Zespół pałacowo-parkowy Schöena położony jest w północno-zachodniej części Sosnowca tuż przy granicy z miastem Będzin, w dzielnicy Pogoń. Park ograniczony jest od wschodu ulicą Chemiczną, a od północy drogą szybkiego ruchu. Od strony południowej przylega do zakładu “Intertex”, a od strony zachodniej sąsiaduje z ogródkami działkowymi.
Park ten o powierzchni 5,6 ha jest zarządzany przez Gminę Sosnowiec i stanowi obiekt zabytkowy.
Infrastruktura: Na terenie parku znajdują się dwa dziewiętnastowieczne pałace. Pierwszy, większy zbudowany w centralnej części parku mieści Muzeum Sosnowca i restaurację. W drugim, mniejszym pałacu leżącym w północnej części parku ma siedzibę klub sportowy, a do niedawna również Technikum Hotelarskie. Oprócz pałaców, w południowej części parku znajduje się niewielki dom – dawny domek ogrodnika, który dziś stanowi prywatne mieszkanie.
Wszystkie budynki parku połączone są ze sobą asfaltowymi i gruntowymi alejkami przy których stoją ławeczki, lampy oraz kosze na śmieci. Niedaleko mniejszego pałacu wybudowano dwa ogrodzone korty tenisowe oraz niewielkie boisko do gry w koszykówkę.
Dzisiejsze alejki tylko w niewielkim stopniu odpowiadają arteriom parku z XIX w., które okalały pałace, sztuczne ruiny oraz nieistniejący dziś staw, fontanny oraz oranżerię.

Historia

Park – ogród założony został około roku 1884 przez braci Schön, fabrykantów branży włókienniczej jako otoczenie dwóch pałaców: Pałacu Schöna i mniejszego Pałacu Wilhelma.
Pierwotna kompozycja parku została ukształtowana pod wpływem filozofii Dalekiego Wschodu, z nadrzędną rolą układów wodnych, pagórków, mostków i pawilonów parkowych. W drugiej połowie XIX w. kompozycję tą zwaną kaligraficzną przekształcono w pretzelgarten. Ten typ parku charakteryzował się sinusoidalnym układem alei i przenikających się wnętrz parkowych. Natomiast około roku 1900 od strony południowej powstał neoromantyczny fragment parku ze sztucznymi ruinami i grotami. Głównym elementem zespołu był olbrzymi staw, który zlikwidowano po II wojnie światowej. W jego sąsiedztwie znajdował się drewniany, ażurowy pawilon kręgielni i przystań, a także wieńcząca murowaną skarpę kamienna balustrada, pełniąca funkcję tarasu widokowego. Prawdopodobnie w północnej części parku znajdowały się stajnie i powozownie. Całe założenie zdobiły trzy dekoracyjne fontanny. W końcu lat 50-tych XX wieku wyburzono mur parkowy wraz z trzema bramami wjazdowymi.
Do chwili obecnej zachowały się zdewastowane groty skalne, w pobliżu tzw. domku ogrodnika, a także resztki pagórków, pozostałości po kamiennej balustradzie i częściowo stary drzewostan.
Po 1945 roku oba pałace zostały upaństwowione oraz przystosowane do nowych funkcji. Na parterze większego umieszczono przedszkole, a na wyższe kondygnacje wprowadzili się pracownicy fabryki włókienniczej. W 1985 roku, po kolejnej, trwającej kilka lat przebudowie, siedzibę znalazło tutaj muzeum. Dzięki wielu ciekawym wystawom i imprezom budynek tętni życiem oraz jest jednym z najważniejszych ośrodków kultury nie tylko w mieście, ale także w regionie.
Obecnie Park Schöena (wpisany do rejestru zabytków przyrody) zdecydowanie odbiega swą kompozycją od tej z końca XIX wieku. O obecności cieków i zbiorników wodnych świadczą dziś jedynie łagodne zagłębienia terenu otoczone zadrzewionymi skarpami. Również znaczna część dawnego układu dróg została zatarta, natomiast te istniejące są w większości przypadkowo wydeptanymi ścieżkami.
Dzisiaj dąży się do odtworzenia pierwotnego układu parku. Prowadzi się prace pielęgnacyjne, usuwa się podrost oraz pielęgnuje trawniki. Wszystkie te zabiegi w dużym stopniu wydobywają walory estetyczne kompozycji parkowej oraz podnoszą jej atrakcyjność dla mieszkańców miasta, którzy chętnie spędzają tutaj wolne chwile.

Przyroda

Składnikami drzewostanu parku w większości są drzewa i krzewy liściaste, a wśród nich dominują klony pospolite, kasztanowce białe, robinie akacjowe, jesiony wyniosłe oraz lipy drobnolistne. Wiele z drzew przekroczyło 120 lat życia i kwalifikuje się w poczet pomników przyrody (11 drzew). Mamy tu również do czynienia z gatunkami obcymi naszej florze takimi jak: magnolia japońska (Magnolia kobus DC.), platan klonolistny (Platanus x acerifolia Willd.), tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera L.), wiązowiec zachodni (Celtis occidentalis L.), skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia Spach.). Na uwagę zasługują także drzewa i krzewy iglaste, a wśród nich objęty ochroną gatunkową cis pospolity (Taxus baccata L.).
Gatunki drzew i krzewów, które rozpoznaliśmy:
Acer negundo L. – klon jesionolistny
Acer platanoides L. – klon zwyczajny
Acer pseudoplatanus L.- klon jawor
Acer saccharinum L. – klon srebrzysty
Aesculus hippocastanum L.- kasztanowiec biały
Betula verrucosa Ehrh. – brzoza brodawkowata
Carpinus betulus L. – grab zwyczajny
Celtis occidentalis L. – wiązowiec zachodni
Cornus alba L.- dereń biały
Crataegus coccinea L. – głóg szypułkowy
Crataegus monogyna L. – głóg jednoszyjkowy
Deutzia scabra Thunb. – żylistek szorstki
Fagus sylvatica L. – buk zwyczajny
Fraxinus excelsior L. – jesion wyniosły
Fraxinus excelsior L. ‘Pendula’ – jesion wyniosły odmiana zwisająca
Juglans nigra L. - orzech czarny
Liriodendron tulipifera L.- tulipanowiec amerykański
Larix decidua Mill. – modrzew europejski
Magnolia kobus DC. – magnolia japońska
Morus alba L. – morwa biała
Padus serotina Ehrh. – czeremcha późna
Philadelphus pubescens Loisel. – jaśminowiec omszony
Picea excelsa Link. – świerk pospolity
Picea pungens Engelm. – świerk kłujący
Picea pungens Engelm. ‘Glauca’ – świerk kłujący odmiana sina
Pinus nigra Arnold. – sosna czarna
Platanus x acerifolia Willd. – platan klonolistny
Populus alba L. – topola biała
Populus nigra L. – t opola czarna
Populus nigra ‘Italiaca’ – topola czarna odmiana włoska
Pterocarya fraxinifolia Spaeth. – skrzydłorzech kaukaski
Quercus palustris Muench. – dąb błotny
Quercus robur L. – dąb szypułkowy
Quercus rubra L. – dąb czerwony
Robinia pseudoacacia L. – robinia akacjowa
Salix alba L. – wierzba biała
Salix caprea L. – wierzba iwa
Sorbus aucuparia L. – jarząb pospolity
Symphoricarpos albus Blake – śnieguliczka biała
Syringa vulgaris L. – lilak pospolity
Taxus baccata L. – cis pospolity
Thuja occidentalis L. – żywotnik zachodni
Tilia cordata Mill. – lipa drobnolistna
Ulmus campestris L. – wiąz polny
Ulmus laevis Pall. – wiąz szypułkowy
Wśród tych gatunków znajduje się 11 drzew objętych ochroną indywidualną tzn. uznane za pomnik przyrody:
- Topola czarna, obwód 655 cm, średnica pnia 176 cm. Topola czarna osiąga do 40 m wysokości. W Polsce występuje na łęgach nadrzecznych. Dawniej popularne drzewo alejowe, np. zabytkowa aleja Puławy – Kazimierz Dolny. Liczne mieszańce ozdobne.
- Dwa klony srebrzyste, jeden z nich ma siedem pni o obwodach od 93 do 230 cm i jest zaatakowany przez hubę, drugi o obwodzie 281 cm i średnicy pnia 89 cm. Drzewo z rodziny klonowatych. Bardzo cenne drewno, używane m.in. do produkcji mebli i instrumentów muzycznych. Sok wypływający wiosną z jego naciętych pni zawiera 3–5% cukru, służy do wyrobu syropu i cukru.
- Wiąz szypułkowy obwód 290 cm, średnica pnia 92 cm. Drzewo o bardzo niesymetrycznych liściach. W Polsce pospolity w lasach liściastych na niżu (łęgach). Drewno twarde, ciężkie, wodoodporne, stosowane w budownictwie wodnym i meblarstwie. Sadzony w parkach. Odporny na naczyniową chorobę wiązów.
- Dwa klony pospolite, jeden o obwodzie 290 cm i średnicy 92 cm, drugi nieco mniejszy (odpowiednio 280 cm i 89 cm). Drzewo z rodziny oliwkowatych. Osiąga wysokość do 30 m. Pospolity w Polsce. Stanowi domieszkę w lasach na całym obszarze kraju. Drewno twarde, elastyczne, nadające się na meble oraz instrumenty muzyczne. Ma wiele odmian ozdobnych.
- Orzech czarny, obwód 194 cm, średnica pnia 62 cm. Wysokość do 50 m. Rodzaj z rodziny orzechowatych. Kilkanaście gatunków drzew występujących w Europie, Azji, obu Amerykach, o kwiatach wiatropylnych, rozdzielnopłciowych, skupionych w kwiatostany żeńskie (kłosy) i męskie (kotki). Owoc – pestkowiec, zwany potocznie orzechem.
- Dwa skrzydłorzechy kaukaskie, obydwa rozgałęzione na pięć pni, pierwszy o obwodach od 157 do 194 cm, drugi o obwodach od 130 do 188 cm. Drzewo z rodziny orzechowatych. Występuje w ok. 10 gatunkach na Kaukazie i we wsch. Azji. Liście pierzaste. Kwiaty zebrane w kotki. Owoce – oskrzydlone orzeszki, w długich, zwisających owocostanach. Cenione drzewa parkowe – w Polsce występuje głównie skrzydłorzech kaukaski. Cenne drewno na meble i okleiny.
- Tulipanowiec amerykański, obwód 227 cm, średnica pnia 72 cm. Wysokość do 50-60 m. Gatunek pochodzący ze wschodnich obszarów Ameryki Pn. Liście duże, jasnozielone; kwiaty pomarańczowo-żółtawo-zielone, długie do 5 cm, podobne do tulipanów. Drewno miękkie, łupliwe.
- Dąb czerwony, obwód 289 cm, średnica pnia 92 cm. Drzewo o wysokości do 40 m, pochodzenia północnoamerykańskiego. Ozdobne liście z ostrymi klapami, czerwieniejące jesienią. W Polsce sadzony w lasach na uboższych siedliskach, też jako ozdobny.
Duża ilość starych drzew to idealne miejsce dla ptaków i drobnych ssaków. Podczas spacerów po parku spotkaliśmy wiewiórki, wróble, sikorki bogatki, kosy, szpaki, synogarlice i gołębie grzywacze. W dolnych częściach parku – w krzewach, trawie również tętni życie. Spotkaliśmy tutaj dużo owadów takich jak np. chrabąszcz majowy, komar widliszek, kowal bezskrzydły.

Ścieżka

1. Idąc wzdłuż ulicy Chemicznej wchodzimy do parku i kierujemy się w stronę wejścia do Muzeum. Stojąc na wprost wejścia do Muzeum znajdujemy się w miejscu, gdzie jeszcze przed II Wojną Światową stał ogród zimowy przylegający do pałacu czyli oranżeria. Z tego punktu możemy podziwiać piękno detali architektonicznych tej budowli. Gdy dobrze przypatrzymy się elewacji pałacu, znajdziemy wkomponowaną w detale roślinne pierwszą literę nazwiska dawnych właścicieli pałacu – S.
2. Od wejścia do Muzeum przechodzimy alejką wzdłuż pałacu, a następnie skręcamy w prawo. Jesteśmy mniej więcej w połowie wschodniej ściany pałacu, naprzeciwko pałacowego tarasu. Z tego punktu widać zagłębienie terenu – pozostałość po stawie. Na brzegu tego zagłębienia rośnie drzewo obce naszej florze, uznane za pomnik przyrody – tulipanowiec amerykański. To drzewo pochodzące z Ameryki Pn. dobrze czuje się w sosnowieckim parku. Co roku pod koniec maja pokrywa się pięknymi kwiatami.
3. Na wysokości rogu wschodniej ściany pałacu skręcamy w lewo i udajemy się alejką w kierunku wzniesienia. Ta niewielka górka jest świetnym miejscem widokowym, z którego rozciąga się widok na park i oba pałace. Latem z tego wzniesienia korzystają bardziej ambitni rowerzyści, a zimą można z niej zjeżdżać na sankach.
4. Obchodzimy wzniesienie, skręcamy w prawo i idziemy alejką wzdłuż kortów tenisowych dochodząc do Pałacu Wilhelma Schona. Przy alejce, którą podążamy, obok siatki ogradzającej ten pałac rośnie ciekawy gatunek dębu – dąb błotny. Jego korona jest zbyt wysoko, aby dostrzec liście i owoce, ale uważny obserwator znajdzie wokół niego małe liście z głębokimi wcięciami oraz bardzo małe, niepozorne żołędzie. Warto porównać te organy z tymi należącymi do również rosnących w parku: dębem czerwonym, szypułkowym i bezszypułkowym.
5. Na przedłużeniu alejki, którą idziemy wzdłuż małego pałacu wyrasta przed nami drzewo o wielu pniach. To klon pospolity uznany za pomnik przyrody. Drzewo to jest w niezbyt dobrej kondycji zdrowotnej. Jego pnie porastają owocniki grzybów pasożytniczych (huby).
6. Od klonu skręcamy w lewo i zatrzymujemy się przed wejściem do małego pałacu. Z lewej strony od wejścia rośnie stara magnolia, która zachwyca swoimi kwiatami odwiedzających park w maju gości.
7. Teraz kierujemy się w stronę prowizorycznego boiska do koszykówki, które zlokalizowane jest na wprost od frontu Pałacu Wilhelma. Przy tym boisku swoimi rozmiarami imponuje topola czarna o obwodzie (w pierśnicy) powyżej 6 metrów. Aby objąć to drzewo potrzeba aż 7 osób. Topola ta jest również pomnikiem przyrody.
8. Od boiska skręcamy w lewo i wchodzimy w alejkę biegnącą wzdłuż ul. Chemicznej. Przy alejce otoczonej kasztanowcami, wierzbami, i bukami, mniej więcej na wysokości połowy zachodniej ściany Pałacu Schoena rośnie drzewo wyglądające jakby je ktoś odarł z kory – to platan klonolistny. Na uwagę zasługują jego owoce zebrane w kule na długich ogonkach.
9. Kilka kroków od platana naszym oczom ukazują się tory kolejowe biegnące za ul. Chemiczną. To najstarsza linia kolejowa na ziemiach polskich zwana dawniej Drogą Żelazną Warszawsko – Wiedeńską. Linia ta łączyła Warszawę z granicą zaboru austriackiego. Sosnowiecki odcinek tej kolei powstał w latach 1859 – 1862.
Idąc dalej tą alejką dochodzimy do miejsca, w którym zaczęła się nasza przygoda z parkiem.
Informacje dodatkowe
Do parku możemy dotrzeć z centrum Sosnowca – autobusami 55, 188 lub tramwajem nr 24 dostaniemy się do ul. Okrzei. Stąd udamy się w kierunku przejazdu kolejowego, za którym ciągnie się ul. Chemiczna prowadząca prosto do parku. Zaś z Katowic – autobusem 154, którego ostatnim przystankiem jest ul. Chemiczna prowadząca do parku.

Bibliografia

Seneta Włodzimierz, Dolatowski Jakub, Dendrologia, Warszawa 1997
Seneta Włodzimierz, Drzewa i krzewy liściaste, Warszawa 1996
Szaferowa Janina, Poznaj 100 roślin, Warszawa 1987,
Sterry Paul, Cleave Andrew, Ptaki Europy przewodnik ilustrowany, Warszawa 2003
Kubajak Anna, Pomniki przyrody Sosnowca, Sosnowiec 2004
Rostański Krzysztof, Tokarska – Guzik Barbara, Drzewa i krzewy Katowice, Planta 1997
Sosnowieckie pejzaże, Muzeum w Sosnowcu, Sosnowiec 2003
Rodzina Schonów w Sosnowcu, Muzeum w Sosnowcu, Sosnowiec 2002
Bielecka M., Aktualny stan dendroflory Sosnowca – praca magisterska, Katowice 2000
Strona internetowa Urzędu Miasta w Sosnowcu http://www.sosnowiec.pl
Wikipedia – wolna encyklopedia http://pl.wikipedia.org

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa nr 19 im Marii Skłodowskiej - Curie
ul. Składowa 5
41-209 Sosnowiec
e-mail: sp19@sosnowiec.edu.pl
Opiekun grupy:
mgr Monika Bielecka 
Autorzy opisu:
uczniowie klas 5 i 6 – członkowie koła przyrodniczego
Gr. “Wywiadowcy”: Wojciech Kapuścik, Maciej Michalski, Kacper Malborski, Julia Stępień. Zadanie: opracowanie ankiety, zebranie informacji historycznych na temat parku i pałaców oraz opracowanie ścieżki dydaktycznej.
Gr. “Traperzy”: Piotr Szot, Oskar Trybała, Radosław Fiuk, Kamil Kubas. Zadanie: opisanie i zmapowanie terenu parku pod kątem topograficznym i przyrodniczym.
Gr. “Artyści”: Aneta Adamczyk, Klaudia Kępska, Sandra Pastuszka, Karolina Pawelec.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Za wnikliwą ocenę, mobilizację i pomoc: nauczycielowi przyrody - p. mgr M. Bieleckiej
Za udostępnienie materiałów źródłowych dotyczących historii pałaców i ich mieszkańców: nauczycielowi historii – mgr Radosławowi Sobali,
Za udostępnienie materiałów oraz komputera w bibliotece szkolnej: p. mgr Hannie Czai.
Za cierpliwość, wyrozumiałość i umożliwienie nam kilkugodzinnych wypraw do parku z panią od przyrody, po lekcjach: naszym kochanym rodzicom.

Ładowanie danych ...