Zabytkowy park znajduje się w miejscowości Sokola Góra. Leży ona w gminie Wielgomłyny, w powiecie radomszczańskim, województwie łódzkim. Według podziału fizyczno-geograficznego Polski J. Kondrackiego omawiany teren należy do prowincji Wyżyn Polskich, podprowincji Wyżyna Małopolska, mezoregion - Wzgórza Radomszczańskie. Są one zbudowane z wapieni górnojurajskich oraz piaskowców kredowych pokrytych osadami czwartorzędowymi. Cechą charakterystyczną tego regionu jest duża ilość pagórków i równin kemowych o schodowo obniżających się powierzchniach. Gmina Wielgomłyny leży w dorzeczu Pilicy, lewego dopływu Wisły. Główną rzeką przepływającą przez teren gminy (wyznaczającą jej wschodnią granicę) jest rzeka Pilica.

Według regionalizacji R. Gumińskiego gmina Wielgomłyny leży w centrum przejściowego i zmiennego klimatu Polski, w obrębie łódzkiej dzielnicy klimatycznej, charakteryzującej się dużą zmiennością pogody oraz zróżnicowanymi warunkami meteorologicznymi w poszczególnych latach. Suma rocznych opadów kształtuje się w granicach 550-600 mm. Średnia roczna temperatura powietrza – 7,7OC. Na omawianym terenie dominują wiatry z kierunku zachodniego, północno- i południowo-zachodniego, a średnia ich prędkość wynosi ok. 2,8 m/s.

Zabytkowy park w Sokolej Górze znajduje się obecnie w całości w granicach własności p. Mariusza Witkowskiego. Cały park objęty jest ochroną konserwatorską i zajmuje powierzchnię 3,5 ha. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków decyzją nr KL IV-5340/40/83 z dnia 31 sierpnia 1983 r. pod numerem 323. Na terenie parku znajduje się jeden obiekt budowlany – dwór z początku XX wieku o charakterze zabytkowym (nie jest wpisany do rejestru zabytków). Obok dworu na jego poprzecznej osi w kierunku zachodnim znajduje się dawna lodownia. Dominantą założenia architektonicznego jest dwór, do którego od południa prowadzi jeden wjazd z zachowaną aleją kasztanowców. Park otoczony jest od wschodu, północy i zachodu zwartym masywem starodrzewia, wyznaczającym kompozycyjną granicę zabytkowego założenia.

Pod względem przyrodniczym park stanowi duże bogactwo – przede wszystkim ze względu na wartość starodrzewia. Skład gatunkowy parku jest zróżnicowany – obok gatunków pospolitych rośnie tu duża liczba dość rzadko spotykanych w naszej okolicy drzew, jak np.: wiązy, kilka gatunków lip i klonów, okazałe buki, graby oraz kilka pięknych dębów (w tym także czerwony). Na szczególną uwagę zasługują również dość dobrze zachowane grupy „iglaków”, składające się z krzewów różnych gatunków, stanowiących prawdziwą ozdobę parku. Występują tu pojedyncze egzemplarze jodły, modrzewie, daglezje i świerki. Najliczniej występującymi gatunkami są jednak klony pospolite, robinie akacjowe i topole kanadyjskie (zacierające historyczny układ roślinności). W podszyciu parku można znaleźć śnieguliczkę białą, trzmielinę zwyczajną i bez czarny. Stare okazy leszczyny i czeremchy świadczą o tym, że gatunki te pierwotnie uzupełniały układ drzew wysokich.

Pod względem plastycznym na uwagę zasługują: aleja wjazdowa i boczne szpalery wzdłuż zachodniej i wschodniej granicy parku oraz okazałe pojedyncze drzewa w pobliżu dworu i na najwyżej położonej polanie. Wzdłuż zachodniej granicy parku znajdują się pozostałości nasadzeń grupowych iglaków. Przy wschodniej granicy parku rośnie kilka pięknych egzemplarzy drzew, między innymi: pomnikowy dąb czerwony i okazały buk pospolity. Na terenie parku, przed przystąpieniem do wykonania w 2003 roku zabiegów pielęgnacyjnych i leczniczych drzewostanu, rosły samosiewy zacierające historyczny układ, a stan starodrzewia nie był zadawalający. Na terenie parku dokonano szczegółowej inwentaryzacji dendrologicznej, zakończonej projektem gospodarki drzewostanem. Na wiosnę 2005 roku zakończono główne prace; przez cały czas w parku dokonuje się stałego przeglądu drzewostanu i bieżącej pielęgnacji starodrzewia oraz ciągłego wykaszania samosiewów (szczególnie w wilgotniejszych partiach parku, gdzie procesy naturalnej sukcesji przebiegają w szybszym tempie). W parku znajdują się miejsca uprzyjemniające pobyt – ławki, trakty spacerowe, murawy rekreacyjne, oczka wodne.

Historia

W „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich” wydanym w 1889 roku znajdujemy informację: „Sokola Góra w XVI wieku – wieś i folwark położony w powiecie noworadomskim, gm. Masłowice, parafia Wielgomłyny, odległa 28 km od Radomska, wieś ma 21 domów, 318 mieszkańców; folwark 6 domów, 92 mieszkańców. Na folwarku gorzelnia... W 1827 roku były 42 domy, 175 mieszkańców. Właścicielem majątku w Sokolej Górze około 1881 roku był Lukas Mordęga, który zapisał swój majątek żonie Marii z Mecherzyńskich Ordężynie z Bronikowa k. Poznania. W 1899 roku majątek od Marii Ordężyny nabył Tadeusz Julian Waliński, po którym tytułem spadku dobra te przeszły na jego syna Czesława Walińskiego – inżyniera budowlanego z Piotrkowa. Właściciel ten, mimo że nie był rolnikiem, prowadził gospodarstwo i w 1904 roku przebudował gorzelnię. Jego syn Edward Waliński, rolnik z wykształcenia, był pełnomocnikiem majątku aż do czasu choroby w 1938 roku. Edward Waliński, który zarządzał majątkiem od 1938 roku zmarł w czasie okupacji, a jego syn Jan został prawdopodobnie zamordowany w Katyniu.

W czasie II wojny światowej majątek zajmowali Niemcy. Po II wojnie światowej majątek został rozparcelowany na podstawie dekretu PKWN o wprowadzeniu reformy rolnej z dnia 6 września 1944 roku, a dwór, park i istniejące na jego terenie zabudowania zostały przeznaczone na potrzeby Wydziału Oświaty dla szkoły podstawowej, która mieściła się w budynku dworu aż do końca lat 80. XX wieku. Część zabudowań, a w tym gorzelnię przejęła Spółdzielnia Produkcyjna. Budynki te zostały w większości zniszczone. Zarówno dwór, jak i park pozbawione należytej opieki, koniecznych remontów i pielęgnacji zostały zniszczone, a park zdziczał. W 1981 roku park liczy 3,5 ha i ma kształt trójkąta. Od strony południowej przylega do drogi prowadzącej do Kraszewic. Od wschodniej strony częściowo przylega do drogi prowadzącej do Przedborza. Od wschodu o zachodu granice zbiegają się ku północy i tworzą szczyt trójkąta. Poza granicami rozciągają się pola uprawne.

Przy podstawie trójkąta park został zmniejszony i zabudowany przez założone po II wojnie światowej gospodarstwa. Pierwotnie znajdował się tu sad, o czym świadczą pozostałe orzechy włoskie. Dworek jest usytuowany pośrodku parku, do którego prowadzi szeroka aleja z kasztanowców, zakończona zajazdem do dworu w kształcie koła. Dwór jest murowany, jednokondygnacyjny, zbudowany na planie prostokąta. Od strony południowej główne wejście prowadzi przez szerokie schody do przedsionka ujętego w cztery kolumny. Po wschodniej stronie znajduje się popiersie Matki Boskiej osadzone na kolumnach, które w 1913 roku ówczesny właściciel przywiózł z Wenecji. W kierunku północnym poza dworkiem rozciąga się duża płaszczyzna trawnika, którego ramy stanowi starodrzew. We wschodniej części znajduje się pomnik Tadeusza Kościuszki z XVIII w. na tle półkola z grabów. Park został założony prawdopodobnie na początku XX wieku, na co wskazuje aleja z kasztanowców i kilka drzew znajdujących się w parku, których wiek nie przekracza 100 lat.

Przyroda

Autorka „Projektu Rewaloryzacji Zabytkowego Parku w Sokolej Górze”, p. Małgorzata Milecka pisze, że: „…W wyniku porównania stanu istniejącego ze stanem historycznym oraz analizą zachowanych komponowanych układów roślinnych należy stwierdzić, że stan zachowania układu w roku 2003 (przez rewaloryzacją) był na tyle dobry, iż pozwolił autorom projektu na właściwe rozpoznanie historycznego rozplanowania. Największe szkody dla stylu i zamierzonej kompozycji spowodowały ubytki w nasadzeniach oraz brak wykonywania przez wiele lat zabiegów pielęgnacyjnych na drzewostanie. Szczęśliwie, pomimo uszczuplenia terenu zespołu dworsko-parkowego o przylegający od południowego wschodu ogród i sad, odizolowanie części gospodarczej (położonej na południe od dworu) będącej naturalną kontynuacją całego założenia, zachował się do dnia dzisiejszego budynek dawnego dworu, który spina cały układ jako dominanta architektoniczna. Miało to istotne znaczenie z uwagi na kompozycję założenia i wytyczenie głównej osi kompozycji, a zarazem osi widokowych. Bardzo ważnym elementem całego założenia ogrodowego jest rozległy i dobrze zachowany układ wnętrz parkowych, który tworzą położone na dwóch poziomach ponad dworem (na północ) polany i jedna poniżej dworu (na południe).

Z najważniejszych elementów parku, które tworzą zarys jego kompozycji należy wymienić: aleję wjazdową i fragmenty alei bocznej, szpalery wzdłuż zachodniej i wschodniej granicy parku, pojedyncze imponujące drzewa w pobliżu dworu i na ww. polanach, skupiny drzew z pamiątkowymi pomnikami (Kościuszki i Matki Boskiej), grupy „iglaków” w różnych częściach parku”. Dominantą kompozycyjno-przestrzenną w podjętych pracach rewaloryzacyjnych stanowił parterowy, murowany dwór. Struktura przestrzenna drzewostanu rosnącego w niewielkim parku podporządkowana była rzeźbie terenu, która zachowała się prawie idealnie. W części północnej parku znajduje się najwyższy punkt widokowy, który wieńczy ciennik (altana z drzew), poniżej znajduje się pierwszy taras z rozległym wnętrzem parkowym, akcentowanym w części centralnej okazałą lipą. Kolejny taras oddzielony od ww. niewielką skarpą (wys. 1 m) schodzi do poziomu dworu. Poniżej dworu rozpościera się kolejna polana (gdzie pierwotnie znajdowała się wozownia, a na wschód od alei wjazdowej ogrody użytkowe) aż do drogi ziemnej prowadzącej do wsi Kraszewice. Główną oś kompozycyjną parku stanowi oś dworu (akcentowana aleją wjazdową), dalej symetryczny, owalny klomb, za którym stoi dwór i aleje pomiędzy grupami drzew, łączące kolejne tarasy parku. Oś poprzeczna jest podkreślona z jednej strony (od wschodu) pomnikiem Kościuszki, zaś od zachodu kopcem lodowni (spiżarni).

Rekonstrukcję historycznego układu utrudniały znaczne ubytki drzewostanu, dojrzały drzewostan powstały z samosiewów, a także brak zachowania w księgach hipotecznych i w archiwach starych planów obiektu. Nowy właściciel podjął w celu rewaloryzacji parku następujące działania w zakresie prac porządkowych: wycięcie drzew suchych i usychających, karczowanie samosiewów, porządkowanie runa parku, odchwaszczanie terenu, porządkowanie parku, likwidację słupów elektroenergetycznych w części frontowej i wykonanie zabiegów sanitarnych i pielęgnacyjnych na drzewostanie. W zakresie odnowy układu komunikacyjnego: budowę dróg dojazdowych o nawierzchni z kostki granitowej i kamienia polnego, wykonanie ścieżek o nawierzchni żwirowej, budowę schodków ogrodowych i kładek drewnianych. W zakresie szaty roślinnej: uzupełnienie nasadzeń drzew w obrębie alei i szpalerów, dokonanie nasadzeń uzupełniających z krzewów liściastych i iglastych oraz roślin okrywowych, wykonanie trawników dywanowych w części centralnej (klomb i wnętrze za dworem) i parkowych (na terenach zadrzewionych odtworzono naturalne runo parkowe), dokonywanie w celu poprawy warunków zdrowotnych drzewostanu przeglądu i kontroli drzewostanu oraz prowadzenie stałej pielęgnacji szaty roślinnej.

Układ przestrzenny parku po rewaloryzacji pozwala wyróżnić dwie części: część reprezentacyjną z centralnie zlokalizowanym dworem, część wypoczynkową na północ od dworu z układem wodnym i murawami rekreacyjnymi. W pierwszej części działania sprowadziły się do uporządkowania parku, starannego odchwaszczenia terenu i założenia trawników, przeprowadzenia niezbędnych zabiegów na drzewach oraz poprowadzenia układu ścieżek spacerowych (o nawierzchni żwirowej i kamiennej) i dokonania nasadzeń uzupełniających. Nasadzenia te, to przede wszystkim drzewa z przewagą gatunków już występujących na terenie parku i krzewów z uwzględnieniem gatunków szczególnie ozdobnych i jednocześnie odpornych na trudne warunki siedliskowe. W południowo-wschodnim narożniku powstał niewielki układ wodny zbudowany z trzech małych stawów. Na skarpie przy północnym brzegu najwyżej położonego stawu powstała stylizowana altana.

Nasadzenia roślin o wybitnych wartościach dekoracyjnych (magnolie, azalie, kolekcja krzewów iglastych, a także rośliny okrywowe) na skarpie pomiędzy partiami skalnymi, kompozycja stworzy w przyszłości bardzo atrakcyjne miejsce w mniej ciekawym fragmencie parku. W celu pełnego udostępnienia walorów parku i stworzenia odpowiedniego standardu wypoczynku zbudowano ciągi komunikacyjne piesze i jezdne o naturalnej powierzchni, kładki parkowe łączące brzegi stawów oraz pomosty. Na terenie całego parku wzdłuż alei i w miejscach szczególnie atrakcyjnych ustawiono stylizowane ławki parkowe. Oświetlenie wybranych fragmentów (alei wjazdowej, frontu dworu, wybranych grup drzew) nadało obiektowi właściwą oprawę. W trakcie sporządzania inwentaryzacji w 2003 roku stwierdzono występowanie ponad 20-tu gatunków drzew, przy dominującym udziale klonu pospolitego i robinii akacjowej. Drzewostan nie był w wystarczająco dobrym stanie, konieczne było szybkie przeprowadzenie zabiegów specjalistycznych, cięć prześwietlających i sanitarnych oraz wykarczowanie drzew suchych i usychających, a także niebezpiecznie pochylonych. W chwili obecnej stan starodrzewia przedstawia się zadawalająco.

Ścieżka

Park w Sokolej Górze – ścieżka dydaktyczna dendrologiczna – z uwagi na wartość przyrodniczą drzewostanu parku – starodrzew z aleją kasztanowców zwyczajnych, pomnikowym dębem czerwonym i innymi, rzadko występującymi na naszym terenie okazami drzew.

Spacer rozpoczynamy przy wejściu do parku od strony południowej: droga Sokola Góra – Kraszewice. Wędrujemy aleją kasztanowców zwyczajnych (Aesculus hippocastanum). Do dnia dzisiejszego zachowało się 12 drzew, z których każde liczy przeszło 100 lat. Drzewa tworzące przepiękną, wyznaczającą oś parku aleję są po długotrwałym leczeniu – uzupełnieniu ubytków wewnętrznych i zewnętrznych, usunięciu posuszu. Należy zwrócić uczniom uwagę na metody i sposoby nowoczesnej pielęgnacji starodrzewu. Uczniowie mogą dokonać pomiaru drzew i ocenić ich stan zdrowotny wg skali Pacyniaka i Smulskiego, a także tabeli kwalifikującej w naszym rejonie drzewa lasów i parków do miana „pomników przyrody” (kasztanowiec (poza lasami) - na wysokości 1,3m -obwód powyżej 3m). Mogą również zaznaczyć drzewa na mapce parku, wykonać szkic pokroju korony i zebranych okazów liści, owoców czy (w zależności od pory roku – kwiatów).

Ciekawym zadaniem może być również wykonanie fotografii ciekawych okazów, próba oszacowania wieku i stanu zdrowotnego drzew. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum): drzewo dorastające do ponad 25 m wysokości, o wydłużonej i zaokrąglonej koronie. Dolne gałęzie zwykle długie i zwisające. Kora starych drzew łuszczy się podłużnymi tafelkami, ułożonymi zwykle spiralnie. Pędy grube, pąki duże do 2,5 cm długości, ciemnobrązowe i lepkie. Rozwijające się młode pędy liście i kwiatostany kosmato, rdzawo owłosione. Liście dłoniastozłożone z 5-7 siedzących listków. Listki duże do 25 cm długości, odwrotniejajowate, klinowate u nasady, brzegiem piłkowane. Kwiaty białe zebrane w stożkowate wiechy długości 20-30 cm. Owoce kolczaste, grubościenne torebki (o średnicy do 6 cm), z brązowymi nasionami dojrzewającymi we wrześniu - październiku. Drzewo bardzo dekoracyjne przez cały okres wegetacji, powinno być sadzone na wilgotnych glebach. Jest odporne na mrozy. Roślina lecznicza, miododajna. Owoce są bogate w skrobię - pokarm dla zwierzyny leśnej.

Drzewo coraz częściej atakowane jest przez szrotówka kasztanowcowiaczka, który powoduje zamieranie liści w środku okresu wegetacyjnego. Jesienią uczniowie mogą uczestniczyć w zajęciach, podczas których będą grabili liście kasztanowca i przygotowywali je do usunięcia. 

Wędrując na północ aleją, zatrzymujemy się w miejscu, gdzie rosną lipy drobnolistne (Tilia cordata). Ich wiek szacuje się na przeszło 100 lat, są dobrze zachowane a ubytki wewnętrzne i zewnętrzne – zaleczone. Lipa drobnolistna (Tillia cordata): liście okrągłe, długości do 7 cm i podobnej szerokości, u nasady sercowate, na szczycie zaostrzone, brzegiem piłkowane, nagie. Kwiaty o średnicy 2 cm, 5-płatkowe, zebrane w zwisające kwiatostany. Owoce do 6 mm, kuliste, zdrewniałe orzeszki. Powszechnie sadzona we wsiach i miastach jako drzewo przydrożne. Lipa ta daje się formować. W miastach cierpi od zanieczyszczeń. W miejscach takich jak park, w którym się znajdujemy - wolnym od większych zanieczyszczeń, w których nie jest narażona na bezlitosne jesienne ogołacanie z gałęzi – znajduje dla siebie doskonałe miejsce do życia.

Kolejny przystanek wyznacza grupa drzew zgrupowanych w zachodniej części parku, na wysokości dworu. Są to: świerk kłujący, odmiany sinej (Picea pungens `Glauca`), jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior), klon pospolity (Acer platanoides) i topola biała (Populus alba). Drzewa tworzą naturalną „wysepkę” w centralno-zachodniej części parku. Ich wiek można szacować na około 100 lat. Wszystkie są w miarę dobrym stanie – mają usunięty posusz i zaleczone ubytki wewnętrzne i zewnętrzne. Świerk kłujący odmiany sinej (Picea pungens `Glauca`): duże drzewo o pięknym, regularnym, stożkowatym pokroju. Gałęzie sztywne, niebieskozielone do srebrzystych, kłujące. Wymagania glebowe i wilgotnościowe bardzo małe. Duża odporność na zanieczyszczenie środowiska. Polecany do nasadzeń pojedynczych i kompozycji ogrodowych oraz do szpalerów. Wykorzystywany jako bożonarodzeniowa choinka.

Wywiad z mieszkańcami miejscowości pozwala na stwierdzenie, że przed II wojną światową w tej części parku znajdowały się nasadzenia świerków różnych gatunków – prawdopodobnie ze względu na ich walory estetyczne. Porasta górskie obszary centralnej części Ameryki Północnej, osiągając wysokość 40 m. Ma gęstą, szerokostożkowatą koronę z konarami rozpostartymi poziomo w jednej płaszczyźnie. Nie ma szczególnych wymagań glebowych, jest niewrażliwy na mrozy i zanieczyszczenia powietrza. Wymaga dużej przestrzeni, bowiem rozrasta się szeroko u podstawy. Igły osadzone promieniście, długości 1,5-3 cm, lekko wygięte, bardzo sztywne i mocno kłujące. Kolor igieł zmienny, od matowozielonego do niebieskozielonego. Szyszki zwisające, o długości 7-11 cm, jasnobrązowe, pokryte żywicą. Odpadają w całości. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior): Jesion ze względu na osiągalną wysokość, która wynosi od 10 do nawet 40 m, należy do najwyższych krajowych drzew.

Jest to okazałe drzewo, zrzucające liście na zimę. Korona u młodych drzew jest bardzo luźna, z dość stromo wzniesionymi konarami. Natomiast u starszych drzew jest bardzo wysoko sklepiona, a przy tym jednak mało zwarta i nieco nieregularna przy okrągławym zarysie. Jest najszersza w strefie szczytu, a niżej dosyć wąska. gałęzie wznoszą się prosto w górę lub promieniście odchodzą, wyrastając także w dolnej części pnia. który jest przeważnie dosyć prosty. Korowina jest w kolorze szarym lub też brunatnoszarym, u młodych drzew gładka, później coraz silniej bruzdowana i podzielona na pola albo pokryta systemem wąskich listewek. Klon pospolity (Acer platanoides): jest niższy od jawora; na ogół osiąga wysokość do 20 m i pierśnicę do 90 cm. Pień regularny i dobrze wyrośnięty. Kora niezbyt gruba, czerwonawo-brązowa i podłużnie spękana, z wiekiem czarnawa. Liście mają wcięcia między klapami zaokrąglone, liście zakończone ostro, kępki włosków od spodu, w ogonkach przewody z sokiem mlecznym. Drewno budową i rysunkiem przypomina drewno jawora, jest jednak nieco ciemniejsze, lecz jaśniejsze niż klonu polnego. Promienie rdzeniowe mniej wyraźne, przyrosty często mają przebieg falisty. Drewno nieco czerwonawe, sprężyste, o dobrych właściwościach na zginanie i odporne na ściskanie bardziej niż drewno jawora, lecz mniej trwałe.

Drzewa, na które napotykamy kierując się na północ to dąb szypułkowy (Quercus robur) i grab pospolity (Carpinus betulus). Tworzą one niewielką, lecz bardzo malowniczą grupę drzew pomiędzy klonem pospolitym a rosnącą w pobliżu wschodniej strony trawnika – topolą białą. Uczniowie mogą dokonać porównania pomiędzy znanym im dębem bezszypułkowym a dębem szypułkowym, zebrać okazy owoców dębu i grabu, spróbować określić warunki glebowe i klimatyczne, niezbędne do życia drzewom liściastym (na przykładzie dębu i grabu), mogą również wykonać szkic pokroju dębu i grabu. Starsze klasy powinny spróbować określić, czy podziwiane drzewa mogą być pomnikami przyrody. Dąb szypułkowy (Quercus robur): jest podobny do dębu bezszypułkowego (Quercus petraea). Różni się przede wszystkim tym, że żołędzie i kwiaty umieszczone są na szypułkach wyrastających z gałęzi (stąd też nazwa), nie zaś, jak w przypadku dębu bezszypułkowego, gdzie kwiatostan umieszczony jest bezpośrednio na gałęzi lub na bardzo niewielkiej szypułce, a owoce bezpośrednio na gałęzi. Inną cechą rozpoznawczą dębu szypułkowego są "uszka" na końcu blaszki liściowej przy ogonku (u drugiego gatunku blaszka liściowa kończy się klinowato), natomiast jego ogonek jest niewielki do 7 mm, a cały liść jest lekko asymetryczny.

Dąb szypułkowy kwitnie w końcu kwietnia i w maju, po rozwoju liści. Kwiaty żółtawe. Kora starszych drzew jest chropowata i spękana, młodych zaś gładka. Występuje w lasach liściastych i mieszanych, zaroślach. Drewno dębu jest cennym surowcem dla wielu gałęzi gospodarki (przemysł meblowy, stoczniowy, itp.). Grab pospolity (Carpinus betulus): „Carpinus” – nazwa prawdopodobnie pochodzenia celtyckiego. Grab pospolity występuje na terenach nizinnych lub podgórskich, rzadko powyżej 600m n.p.m., w całej Europie, poza Irlandią, Walią, Szkocją, północną Skandynawią. Rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych, bogatych w próchnicę, gliniasto-piaszczystych, unika gleb kwaśnych, podmokłych a także suchych. Nie lubi silnych mrozów ani dużych upałów. Grab bardzo rzadko osiąga wiek 120-150 lat. Liście graba są jajowate lub podłużnie jajowate, u wierzchołka zaostrzone, u nasady zaokrąglone lub sercowate, na brzegu podwójnie piłkowane. Jest gatunkiem jednopiennym i wiatropylnym Kwiaty pojawiają się równocześnie z rozwojem liści, pod koniec kwietnia lub na początku maja. Kwiaty męskie to zwisające kotki, żeńskie – niepozorne, zebrane w luźne, wzniesione kłosy. Owocem grabu jest orzeszek – żeberkowany około 0,5 cm długości, jednostronnie przyrośnięty do trójklapowego skrzydełka, spełniającego rolę aparatu lotnego. Drewno jest mało trwałe, ale bardzo twarde, używane do wyrobu instrumentów muzycznych, oraz opraw do narzędzi stolarskich.

Kolejne ciekawe i warte uwagi miejsce to grupa drzew we wschodniej części parku, gdzie znajduje się pomnik Tadeusza Kościuszki z XVIII w. na tle półkola z grabów. Uczniowie mogą zaznaczyć na posiadanych przez siebie planach parku miejsca dotychczasowej pracy, zapisać dokonane działania, wykonać szkic pomnika. Dla nauczyciela jest to okazja do zainicjowania dyskusji na temat roli starodrzewu i parków dworskich – w momencie ich zakładania i współcześnie. Uczniowie mogą zapisać swoje przemyślenia w postaci mapy mentalnej (skojarzenia do pojęcia „starodrzew”), drzewa decyzyjnego („czy należy dbać o zachowanie drzewostanu w starych parkach, ogrodach, przy ulicach i wokół domu”?). Ciekawym miejscem, choć może nie tak wartościowym ze względu na walory przyrodnicze krzewów, jest znajdująca się nieopodal grupa iglaków.

Ostatni przystanek na ścieżce to wschodnia pierzeja parku – miejsce, gdzie znajduje się popiersie Matki Boskiej osadzone na kamiennych kolumnach. W jego pobliżu rośnie przepiękny, uznany za pomnik przyrody dąb czerwony (Quercus rubra) i okazały buk pospolity (Fagus sylvatica). Przystanek jest doskonałą okazją do wyszukania wiadomości na temat kolejnego gatunku dębów – rzadko występującego na naszym terenie dębu czerwonego, pochodzącego z Ameryki. Uczniowie mogą (jeżeli pozwala na to pora roku) wykonać szkic liści i kory dębu i buka, wykonać pomiary i sprawdzić, czy rzeczywiście drzewa zasługują na nazwę „pomnik przyrody”.

Dąb czerwony (Quercus rubra L.): Quercus – nazwa dębu pochodzi z czasów rzymskich. Ze wschodniej części Ameryki Północnej sprowadzony został do Szwajcarii w 1691 r., a do Polski w 1806 r. do ogrodu botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W Europie Środkowej jest jednym z najpospolitszych gatunków obcego pochodzenia. Drzewo dorastające do 25 m wysokości, odporne na mrozy i zanieczyszczenia powietrza. Dąb czerwony rośnie szybciej od naszych krajowych gatunków. Jego zwarte korony powodują silne zacienienie, które źle oddziałuje na runo, a obfita ściółka rozkłada się wolniej od pochodzącej z dębów rodzimych. Liście dębu czerwonego są bardzo zmienne, o długości 12-20 cm, z 7-11 ostro zakończonymi klapami. W jesieni liście wspaniale się przebarwiają (od koloru żółtego do ciemnoczerwonego).

Kwiaty kwitną w maju po rozwinięciu się liści. Kwiaty męskie są niepozorne, zebrane w zwisające kotki, kwiaty żeńskie – siedzące, pojedyncze lub kilka obok siebie. Gatunek jednopienny, wiatropylny. Owoce to żołędzie czyli orzechy do 2,5 cm długości, umieszczone w płytkiej miseczce. Dojrzewają w drugim roku, jesienią. Drewno dębu czerwonego jest twarde, trudne w suszeniu, niezbyt trwałe, a więc mniej wartościowe od naszych rodzimych gatunków dębów. Buk pospolity (Fagus silvatica) jest potężnym i masywnym drzewem dorastającym do wysokości 50 m o obwodzie pnia w pierśnicy do 7 m i więcej. Kora na pniach młodych drzew oraz na konarach jest gładka, popielatoszara. Całobrzegie liście mają eliptyczny kształt i 5-10 cm długości. Młode są jasnozielone i owłosione, starsze — zielone i błyszczące. Buk pospolity ma rozległy zasięg występowania, który obejmuje całą środkową i północną Europę. W Polsce rośnie głównie w południowej, zachodniej i północnej części kraju. Jest to gatunek o dość dużych wymaganiach wobec wilgotności gleby i powietrza. Drzewa dobrze rosną w cieniu (odmiany o barwnych liściach powinny być uprawiane na bardziej nasłonecznionych stanowiskach) i nadają się na strzyżone żywopłoty, gdyż buki dobrze znoszą cięcie.

Bibliografia

• Bugała W., Drzewa i krzewy, PWRL Warszawa 1991
   


• Rostański K., Drzewa i krzewy, Kubajak 1999
   


• Seneta W., Dendrologia, PWN Warszawa 1991
   


• Szafer W., Rośliny polskie, PWN Warszawa 1976
   


• Gębicki C., Owady Polski, Kubajak 2000
   


• Herczek A., Lądowe ślimaki Polski, Kubajak 2000
   


• Herczek A., Płazy i gady Polski, Kubajak 1999
   


• Eisenreich W.D., Nowy przewodnik rośliny i zwierzęta, Multico 1997
   


• Barthel P.H., Jaki to ptak?, Multico 2000
   


• Sandner H., Kalendarz przyrody, Wiedza Powszechna 1976
   


• Chałas K., Metoda projektów i jej egzemplifikacja w praktyce, Nowa Era 2000
   


• Potocka B., Projekty edukacyjne, SFS Kielce 2002
   


• Suchańska M., „Ścieżki edukacyjne” SFS Kielce 2001
   


• Miesięcznik „Aura” wkładki
   


• http://www.eduseek.ids.pl/przedmioty/ Dydaktyka biologii w portalu eduseek.ids.pl
   


• http://www.przyrodnik.com/ Przyrodnik - serwis edukacyjny
   


• http://www.biologia.pl/ Biologia online - obszerny serwis biologiczny
   


• http://www.przyroda.cad.pl/ Przyrodnicze Rozmaitości
   


• http://przyrodnik.grafinet.com.pl/ Internetowy magazyn przyrodniczy
   


• http://www.nsw.hoga.pl/biologia/biol Biologia w portalu Hoga.pl
   


• http://www.foto-przyroda.pl/ Galeria zdjęć
   


• http://www.lop.org.pl/ Liga Ochrony Przyrody
   


• http://www.przyrodapolska.pl/ Czasopismo "Przyroda Polska"
   


• http://aneksy.pwn.pl/biologia/lista.php Słownik terminów biologicznych
   


• http://www.republika.pl/ecology Kompendium wiedzy o biologii i ekologii
   


• http://www.agenda21.pl/ Edukacja ekologiczna w sieci - aktualności ekologiczne, konkursy, galerie prac, informacje o szkoleniach dla nauczycieli
   


• http://www.animal.pl/ Wirtualny świat zwierząt - serwis dla miłośników zwierząt
   


• http://www.terrarium.ht.pl/ Serwis poświęcony jest gadom, płazom, owadom, mięczakom i pajęczakom http://www.atlas-roslin.pl/ Serwis dotyczący roślin - zawiera rozbudowane, ciekawe opisy roślin, zdjęcia roślin w naturze, słownik botaniczny, taksonomię, nazewnictwo polskie i łacińskie
   

Uwagi

W obecnej chwili park jest zadbanym i wygodnym miejscem odpoczynku dla jego właścicieli. Infrastruktura parku (zbiorniki wodne, ciągi komunikacji pieszej, miejsca wypoczynku w postaci ławek, itp.) pomagają cieszyć się pięknem uratowanej i zachowanej przyrody. Warunki, odtworzone ściśle według zaleceń konserwatora przyrody, pozwoliły na przywrócenie pierwotnej roli zbiorowiska przyrodniczego, jakim w przeszłości był park dworski – miejsca wypoczynku i zabawy, kontaktu z przyrodą i ludźmi.
 

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa w Wielgomłynach
ul. Radomszczańska 9
97-525 Wielgomłyny
Opiekun grupy:
Anna Nowak 
Autorzy opisu:
uczniowie uczęszczający na zajęcia pozalekcyjnego koła zainteresowań, prowadzonego przez w/w nauczycielkę przyrody według programu „Vademecum młodego ekologa”, przy współudziale nauczycielki j. polskiego i historii – Wiesławy Błasińskiej
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
W realizacji projektu dydaktycznego„Zabytkowy park źródłem wiedzy o przyrodzie” pomagali swoją wiedzą, doświadczeniem, życzliwością i chęciom pomocy:

• Mariusz Witkowski – obecny właściciel parku i dworu w Sokolej Górze (podziękowanie za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu)
   


• wójt gminy Wielgomłyny, Bogdan Witaszczyk (podziękowanie za udostępnienie posiadanych materiałów na temat gminy i jej historii)
   


• dyrektor PSP w Wielgomłynach, p. Dorota Łysiak (podziękowanie za pomoc w organizacji badań)
   


• leśniczy Nadleśnictwa Kruszyna, p. Andrzej Stępień (podziękowanie za udostępnienie posiadanych materiałów źródłowych i opiekę podczas prowadzonych działań)
   
   

Ładowanie danych ...