Świątniki to wieś położona w Dolinie Sulistrowickiego Potoku, na północnych stokach Gozdnika, na wysokości 163-180 m n.p.m., 5 km w kierunku południowo-wschodnim od Sobótki, w województwie dolnośląskim. Miasto i Gmina Sobótka, usytuowane 30 km na południowy-zachód od Wrocławia, u podnóża tajemniczej Góry Ślęży – stanowią naturalne zaplecze turystyczne dla aglomeracji Wrocławskiej.
Do Świątnik można dojechać od strony Sobótki lub Jordanowa Śląskiego, przez który przebiega droga krajowa nr 8, prowadząca z Wrocławia do Kudowy. Zespół dworsko-parkowy znajduje się w północnej części wsi. Pałac stanowiący centrum założenia, poprzedza od południa trapezowy dziedziniec gospodarczy, otoczony zabudowaniami folwarcznymi, od północy i wschodu tereny użytkowe, częściowo o parkowym charakterze. Przepływający za pałacem Potok Sulistrowicki i rów melioracyjny z groblą ziemną, wyznaczają teren ciągu spacerowo-widokowego, stanowiącego przedłużenie głównej osi kompozycyjnej założenia. Grobla ziemna nad rowem melioracyjnym obsadzona jest aleją lipową, której kontynuacją jest pas zadrzewień nad potokiem łączącym Świątniki z Nasławicami. Przy lipowej alei widoczne ślady ruin budowli ogrodowej. Przy drodze prowadzącej do bram obiektu znajduje się świątynia katolicka. Teren cmentarza przykościelnego z kościołem od strony drogi i na granicy północnej otoczony jest murem, jego wschodnią granicę stanowi potok. Na terenie cmentarza zachowany jest tylko jeden stary pomnik – kamienny krzyż posadowiony na cokole w formie leżących lwów. Wzdłuż położonego przy drodze muru, zachował się fragment szpaleru lipowego. Pięknym pałacem wraz parkiem opiekuje się obecnie dyrektor Szkoły Podstawowej w Świątnikach, a rola parku związana jest z działalnością szkoły. Na polanie przed parkiem urządzono boisko szkolne, skocznię oraz niewielki plac zabaw. Corocznie odbywają się tam organizowane przez szkołę festyny rodzinne i imprezy plenerowe. Latem, mieszkańcy wsi organizują tam zabawy taneczne. To również ulubione miejsce popołudniowych lub weekendowych spotkań rekreacyjnych uczniów szkoły i ich rodziców.

Historia

Świątniki to jedna z wielu osad o tej nazwie, występująca w powiecie wrocławskim. Jej etymologia związana jest z posługami mieszkańców na rzecz najbliższej świątyni, polegającymi na pilnowaniu, sprzątaniu, obsłudze dzwonu, grzebaniu zmarłych, zapalaniu świec, przygotowywaniu ksiąg liturgicznych do nabożeństw itp. Łacińska nazwa wsi: “Suecina”, znalazła się po raz pierwszy w dokumencie z 1148 r., gdzie wymieniona została jako własność kościoła Najświętszej Marii Panny i św. Wincentego we Wrocławiu. Jak wskazują liczne odkrycia archeologiczne niemieckich i polskich badaczy, osadnictwo na tym obszarze było jednak o wiele starsze. Następne liczne wzmianki w źródłach wskazywały na ciągłość istnienia wsi w tym miejscu. W wieku XV Świątniki prawdopodobnie zostały doszczętnie zniszczone w okresie wojen husyckich. Później odbudowano je w czasie następnej fazy osadnictwa.
Kolejne informacje źródłowe pochodzą dopiero z początku XVII w. Od 1600 r. właścicielem majątku był Leonhard von Gellhorn. Jego wkładem w dzieje Świątnik było ufundowanie kościoła wzniesionego w 1624 r. (dzisiejszy kościół p.w. Matki Bożej Bolesnej). Następnym właścicielem wsi został czeski szlachcic, Zdenko (Cinko) Hovora z rodu von Leippe, który uciekł z Czech na Śląsk w obawie przed szykanami ze strony katolików. Trafił na dwór księcia brzeskiego Johanna Christiana i zakochał się w jego córce, Elisabeth. Uczucie zaowocowało ślubem i wniesieniem przez młodą małżonkę wiana w postaci m.in. dóbr w Świątnikach. Następne lata to liczne zmiany właścicieli pałacu oraz samej wsi. Ciekawostką wartą przybliżenia był fakt, że o jej losach w czerwcu 1757 r. rozstrzygnęło.... losowanie pomiędzy Georgiem Ferdinandem i Carlem Aleksandrem von Zedlitz. Wygrał je Carl Aleksander, który od tego momentu, wraz z żoną Johanną Caroliną Ulrike von Posadowsky, został panem Świątnik.
W 1813 r. podczas wojny prusko-napoleońskiej w świątnickim pałacu kwaterował szef sztabu Armii Śląskiej feldmarszałek August Neidhardt von Gneisenau. Do dziś zachowały się listy sygnowane przez tego słynnego żołnierza, które wysyłał stąd do swoich licznych przyjaciół. W samej wsi przebywał także zapewne król pruski Fryderyk Wilhelm III i car rosyjski Aleksander I, którzy 11 sierpnia 1813 r. wzięli udział w przeglądzie wojska oraz inni wysokiej rangi dowódcy koalicji antynapoleońskiej.
Administracyjnie wieś do 1932 r. należała do powiatu niemczańskiego, a po reformie w państwie niemieckim – do powiatu wrocławskiego. Po koniec II wojny światowej pałac należał do rodu Zedlitz und Trutzschler von Falkenstein.
Dzieje szkolnictwa w Świątnikach zaczynają się w 1729 r., w momencie powstania tu pierwszej szkoły. Była to placówka ewangelicka, gdyż większość mieszkańców wsi była tego wyznania. Lekcje najczęściej odbywały się w tym czasie jesienią i zimą. W innych porach roku uczniowie brali udział w pracach polowych. W pierwszej klasie uczono głównie czytania, w tym abecadła i sylabizowania a w następnych latach, pisania i rachowania.
Przedwojenny budynek szkolny w Świątnikach wzniesiono w 1826 r. Szkoła mieściła się w dzisiejszym domu przy ul. Parkowej 3. W 1911 r. do szkoły uczęszczało 84 uczniów. Była ona jednoklasowa, a nauczycielem był Wilhelm Kurz. W 1930 r. w szkole uczyło się 41 uczniów, których nauczał miejscowy nauczyciel i organista Fritz Scheibig. Pracował on za wynagrodzenie w wysokości 220 niemieckich marek. Do czasu zakończenia drugiej wojny światowej we wsi znajdowała się jedna placówka oświatowa.
W czasie II wojny światowej w majątku i u okolicznych gospodarzy pracowali jeńcy wojenni z oddziału roboczego jeńców wojennych nr 841 Stalagu VIII A w Zgorzelcu. We wsi nie było zniszczonych gospodarstw czy budynków, równie dobrze prezentował się pałac. II wojna światowa nie pozostawiła śladów swych okropieństw. Po jej zakończeniu, we wsi czasowo przebywali żołnierze sowieccy. Wtedy też pałac doznał pierwszych, widocznych śladów uszkodzeń. W Świątnikach pozostali niemieccy mieszkańcy, którzy oczekiwali na decyzję zwycięskich mocarstw. Ich los miał się rozstrzygnąć latem 1945 r. Wtedy zapadła decyzja o przejęciu przez Polaków terenów na wschód od Nysy Łużyckiej. Majątek należący do Niemców przejął skarb państwa (dokładnie Tymczasowy Zarząd Państwowy). W październiku 1948 r. 50 uczniów rozpoczęło naukę w swojej nowej szkole. Pałac wymagał tylko niewielkiego przystosowania do celów dydaktycznych.
W II połowie lat pięćdziesiątych wzrastająca liczba dzieci (sięgająca 144 uczniów!) powodowała, że pogarszały się warunki lokalowe szkoły. Niegdyś piękny pałac, który w latach świetności gościł wybitnych mężów stanu, popadał w totalną ruinę. Długo oczekiwany (od 1953 r.!) remont kapitalny rozpoczął się 7 sierpnia 1968 r. Dopiero 21 listopada 1981 r., po 12 latach remontu, pałac został oddany do dyspozycji uczniów.
Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przyszłość zabytku była zagrożona, wobec zakusów na niego Socjalistycznego Związku Studentów Polskich.
W I połowie lat dziewięćdziesiątych w placówce dokonano kilku prac remontowych, m. in. wymiany stropów, zbudowania nowych ciągów komunikacyjnych. Większość pieniędzy pozyskano z Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej. Niekończący się cykl remontów pałacu zakończony został w 2001 r. odnowieniem elewacji, co spowodowało, że barokowy budynek odzyskał część blasku. Niestety nie udało się przywrócić funkcji użytkowych w części północnej pałacu.

Przyroda

Pierwsze wzmianki o ogrodzie (tzw. Lustgarten) w Świątnikach, umiejscowionym w okolicach dzisiejszego pałacu, pochodzą z 1689 r. Prawdopodobnie powstał on przy znajdującym się w tym miejscu renesansowym dworze. Obecnie 2-hektarowy obszar parku i całej posiadłości szkoły leży w granicach Ślężańskiego Parku Krajobrazowego utworzonego 8 czerwca 1988 roku i figuruje w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zlokalizowany jest w północno-wschodniej części założenia po obu stronach Sulistrowickiego Potoku przepływającego z południa na północ. Wąski pas starodrzewia porasta brzegi rowu i jednocześnie wysokiej grobli, oddzielającej koryto rzeki od sąsiednich łąk (pierwotnie dużego stawu). Dominują tutaj kasztanowce, dęby i robinie akacjowe. Część zasadnicza parku, dostępna po przejściu przez mostek, posiada polanę wykorzystywaną jako boisko szkolne i plac zabaw. Park przecina alejka, prosta droga spacerowa, kończąca się bramą północną (pozostały tylko jej filary).
Szata roślinna parku charakteryzuje się rzędowymi pojedynczymi nasadzeniami drzew liściastych i nielicznych iglastych. Dominujące gatunki to: lipy drobnolistne, dęby szypułkowe, kasztanowce zwyczajne, robinie akacjowe i klony pospolite. W mniejszej ilości występują buki zwyczajne, jesiony wyniosłe i lipy szerokolistne. Rosną także pojedyncze okazy skrzydłorzecha kaukaskiego, orzecha włoskiego, dębu błotnego, grabu pospolitego, wierzby białej i topoli czarnej. Z drzew iglastych występuje kilka sztuk świerka pospolitego, świerka kłującego srebrnegooraz sosny wejmutki. Wyróżniające się pod względem wielkości są dwa stare buki o średnicach pni ok. 140 cm, będące pomnikami przyrody. Niedaleko starych buków występuje storczyk – gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis). Roślina żółtobrunatna, bez zielonych liści o prostej łodydze pokrytej pochwiastymi łuskami. Storczyk ten żyje w symbiozie z grzybami, dzięki czemu wykorzystuje związki organiczne z próchnicy. Przy północnej granicy parku rośnie lipa drobnolistna o średnicy pnia ponad 1 m. Równie okazałe są dęby i lipy rosnące na polanie. Wzdłuż wschodniego brzegu potoku oraz wzdłuż alejki parkowej, nasadzono rząd młodych topoli, które zatarły unikatową kompozycję parku. W partiach zadrzewionych wschodniej części parku licznie występuje samosiew, złożony z klonów, grabów, dębów, jesionów i topoli.
Warstwa krzewiasta jest uboga. Dominuje w niej bez czarny, jeżyny, dzika róża, jaśminowiec wonny, czeremcha zwyczajna, głóg jednoszyjkowy. Wiosną, w zadarnionej pokrywie parku spotkamy liczne gatunki rodzime - zawilca gajowego, ziarnopłon wiosenny, szczawik zajęczy, jasnotę plamistą, tasznik pospolity, gwiazdnicę wielkokwiatową, tobołki polne, różne gatunki jaskrów i przytulii, pokrzywę zwyczajną, gajowca żółtego, kuklika pospolitego, a także uprawiane jako roślina ozdobna pięciornika krzewiastego. Rozbrzmiewa on wówczas ptasim śpiewem, przerywanym odgłosami pracy dzięciołów. Ptaki chętnie zakładają swoje gniazda oraz zamieszkują zawieszone przez członków SK LOP budki lęgowe, z dala od zgiełku codziennego życia.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została zaprojektowana w oparciu o walory historyczne i przyrodnicze zespołu pałacowo-parkowego w Świątnikach. Wyznaczono poszczególne jej etapy, wykorzystując istniejące ciągi komunikacyjne. Początkiem ścieżki jest wjazd do Szkoły Podstawowej w Świątnikach od strony drogi prowadzącej z Sobótki do Jordanowa.
1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od bramy głównej, prowadzącej na teren zajmowany przez SP w Świątnikach. Po drodze podziwiamy mały kościół otoczony starym murem kamiennym oraz budynki folwarczne, pochodzące z II połowy XIX wieku. Przed nami posadzone prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku, po obu stronach czynnej jeszcze w okresie II wojny światowej fontanny frontowej – miododajne lipy, w okresie kwitnienia masowo odwiedzane przez pszczoły. W dawnych czasach ich młode, wiosenne liście i pędy stanowiły dodatek pożywienia zwierząt i ludzi. W lecznictwie europejskim z lipą wiąże się długa tradycja, wynikająca przede wszystkim z jej działania uspokajającego, łagodzącego napięcie i napotnego. Dzielnie asystują im nieliczne robinie akacjowe, które rozpowszechniły się w Europie w końcu XIX wieku. Gatunek ten wyrąbywany, szybko się rozmnaża przez tworzenie odrostów korzeniowych. Dostarcza dobrego drewna opałowego i trwałego drewna budulcowego, w okresie kwitnienia zwraca na siebie uwagę pięknymi kwiatami i ich zapachem. Kierując się drogą dojazdową w stronę pałacu, mijamy nowe nasadzenia. A wśród nich: sosny, modrzewie, świerki i daglezje, które mogą posłużyć do nauki rozpoznawania drzew iglastych.
2. Mijając mały klomb porośnięty roślinami zielnymi, dochodzimy do pałacu. Inicjatorem jego budowy w latach 1740-1750 był właściciel wsi baron Friedrich von Zedlitz-Wilkau. Na pałac zaadaptowano szesnastowieczny dwór lub też wybudowano go od podstaw w stylu barokowym. Świadczy o tym mansardowy dach z lukarnami oraz typowy dla budowli tego czasu kamienny portal. Pałac założono na trzyskrzydłowym, rozczłonkowanym rzucie z dwoma kondygnacjami. Front budowli zwrócony jest na południe, zaś skrzydło ogrodowe na północ. Na osi znajduje się kamienny portal ujęty w skośnie ustawione kolumny, które podtrzymują łukowy balkon znajdujący się na pierwszym piętrze. Okna prostokątne, w opaskach, na parterze pod nadokiennikami. Najciekawsze są kamienne kartusze herbowe kolejnych właścicieli pałacu, z których najbardziej rozpoznawalnym jest herb rodu Zedlitz und Trützschler von Falkenstein, którzy byli właścicielami od roku 1757 do roku 1945. Znajdują się one na wysokości I piętra, na ścianie północnej pałacu.
3. Skręcamy na północny wschód, mijając wschodnie skrzydło pałacu dochodzimy do mostka, pozwalającego przedostać się na drugą stronę leniwie płynącego Sulistrowickiego Potoku. Mamy okazję obserwować rybki pływające w potoku, rośliny zielne porastające jego dno i brzegi, a świadczące o czystości wody. Nieopodal rosną potężne, stare dęby, rzucające cień na plac zabaw oraz boisko szkolne – miejsce spotkań najmłodszych mieszkańców Świątnik. W naszej strefie klimatycznej, ich twarde, wytrzymałe drewno, było zawsze wysoko cenione. Esencja dębu zwiększa energię życiową, kora dębu szypułkowego ma silne właściwości ściągające, wywar z żołędzi i kory jest wspaniałym antidotum na zatrucia. Patrząc w kierunku zachodnim, nasz wzrok przyciągają ruiny północnego skrzydła pałacu, gdzie w czasach jego świetności mieściły się pomieszczenia kuchenne. Ukojenie naszym oczom daje widok jednych z najstarszych na terenie założenia lip drobnokwiatowych, robinii akacjowych i kasztanowców zwyczajnych. Z tego miejsca mamy okazję obserwować prace sikor zjadających larwy szrotówka kasztanowcowiaczka. Nasiona kasztanowców, stanowiące dużą atrakcję dla dzieci, mając działanie ściągające i przeciwzapalne są stosowane do produkcji kosmetyków i lekarstw. W przeszłości wykorzystywano je do karmienia koni, produkcji mydła i kleju oraz jako substytut kawy. Dekoracyjne o małych wymaganiach glebowych kasztanowce spotyka się w parkach na całym świecie.
4. Opuszczamy mostek i kierujemy się w stronę głównej alei spacerowej, gdzie w czerwcu zapach kwitnących lip miesza się z zapachem bzu. Z tego miejsca rozpościera się widok na dwa buki będące pomnikami przyrody, nieopodal których odnajdujemy pozostałości obudowy małej sadzawki na planie koła. Pierwszy z pomników przyrody – to buk zwyczajny odm. czerwonolistnej (Fagus syvatica Atropurpurea). Wysokie na ok. 30 m drzewo o szerokiej kolumnie, intensywnie purpurowo-czerwonych liściach i orzeszkach, pierśnicy 420 cm, liczące ok. 170 lat. Jego rówieśnik – drugi pomnik przyrody, to buk zwyczajny (Fagus sylvatica). Równie okazały, o fantazyjnych konarach zachwyca swoim wyglądem i rozmiarami – pierśnica 430 cm, szacunkowa wysokość to 28 m. Przed epoką żelaza buk był jednym z podstawowych źródeł pożywienia człowieka. Pączki liściowe i młode liście buka są zdrowym dodatkiem do sałatek i zup. Orzeszki bukowe, nazywane bukwią, można po uprażeniu dodawać do pieczywa i ciast oraz sporządzać z nich napój. Obfitujące w substancje mineralne, skrobię i białka, buki, traktowano jako źródło paszy dla zwierząt hodowlanych. Antyseptyczne i dezynfekcyjne właściwości buka wykorzystywano w celach leczniczych. W epoce żelaza plemiona germańskie wróżyły ze znaków runicznych wypisywanych na drewnianych prętach lub tabliczkach wykonanych m.in. z drzewa bukowego. Cienkie tabliczki bukowe łączono w wiązki, pełniące podobne funkcje jak zwoje papirusu. Dlatego właśnie wiele wyrazów oznaczających “książkę” pochodzi od nazwy buka. Buk jako Drzewo Życia i Drzewo Wiedzy był od dawna dla mieszkańców Europy nie tylko źródłem strawy fizycznej, lecz także intelektualnej. A nasze pomniki przyrody – dwa dorodne buki – dostarczają nam cienia i wspaniałych wrażeń estetycznych.
5. Wędrując dalej ścieżką spacerową, zatrzymujemy się przy sędziwym kasztanowcu białym o nietuzinkowym pokroju. W jego sąsiedztwie, po drugiej stronie alejki, rośnie samotnie stary grab pospolity. Rosnący powoli, dobrze się zagęszczający grab stosowano na żywopłoty wokół świętych gajów. Doskonałej jakości, bardzo twarde drewno grabowe używano do wyrobu mocno obciążonych ruchomych elementów wiatraków, osi wozów, narzędzi do młócenia zboża, młoteczków fortepianowych. Ilość ciepła wydzielająca się podczas spalania węgla drzewnego otrzymanego z grabiny wystarcza do wytapiania żelaza.
6. Następnie, kierując się w stronę północnej granicy, mijamy świerki pospolite i świerki kłujące srebrne oraz stare, nadwątlone przez czas i szkodniki sosny wejmutki o charakterystycznych ok. 20 cm zwisających, brązowych szyszkach, zwykle pokrytych żywicą. Gatunek sprowadzono niegdyś do Europy na użytek przemysłu papierniczego. Ponieważ drewno jest łatwe w obróbce i nie wypacza się łatwo, wytwarzane są z niego różnego rodzaju opakowania, np. skrzynki. Mamy nadzieję, że kojarzone z energią życia, witalnością, a szczególnie z wigorem ducha roślinnej wegetacji, nasze sosny jeszcze długo będą ozdobą parku. Skręcając w lewo z głównej drogi, dochodzimy do północnej granicy parku, gdzie widnieją pozostałości słupów bramnych. Na pozostałości murów odnajdujemy kamienną tabliczkę z widniejącą datą 1891 r. W okresie świetności zespołu pałacowego brama prowadziła do wspaniale utrzymanej oranżerii. I tu kończy się nasze spotkanie z historią i przyrodą. Dziękujemy za udział w spacerze oraz za ich uszanowanie.

Bibliografia

Banfi Enrico, Consolino Francesca, Podręczny leksykon przyrodniczy – drzewa, Warszawa 2001
Eisenreich Wilhelm, Handel Alfred, Zimmer Ute E., Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 2000
Fabisiak W., Tyszkiewicz J., Wiszewski P., Żerelik R., Dzieje powiatu wrocławskiego, Wrocław-Sobótka 2002
Godet Jean-Denis, Drzewa i krzewy – rozpoznawanie gatunków, Warszawa 1997
Hageneder Fred, Magia drzew, Warszawa 2006
Kremer Bruno T., Przewodnik – drzewa i krzewy, Warszawa 1995
Ligarski Sebastian, Świątniccy grafowie [w:] “Sudety”, nr 44, 2005
Ligarski Sebastian, Żurawik Ewa, Szkoła Podstawowa w Świątnikach 60 lat historii, Sobótka 2006
Mowszowicz Jakub, Pospolite rośliny naczyniowe Polski, Warszawa 1997
Olczak Mariusz, Kampania 1813, Warszawa 2004
Staffa M., Mazurski K. R., Czerwiński J., Pisarski G., Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska, [w:] Słownik Geografii Turystyczno-Krajoznawczej, t.21, Wrocław 2005
Źródła:
Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu:
Bohuszewicz M., Ornatek A., Uszałowicz-Piąty B., Wiśniewska D., Wytyczne konserwatorskie do planu zagospodarowania przestrzennego Ślężańskiego Parku Krajobrazowego, Wrocław, 1994
Ewidencja założeń ogrodowo-parkowych, Biuro Studiów i Projektów Rozwoju Rolnictwa “BIPROZET”, Wrocław, 1983
Strony internetowe:
http://www.drzewa.net.
http://www.drzewapolski.pl
http://www.lasypolskie.pl
http://www.przyrodaposka.pl
http://www.sobotka.pl

Uwagi

Informacje dodatkowe
Infrastruktura: w parku nie ma ławek i miejsc wydzielonych do odpoczynku. Prowadzą do niego dwie drogi polne: jedna przez teren szkoły, druga przez wieś. W pobliżu nie ma parkingu i punktów małej gastronomii.
Mocna strony parku: przepiękne, zaciszne położenie, obecność pomników przyrody i wielu innych cennych okazów drzew; doskonałe warunki do przeprowadzania warsztatów ekologicznych oraz wypoczynku.
Słabe strony: niemożność skorzystania z toalet; brak ogrodzenia, który doprowadził w przeszłości do powstania na terenie parku małych wysypisk.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa w Świątnikach
ul.Parkowa 6
55-050 Sobótka
e-mail: sp.swiatniki@wp.pl
Opiekun grupy:
Iwona Stankiewicz Małgorzata Ligarska
Autorzy opisu:
uczniowie klasy IV i VI, członkowie SK LOP
Grupa fotograficzno-planistyczna: Marcin Jakimów, Michał Jakubowski;
Grupa internetowo-komputerowa: Michał Gronowska, Ada Leszcz;
Grupa dziennikarsko-reporterska: Agnieszka Sączawa, Natalia Baranowska;
Grupa porządkowa: Paweł Herbut, Anna Hrycak, Andrzej Baranowski;
Grupa naukowa: Radzimir Baranowski, Anna Gronowska, Iza Woroniak.
Współpracujacy nauczyciele:
mgr Marta Kreczmer – Danielak - język polski i Tomasz Wypler - historia
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za udostępnienie danych: Urzędowi Miasta i Gminy Sobótka, Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków oraz Dolnośląskiemu Zespołowi Parków Krajobrazowych;
- Za pomoc w organizacji badań: nauczycielowi historii;
- Za doradztwo merytoryczne i korektę prac: pani bibliotekarce, nauczycielom przyrody i języka polskiego, pani dyrektor mgr Ewie Żurawik, panu dr. Sebastianowi Ligarskiemu;
- Za doradztwo informatyczne i pomoc techniczną: panu Antoniemu Stankiewiczowi i firmie ANTEX.

Ładowanie danych ...