Zabytkowy park przy Dworku Olszewskich położony jest w Bełchatowie przy ulicy Hellwiga 11. Właścicielem zespołu dworsko-parkowego, wykorzystywanego dziś przez Muzeum Regionalne w Bełchatowie, jest Samorząd Miasta. Do zespołu dworsko-parkowego należy: dwór bełchatowski zwany potocznie “Pałacem Olszewskich” oraz otaczający go park o powierzchni 2,83 ha. Dwór jest budynkiem murowanym, zbudowanym na planie prostokąta, parterowym z użytkowym poddaszem, podpiwniczonym. Jego powierzchnia wynosi 1237m².

Historia

Dwór został wybudowany w pierwszym ćwierćwieczu XVIII wieku w stylu barokowym. Jego fundatorem był Stanisław Rychłowski herbu Nałęcz. Architektem rezydencji Rychłowskich był prawdopodobnie Włoch Leonardo Coci. Dwór wybudowano na wzniesieniu wykorzystując zejście tarasowe w kierunku rzeki Rakówki, która w tym czasie była znacznej szerokości. Zgodnie z panującą modą przestrzeń wokół rezydencji zagospodarowano parkiem w stylu francuskim. Na początku XIX wieku nowymi właścicielami dworu została rodzina Kaczkowskich. Kaczkowscy dokonali znacznych zmian architektonicznych. Na ten okres przypada świetność całego zespołu pałacowo-parkowego. W 1867 roku dwór w wyniku licytacji dostał się w ręce niemieckie, a jego właścicielem został Ernest Ludendorf ze Szczecina. Po niedługim czasie odsprzedał on posiadłość ziemską Reinholdowi Spillerowi. W 1887 roku dwór bełchatowski wykupił Henryk Hellwig, Bawarczyk, potomek żołnierza napoleońskiego. Zasłużona dla miasta i kraju rodzina Hellwigów była w posiadaniu zespołu pałacowo-parkowego do roku 1945. Po 1945 roku posiadłość przeszła w ręce lekarskiej rodziny Olszewskich, a od 1987 roku jest własnością miasta. W latach 90-tych mieściła się tu Akademia Umiejętności pod patronatem ZHP oraz Młodzieżowy Dom Kultury "Ruina". Od września 1993 roku Urząd Miasta przystąpił do renowacji budynku pod nadzorem konserwatora zabytków, a od 1997 roku do rewaloryzacji zabytkowego parku położonego przy Dworku Olszewskich i zagospodarowania terenów zieleni wzdłuż rzeki Rakówki. Niełatwo było powierzchnię dworu i parku, zamienionych przez czas i ludzi w ruinę, odnowić i zaprezentować jako piękne zabytki, którymi obecnie szczyci się miasto. Dwór 26 maja 1967 roku i park 31 sierpnia 1983 roku zostały wpisane do rejestru zabytków. W listopadzie 1998 roku swoją siedzibę w zabytkowym Dworku Olszewskich znalazło Muzeum Regionalne, które oprócz działalności wystawienniczej prowadzi szeroką działalność oświatową i kulturalną. W muzeum odbywa się wiele koncertów, spotkań autorskich, wieczorów poetyckich, konkursów, prezentacji i promocji dorobku kultury lokalnej. W muzeum działa Towarzystwo Numizmatyczne oraz Klub Seniora. Na rzecz muzeum pracuje od wielu lat Stowarzyszenie Przyjaciół Bełchatowa. Okazałość dworku podkreśla jego położenie w parku, który został urządzony z wielką starannością. Park o kompozycji geometrycznej, jaki towarzyszył barokowemu dworowi w XVIII wieku, został w XIX wieku przekształcony w założenie krajobrazowe. Zmiany własnościowe i uszczuplenia terenowe parku, jakie nastąpiły po II wojnie światowej oraz brak należytej stałej pielęgnacji parku, spowodowały całkowite zatarcie historycznej kompozycji. Zgodnie z opracowaną w 1997 roku dokumentacją projektową park odzyskał kompozycję stylizowaną na założenie geometryczne w części najbliższej dworowi, natomiast w częściach dalszych przechodzącą w założenie krajobrazowe. Elementami stanowiącymi relikty założenia historycznego są:

• bryła dworu stanowiąca dominantę założenia;
   


• pozostałości kanału wodnego;
   


• skarpa;
   


• grób rodowy Hellwigów;
   


• pojedyncze grupy starych drzew. Od północy park graniczy z osiedlem współczesnych bloków mieszkalnych, od południa i wschodu z zapleczami podwórek i budynkami gospodarczymi, natomiast od zachodu naturalną granicę wyznacza rzeka Rakówka, płynąca wąskim i uregulowanym korytem. Z historycznego ogrodzenia parku nie pozostały żadne szczątki, niemniej jednak w trakcie przeprowadzanych prac przy rewaloryzacji parku został on częściowo ogrodzony (w części frontowej ogrodzeniem stylizowanym z ozdobnymi bramami).
  

  Przyroda

  
  Wśród starych i zabytkowych lip, wiązów i klonów wkomponowano nowe drzewa i krzewy. Wytyczono nowe alejki spacerowe. Wzdłuż alejek ustawione są ławki i założone jest oświetlenie. Dodatkowo park zdobi stylizowana fontanna ogrodowa umieszczona po zachodniej stronie dworu. Dziś rośnie tutaj około 400 drzew i krzewów, m.in. klony pospolite, lipy drobnolistne, kasztanowce białe, wiązy, wierzby, topole, olsze czarne, robinie akacjowe, orzechy włoskie, jesiony, graby pospolite, czeremcha amerykańska, lilak pospolity, dereń biały. W parku jest jedno drzewo uznane za pomnik przyrody. Jest to wiąz polny.
  

  Ścieżka

  
  1. Trasę spaceru po parku rozpoczynamy od wejścia głównego od strony wschodniej, w miejscu historycznego wjazdu. Drugie wejście główne prowadzi od strony południowej, od ul. 9-go Maja, gdzie znajduje się niewielki parking dla użytkowników parku. Drogi wjazdowe do parku łączą się w drogę obwodową wokół rozległego gazonu, który znajduje się na osi dworu i którego wielkość związana jest z szerokością dworu. Tutaj na chwilę zatrzymujemy się. Gazon obsadzony jest żywopłotem bukszpanowym, którego środek wypełniają róże parkowe. Żywopłot z żywotnika zachodniego, wzdłuż ogrodzenia od strony parku, oddziela kompleks zabytkowy od strony osiedla. Po stronie południowej okalającej gazon znajduje się skupina klonów pospolitych, nieco dalej lipa drobnolistna, wiąz polny oraz orzechy włoskie. Po północnej stronie drogi okalającej gazon rośnie stara lipa drobnolistna, a przed nią wiąz szypułkowy. Wiąz szypułkowy jest pospolitym drzewem w lasach liściastych na niżu, o liściach bardzo niesymetrycznych u nasady i owocach zwisających na długich szypułkach. Drewno jego jest twarde, ciężkie, trudno łupliwe, cenione w budownictwie wodnym i meblarstwie.
  2. Kierujemy się drogą pieszo-jezdną, wykonaną z kostki, w kierunku grobu rodowego Hellwigów. Przy grobie ciekawą kompozycję tworzy skupina kasztanowców zwyczajnych i lip drobnolistnych oraz klonów pospolitych. Grób Stefana Hellwiga i jego żony Nelly wykonany jest z żółtego piaskowca. Na tablicy grobowej umieszczono napisy: „Stefan Hellwig padł na polu chwały 2 IX 1920 przeżywszy lat 32”, „Aniela Maria z Piątków - Hellwig zmarła 20 IX 1920 przeżywszy lat 25”. Z małżeństwem Stefana i Nelly Hellwigów wiąże się romantyczna, lecz zakończona tragicznie historia. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej (1920 r.) Stefan opuścił dom rodzinny i jako ochotnik wstąpił do wojska. Jego młoda żona Nelly wyjechała do Warszawy, gdzie służyła jako sanitariuszka. Gdy dowiedziała się o śmierci męża, wyruszyła na front, by odszukać jego ciało. Zwłoki Stefana Hellwiga odnaleziono pod Hrubieszowem i przewieziono do Warszawy. Zrozpaczona Nelly popełniła samobójstwo. Trumny z ciałami tak bardzo kochających się małżonków przywieziono do Bełchatowa. Tu odbył się uroczysty pogrzeb. Stefan i Nelly zostali pochowani tam, gdzie niegdyś stała parkowa altanka zwana “świątynią dumania” – miejsce ich narzeczeńskich spotkań. Po okupacji grobem opiekował się Józef Wieczorkiewicz, a obecnie dba o niego Stowarzyszenie Przyjaciół Bełchatowa.
  3. Następnie zmierzamy w kierunku niecki - pozostałości po dawnym zbiorniku wodnym. Zatrzymujemy się na kładce, łączącej dwie strony parku, która jest świadectwem istnienia tu w przeszłości “kanału wodnego”. Oskarpowane zagłębienie ma ok. 2 m głębokości i ponad 100 m długości. Znajduje się wzdłuż północnej granicy parku. Dodatkowo północną granicę wyznacza szpaler z topoli kanadyjskiej, klonu pospolitego i topoli białej, oddzielający park od osiedla mieszkaniowego. Topola biała (białodrzew) rośnie w lasach łęgowych nad rzekami. Kora długo jest gładka i białawoszara, dopiero później pęka listewkowato. Liście skrętoległe, pojedyncze, nieregularnie 5-klapowe, po obu stronach gęsto, biało filcowate. Roślina dwupienna. Kwiaty w kotkach, pojawiają się przed rozwojem liści. Charakteryzuje się bardzo szybkim wzrostem. W czterech punktach kanału i dwóch na obrzeżu parku ustawiono grupy głazów w ramach tworzonej ścieżki geologicznej.
  4. Schodzimy z kładki i kierujemy się w kierunku wschodnim. Mijamy skupiny topoli białej i lipy drobnolistnej. Po prawej stronie ścieżki warto zwrócić uwagę na stary zegar słoneczny. Idziemy dalej wzdłuż północnej granicy parku i zbliżamy się do rzeki, przed którą jest przejście na stronę os. Budowlanych. Tuż za ogrodzeniem parku została założona tzw. „Rajska Aleja”. W betonowy chodnik zostały wmurowane tablice z nazwiskami honorowych obywateli Bełchatowa. Pierwsza z nich, idąc od strony wschodniej, w odróżnieniu od pozostałych, jest ustawiona ukośnie. Widnieje na niej napis: „Papież Jan Paweł II Honorowy obywatel Bełchatowa” Pozostałe tablice mieszczą napisy:
   


• Maciej Pawlik Honorowy obywatel Bełchatowa
   


• Zbigniew Kozłowski Honorowy obywatel Bełchatowa
   


• Jadwiga Nadana Honorowy obywatel Bełchatowa
   


• Jean Claude Honorowy obywatel Bełchatowa
   


• Henryk Mular Honorowy obywatel Bełchatowa
   


• Pastor Lothar Ernest Knoch Honorowy obywatel Bełchatowa
   


• Apoloniusz Zawilski Honorowy obywatel Bełchatowa
   


• Żołnierze Zgrupowania Płk Ludwika Czyżewskiego Honorowi obywatele Bełchatowa
   


• Bronisław Hellwig ps. Bruno Bohater Szarych Szeregów
   

5. Z “Rajskiej Alei” wracamy ścieżką wzdłuż łagodnej skarpy, oddzielającej dolinę Rakówki, w kierunku północnym. Położenie parku w rejonie doliny rzeki Rakówki, głównego korytarza ekologicznego miasta, powoduje, iż stanowi on bardzo ważny obszar zasilania biologicznego. Swobodny układ alei wzdłuż rzeki Rakówki, poniżej skarpy, tworzy część krajobrazową parku. Wzdłuż zachodniej granicy parku przy ścieżce nad skarpą, gdzie zatrzymujemy się, znajdują się dwie skupiny starych klonów pospolitych, dochodzących do 250 cm w obwodzie. Klon pospolity jest najliczniejszym gatunkiem parku. Jest to drzewo o koronie owalnej, rozłożystej. Kora czarnobrązowa, podłużnie spękana. Gałęzie gładkie lśniącobrązowe, młode – zranione – wydzielają sok mleczny. Liście o gładkim brzegu, najczęściej 5-klapowe, o zaokrąglonych wcięciach i nielicznych zaostrzonych ząbkach. Ogonki liściowe długości 8-12cm, rudawe. Jeszcze przed rozwojem liści pojawiają się kwiaty, które są jedno- i obupłciowe barwy zielonożółtej, zebrane w długie wzniesione baldachogrona. Roślina wiatropylna. Owoce zielonkawe zwisają na długich szypułkach i rozpadają się po osiągnięciu dojrzałości na dwa okrągłe, gładkie, płasko oskrzydlone orzeszki Drewno lśniąco białe, bardzo twarde. Poniżej skarpy widoczna jest skupina topoli białej i olszy czarnej.
 

6. Dochodzimy do osi głównej parku i zmierzamy w kierunku dworu. Zatrzymujemy się przed stylizowaną fontanną ogrodową, która znajduje się na przecięciu osi głównej i osi poprzecznej parku. Znajdujemy się po stronie zachodniej dworu, w centralnym miejscu części ogrodowej parku. Stąd wzdłuż osi poprzecznej, aleją parkową, można dojść do grobu Hellwigów. Po prawej stronie widzimy rząd klonów pospolitych, między którymi rosną wiązy polne. Przy ogrodowej elewacji dworu rośnie po dwóch stronach cis pospolity w formie kulistej strzyżonej. Cis pospolity jest wiecznie zielony. Ma brązowoszarą, cienką, bruzdkowaną, łuszczącą się korę. Młode gałązki są zielone lub brązowawe. Igły do 4 cm długości, szerokości ok.2 mm, równowąskie, spłaszczone, lekko sierpowato wygięte, na szczycie cienko zaostrzone, na rozpostartych gałązkach w dwóch szeregach, tylko na przewodniku osadzone ze wszystkich stron. Cis jest rośliną dwupienną. Kwiaty żeńskie pojedyncze, bardzo niepozorne. Dojrzałe nasiona owalne, długości ok. 6-8mm, tępo trójkanciaste, otoczone karminowoczerwoną osnówką. Z wyjątkiem osnówki wszystkie części są bardzo silnie trujące. W Polsce podlega całkowitej ochronie. Jest wartościową rośliną ozdobną. Przed narożnikami budynku widoczne są robinie akacjowe.

7. Dalej kierujemy się do części południowo-zachodniej parku. Tutaj znajduje się największe zgrupowanie starodrzewia. Rosną tu głównie klony pospolite i wiązy polne. Wśród tych drzew możemy zauważyć wiąz polny - pomnik przyrody, znajdujący się blisko południowej ściany dworku. Wysokość drzewa ok. 25m, obwód pnia 290 cm (w pierśnicy). Średnica korony – 10 m. Drzewo może mieć ok. 150 lat. Wiąz polny posiada pień prosty, wyniosły, o korze gładkiej, brunatnoszarej, przechodzącej w korkowatą, porytą bruzdami. Liście na krótkich ogonkach, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, niesymetryczne, na wierzchołku zaostrzone, najczęściej podwójnie piłkowane. Z wierzchu są gładkie, lśniące ciemnozielone, od spodu jaśniejsze, w kątach nerwu głównego owłosione. Obupłciowe kwiaty są niepozorne, na krótkich szypułkach; pojawiają się przed rozwojem liści, zebrane po15-30 w pęczki. Roślina wiatropylna. Owoce to małe uskrzydlone orzeszki. Drzewo może żyć kilkaset lat. Dostarcza cennego czerwonawego drewna.

Ścieżka Geologiczna
	A. Węgiel brunatny ksylitowo-ziemisty z pokładu głównego. Głębokość występowania 207 m. Miocen, kompleks węglowy (około 20 mln lat)
	B. Fragment skrzemieniałych pni drzewa mioceńskiego przetransportowanych przez rzekę i zgromadzonych na złożu wtórnym wśród piasków. Głębokość występowania 53 m. Pliocen, kompleks ilasto-piaszczysty (około 4 mln lat)
	C. Wapień skalisty z bułami krzemiennymi z wychodni na zboczu południowym Rowu Kleszczowa. Głębokość występowania 68 m. Jura górna (około 150 mln lat)
	D. Piaskowiec kwarcytowy powstały w wyniku lokalnej sylifikacji piasków kwarcowych. Głębokość występowania 143 m. Miocen, spąg kompleksu ilasto-piaszczystego (około 10 mln lat)
	E. Głazy narzutowe, przywleczone w plejstocenie przez lodowiec z Półwyspu Skandynawskiego, występujące wśród glin zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego. Głębokość występowania 10-15 m. Plejstocen, górne piętro strukturalne (około 200 tys. lat)

Uwagi

Rewaloryzowany w ciągu ostatnich lat zabytkowy park przy dworku Olszewskich stał się prawdziwą perełką centrum Bełchatowa. Jest zadbany, wytyczone są w nim alejki spacerowe, założone jest oświetlenie, wzbogacany jest ciągle w szatę roślinną, wyposażany w elementy małej architektury oraz inne obiekty wzbogacające krajobraz. Położony na terenie zurbanizowanym z silnie rozwijającym się przemysłem ma ogromne znaczenie dla miasta tak pod względem ozdobnym jak ekologicznym. Duży masyw zieleni w środku miasta łagodzi i niweluje niekorzystne dla zdrowia ludzkiego właściwości życia w uprzemysłowionym mieście.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum nr 3 im. Włodzimierza Puchalskiego
ul. Edwardów 5
97-400 Bełchatów
e-mail: gim3_belchatow@wp.pl
Opiekun grupy:
Katarzyna Sadurska 
Autorzy opisu:
Kacprzykowska Anna,
Szymańska Agnieszka,
Łuszczyńska Kamila,
Kołasińska Anna,
Han Joanna,
Sapela Sylwia,
Walczak Ilona,
Migasińska Aleksandra,
Migasińska Marta,
Woźniak Angelika,
Świątek Łukasz,
Gryś Krzysztof,
Janczyk Bartłomiej,
Stasiak Dawid,
Kałużny Łukasz,
Mielcarek Adam
(uczniowie koła biologiczno-chemicznego)
Współpracujacy nauczyciele:
Bogusłąwa Wąsowicz
Katarzyna Sobańska
Podziękowania:
 

• Pracownikom Urzędu Miasta Bełchatowa z wydziału Inwestycji i Inżynierii za udostępnianie danych, pomoc w ich uzyskaniu oraz doradztwo merytoryczne;
   


• Pracownikom Muzeum Regionalnego w Bełchatowie za udostępnianie danych i pomoc w ich uzyskaniu;
   


• Pracownikom Biblioteki Miejskiej I Powiatowej za pomoc w odszukiwaniu bibliografii;
   


• Pani Katarzynie Sobańskiej, nauczycielce informatyki w Publicznym Gimnazjum nr 3 w Bełchatowie, za pomoc w nagrywaniu plików z materiałami i przekazywaniu informacji na stronę www;
   


• Pani Bogusławie Wąsowicz, nauczycielce biologii w Publicznym Gimnazjum nr 3 w Bełchatowie, za doradztwo merytoryczne;