze skorupiaste. Te ostatnie można spotkać najczęściej na terenie parku.
4. Idąc dalej drogą w kierunku północnym zatrzymujemy się przy wejściu na właściwy, zalesiony teren parku. Schodzimy z asfaltowej drogi i stajemy między licznymi drzewami (klony jawory) porośniętymi bluszczem pospolitym. Bluszcz pospolity (Hedera helix) to pnącze o pędach długości 20-30 m, wspinających się po podporach, pniach drzew za pomocą licznych czepnych korzeni przybyszowych. Wokół drzew powleczonych bluszczem licznie występują czosnek niedźwiedzi a wiosną zawilce. Na drzewach zauważyć można piętrowe dziuple. W Polsce bluszcz jest gatunkiem rodzimym. Występuje na licznych stanowiskach w niemal całym kraju, z wyjątkiem północno-wschodniej Polski, gdzie występuje znacznie rzadziej. Bluszcz, jako ceniona roślina ozdobna, sadzony był i jest chętnie w parkach, ogrodach i na cmentarzach. Z tych stanowisk dziczeje i rozprzestrzenia się spontanicznie. To gatunek chroniony w Polsce od dawna. Obecnie jest to ochrona ścisła.
5. Skręcamy w prawo i podziwiamy kolejne rosnące tu dorosłe dęby szypułkowe. Idąc obok nich dochodzimy do granicy parku, gdzie rośnie trzmielina pospolita (Euonymus europaeas), krzew z rodziny dławiszowatych. Jest wysoki, rozłożysty, kwitnie w maju – czerwcu. Kwiaty ma niepozorne, jasnozielone, a owoce charakterystyczne – różowe, czterokomorowe torebki na długiej szypułce, nasiona białe, trujące, całe objęte pomarańczową osnówką.
6. Znajdujemy się w miejscu, w którym można wyjść z parku i podejść do znajdującego się kilkanaście metrów dalej fragmentu dawnej piwnicy dworskiej. Znajduje się na prywatnym terenie, ale można zbliżyć się do niej na odległość 2 metrów. Widoczne są resztki kamiennego muru i stare, drewniane drzwi. Obecny właściciel dobudował do tego fragmentu nowy budynek gospodarczy. Aby dojść do piwnicy musimy jednak przejść po bardzo wysokiej trawie i pokrzywach.
7. Kilka metrów od trzmieliny, w kierunku północnym znajduje się pięknie prezentujące się drzewo – jest to klon jawor (Acer pseudoplatanus). Korona jego jest rozłożysta, kora szara, łuszcząca się drobnymi płatami. Liście duże 5-klapowate o ostrych zatokach. Drzewo jasne, elastyczne, używane głównie w stolarstwie i kołodziejstwie.
8. Następnie kierujemy się na północ. Dochodzimy do reprezentacyjnego drzewa naszego parku – potężnego dębu szypułkowego noszącego nazwę „Czterech Braci”. Jest to niezwykły okaz, z jednego pnia wyrastają cztery drzewa z okazałymi koronami.
9. Dochodzimy północnej granicy parku. Rośnie tu grochodrzew – robinia akacjowa – drzewo z rodziny bobowatych (motylkowatych). Liście ma nieparzystopierzaste, kwiaty różowe, purpurowe lub białe, zwykle pachną. Zebrane są w zwisające grona. Owocami są suche, płaskie, strąki długości do 10cm. Często jest sadzona jako drzewo ozdobne i miododajne. Dostarcza cennego drewna używanego w stolarstwie, bednarstwie. Patrząc w prawo widoczne jest stanowisko z czosnkiem niedźwiedzim, a wiosną z dużą ilością zawilców i pierwiosnków.
10. Następnie wchodzimy na wyraźnie widoczną i wyróżniającą się aleję grabową. Ma ona około 90 lat i prowadziła do dworu. Przez nią przejeżdżały dworskie kolaski, tutaj chętnie spacerowali Ożegalscy. Liczy dziś około 30 drzew wysokości 10-15 m i średnicy 50-80 cm. Grab pospolity jest jednym z najczęściej spotykanych drzew naszych lasów. Bardzo chętnie rośnie w sąsiedztwie buków i dębów. Gdy tylko pokażą się kwiaty lub owoce znika problem odróżnienia grabów od tych drzew. Liście graba są owalne, spiczasto zakończone, podwójnie ząbkowane brzegi. Kwiaty męskie i żeńskie występują na jednym drzewie. Owoc grabu jest żeberkowanym orzeszkiem i ma aparat lotny w postaci skrzydełkowej okrywy kwiatu. Sprawia ona, że owoc kołysze się na wietrze zanim spadnie na ziemię.
11. Idąc wzdłuż alei grabowej mijamy ciekawy okaz starego drzewa o liściach sercowatych i piłkowatych – to lipa drobnolistna – zwana ,,Trzy siostry”. Drzewo ma ok. 17 m i wygląda pięknie z rozłożystymi i foremnymi koronami. Swoją nazwę zawdzięcza temu, że z jednego pnia wyrastają trzy pnie. Kora jest szara, spękana podłużnie. Liście ma asymetrycznie sercowate, zaostrzone. Można odróżnić ją od lipy szerokolistnej po rdzawych kępkach włosków w kątach nerwów na dolnej stronie liścia.
12. Z parku wychodzimy obok poznanych już klonów porośniętych bluszczem pospolitym i wchodzimy na asfaltową drogę gminną, skąd kierując się na północ, łatwo dojść do Kolumny Szwedzkiej. Idąc na południe, na skrzyżowaniu skręcamy na drogę powiatową. Po spacerze można wypocząć w altance.
Park dworski w Kamionnej jest miejscem, które ma wiele piękna. To piękno ma kolory czterech pór roku. Tu można wiele się nauczyć, poznać, czerpać radość i siły. To miejsce pozbawione huku przejeżdżających samochodów, dymów kominów fabrycznych. Warto tu przyjść.

Bibliografia

Baturo Wojciech (red), Biologia. Encyklopedia Szkolna PWN, Warszawa 2002
Münker Bertan, Kwiaty polne i leśne. Leksykon przyrodniczy, Warszawa 1998
Ożegalski Józef Ignacy, Wspomnienie krwawych czasów, Brzesko 2006
Ożegalski Jerzy, Aneks do wspomnień [w:] J.I. Ożegalski, Wspomnienia krwawych czasów, Brzesko 2006
Strona Urzędu Gminy Trzciana, http://www.trzciana.pl, marzec 2007
Strona Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Kamionnej, http://www.kamionna.cba.pl/

Uwagi

Chętni, chcący zobaczyć park, mogą swobodnie zaparkować samochód na parkingu szkolnym lub koło świetlicy. Przy wejściu znajduje się drewniana altana i wyznaczone jest miejsce na ognisko. Bezpośrednio do parku przylega budynek szkolny wraz z boiskiem do gry w piłkę, koszykówkę i siatkówkę. Za szkołą znajduje się plac zabaw dla dzieci. Na terenie parku wyodrębniony jest teren prywatny. Na nim zauważyć można ślady podmurowań dawnej piwnicy przydworskiej. Słabą stroną parku jest brak wolnostojących toalet, najbliższe znajdują się w szkole. Nie ma też w pobliżu kawiarni, ani sklepu. Zaletą tego miejsca jest jego położenie w spokojnej, zacisznej wsi. Wzdłuż parku wiedzie droga rowerowa. Szkolne obiekty sportowe i rekreacyjne służyć mogą też odwiedzającym park. Stare drzewa i urokliwe zabytki nadają temu miejscu niesamowitej atmosfery.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Publiczne Gimnazjum w Kamionnej
Kamionna 263
32-732  Kamionna
e-mail: pgkamionna@op.pl
Opiekun grupy:
Katarzyna Janiczek 
Autorzy opisu:
chętni uczniowie gimnazjum, w tym część drużyny harcerskiej Leśne Bractwo.
Grupa dziennikarsko-informacyjna: Anna Grodzińska, Monika Pastuszak, Artur Czapeczka, Michał Dudziak
Grupa historyczna: Jakub Rosiek, Waldemar Nowak
Grupa przyrodnicza: Michał Żurek, Piotr Kącki, Paweł Kącki, Paweł Giza
Grupa plastyczno-kartograficzna: Natalia Dudziak, Katarzyna Dudziak, Paulina Maciejasz
Grupa komputerowo-fotograficzna: Jarosław Pastuszak, Anna Pastuszak, Łukasz Pastuszak
Współpracujacy nauczyciele:
Druhna i zarazem nauczyciel mgr Marzanną Hojdą, nauczyciel biologii mgr Maria Łącka i informatyki mgr Paweł Łącki.
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- Panu leśniczemu i sołtysowi wsi Piotrowi Legieniowi za pomoc w wytyczeniu ścieżek, radę, zainteresowanie i bezpośredni udział w przekształceniu parku w miejsce rekreacji i wypoczynku
- Pani Dyrektor mgr inż. Annie Kępa i Urzędowi Gminy Trzciana za udostępnienie materiałów i cennych informacji
- za pomoc nauczycielom: mgr Romanowi Surmie i mgr Barbarze Sroka
- za rozmowę i cenne informacje mieszkańcom: Panu Franciszkowi Machajowi, Panu Ludwikowi Sowie, Panu Augustynowi Mucha
- mieszkańcom za wypełnienie ankiet

Ładowanie danych ...