Zespół dworsko – parkowy w Kterach, wraz z budynkami folwarcznymi położony jest na Równinie Kutnowskiej, na krawędzi Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej, przy drodze wiodącej z Siemienic do Strzegocina, w gminie Krzyżanów, powiat kutnowski. Jego właścicielem i zarządcą jest Stadnina Koni Walewice. Na terenie tego zespołu znajduje się park krajobrazowy o powierzchni około 2 ha z zachowanym ogrodzeniem z początku XX wieku, oraz pałac murowany barokowo – klasycystyczny z 1868 roku (rozbudowanym w 1920 r.).

Pałac i park wraz z ogrodzeniem wpisane są do rejestru zabytków (nr 477, rok 1978). Poza ogrodzeniem jest rządcówka z 1900 roku i zabudowania folwarczne: spichlerz i obora tzw. “głęboka” z I połowy XIX wieku, stodoła tzw. “biała” z II połowy XIX wieku, stajnia koni wyścigowych z 1900 r., stajnia koni roboczych z 1906 r., stelmacharnia z 1907 r., budynek mieszkalny z 1913 r., ośmiorak z 1916 r., mleczarnia z 1920 r., stodoła “czerwona” z 1927 r., parnik z 1932 r., chlewnia, stajnia fornalska, stajnia młodzieży i obora. Niektóre budynki mają obecnie inne przeznaczenie. Na zachód od zabudowań gospodarczych położone jest wczesnośredniowieczne grodzisko stożkowe wpisane do rejestru zabytków pod numerem 367/297 w 1967 r. Pomiędzy Kterami i Gledzianówkiem, prawdopodobnie w miejscowości Żale, znajduje się kopiec porośnięty dębami. Jest on pozostałością cmentarzyska pogan i miejscem ich kultu.

Historia

Pierwsza wzmianka o Kterach pochodzi z 1388 r. W XVI wieku (wg Regestrów Podatkowych – wyd. A. Pawiński) wieś liczyła 24 domy. Należało do niej 19,5 łana ziemi użytkowej oraz 4,5 łana ziemi opuszczonej. W 1827 r. według Tabeli Miast, Wsi i Osad Królestwa Polskiego we wsi były 42 domy i 414 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku Ktery miały 52 domy i 731 mieszkańców. Należały do powiatu łęczyckiego, gmina Witonia. We wsi znajdowała się szkoła początkowa. W lipcu 1863 r. partia łęczycka, pod dowództwem Roberta Skowrońskiego, wycofująca się po bitwach pod Walewicami i Balkowem, stoczyła potyczkę pod Kterami. Prawdopodobnie już od XVII wieku właścicielami Kter była rodzina Wodzińskich. W 1831 r. byli to Jan Nepomucen i Karolina Wodzińscy.

Ostatnim właścicielem Kter, przed 1939 r. był Kazimierz Wodziński, znany hodowca koni pełnej krwi i półkrwi angielskiej. W latach 1932 – 1938 folwark Ktery dostarczył 31 koni dla wojska. W przedwojennej Polsce znane były konie wyścigowe pełnej krwi angielskiej – Lirnik i Wagram, a klacz Efforta stała się założycielką znakomitej rodziny istniejącej do dziś. Kazimierz Wodziński został wysiedlony do Niemiec w 1941 r. W czasie niemieckiej okupacji majątkiem zarządzał niemiecki komisarz. W 1945 r. właściciele wrócili, ale wkrótce ich wywłaszczono. Początkowo powstał tu PGR, a w 1951 r. folwark przejęła Stadnina Koni Walewice. Obecnie znajduje się tu Gospodarstwo Ktery, które jest filią Stadniny Koni Walewice.

Przyroda

Cechą charakterystyczną tego terenu, oprócz parku, są pojedyncze, śródpolne skupiska drzew, stawy, zieleń przydrożna ze starymi okazami wierzb, topoli czarnej, kasztanowców oraz krzewów tarniny. Największym jednak skupiskiem drzew jest park. Jest to park krajobrazowy z I połowy XIX wieku, na który składa się głównie starodrzew liściasty. Znajduje się w nim bogaty drzewostan starych topoli, szczególnie białej i szarej. Najliczniej występującym gatunkiem jest klon polny. Licznie występują także: klon jawor, klon zwyczajny, robinia akacjowa, grab pospolity i jesion wyniosły. Jest tam także kilka okazałych kasztanowców oraz młode brzózki. Klon polny, zwany paklonem to drzewo niewysokie. Ma ciemnoszarą spękaną korę, często zakrzywiony pień i gęstą kulistą koronę. Jego liście są skórzaste, pięcioklapowe, wierzchołkami zaokrąglone. Jesienią przybierają piękny żółty kolor. W tym parku, o tej porze roku klony polne najładniej prezentują się nad stawem. Są pochylone w stronę lustra wody, jakby chciały się w nim przeglądać. Klon jawor dorasta do 30 m wysokości. Ma gęstą, rozłożystą koronę, prosty pień, szarobrązową, początkowo gładką korę, z wiekiem łuszczącą się jak u platanu. Liście duże, o długich ogonkach, 5-klapowe, z wierzchu ciemnozielone, nagie; od spodu jasnozielone do ciemnopurpurowych.

Klon zwyczajny to rozłożyste, wysokie drzewo o prostym, smukłym pniu, ciemnej, podłużnie spękanej korze i gęstej, szerokiej koronie. Te gatunki rosną nieregularnie w różnych miejscach parku. Jesion wyniosły należy do najwyższych drzew w kraju. Jego mało zwarta korona ma stromo wzniesione konary. Pień jesionu jest prosty, o szarej, popękanej lub bruzdowanej korze. Liście nieparzystopierzaste o długich ogonkach składają się z 7-13 podłużno-lancetowatych listków o piłkowanych brzegach. Jesiony tak jak poprzednie drzewa rosną w różnych miejscach parku. Na uwagę zasługują też kasztanowce zwyczajne, rosnące regularnie wzdłuż ogrodzenia parku od strony drogi prowadzącej w kierunku Siemienic oraz wzdłuż drogi prowadzącej do budynków mieszkalnych we wsi. Niestety, tak jak większość kasztanowców są one zaatakowane przez szrotówka kasztanowcowiaczka – groźnego szkodnika tych drzew. Mają mimo to pięknie ukształtowane, majestatycznie wyglądające korony i proste, trochę guzowate ze starości pnie. Dłoniasto złożone liście składające się z 5-7 odwrotnie jajowatych, zaostrzonych listków były już bardzo uschnięte i pomarszczone, dlatego nie można ich było zebrać do zielnika. Zostały zgrabione, aby zmniejszyć ilość larw szrotówka, które wiosną, jak tylko pojawią się liście znów wejdą na drzewo, by tam się rozwijać.

Pozostałe gatunki będą opisane w dalszej części pracy. Są w parku drzewa o obwodzie pni kwalifikujących je do drzew pomnikowych. Za pomniki przyrody mogą zostać uznane pojedyncze okazy topoli szarej, topoli białej, robinii akacjowej oraz lipy drobnolistnej, ponieważ wskazuje na to obwód ich pnia na wysokości 1,3 m. Kilka pomnikowych drzew znajduje się poza parkiem, na terenie gospodarstwa. Zostaną one szczegółowo opisane przy prezentacji kolejnych przystanków ścieżki dydaktycznej. Szkolne Koło Ligi Ochrony Przyrody wystąpi do Rady Gminy z wnioskiem o nadanie starym, potężnym i ciekawym drzewom miana pomników przyrody. Na terenie parku znajduje się staw, wokół którego rosną wspomniane wcześniej klony polne (drugi staw jest na terenie gospodarstwa). W parku wytyczonych jest kilka alejek, prowadzących do pałacu od wejścia głównego i wejść bocznych.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna, którą proponujemy obejmuje tematykę historyczno – dendrologiczną. Na kolejnych przystankach prezentujemy miejsca związane z historią tego terenu oraz ciekawe okazy drzew, które rosły sobie wśród innych, zapomniane i niedostrzegane.
 

1. Zwiedzanie kompleksu dworsko – parkowego rozpoczynamy od wschodniej strony parku. Przy drodze wiodącej do pałacu stoi murowana kapliczka w stylu neogotyckim. (Neogotyk to kierunek w architekturze i sztukach zdobniczych występujący od końca XVIII w. do pocz. XX w. jako jeden z estetycznych przejawów romantyzmu i historyzmu. Charakteryzował się nawrotem do form gotyckich.) Kapliczkę tę wybudowali mieszkańcy wsi w 1945 r. Widnieje na niej napis “Matko Kościoła ratuj nas w potrzebie”. Rośnie przy niej stupięćdziesięcioletni kasztanowiec o obwodzie pnia 380 cm.
 

2. Dalej udajemy się w kierunku bramy głównej, znajdującej się przy drodze do Strzegocina. Wchodzimy głównym wejściem. Rosną przy nim robinie akacjowe. Kierując się w lewą stronę wzdłuż parkanu mijamy klony polne, trochę dalej kasztanowce i dochodzimy do otoczonego metalowym ogrodzeniem nagrobka. Jest on ozdobiony ornamentem roślinnym, takim jak na budynku pałacu. Nagrobek ten postawiono na miejscu, w którym prawdopodobnie zginął pewien ułan i jego koń. Nie wiadomo, czy był to ktoś z rodziny Wodzińskich lub ktoś bliski tej rodzinie, gdyż na nagrobku nie ma nazwiska (zostało tylko miejsce po tablicy).
 

3. Tuż za nagrobkiem znajduje się duży owalny staw otoczony klonami polnymi z jednym okazem topoli białej o obwodzie pnia 373 cm. Topola biała to drzewo z rodziny wierzbowatych zwane białodrzewem. Ma charakterystyczną białoszarą korę o widocznych pęknięciach. Jej liście są 3 lub 5 klapowe, od spodniej strony pokryte charakterystycznym białym meszkiem. Jest drzewem niedocenianym, a to ona właśnie najszybciej zazieleniała zniszczone walkami zbrojnymi tereny.
 

4. Przez skwerek kierujemy się do głównej alejki i dochodzimy do klombu porośniętego różami z pięknym okazem topoli szarej o obwodzie pnia 540 cm. Topola ta jest mieszańcem topoli białej i osiki. Jej liście są podobne do liści osiki, jednak pokryte od spodu cienkim szarym filcem.
 

5. Na wprost klombu stoi murowany pałac wzniesiony w stylu barokowo – klasycystycznym. Jest to budowla dwukondygnacyjna. W jej centralnej części wznosi się piętrowy portyk z trójkątnym zwieńczeniem, ozdobionym ornamentem z czasów Księstwa Warszawskiego. Od frontu znajduje się taras, a po bokach klatki schodowe. Budynek nakryty jest mansardowym dachem. Wewnątrz zachował się oryginalny piec kaflowy, schody wiodące na górę oraz parkiet w dwóch pomieszczeniach. W budynku tym aktualnie znajduje się biuro Gospodarstwa Ktery.
 

6. Wychodząc z pałacu udajemy się w lewą stronę, by móc obejrzeć elewację budynku od strony zachodniej. Tam też możemy przejść się alejką grabową i przyjrzeć się tym ciekawym drzewom. Graby to drzewa dające poczucie przyjemnego chłodu i odprężenia. Mają gładką, jasnoszarą korę i podłużnie jajowate, podwójnie piłkowane liście.
 

7. Przedłużeniem alei grabowej jest alejka młodych brzóz. Drzewa te uważane są za pionierskie, ponieważ szybko rosną i mają małe wymagania glebowe. Zgodnie z tym, co podaje tradycja, jest drzewem uśmierzającym bóle, ponadto stymuluje oczyszczanie ciała i ducha. Warto się zatem zatrzymać choć na chwilę przy tych drzewach, by skorzystać z ich magicznych właściwości. Drzewa te zostały posadzone prawdopodobnie przez jednego z kierowników Gospodarstwa. Alejką brzozową udajemy się w kierunku bocznego wyjścia, przy którym rosną dwa okazy robinii – jeden o obwodzie 302 cm, drugi, 218 cm. Robinia akacjowa, zwana grochodrzewem, została wprowadzona do Europy na początku XVII wieku i była wtedy swoistym rarytasem, spotykanym w niewielu ogrodach.
 

8. Wychodzimy bocznym wyjściem i udajemy się drogą w kierunku zachodnim na grodzisko, pozostałość wczesnośredniowiecznej rycerskiej siedziby obronnej. Według informacji zawartych w przewodniku “Kutno i okolice” Jana B. Nycka, grodzisko to ma ok. 4 m wysokości i ok. 30 m średnicy podstawy. W środku posiada zapadlisko, w którym znaleziono resztki spróchniałego drewna – prawdopodobnie grube bale oraz polepę z odciskami słomy i gałęzi. Wokół grodziska biegnie częściowo zniszczony wał oddzielony od niego fosą. Na grodzisku, w towarzystwie klonów polnych, rośnie ponad dwustuletni dąb szypułkowy o obwodzie pnia 520 cm. Dąb szypułkowy to gatunek drzewa liściastego z rodziny bukowatych występujący w Europie. Osiąga wysokość od 20 - 50 m. Liście tej odmiany mają od 5-18 cm długości, są skórzaste i nagie. Mają od 3 do 6 par zaokrąglonych klap. Nerwy boczne dochodzą do końca klap i do wcięć między nimi. Jego owoce i kwiaty umieszczone są na szypułkach. Dąb sadzony jest często jako drzewo pamiątkowe, prawdopodobnie stąd wziął się na tym grodzisku. Jest symbolem długowieczności, dostojeństwa i siły.
 

9. Z grodziska, w kierunku północnym kierujemy się nad drugi w zespole dworsko – parkowym staw. Podziwiać tam możemy okazy lip drobnolistnych, szczególnie tych o obwodzie pni 330 cm i 340 cm, w alejce lipowej. Lipy to potężne drzewa, które dają cień, działają uspokajająco i odprężająco. Występują przeważnie na nizinach, mają stożkowatą, lekko zaokrągloną koronę, szarą popękaną korę. Liście osiągają od 3-9 cm długości, są skośnie sercowate ze smukłym wierzchołkiem. Brzeg liścia jest drobno piłkowany. Na końcu alei jest padok dla koni. Wzdłuż padoku i stawu rosną krzewy i drzewa takie jak dęby, wierzby i klony polne. Ciekawym okazem jest wierzba krucha, której pień na wysokości 50 cm rozchodzi się na trzy części. Całego stawu nie da się obejść, ponieważ porastają go dzikie zarośla.
 

10. Wracamy tą samą aleją lipową w kierunku wschodnim, mijając po drodze zabudowania folwarczne. Udajemy się wzdłuż ogrodzenia parku do głównego wyjścia.

Bibliografia

• "Problematyka środowiska kulturowego" Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krzyżanów, Krzysztof Gowin, Hanna Pawłowska
   


• "Kutno i okolice", Jan. B. Nycek
   


• "Podręczny leksykon przyrodniczy. Drzewa", Enrico Banfi, Francesca Consolino,
   


• Portal turystyczno - krajoznawczy województwa łódzkiego - http://www.lodz.travel.pl
   


• Powiat kutnowski - http://www.kutno.pl
   


• Atlas flory i fauny Jurka Grzesiaka - http://grzesiak.kei.pl
   


• Atlas roślin - http://www.atlas-roslin.com/polskie.html
   


• Drzewa - niedoceniani przyjaciele - http://www.drzewoterapia4me.pl/index.html
   

Uwagi

Słabą stroną parku jest to, że jest on ogrodzony, co sprawia wrażenie niedostępności. Nie ma w nim miejsca do zabaw dla dzieci ani ławek dla osób chcących odpocząć. Szkoda, że na terenie zespołu dworsko – parkowego nie ma jeszcze pomnika przyrody, choć rośnie tam kilka okazów drzew, między innymi wspomniany dąb szypułkowy na grodzisku, topola szara na klombie przed pałacem, ciekawy okaz lipy za pałacem, której pień rozwidla się na dwa, przypominając literę Y, dwa okazy lip drobnolistnych w alei lipowej nad stawem, czy rosnącej w ich pobliżu wierzby kruchej o potrójnym pniu.

Dobrze, że na terenie parku znajduje się biuro Gospodarstwa Ktery, które ma dozór nad parkiem. Dzięki temu jest on zadbany. W przeciwnym wypadku mógłby ulec dewastacji, a wytyczone alejki i klomby porastałyby chwasty oraz dzika roślinność. Park mógłby spełniać funkcję centrum kulturalnego dla mieszkańców wsi. Można by w nim było organizować np. obchody święta ludowego, występy dzieci i młodzieży ze szkół z terenu gminy i występy zespołów śpiewaczych.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa w Kterach
Ktery A 34
99-314 Krzyżanów
e-mail: spkterya@wp.pl
Opiekun grupy:
Ewa Ambroziak 
Autorzy opisu:
uczniowie klas IV – VI pod kierunkiem dyrektora szkoły p. Bożeny Sysiak i nauczyciela przyrody – p. Ewy Ambroziak oraz p. Wojciecha Wilkońskiego – nauczyciela w-f i technik, a także i p. Wandy Wilkońskiej – nauczyciela matematyki i plastyki. Pozostali nauczyciele, szczególnie ci mieszkający na terenie gminy również zaangażowali się w realizację projektu służąc radą, dostarczając informacji, wprowadzając korekty.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Pragniemy gorąco podziękować za współpracę w realizacji projektu osobom, dzięki życzliwości których mogliśmy go sfinalizować. Dziękujemy:
Panu Henrykowi Warszawskiemu – prezesowi Stadniny Koni Walewice
Panu Władysławowi Kierzkowskiemu – kierownikowi Gospodarstwa Ktery za umożliwienie prowadzenia badań na terenie zespołu dworsko – parkowego w Kterach oraz upowszechnienie wyników
Pracownikom Urzędu Gminy Krzyżanów – za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu.

Ładowanie danych ...