Krynki to miejscowość leżąca 50 km na wschód od Białegostoku, nieopodal granicy z Białorusią. Park podworski, nazywany też przez tutejszych mieszkańców "starym parkiem", został założony w drugiej poł. XVII wieku w południowo-zachodniej części miasteczka, w pobliżu ulicy Kościelnej. Ulicą tą biegła niegdyś "droga narewska", prowadząca z Grodna przez Gródek do Bielska Podlaskiego. W XVIII wieku droga dojazdowa od ul. Kościelnej stanowiła główną oś całego założenia. W XIX wieku, po wybudowaniu nowego dworu w pobliżu dawnego, głównym ciągiem komunikacyjnym była aleja biegnąca z północy na południe, która przy północnej granicy parku, rozwidlała się. Na zachód droga biegła do gościńca sokólskiego, natomiast na wschód w kierunku kościoła. Nie zachowały się ciągi spacerowe na terenie całego parku. Słabo zarysowany jest podjazd przed byłym dworem. Założenie parkowe położone jest na niewielkim wzniesieniu, otoczone z trzech stron polami uprawnymi, a od północnego-wschodu sąsiaduje z zalewem. Wpada do niego rzeka Krynka, mająca swoje źródło u podnóża południowo-wschodniej części wzgórza. Zalew o powierzchni ok. 5 ha, powstał na początku lat 80. Zachowały się ślady po dwóch stawach rybnych w postaci widocznych zagłębień terenu. Zlokalizowane były one po prawej stronie drogi dojazdowej do dworu, pomiędzy rzeką i drugą główną aleją. Łączna powierzchnia parku wynosi 13 ha. Obiekt jest nachylony w kierunku wschodnim. Przecinają go dwa ciągi komunikacyjne przebiegające: jeden w kierunku wschodnio-zachodnim, drugi z północy na południe. Obie drogi krzyżują się obok miejsca dawnej siedziby właścicieli. Zachowane są związki widokowe z najbliższą okolicą: z kościołem (wzbogacony o panoramę zalewu) i cmentarzem katolickim. Trzecia oś widokowa, na wzgórze z XIX-wiecznym domem mieszkalnym, została zeszpecona wielkopłytowym blokiem postawionym przed wzniesieniem. Jedynymi obiektami w parku, które przetrwały do dnia dzisiejszego są ruiny murowanej stajni ze spichlerzem z przełomu XVIII/XIX wieku, położonej w północnej części założenia oraz zachowany budynek mieszkalny na wzgórzu morenowym. Kompozycja została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych prawomocną decyzją KL. WKZ - 680/4/75 z dnia 12 maja 1975 roku nr rej. 354. Zarząd nad parkiem sprawuje Urząd Gminy.

Historia

Siedziba dworska w Krynkach istniała już w początkach XVI wieku. Było to miejsce postoju dworu królewskiego w czasie podróży z Grodna do Brześcia i dalej do Krakowa. Dwór królewski miał inną lokalizację niż zachowany park podworski. Około 1560 roku, w miejscu pozostałości założenia parkowego powstał pierwszy folwark Świsłocz, który miał znaczenie wyłącznie gospodarcze. Inwentarz przyjęcia Dworów Starostwa Grodzieńskiego po śmierci Aleksandra Chodkiewicza z roku 1578 tak opisuje to miejsce: "Folwark Świsłocz do tegoż Dworu [kryńskiego] należący - wjechawszy we wrota po lewej ręce domek sosnowy, piekarnia, świreń, chlewy dwa słomą kryte, stajenka, obora [.] u tego dworku ogród, w którym kapusta i ćwikła, ogrodzony płotem plecionym". ["Spisanie dworu Króla Jmci Kryńskiego" - Archiwum Kameralne, Warszawa syg. I/10 str. 289]. W 1650 roku gospodarstwo zostało zlikwidowane. Podczas "potopu" szwedzkiego i działań wojsk moskiewskich kniazia Chowańskiego dwór królewski "w mieście" uległ zniszczeniu, dlatego w 1679 roku ponownie odbudowano folwark. Powstała barokowa kompozycja, obejmująca dwór, budynki gospodarcze i tarasowy włoski ogród.
W czasach rządów podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhauza, wraz z przebudową układu przestrzennego Krynek po pożarze miasta w 1775 roku, całkowicie nowy klasycystyczny kształt otrzymała siedziba dworska. "Planta miasta Krynek" z 1780 roku zakładała powiązanie siedziby Guberni Kryńskiej, poprzez jedną z ulic (obecnie ulica Kościelna) z kościołem i gwiaździstym układem miejskim. Cechy charakterystyczne założenia z tego okresu to: powiązania osiowe, rozbudowane systemy dwóch oficyn z dziedzińcami, regularne tarasy ogrodowe, sadzawki położone symetrycznie po obu stronach głównej alei i połączone z kanałem. Znajdowały się tam dwa osobne ogrody w kształcie prostokąta, nie powiązane osiowo z całą kompozycją. Ogród ozdobny, tarasowy posiadający bogaty wystrój, znajdował się w części zachodniej, a jedna z kwater sąsiadowała z dworem, stojącym na zamknięciu osi biegnącej od Rynku Końskiego (na południe od kościoła). Była to stara kompozycja założona w 1679 roku. Drugi ogród większy od ozdobnego, w którym uprawiano warzywa, położony był między parkiem a zabudową miasta. Przecinał go wzdłuż kanał powstały po uregulowaniu rzeki Krynki. Prostopadle do kanału biegła aleja dojazdowa do głównego dziedzińca. Po jej obu stronach znajdowały się dwie regularne sadzawki. Trzecia sadzawka znajdowała się przy początku kanału. Zaplecze dworskie stanowiły budynki gospodarcze o różnym przeznaczeniu. W 1782 roku były zabudowania stare czyli "budynek niegdyś gubernatorski [.] i browar drewniany [.] ", oraz nowsze "[.] oficyna [.] szopy z wapienia z dwoma piecami [.] skład na węgle [.] stajen cztery i dwie wozownie [.] " [P. Borowik "Rozplanowanie miasteczek ekonomii grodzieńskiej w czasach Antoniego Tyzenhauza" [w.] "Małe miasta", Collegium Suprasliense, Supraśl 2003, str. 48]. W 1784 roku dzierżawcą dworu kryńskiego i dóbr królewskich był Adalbert Nowomiejski.
Po III rozbiorze, Krynki znalazły się w zaborze rosyjskim tuż przy granicy z Prusami. Z nadania carycy Katarzyny II dwór wraz z należącymi do niego dobrami, stał się własnością senatora Iwana Sokołowa. W pierwszej połowie XIX wieku zaszły tu duże przeobrażenia. Zmianie uległa kompozycja założenia, przestał istnieć dwór na osi drogi dojazdowej, zlikwidowano wielki dziedziniec z budynkami gospodarczymi w południowej części założenia oraz ogród użytkowy nad Krynką. Powstał natomiast nowy kompleks zabudowań mieszkalnych i gospodarczych położony na północny wschód od dawnego pałacu, który został rozebrany. Pomiędzy nimi powstały nowe ogrody. W tym czasie właścicielem dworu i dóbr kryńskich był Jan de Virion, podkomorzy grodzieński, który 25 czerwca 1834 r. kupił majątek od spadkobierców Sokołowa za 36.000 rubli w srebrze.
Dalsze zmiany w całości kompozycji nastąpiły w drugiej poł. XIX wieku. W 1856 r. majętność objął syn Jana de Viriona - Włodzimierz, działacz społeczny i gospodarczy. Na pobliskim wzgórzu powstało gospodarstwo dworskie - drewniany dom, zabudowania gospodarcze, a na stoku wzgórza zlokalizowano sad. W pobliżu budynku mieszkalnego i przy granicy północno-wschodniej sadu posadzono lipy. Na terenie założenia dworskiego i w jego pobliżu zaczęły powstawać zakłady produkcyjne m.in. młyn parowy mielący korę i gorzelnia produkująca 40 tys. wiader spirytusu rocznie.
Na innym wzgórzu, w niedalekiej odległości, na jednej z osi widokowych założono cmentarz rzymsko-katolicki. W 1913 r. jako następny punkt widokowy powstał kościół neogotycki z istniejąca już wcześniej (1882 r.) neobarokową bramą - dzwonnicą. Z tego okresu pochodzi wzmianka dotycząca dworu, który zlokalizowany był na osi głównej alei dojazdowej prowadzącej od gościńca sokólskiego do centrum założenia. Przed pałacem od strony północnej był podjazd.
Pierwsza wojna światowa przyniosła zniszczenie części budynków gospodarczych i dworu de Virionów, którego już nie odbudowano. Wzniesiono jedynie drewniany budynek mieszkalny, pełniący funkcje dworu tzw. "rządcówkę". Mieszkał w nim zarządca dóbr Jerzy Komorowski. Ostatni właściciel majątku do 1939 roku, Józef Marian de Virion wraz z żoną Ludmiłą i synem Andrzejem na stałe przebywał w Warszawie. Do Krynek, rodzina Virionów przyjeżdżała na wypoczynek. Dalsza dewastacja założenia parkowego nastąpiła podczas II wojny światowej. W czasie okupacji sowieckiej w parku dworskim stacjonowały czołgi. Zabudowania gospodarcze wykorzystywane były jako garaże, magazyny i składy amunicji, a w budynkach mieszkalnych urządzono koszary dla czołgistów. Ludność mieszkająca w majątku musiała opuścić swoje domy i znalazła schronienie na plebanii. W wyniku działań wojennych uległy zniszczeniu prawie wszystkie zabudowania gospodarcze, ocalałe domy mieszkalne rozebrano po wojnie. Nie pielęgnowane wnętrze parku ulega degradacji. Obecnie obiekt jest bardzo zaniedbany. Do czasów współczesnych przetrwały dwie główne aleje, będące osiami głównymi kompozycji, stary drzewostan i związki widokowe z miastem kościołem i cmentarzem.

Przyroda

Florę parku stanowią głównie drzewa, krzewy i rośliny zielne. Przeważają drzewa stare, o wysmukłych pniach i rozłożystych koronach. Występują tu lipy, klony, kasztanowce, graby pospolite, wierzby i topole. Obraz dawnego założenia parkowego zaciemniają samosiewy, których nie usuwano z braku prac pielęgnacyjnych. W trakcie wycieczek do parku odnalazłyśmy jeden pomnik przyrody nr 303 - dąb szypułkowy (Quercus robur) .
1. Brzoza brodawkowata (Betula pendula)
2. Dąb szypułkowy (Quercus robur)
3. Głóg dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha)
4. Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia)
5. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)
6. Klon zwyczajny (Acer platanoides)
7. Lipa drobnolistna (Tilia cordata)
8. Malina właściwa (Rubus idaeus)
9. Trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosa)
10. Wierzba krucha (Salix fragilis)
11. Grab pospolity (Carpinus betulus)
12. Leszczyna pospolita (Corullus avellana)
13. Trzmielina europejska (Euonymus europea)
14. Jabłoń (Malus sp.)
15. Topola biała (Populus alba)
16. Topola osika (Populus tremula)
17. Topola berlińska (Populus x berolinenysyis)
18. Wiśnia pospolita (Prunus cerasus)
19. Śliwa Lubaszka (Prunus insititia)
20. Czeremcha pospolita (Prunus padus)
21. Kruszyna pospolita (Frangula alnus)
22. Grusza polna (Pyrus communis)
23. Róża (Rosa sp.)
24. Wierzba biała (Salix alba)
25. Bez czarny (Sambucus nigra)
26. Lilak pospolity (Syringa vulgaris)
Inne rośliny:
1. Babka lancetowata (Plantago lanceolata)
2. Babka zwyczajna (Plantago major)
3. Bylica piołun (Artemisia absinthium)
4. Fiołek błotny (Viola palustris)
5. Groszek żółty (Lathyrus pratensis)
6. Jaskier ostry (Ranunculus acris)
7. Koniczyna łąkowa (Trifolium pratense)
8. Kupkówka pospolita (Dactylis glomerata)
9. Pięciornik gęsi (Potentilla anserina)
10. Poziomka pospolita (Fragaria vesca)
11. Przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys)
12. Skrzyp błotny (Equisetum palustre)
13. Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa)
14. Śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa)
15. Tomka wonna (Anthoxanthum odoratum)
16. Turzyca błotna (Carex acutiformis)
17. Tymotka łąkowa (Phleum pratense)
Na całym terenie parku występują licznie ślimaki winniczki (Helix pomatia), a w pobliżu swoje siedlisko mają bobry europejskie (Castor fiber). Spacerując alejami założenia można usłyszeć śpiew wielu ptaków.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została zaprojektowana przez nas w oparciu o walory przyrodnicze (głównie roślinność) i historyczne. Wytyczyłyśmy poszczególne jej przystanki biorąc pod uwagę istniejące już alejki i dróżki. Początek trasy stanowi betonowy most, znajdujący się we wschodniej części parku.
1. Wycieczkę rozpoczynamy od przejścia po wyżej wspomnianym mostku, pod którym przepływa rzeka Krynka. To nasz pierwszy przystanek. Idąc wzdłuż jednej z głównych alei (biegnącej ze wschodu na zachód), tuż przed kasztanowcem skręcamy w lewo. Po prawej stronie znajdują się pozostałości sadu, w którym rosną jabłonie.
2. Idziemy dalej. Z lewej strony rośnie stary dąb szypułkowy (Quercus robur) - pomnik przyrody nr 303. Wysokość drzewa wynosi ok. 22 m, a obwód pnia ok. 350 cm. Naprzeciw drzewa można dostrzec wiele samosiewów brzozy, lipy szerokolistnej.
3. Tuż za pomnikiem przyrody, mijając dwa klony skręcamy w lewo. Maszerujemy cały czas prosto (mając przed sobą cmentarz) aż znajdziemy się przy źródle rzeki Krynki. Od nazwy tej rzeki prawdopodobnie wywodzi się nazwa miejscowości - Krynki. Słowo to pochodzi od wyrazu "krynica" - w dawnym języku polskim "krzynica", a zdrobniale w liczbie mnogiej "krzynki", stąd "krynki". Starosłowiańskie "krinica" oznaczało źródło, zdrój, których tu nie brakuje.
4. Wracamy do drogi. Kierujemy się prosto, w stronę dużego kamienia, mając za sobą cmentarz. Dochodzimy do starego klonu pospolitego (Acer platanoides) - to kolejny przystanek na naszej ścieżce. Jego wysokość wynosi ok. 20 m, a obwód pnia ok. 250 cm. Drzewo to ma ciekawy kształt.
5. Maszerujemy prosto, mając za sobą klon. Dochodzimy do jednej z głównych dróg - alei lipowej, biegnącej z północy na południe. Stanowi ona miejsce następnego postoju.
6. Spacerujemy wzdłuż ścieżki. Nieopodal skrzyżowania głównych dróg, po lewej stronie rośnie stary klon o ciekawych kształtach, przy którym się zatrzymujemy. Jeden z konarów rośnie, w stosunku do pnia, pod kątem prostym. Wysokość - ok. 18 m, obwód pnia - ok. 220 cm.
7. Dochodzimy do przecięcia głównych alei i skręcamy w lewo. Po tej stronie niegdyś usytuowany był dwór późniejszy, a prostopadle do niego, kilka metrów dalej dwór pierwszy. W obu miejscach można spotkać wiele winniczków (Helix pomatia).
8. Odwracamy się i skręcamy w lewo. W dalszym ciągu idziemy aleją lipową. Po raz kolejny skręcamy w lewo i idziemy w kierunku ruin folwarku. To nasz kolejny przystanek. Są to ruiny budynku gospodarczego z przełomu XVIII/XIX wieku. Po II wojnie światowej, materiał z tego budynku został wykorzystany do remontu spalonej szkoły, w której dzieci uczą się do dziś.
9. Wracamy na aleję. Idziemy dalej. Po przejściu kilkunastu metrów, kierujemy się w prawo. Wzdłuż ścieżki widzimy "ścianę" bzu. Między krzewami można zauważyć fundamenty budynków mieszkalnych pracowników folwarku. Dotarliśmy do zalewu. Można tu spotkać bobra europejskiego (Castor fiber). Jest to ssak z rzędu gryzoni. Jego pokarm stanowią przybrzeżne krzewy, liście, kora, miękkie drewno. Wieczorem zwierzęta te chodzą po koronie zbiornika wodnego. Wracamy tą samą drogą do alei.
10. Po prawej stronie znajduje się strzelista lipa drobnolistna (Tilia cordata). To nasz kolejny postój. Wysokość drzewa wynosi ok. 24 m, a obwód pnia ok. 250 cm. Dochodzimy do skrzyżowania.
11. Skręcamy w lewo i idziemy wzdłuż ścieżki, na której możemy zauważyć fragmenty bruku, tzw. kocie łby. Wskazuje to na to, że droga dojazdowa do dworu była niegdyś wyłożona kamieniami. Koniec naszej ścieżki stanowi przystanek przy rozłożystej wierzbie (Salix alba). Wysokość drzewa wynosi ok. 18 m, a obwód pnia - ok. 230 cm.

Bibliografia

Krynki i okolice - przewodnik, Supraśl 1994,
Bielski Tomasz ks., Krynki i okolice, (maszynopis), Poznań 1972
Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kucharczyk Krzysztof, Parki i ogrody zabytkowe w krajobrazie kulturowym Podlasia, Białystok 2000
Maroszek Józef, Pamiętajmy o ogrodach - Krynki [w:] "Kurier Poranny" nr 218, 1990, str. 21
Wróblewska M., Park zabytkowy w Krynkach, (opracowanie), Białystok 1987
Kornieluk W., Krynki w latach 1795-1918 - zarys historii miasteczka, (maszynopis), Grodno 2005
Encyklopedia Szkolna Biologia, praca zbior., Warszawa 1999
Kremer Bruno P., Przewodnik drzewa i krzewy, Warszawa 1995
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Botanika
http://www.atlas-roslin.pl/gatunki/kns-drzewalisciaste.htm
http://www.republika.pl/zzknafle/bobr.htm
http://www.salamandra.org.pl/magazyn/b06a05.html

Uwagi

Mocne strony parku: malownicze położenie poza miejscowością, dużo interesujących miejsc, wszechobecna cisza i spokój. Spacerując po alejach w okresie kwitnienia lip można usłyszeć, jak pracują pszczoły, a płuca napełnić słodką wonią kwiatu lipowego. Kompozycja parkowa wraz z zalewem i ośrodkiem rekreacyjnym (basen otwarty, plac zabaw i boisko sportowe) stanowi obecnie miejsce wypoczynku mieszkańców Krynek.
Słabe strony: brak szaletów, ławek przy alejach, parkingów, dobrej drogi dojazdowej i koszy na śmieci. Stan parku z roku na rok pogarsza się z powodu braku prac pielęgnacyjnych. Niektóre drzewa ulegają świadomemu niszczeniu (wypalanie dziupli). Ludność miasteczka, głównie młodzież organizuje tu ogniska, mimo że brakuje miejsc do tego przeznaczonych. Na terenie parku zdarzają się dzikie wysypiska śmieci. Nie jest to problem na wielką skalę, ale jednak istnieje.
Naszym zdaniem, aby czas spędzony w parku dostarczył niezapomnianych wrażeń, powinno się wytyczyć alejki spacerowe, wzdłuż których ustawić ławki i kosze na śmieci. Należałoby też podjąć prace pielęgnacyjno-renowacyjne trawników oraz drzew. Bardzo ważnym elementem byłaby stała ścieżka dendrologiczno- historyczna, która mogłaby służyć edukacji młodzieży jak również turystów. Walory parku można by wykorzystać do promocji Krynek

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum w Krynkach
ul. Aleja Szkolna 10
16-120 Krynki
e-mail: gimsek_krynki@op.pl
Opiekun grupy:
Joanna Chrzanowska 
Autorzy opisu:
Park podworski w Krynkach - uczennice klasy II a gimnazjum w Krynkach: Marta Konował, Agata Snarska i Marta Szczawińska.
Park przy Rondzie w Krynkach - uczennice klasy III gimnazjum w Krynkach : Justyna Żywluk, Monika Olizarowicz, Małgorzata Siemienkiewicz.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdeczne podziękowania kierujemy w stronę:
. Pani Cecylii Bach - Szczawińskiej za udostępnienie materiałów historycznych,
. Pana Karola Nosewicza za okazaną pomoc.

Ładowanie danych ...