Miejscowość Białochowo usytuowana jest przy trasie Grudziądz-Malbork, oddalona ok. 12 km od Grudziądza. Jadąc z Grudziądza w kierunku Malborka mijamy miejscowość Świerkocin. Po około czterech kilometrach od Świerkocina, po prawej stronie znajduje się tablica informacyjna z napisem: Białochowo 2 km. Zatem skręcamy na prawo. Ostatnie dwa kilometry trasy biegną pod górę przez niesamowicie interesujący i gęsty las, usytuowany na pagórkowatym terenie. W lesie tym znajduje się różnorodny drzewostan, roślinność, pomniki przyrody i bunkry z okresu I i II wojny światowej.
Po wyjeździe z lasu mijamy łany przepięknie kwitnącego rzepaku a zaraz po prawej stronie szosy rozciąga się okazały, różnobarwny park. Obecnie właścicielem i zarządcą parku jest starostwo powiatu grudziądzkiego, natomiast użytkownikiem parku i pałacu - Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza.
Powierzchnia całego założenia według "Metryki Parku-Ogrodu" opracowanej przez mgr J. Chrostowską wynosi 3,2 ha, park datowany jest na drugą ćwierć XIX wieku jako park krajoznawczy ze stanem zachowania dobrym. W jego południowo-wschodniej części usytuowany jest pałac, który obecnie pełni rolę placówki opiekuńczo-wychowawczej dla dzieci. Usytuowany został szczytem do drogi, a elewacją frontową zwrócony w stronę dawnego podwórza folwarcznego. Od drogi lokalnej prowadzi do pałacu wjazd przez stalową bramę, brukowany betonową kostką i zakończony przed elewacją pałacu podjazdem z kolistym gazonem.
Po zachodniej stronie pałacu rozciąga się park krajobrazowy z licznym starodrzewem (lipy, jesiony, dęby, buki, robinie, klony, świerki), ogrodzony siatką, a od drogi ogrodzeniem stalowym na podmurówce. Przed tarasem ogrodowym pałacu założono kolisty gazon z tujami.
W parku znajdują się liczne alejki z ławkami dla osób spacerujących i zwiedzających oraz boisko sportowe, plac zabaw z piaskownicą i stół do tenisa stołowego dla dzieci mieszkających w placówce. Cale wnętrze założenia skonstruowano w ten sposób, że pałac widoczny jest pod koronami drzew z najdalszego krańca parku.
Niedaleko opisywanego parku znajduje się również Szkoła Podstawowa usytuowana tuż nad jeziorem Białochowskim (ok. 300 metrów od parku). Ponadto w miejscowości znajdują dwa sklepy spożywczo-przemysłowe dla spragnionych i głodnych turystów. Niedaleko od Białochowa (ok. 3 km) znajduje się miejscowość Lisie Kąty, w której usytuowane jest lotnisko i siedziba Aeroklubu Grudziądzkiego. Są tam organizowane liczne krajowe i międzynarodowe pokazy szybowcowe, balonowe, modelarskie i inne. Około dwa kilometry od Białochowa, w miejscowości Mokre znajduje się zabytkowy kościół oraz leśniczówka wraz z obszerną ścieżką ekologiczną ciągnącą się przez las liściasty.
Białochowo z upływem czasu zmieniało nie tylko swoich właścicieli, ale również nazwy od niemieckiego Schillingsdorf, aż po współczesne Białochowo.

Historia

Wiadomości w literaturze ograniczają się jedynie do informacji na temat właścicieli dóbr. Autor założenia parkowego jest nieznany. W skład pierwotnego układu oprócz pałacu z otaczającym go parkiem wchodziły także: ogród użytkowy, warzywnik i pasieka. Wschodnią część zajmowała zabudowa gospodarcza, na którą składały się budynki powstałe po 1909 r. oraz dwa budynki mieszkalne - jeden w części centralnej omawianego obszaru, drugi przy północnej granicy. Poza północną granicą pierwotnego folwarku, w bezpośrednim jego sąsiedztwie znajdował się staw otoczony jesionami i starymi lipami.
Na wschód od części gospodarczej rozciąga się park .W jego wschodniej części usytuowany jest pałac. Jest to budynek postawiony na rzucie prostokąta, murowany, tynkowany, podpiwniczony, dwukondygnacyjny z mieszkalnym również dwukondygnacyjnym poddaszem.
W dokumentach spotyka się następujące odmiany nazwy miejscowości: 1237, 1238 - Belichow, Belchau, Belchaw, 1560 - Gross Schillinsdorf, 1570 - Białachowo, od 1873 roku Burg-Belchau lub Białochowo. W XIII wieku istniał tu gród obronny o dużym znaczeniu strategicznym, w niedostępnym miejscu górującym nad okolicą, otoczony rzeką Osą i lasami. W 1237 roku zamek został zdobyty przez Krzyżaków. W 1268 roku posiada go Jonis, syn Sargina. Następnie właścicielami dóbr była rodzina Schillinsdorf. Przedstawiciel tego rodu - Mikołaj reprezentował zakon krzyżacki przy zawieraniu pokoju toruńskiego w 1411 roku oraz pokoju w Mełnie w 1422 roku. Z zupełnie innego rodzaju działalności znany był Gunter von Schillinsdorf - właściciel Białochowa i aktywny członek związku jaszczurczego, który powstał przeciwko Krzyżakom. Kolejny właściciel majętności - Mikołaj Dyac sprzedał Białochowo wojewodzie pomorskiemu - Haycke ze Smoląga. Od XVI wieku dobra są w posiadaniu Białachowskich.
W 1504 roku Aleksander Jagiellończyk wydał przywilej dla Pawła Białachowskiego na posiadanie, dziedziczne dóbr Białochowo oraz spławianie drewna Osą i Wisłą. W 1570 roku była to własność szlachecka w posiadaniu: Tomasza Białochowskiego, Andrzeja Białochowskiego i Franciszka Białochowskiego. W 1667 roku właścicielami byli Borowscy.
W 1682 roku Białochowo należało do Pawła Czarlińskiego, który miał dwóch synów - Ignacego i Samuela oraz córkę Konstancję. Ignacy wcześnie umarł nie pozostawiając potomstwa. Wdowa po nim wyszła za mąż za Pawła z Lubranców Dąbskiego, kasztelana brzeskiego, który w 1777 roku sprzedał białochowskie dobra wraz z innymi ziemiami królowi pruskiemu - Fryderykowi II za 110 000 talarów.
W 1800 roku Białochowo otrzymał od króla w wieczystą dzierżawę Henryk v. Klingraf. Przed 1845 rokiem majątek należał do Ludwika Alexsandra Falkenhayna. Kolejnymi właścicielami byli w latach 1845-1885 Leo Falkenhayn, 1885-1889 Georg von Falkenhayn, 1889-1908 Kurt, Felix i Eugen Falkenhayn, 1908-1946 Jurt Falkenhayn. Ostatnim właścicielem wsi Białochowo i całego majątku liczącego w 1945 roku 818,5 ha był graf Jurt Falkenhayn. Pozostałością pruskiego władania w miejscowości Białochowo jest XIX-wieczny klasycystyczny pałac i park pałacowy wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku przez rodzinę Falkenheyn, z wykorzystaniem sklepionej kolebką piwnicy wcześniejszego dworu - być może XVIII-wiecznego.
Dwór XVIII a może nawet XVII-wieczny istniał jeszcze w 1800 r. i był w złym stanie.
Według opisu autorstwa X. Froelicha był to budynek wzniesiony na konstrukcji szkieletowej, przykryty dachem siodłowym, mający 73 stopy długości, 39 stóp szerokości i 11 stóp wysokości, z dobudówką mieszczącą kuchnię i izbę dla służby. Duży pokój położony w tylnym trakcie pełnił niegdyś funkcję kaplicy.
W 1886 r. we wsi Białochowo rozpoczęto budowę szkoły, w 1920 r. zelektryfikowano wieś, w 1927 r. dokonano pierwszej parcelacji wsi a w 1937 r. drugiej parcelacji. Od 1937-1939 r. Białochowo stanowiło gminę. 27 stycznia 1945 r. nastąpiło oficjalne wyzwolenie Białochowa. W 1946 roku majątek przejął Skarb Państwa Polskiego. Od 1946 do 1951 r. w pałacu mieściło się Technikum Rolnicze a od 1951 do 1975 r. pałac stanowił siedzibę Domu Dziecka. W latach 1976-1986 obiekt użytkowała Grudziądzka Pomorska Odlewnia i Emaliernia. Od 1986 r. w pałacu mieścił się ponownie Państwowy Dom Dziecka. Wnętrze pałacu straciło nieco cechy stylowe w czasie ostatniego remontu w latach 1996-98. Wówczas przystosowano obiekt na potrzeby Placówki Opiekuńczo-Wychowawczej, która do chwili obecnej jest użytkownikiem obiektu i parku.

Przyroda

W Białochowie znajduje się kilkanaście pomników przyrody: m.in. wychodnia piaskowców plejstoceńskich, aleja śródpolna drzew składająca się z 207 okazów i skupienie trzech dębów w okolicznym lesie. Pozostałych kilkanaście drzewiastych okazów znajduje się na terenie parku. W pobliżu wsi utworzone zostało jedyne na terenie województwa kujawsko-pomorskiego stanowisko dokumentacyjne.
RZEŹBA TERENU
W ogólnej powierzchni park zlokalizowany jest na tzw. półce z widocznym obniżeniem terenu w kierunku zachodnim i południowo zachodnim. Deniwelacja terenu na tym obszarze to wysokość od 82,20 mp do 70,50 mp co daję różnicę wysokości 11,7 mp. Niewielkie skarpy 2,0-1,0 m występują również w pobliżu południowo-zachodniej części skrzydła pałacu w niedalekim sąsiedztwie tarasu, w odległości około 5-10 m od pałacu.
WARUNKI GEOLOGICZNO-GLEBOWE I WODNE
Park leży na skraju moreny dennej z zawartością gliny zwałowej z domieszką żwirów
i Piasków. Teren, na którym położony jest park należy do terenów samowystarczalnych w wodę, pomimo, że opady w tej części należą do średnich. W odległości około 500 m od parku w kierunku północno-wschodnim zlokalizowane jest duże jezioro z kanałem pod drogą asfaltową i stanowiącą część stawu przyfolwarcznego. Otaczające park od północy wody wpływają w decydujący sposób na mikroklimat, podnosząc w dużym stopniu wilgotność powietrza przez okres całego roku. To sprzyja rozwojowi drzewostanu.
ZADRZEWIENIE
W skład szaty roślinnej wchodzą 24 gatunki drzew i wiele gatunków krzewów. Dominującym gatunkiem jest klon pospolity, którego udział sięga 18,92%. Drugi w kolejności gatunek to jesion wyniosły 14,05%, a trzeci lipa drobnolistna 12,97%. Do najcenniejszych i najstarszych drzew w wieku 200-300 lat należą: dęby szypułkowe stożkowe, dęby bezszypułkowe odm. nieszypułkowa, buki pospolite w odmianie czerwonolistnej. Charakterystyczną cechą roślinności drzewiastej jest grupowe rozmieszczenie w skupiskach jedno lub wielogatunkowych.
Tereny parku położone są na siedlisku cienistym lasów mieszanych, gleb świeżych
średnio wilgotnych. Roślinność parku należy do tego rzędu zbiorowisk wykazujących
różny stopień przekształcenia wynikające z faktu, że były niegdyś zaprojektowaną
i złożoną kompozycją ogrodową.
Podszyt tworzą samosiejki klonu pospolitego, grabu i jesionu oraz krzewy bzu czarnego, lilaka, śnieguliczki i jaśminowca. W warstwie runa w zasadzie nie występuje roślinność zielna. Pielęgnowane trawniki parkowe zajmują około 55% powierzchni.
REWALORYZACJA I ADAPTACJA
W roku 1995 dokonano rewaloryzacji parku w Białochowie. Podstawę dokumentacji stanowi dokumentacja historyczna parku, a w szczególności sformułowane w niej wnioski konserwatorskie, opisujące czynności jakie winny być podjęte by park odzyskał dawną postać i świetność. Projektowane na terenie parku przekształcenia były stosunkowo niewielkie i nie naruszyły w sposób istotny osnowy układu przestrzenno-kompozycyjnego.
Program użytkowy w układzie funkcjonalno-przestrzennym wyróżnia następujące jednostki:
. sektor reprezentatywny w skład którego wchodzi pałac, podjazd z parkingiem, wnętrze położone we wschodniej części pałacu
. sektor spacerowy obejmujący wnętrza zwane świetlistą polaną, mrocznym zakątkiem (altanka) z okazami dendrologicznymi
. sektor wypoczynku czynnego w skład którego wchodzi boisko wielofunkcyjne, ścieżka zdrowia, place zabaw dla dzieci, piaskownica, widownia sportowa, stół do tenisa stołowego, grill.
Układ przestrzenny i zarys kompozycji wnętrz zostały odtworzone w nawiązaniu do dawnej postaci. W tym celu przeprowadzono korektę roślinności, odsłonięto okazy dendrologiczne, otwarto widoki po niezbędnych zabiegach oczyszczających z samosiejek.
Układ komunikacyjny - dzięki czytelnemu układowi istniejących dróg - nawiązuje do pierwotnego układu. Wytyczono obwodnicę ciągu spacerowego wzdłuż całej północnej części i z łącznikiem północno-południowym do istniejącej ścieżki. Takie rozwiązanie pozwoliło na oprowadzenie spacerujących po najciekawszych miejscach pod względem przyrodniczym i dendrologicznym. W części wjazdu głównego usytuowano parking na trzy stanowiska.
Układ zadrzewienia charakteryzują grupy jednogatunkowe i wielogatunkowe, które zostały w pełni zachowane. Korekta zadrzewienia polegała jedynie na eliminacji wszystkich drzew nie nadających się do leczenia, samosiejek zacierających układ kompozycyjny. Na terenie parku uzupełniono nieliczne egzemplarze drzew liściastych oraz niewielkie grupy krzewów liściastych, iglastych, klomby jednoroczne i rabaty wieloletnie w celu wzbogacenia kolorystyki kwitnącej plamy średniego i niskiego piętra zieleni w parku.

Ścieżka

Ścieżka, którą wytyczyliśmy ma wieloraki charakter. Jest ciekawa zarówno pod względem dendrologicznym, przyrodniczym jak i historycznym.
Drogę naszej ścieżki możemy rozpocząć jeszcze przed dojazdem do terenów parku. Podążając cały czas pod górę drogą dojazdową do Białochowa, po wyjściu z gęstego lasu wyłaniają się pola po obu stronach drogi, malowniczo wyglądające szczególnie na przełomie maja i czerwca, kiedy to przepięknie kwitną łany rzepaku. Zaraz za nimi w oddali po prawej stronie drogi widać południowo-zachodnią część parku. Ta część jest szczególnie charakterystyczna, ponieważ tworzy ją aleja buków pospolitych odmiany czerwonolistnej. Zaś po lewej stronie drogi - zaraz naprzeciwko parku - rozpoczyna się stara aleja kasztanowców wiodących chętnych turystów przez około dwa kilometry, aż do zabytkowego kościoła w miejscowości Mokre. W tejże miejscowości - jak już wcześniej wspomniano znajduje się leśniczówka, od której wiedzie przez las ścieżka ekologiczna.
My zaś udajemy się dalej drogą w kierunku wjazdu na teren parku w Białochowie. Mijamy północne skrzydło parku, które naszpikowane jest głównie kasztanowcami białymi. Jesteśmy już prawie na samej górze - w centrum wsi - gdzie wysokość n.p.m. wynosi około 80 m i jest to jedno z najwyższych wzniesień w całej okolicy.
Po prawej stronie znajduje się zabytkowa kapliczka, która usytuowana jest u zbiegu drogi głównej z drogą dojazdową na teren parku i pałacu. Po prawej stronie drogi dojazdowej rosną dwie okazałe "akacje" (robinie akacjowe) między którymi mieszkańcy wykonali skalniak. Zaraz za nim pną się w górę dwie potężne lipy i klon.
Mijamy bramę wjazdową, widzimy skupisko jesionów, klonów i kasztanowców. Po obu stronach drogi dojazdowej, jak również przy chodnikach i krawężnikach - wzdłuż części wykonanej z kostki - znajdują się krzewy liściaste i żywopłotowe, m.in. berberys, irga lśniąca, ognik, bukszpan, mahonia, tawuła itp.
Zabytkowy pałacyk usytuowany jest na wprost wjazdu. My kierujemy się na prawo, wzdłuż północnej części parku. Wchodzimy na ciąg alejek parkowych. Po obu stronach alejek, wzdłuż ich całej długości oraz w niektórych częściach parku rosną krzewy liściaste: berberys Thunberga, irga lśniąca, ognik ciernisty pomarańczowy i czerwony, żylistek wspaniały; krzewy żywopłotowe-obwódkowe: bukszpan wiecznie zielony, mahonia pospolita, porzeczka żółta, tawuła karłowa różowa; krzewy iglaste: cyprysik groszkowy, jałowiec płożący, jałowiec media Old Gold, cis pospolity kulisty. Oprócz roślinności, przy alejkach usytuowane są ławeczki dla tych, którzy chcą odpocząć i posłuchać śpiewu ptaków lub odgłosów zwierzyny. W parku bowiem i w jego okolicach żyje wiele gatunków ptaków i innych zwierząt, m.in. sowy, kukułki, bażanty, dziki, lisy, sarny, zające a nawet bobry.
W dalszej części podążamy alejką w dół, w kierunku zachodnim. Około 20 m od pałacu rosną dwa potężne pomniki przyrody: buk czerwony, którego obwód sięga 3 m oraz lipa. Po prawej stronie alejki w oddali widać niebanalny, bardzo wysoki jesion.
W dalszej części po prawej stronie rozpościera się tzw. "świetlista polana". Niegdyś było w tym miejscu boisko sportowe. Obecnie cała polana obsiana jest trawą i krzewami. Na niej odbywają się imprezy okolicznościowe, związane między innymi z obchodami Dnia Dziecka. Z polany można poprzez taras wejść do pałacu. Polana usytuowana jest pomiędzy północną a południową alejką. W centralnej części polany rosną dwie okazałe lipy oraz mocno pochylona - sprawiająca wrażenie przewracającej się - robinia akacjowa. Na obrzeżu polany od strony północno-zachodniej znajdują się dwa najbardziej charakterystyczne pomniki przyrody. Jeden z nich to ogromny, mający obwód 5 m buk pospolity w odmianie czerwonolistnej oraz drugi, rzadko spotykany dąb karłowaty posiadający niesamowicie wiele odnóg.
Opuszczamy świetlistą polanę i dla odmiany wchodzimy w tzw. "mroczny zakątek", który jest niemal całkowicie zacieniony przez korony drzew i duże skupisko krzewów. Po obu stronach alejki znajduje się wiele okazów dendrologicznych. Po prawej szereg ogromnych dębów bezszypułkowych a zaraz za nimi skupisko okazałych grabów - najbardziej twardych spośród polskich drzew o zupełnie jednolitej i gładkiej korze. Po lewej rośnie orzech włoski, z którego to drzewa dzieci mają dużą pociechę a wychowawcy spore utrapienie za sprawą żółtych dłoni podopiecznych, zabarwionych łupinami owoców - orzechów.
Tu alejka zaczyna skręcać łukiem w lewo kierując turystów do środkowej części parku a następnie ulega rozwidleniu. Możemy obrać dwie drogi: krótszą - omijającą tylną część parku lub dłuższą - ciekawszą, oprowadzającą po obrzeżach parku. Warto wybrać nieco dłuższą trasę, ponieważ występuje tam wiele ciekawych skupisk drzew: buk zielonolistny, dęby szypułkowe i bezszypułkowe, kasztanowce, klony. Pod koniec parku rosną w ciągu kolejno cztery potężne dęby: dwa szypułkowe i dwa czerwone przy czym liście dębu czerwonego nie są wcale koloru czerwonego tak jak w przypadku buka czerwonolistnego. Czerwone jest natomiast ich drewno, czerwone są też liście przebarwiające się jesienią. Jest to widoczne na jednym z dębów, ponieważ ma częściowo odsłoniętą korę. Widok jest poruszający - sprawia wrażenie jakby drzewo krwawiło.
Doszliśmy do końca parku. Teraz wracamy kierując się w stronę pałacu aleją od strony południowej. Wzdłuż prawie całej alei z prawej strony ciągną się buki czerwonolistne.
Wśród buków przy alei znajduje się tzw. "kamień miłości" - miejsce spotkań zakochanych. Po lewej jeden z konarów rosnącego tu dębu ma ciekawą formę, przypominającą kształtem trąbę słonia.
Podążając dalej alejką dochodzimy do punktu, z którego widać na wprost boisko sportowe a na prawo miasto Grudziądz. Alejka skręca łukiem w lewą stronę, rosną tu trzy dorodne dęby oraz kilka lip. Powoli wychodzimy z drzewiastej i zacienionej części parku wstępując w ciąg przepięknych, różnorodnych żywopłotów. Pomiędzy nimi ustawiono ławeczki. Wychodząc z alejki możemy udać się w dwóch kierunkach: w lewą stronę na taras przed pałacem połączony ze świetlistą polaną lub w prawą na plac zabaw. Przed placem zabaw rośnie największy z dębów o obwodzie w pierśnicy ok. 3 m, zaś po jego prawej stronie skupisko świerków.
Dzieci mają do dyspozycji wieloosobowe huśtawki, koniki na sprężynach, dużą piaskownicę, stół do tenisa, "małpi gaj" z torem przeszkód i zjeżdżalnią oraz w okresie letnim rozkładany basen. Za placem zabaw usytuowane jest boisko sportowe. Wokół niego rośnie wiele jesionów i innych gatunków drzew.
Wychodząc z placu zabaw znajdujemy się przed wschodnią elewacją pałacyku i głównym wejściem do budynku. W południowo-wschodniej części parku usytuowany jest murowany grill a kawałek dalej potężny skalniak z ogromnych głazów między którymi rośnie wiele odmian kwiatów i rozchodników.
Naszą wędrówkę kończymy właśnie od wschodniej strony pałacyku. Przed nim znajduje się bogaty pas zieleni usłany krzewami, pnączami i kwiatami: begonie, aksamitki, dalie, róże, rozchodniki, wilczomlecze, przetaczniki, barwinki itp.

Bibliografia

Piskorska E., Białochowo, woj. Toruńskie. Dwór. Skrócona dokumentacja historyczna, mps, Toruń 1977
Biskup M., Rozmieszczenie własności ziemskiej województwa chełmińskiego i malborskiego, Toruń 1957, s.35
Materiały (kserokopie) z Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Waraszawie
Strona internetowa Starostwa Powiatowego w Grudziądzu (informacja o placówce)
Projekt techniczny zieleni dla Parku Pałacowego - Dom Dziecka, Grudzień 1995

Uwagi

Infrastruktura: park po gruntownej rewaloryzacji i późniejszych zabiegach pielęgnacyjnych odzyskał swoje piękno i funkcjonalność. Przystosowany został do potrzeb dzieci przebywających w placówce. Alejki wyposażono w ławeczki. Większość alejek i teren przy pałacu oświetlono stylowymi latarniami. Wydzielono miejsca parkingowe, rekreacyjne
i wypoczynkowe. Cały teren parku został ogrodzony. Brakuje jedynie kompleksu sportowego i jakiejś kawiarni w okolicy, które by uprzyjemniły pobyt i wypoczynek.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza
Białochowo 91
86-318 Rogóźno
e-mail: bialochowo@poczta.onet.pl
Opiekun grupy:
Adam Socha 
Autorzy opisu:
wychowawca Adam Socha i wychowankowie grupy usamodzielnianej
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- Dyrektorowi Placówki Opiekuńczo-Wychowawczej w Białochowie mgr Pani Bogumile Przybielskiej za udostępnienie materiałów informacyjnych na temat historii parku i pałacu, zdjęć archiwalnych, dokumentacji związanej z rewaloryzacją parku
- mieszkance Białochowa pani Jadwidze Karola za udzielenie wywiadu

Ładowanie danych ...