Niedźwiedź to wieś położona w południowej części gminy Słomniki, w odległości dwudziestu ośmiu kilometrów od Krakowa. Pod względem geograficznym należy do Wyżyny Miechowskiej. Niedźwiedź, podobnie jak wiele miejscowości gminy, leży w środkowym odcinku rzeki Szreniawy, gdzie w odległości zaledwie kilkuset metrów od siebie znajdują się dwa stare młyny wodne. Jeden z 1904 roku, nadal czynny, poruszany jest siłą wody, a przy niskich stanach – prądem elektrycznym. W centrum wsi usytuowany jest okazały, piętrowy, klasycystyczny pałac z przełomu XVIII/XIX wieku z czterokolumnowym portykiem od frontu. W otoczeniu pałacu znajduje się park typu krajobrazowego z 1808 roku o powierzchni 3,5 ha, który założył ostatni z właścicieli – Stanisław Wodzicki. Obecnie pałacem oraz parkiem administruje Dyrektor Zespołu Szkół w Niedźwiedziu. Poza terenem parku występują tzw. czworaki i budynki dawnych zarządców. Od strony północnej znajduje się brama wjazdowa na teren parku, natomiast w części południowej – plac zabaw dla dzieci oraz boisko sportowe. Zarząd nad parkiem oraz pałacem sprawuje Urząd Miasta i Gminy w Słomnikach.

Historia

Niedźwiedź to wieś oddalona od Słomnik ok. dwóch kilometrów w kierunku południowo-wschodnim. Należy do rzędu przedhistorycznych osad ludzkich. W latach 1965-1973 przeprowadzono na pobliskich polach badania archeologiczne. Podczas wykopalisk natrafiono na rozległą budowlę trapezową z wczesnego neolitu oraz na dwa groby. Jeden stanowił oryginalny pochówek zwierzęcy, drugi szczątki ludzkie oraz liczną ceramikę (ok. 570 fragmentów).
Najstarsze wzmianki o Niedźwiedziu pochodzą z zapisów w aktach Katedry na Wawelu już za panowania Kazimierza II Sprawiedliwego. Świadczy o tym wzmianka, iż wieś Szczepanowice, będąca częścią składową dóbr królewskich należała do parafii Niedźwiedź. W okresie średniowiecza przez Niedźwiedź przebiegał szlak solny z Wieliczki na północ Polski. W XV wieku Niedźwiedź był własnością rodu Stadnickich, herbu Szreniawa. Na przełomie XVII/XVIII wieku właścicielami dóbr byli Małachowscy herbu Nałęcz. Około 1800 roku posiadłość wraz z istniejącym już pałacem nabył Stanisław Wodzicki (1746-1843) herbu Leliwa. Pałac został gruntownie przebudowany w stylu klasycystycznym, z typowym polskim dachem krytym gontem. W niektórych salach obecnie znajdują się dekoracje stiukowe w formie medalionów lub rozet. W jednym z pomieszczeń pałacowych zachował się klasycystyczny kominek z dekoracją roślinno-geometryczną.
Po upadku Rzeczypospolitej Niedźwiedź stał się letnią rezydencją rodziny Wodzickich. Ostatni właściciel – Stanisław często gościł tu wraz z żoną, przyczyniając się do rozbudowy pałacu oraz ogrodu słynącego z niezwykle liczebnej i bogatej roślinności. Zatrudniony był tu na stałe ogrodnik oraz miejscowe kobiety do prac zarówno w ogrodzie, jak i w gospodarstwie. Od strony północno- wschodniej znajdował się wiszący mostek służący jako promenada. Ozdobą przypałacowego ogrodu były liczne odmiany róż. Z pałacu do miejscowego kościoła prowadziła lipowa aleja, której resztki ocalały do dziś. Wśród drzew parkowych od strony południowej znajdowała się głęboka piwnica w kształcie lochu. Pełniła ona funkcje “lodówki”. Zimą chłopi przywozili lodowe kry z pobliskiej rzeki Szreniawy, umieszczając je na dnie piwnicy, do której prowadziły strome schody oraz podwójne drzwi, zabezpieczające przed wymianą ciepła podczas lata. Od południowej strony posiadłości rozciągały się szklarnie, które dostarczały już od wczesnej wiosny różnorodnych ciepłolubnych warzyw i odmian kwiatów.
W czasie II wojny światowej w pałacu przebywali Niemcy, urządzając warsztaty naprawcze, których działalność spowodowała liczne dewastacje. Po wojnie w budynku mieściła się szkoła podstawowa, Gromadzka Rada Narodowa, kino, posterunek MO oraz Stacja Oceny Nasion.
Obecnie w pałacu mieści się przedszkole, szkoła podstawowa oraz gimnazjum, a do roku 2006 była tu Biblioteka Publiczna. Na terenie parku organizowane są od lat festyny, z których dochód przeznaczany jest na potrzeby szkoły. Zarówno pałac, jak i otaczający go park figuruje w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie.

Przyroda

Obecnie na terenie przypałacowego parku zachowały się nieliczne okazy drzew – pomników przyrody. Najcenniejszym jest platan klonolistny (Platanus x acerifolia), znajdujący się w centralnej części ogrodu od strony południowo-wschodniej z charakterystyczną, łuszczącą się korą oraz kulistymi kwiatostanami, zwisającymi na długich ogonkach. Jego obwód wynosi 390 cm. Pomnikiem przyrody jest również jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), który znajduje się w pobliżu pałacu od strony zachodniej, na wprost bramy wjazdowej (obwód 370 cm). W zadrzewieniu parkowym od strony południowej rośnie lipa drobnolistna (Tilia cordata) o obwodzie 310 cm. W głębi parku, również od strony południowej, występuje skupisko czterech topoli szarych (Populus canescens). Najbardziej okazała z nich ma w obwodzie 400 cm. W zadrzewieniu parkowym od strony wschodniej można dostrzec również wspaniały klon jawor (Acer pseudoplatanus) o obwodzie 330 cm i wysokości 28 m. W parku znajdują się również pomnikowe klony zwyczajne (Acer platanoides), kasztanowce (Aesculus hippocastanum), wiązy górskie (Ulmus glabra), a przed frontonem pałacu rośnie stosunkowo młody dąb szypułkowy (Quercus robur). Wczesną wiosną można spotkać stanowiska zawilców gajowych (Anemone nemorosa), fiołków (Viola sp.), złoć żółtą (Gagea lutea) oraz ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna). W pobliżu pałacu, koło młyna rośnie dąb piramidalny, który również jest pomnikiem przyrody. W parku przy odrobinie szczęścia możemy zobaczyć: wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris), zające szaraki (Lepus europaeus), jeże (Erinaceus), nietoperze (Chiroptera sp.), dzięcioły (Picidae sp.), sikorki (Parus sp.) oraz puszczyki (Strix aluco).

Ścieżka

Projektując ścieżkę uwzględnione zostały najcenniejsze obiekty przyrodnicze i historyczne, występujące na terenie parku.
1. Pierwszym obiektem od strony północnej jest brama wjazdowa, obok której, po prawej stronie, rosną dwa stare wiązy górskie, pamiętające czasy świetności pałacu. Trzeci, pomimo kilku zabiegów konserwatorskich, został ścięty. Idąc prosto, kilkanaście kroków dalej widzimy okazałego, rozłożystego, o wysmukłym pniu jesiona wyniosłego (o obwodzie 370 cm), na którym widnieje tabliczka informująca, że jest pomnikiem przyrody.
2. Stojąc przy jesionie widzimy w całej okazałości fronton pałacu z klasycystycznym czterokolumnowym portykiem. Kapitele kolumn są bogato zdobione motywami roślinnymi. Możemy tu dostrzec np. kwiaty lotosu. W portyku nad kolumnami znajduje się trójkątny front z herbem Leliwa Wodzickiego, który okala rozalit ogrodowy. Początkowo dach pokryty był gontem, który później, ok. XX wieku został zamieniony na czerwoną dachówkę.
3. Następnie idziemy asfaltową drogą wokół klombu w kierunku południowym, mijając po drodze kolejnego wiązu, który rośnie tuż przy samym pałacu. Przechodzimy obok bocznych, wejściowych drzwi do pałacu i dochodzimy do kolejnego pomnika przyrody, którym jest bardzo stara lipa drobnolistna o obwodzie ok. 300 cm z charakterystycznymi naroślami w kształcie głowy ludzkiej. Według opowiadań najstarszych mieszkańców, kwiaty lipy były zbierane, następnie suszone i przechowywane w pałacowej kuchni do parzenia herbaty podczas zimowych mroźnych dni.
4. Idąc w kierunku południowo-wschodnim dostrzegamy wśród drzew smukłą, gotycką wieżyczkę kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Wojciecha z XV wieku, dochodzimy do skupiska trzech okazałych topoli, a kilka kroków dalej widzimy czwartą, najwspanialszą, o obwodzie ponad 400 cm. Są one również pomnikami przyrody.
5. Kolejnym punktem będzie najcenniejsze drzewo naszego parku – platan klonolistny. Jest również pomnikiem przyrody. Trudno go nie zauważyć, ponieważ stoi samotny w centrum dawnego pałacowego ogrodu. Kiedyś wokół niego znajdował się wspaniały klomb, na którym rosły dziesiątki odmian róż, kwiatów, które najbardziej lubiła przyjeżdżająca tu w okresie lata pani hrabina Wodzicka. Platan został przywieziony do parku z regionu śródziemnomorskiego. Jego cechą charakterystyczną jest łuszcząca się kora. Liście ma podobne do klonu, kwiatostany zwisają na długich ogonkach, a jego obwód wynosi 390 cm.
6. Na wprost platana w kierunku wschodnim widzimy okazały klon jawor o obwodzie 330 cm i wysokości 28 m. Jawor jest gatunkiem klonu o dłoniastych pięcioklapowych liściach. Idąc w kierunku północnym wzdłuż ogrodzenia dochodzimy do bramy głównej.
7. Wychodząc przez bramę główną schodzimy drogą asfaltową w dół do skrzyżowania, na którym skręcamy w lewo koło tzw. czworaków, a następnie idziemy w kierunku zabytkowego młyna, leżącego nad Szreniawą. Jest on własnością prywatną. Za domem pana młynarza, w ogrodzie rośnie wspaniały dąb piramidalny, będący pomnikiem przyrody. Idąc dalej polną drogą przez łąki, dochodzimy do brzegu zwanego “kwietnicą”, gdzie wczesną wiosną rozkwita miłek wiosenny.

Bibliografia

Bibliografia
Lisowski Robert (red), Ziemia Podkrakowska – moja mała ojczyzna, Kraków 2006
Pankowicz Andrzej, Słomniki – portret miasta w okresie staropolskim, Kraków 1994
Burchard B. Wyniki badań wykopaliskowych na osadzie kultury pucharów lejkowatych, na stan. 1 w Niedźwiedziu, gm. Słomniki, woj. krakowskie w latach 1965-1973, [w:] Sprawozdania Archeologiczne, t. XXIX,1977
Zinkow Julian, Wycieczki koleją w okolice Krakowa, Warszawa – Kraków 1982
Słownik geograficzno – krajobrazowy Polski, Warszawa 1994
Korkosz Eugeniusz, Z dziejów Słomnik [w:] “Głos Słomnik”, nr 33

Uwagi

Informacje dodatkowe
Infrastruktura: w parku znajduje się boisko szkolne oraz plac zabaw dla dzieci. Jest również wydzielony parking dla samochodów, a dla spacerujących ustawione są ławeczki.
Mocne strony parku: położenie wokół pięknego i okazałego pałacu, który jest największą atrakcją turystyczną naszej miejscowości. Jest to również jedyne miejsce spacerów i odpoczynku i okolicznych mieszkańców. Chętnie przychodzą tu dzieci, korzystając z placu zabaw.
Słabe strony: znaczna część parkowego drzewostanu jest bardzo stara i często podczas silnych wiatrów systematycznie niszczona, a środki finansowe na ten cel oraz konserwacje są bardzo skromne.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkół im. Tadeusza Kociuszki w Niedźwiedziu
Niedźwiedź 21
32-090  Słomniki
e-mail: spniedzwiedz@wp.pl
Opiekun grupy:
Zofia Węgrzyniak 
Autorzy opisu:
członkowie koła przyrodniczego
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Podziękowania
Gorąco dziękujemy:
- Panu dr inż. Z. Kołodziejowi, pracownikowi Akademii Rolniczej Wydziału Leśnego w Krakowie za korektę i doradztwo merytoryczne.
- Pani mgr G. Gajoch, dyr. Zespołu Szkół w Niedźwiedziu za pomoc w realizacji projektu.
- Panu T. Gąciarzowi, inspektorowi do spraw ochrony środowiska, pracownikowi Urzędu Gminy w Słomnikach.
- Pani Z.Pierzchale, mieszkance wsi Niedźwiedź za podzielenie się osobistymi wspomnieniami związanymi z czasami hrabiego Wodzickiego.

Ładowanie danych ...