Cieszków jest wsią i siedzibą gminy położnej na granicy województw dolnośląskiego i wielkopolskiego, na północ od Milicza. Park przypałacowy należy do Gminy Cieszków, jego powierzchnia wynosi 4,67 ha, w tym wody: 0,60 ha. Jest to park postromantyczny założony na terenie dawnego ogrodu ozdobnego, warzywnego i sadu, powstał pod koniec XVII w. Park wymieniono w “Wykazie obiektów w wojewódzkiej ewidencji zabytków Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu” (z dn.04.04.2007) w pkt. 6 – herbaciarnia, oficyna pałacowa, park przypałacowy, brama parkowa, most na fosie I (wjazdowy), most na fosie II (ogrodowy), pawilon parkowy.

Historia

Osada rozwinęła się przy kasztelu należącym w 1280 r. do książąt głogowskich. Wzmianka o Cieszkowie z 1328 r. mówi, że był to gród należący do biskupa wrocławskiego. Osadę nabył w 1361 r. książę oleśnicki Konrad I, ta dynastia władała Cieszkowem do roku 1500. Wówczas to gród zakupił Wilhelm Mosce, marszałek księstwa oleśnickiego. Jego zasługą było podniesienie Cieszkowa do rangi miasta. Później cieszkowskie dobra przeszły w ręce Maltzanów. Ostatni z rodu Maltzanów zmarł w 1691 r. Wdowa po nim, Renata Beata (z domu von Nowak) wyszła wkrótce za szlachcica Ernesta von Geist und Hagen. To prawdopodobnie on zbudował (w miejscu zrujnowanego zamku) barokowy pałac datowany na 1695 rok. Budowla na planie prostokąta, była murowana, trzykondygnacyjna, nakryta dachem mansardowym, o skromnym pilastrowym podziale elewacji. W budynku znajdowała się sala teatralna, z której wchodziło się do oranżerii. Wśród właścicieli pałacu znalazła się księżna Katarzyna Sapieha, która gościła w pałacu króla Prus – Fryderyka II. To ona ufundowała w 1753 r. kościół (dawniej zwany Kościołem Katarzyny, dziś p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny), który do dziś stanowi ozdobę Cieszkowa. Budowla przypomina wyglądem bazylikę św. Piotra w Rzymie. Związana z tym anegdota mówi, że księżna pielgrzymowała do Rzymu i podczas papieskiej audiencji miała dostać rozgrzeszenie (rozwiodła się i poślubiła ukochanego pokojowca Jana Żywnego) pod warunkiem wybudowania kościoła podobnego do rzymskiej bazyliki. Sapieżyna zmarła w 1779 r. i kazała się pochować w krypcie ufundowanej przez siebie świątyni. Jej zwłoki uległy mumifikacji i zachowały do dziś.
4 października 1826 r. ogromny pożar spustoszył Cieszków. Z katastrofy ocalał tylko pałac, kościół Katarzyny i kilka domostw. Ówczesny właściciel miasteczka baron von Teichman odbudował świątynię protestancką na swój koszt, a jego żona założyła fundację na rzecz ubogich pogorzelców. Odkąd baronostwo Teichmanowie zamieszkali w pałacu, w komnatach zaczęła ukazywać się zjawa w sukni zwana “Białą Damą”. Wieczorami snuła się po salach i korytarzach, by zniknąć niepostrzeżenie w okolicach stawu. Służba szeptała, że duch księżnej Sapieżyny szuka swoich skarbów, ukrytych przed pruskim żołdactwem. W 1841 r. Cieszków stracił prawa miejskie.
W 1910 r. pałac nabyli hrabiowie von Pueckler. Poddali wnętrza i elewacje pałacu gruntownej renowacji. W wydanym w 1937 r. spisie nieruchomości ziemskich Śląska zanotowano, że majątek należący do hr. Friedricha Wilhelma Puecklera liczył 2 432 ha powierzchni, w tym 20 ha pół uprawnych, 195 ha łąk, 25 ha lasów a park pałacowy i ogród liczyły 8 ha.
W 1945 r. pałac spalili Rosjanie. Do dziś zachowały się: fosa z mostami, ślady umocnień ziemnych, resztki pałacowego parku, zarys stawu, pawilon ogrodowy w formie portyku i budynek przypałacowy.
W budynku przypałacowym (kordegarda z 1822 r.) po zakończeniu II wojny św. znajdowały się kolejno: siedziba agronoma i weterynarii, siedziba lokalnego komitetu PZPR, Gminny Zespół Administracyjny Szkół, biblioteka publiczna, klasy szkoły podstawowej. Obecnie obiekt należy do właściciela prywatnego i jest w trakcie remontu.
Nie należy wykluczać możliwości, iż początkami swymi ogród sięgał czasów, gdy istniał tu renesansowy dwór. Świadczyć o tym może m. in.
- usytuowanie ogrodu względem rezydencji; z boku pałacu, bez kompozycyjnego z nim powiązania,
- ogród urządzony na planie zbliżonym do kwadratu, typowy dla rozwiązań renesansu,
- tradycyjny podział przestrzeni ogrodowej na kwatery ujęte w strzyżone żywopłoty,
- renesansowy trójpodział na część ozdobną, gospodarczą i sad.
W połowie XVIII wieku ogród składał się z czterech kwater ujętych w żywopłoty dwie wschodnie kwatery pełniły funkcję użytkową (ogród warzywny), dwie pozostałe służyły dworskiej rekreacji, o czym świadczy ich ozdobny charakter, południowo wschodnia kwatera zaakcentowana była po środku rzeźbą lub fontanną usytuowaną w miejscu przecięcia dróg o układzie krzyżowo-przekątniowym, na terenie północno-wschodniej kwatery ustawione były w kubełkach drzewa cytrusowe, świadczące o istnieniu oranżerii.
W latach 20-tych XIX wieku dokonano istotnych przekształceń ogrodu w park romantyczny
- powstały dwa ozdobne stawy o nieregularnej linii brzegowej,
- stawy usytuowano na dwóch przeciwległych krańcach założenia, połączono je szerokim rowem wodnym,
- wschodni staw otrzymał okrągłą wyspę, którą tworzył wysoki wzgórek, obsadzony lipami,
- pomiędzy stawami ukształtowana została wydłużona polana, druga (mniejsza) powstała po zachodniej stronie pałacu,
- drzewa sadzono pojedynczo lub w niewielkich grupach,
- park obiegała z trzech stron wijąca się promenada, która łączyła się z dwiema drogami przecinającymi założenie z południa na północ poprzez mostki przerzucone nad rowem łączącym oba stawy.
Zaniedbany i zniszczony po 1945 roku park został uporządkowany w 2003 roku. Odtworzono zbiorniki wodne, odchwaszczono i założono trawniki, przeprowadzono niezbędne zabiegi na drzewach, dokonano nowych nasadzeń, poprowadzono ścieżki spacerowe, zamontowano oświetlenie, wykonano nowe mostki i bezpieczny plac zabaw dla dzieci.
W 2005 r. w pobliżu drugiego stawu ustawiono obelisk upamiętniający byłych mieszkańców ziemi cieszkowskiej. Na obelisku umieszczono napis “Pamięci naszych zmarłych. Ziomkostwo Milicko-Cieszkowskie. Anno 2005”.

Przyroda

Roślinność parku charakteryzuje się zmiennością powodowaną zróżnicowanymi warunkami uwilgotnienia i mozaiką siedlisk. Na wywyższeniach występują gleby bielicowe lekkie i średnie, w pobliżu cieków wodnych czarne ziemie i gleby murszowe. Podstawowy skład gatunkowy tworzą drzewa liściaste: grab pospolity, jesion wyniosły, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, klon polny w zmieszaniu jednostkowym i drobnokępowym, zwarcie luźne i przerywane. Za najstarsze uznać należy dęby oraz platany klonolistne, których wiek szacuje się na ponad 160 lat.
Za okazy pomnikowe uznano egzemplarze następujących gatunków: platan klonolistny, dąb szypułkowy, wiąz szypułkowy, buk pospolity odm. czerwonolistna.
W parku występuje odnowienie naturalne: olszy, graba, wiązu, brzozy i sztucznie wprowadzone: jarząb szwedzki, jesion, jodła. Ubogą warstwę krzewów tworzy występujący kępowo bez czarny. Pokrywa gleby na polanach parkowych przybrała formę zadarnień trawiastych.
Wykaz gatunków drzew występujących na terenie parku:
- klon polny
- klon pospolity
- klon jawor
- klon srebrzysty
- kasztanowiec biały
- olsza czarna
- brzoza brodawkowata
- grab pospolity
- buk zwyczajny
- jesion wyniosły
- platan klonolistny
- topola biała
- dąb szypułkowy
- dąb czerwony
- grochodrzew
- wierzba biała
- lipa drobnolistna
- wiąz szypułkowy
- kasztanowiec czerwony.

Ścieżka

1. Główna alejka, pomiędzy grupą platanów a wyspą, wejście do parku od strony ul. Grunwaldzkiej. Znajduje się tu tablica informacyjna – dawne ryciny i fotografie przedstawiające pałac a także portret Sapieżyny.
2. Przy czterech platanach o obwodach pni od 330-370 cm, wysokości ok. 26 m i rozpiętości korony 25 m. Wiek tych drzew można szacunkowo określić na ok. 160- 170 lat. Zaliczono je do okazów pomnikowych.
3. Na wyspie. Staw to ulubione miejsce żerowania i wypoczynku dla kaczki krzyżówki. Od maja do lipca w stawie głośno koncertują żaby. Na podstawie występowania w wodzie tzw. gatunków wskaźnikowych, czyli określonych zespołów roślinnych i zwierzęcych można określić jej stopień czystości.
4. Za drewnianym mostkiem, pomiędzy mostkiem nad fosą a portykiem. Znajduje się tu tablica informacyjna z dawnymi rycinami przedstawiającymi ogród i późniejszy park.

Bibliografia

Domański J. Dolina Baryczy. Warszawa 1963
Scenographia Urbium Silesiac 1752
Szlachetka Robert: Ewidencja założeń parkowych. Cieszków. Milicz 2004
Środowisko przyrodnicze województwa wrocławskiego. Informator 92

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa im J. Kusocińskiego
ul. Grunwaldzka 3
56-330 Cieszków
e-mail: spkusy@interia.pl
Opiekun grupy:
dyr. Agata Bełza Małgorzata Wrona
Autorzy opisu:
Nauczyciele SP w Cieszkowie biorący udział w projekcie oraz uczniowie SP w Cieszkowie należący do Koła miłośników regionu oraz koła Ligi Ochrony Przyrody
Współpracujacy nauczyciele:
Lidia Ziajka – nauczyciel historii
Leokadia Kosińska – nauczyciel przyrody
Podziękowania:
Autorzy opisu serdecznie dziękują panu wójtowi Gminy Cieszków
Ignacemu Miecznikowskiemu, leśniczemu panu Jarosławowi Bełzie oraz panu
Zdzisławowi Musiałowi za udostępnione materiały informacyjne oraz mapkę parku
i zaangażowanie w realizację projektu.

Ładowanie danych ...