Historia i opis przypałacowego parku w Chlewiskach
motto:
„To prawdziwe jest miejsce
o którym się godzi
Rzec śmiele, że lepsze z samym niebem
chodzi„
Przemiana Owidiusza
Park przypałacowy w Chlewiskach należy do najcenniejszych tego typu obiektów na terenie województwa mazowieckiego. Duża powierzchnia (8 ha), urozmaicona szata roślinna, bogata fauna oraz największa ilość pomników przyrody czynią z niego interesujący i godny zwiedzania zabytek.
Historia
Park założony został przez Wawrzyńca Odrowąża - Chlewickiego w XVII wieku jako otoczenie rozbudowanego w 1605r. obronnego zamku.
Wraz z przebudową zamku na pałac (dokonaną w XVIII wieku) dokonały się też zmiany w zagospodarowaniu terenu wokół nowego budynku.
Śledząc dzieje parku można wyróżnić kilka charakterystycznych przekształceń.
Pierwotne - to niska zieleń ( być może z pojedynczymi drzewami) nieograniczająca widoku obrońcom i nie dająca osłony wrogom przy ewentualnym szturmie zamku.
Druga przebudowa parku związana była ze zamianą funkcji budowli. Pałac wymagał reprezentacyjnego otoczenia, więc przebudowano park w stylu barokowym. Powierzchnię podzielono na kwatery, przedzielone alejami z lip drobnolistnych i grabów pospolitych. Na szczęście zachowano część starodrzewu nie kolidującego z nową formą. Zostały więc liczne lipy wzdłuż północnej granicy założenia, cisy przy pałacu i kilka drzew ( dęby, topole, lipy) w części zachodniej parku.
Trzecia faza zagospodarowania to przejście do ogrodów krajobrazowych. Proces przeobrażeń był rozłożony w latach i trwał do II wojny światowej. Powstał wtedy nowy układ wodny wraz z otoczeniem oraz nastąpiły liczne dosadzenia drzew ozdobnych. Park wzbogacił się między innymi o tulipanowce, skrzydłoorzechy kaukaskie, sosny wejmutki czy dęby czerwone. Część kwaterową obsadzono licznymi bylinami i niskimi krzewami ( irga, róże, berberys). Lata wojny i powojenne to liczne straty w starodrzewie oraz zniszczenie warstwy krzewów i runa wobec braku kompetentnego właściciela.
Właściciel, który przejął Pałac Odrowążów w latach 60-tych XX wieku nie sprawdził się jako użytkownik tak cennego obiektu. Powstrzymano co prawda niekontrolowaną wycinkę drzew, ale nowe nasadzenia i nowy wewnątrz-parkowy układ komunikacyjny nie miał nic wspólnego z dawnym ukształtowanym historycznie. W parku wprowadzono żywopłoty z ligustru, nasadzono liczne topole niekłańskie oraz dopuszczono do nadmiernego rozrostu samosiewów niektórych gatunków lekkonasiennych jak olchy czarne czy klony jesionolistne.
Ostatni etap to przejęcie w latach 90. XX w. zabytkowego zespołu pałacowo-parkowego przez firmę MANOR HOUSE i przystąpienie do prac rewaloryzacyjno - rewitalizacyjnych. W ramach tych prac odremontowano budynek pałacu i przystąpiono do zagospodarowania parku oraz terenów dawnych stajni.
Pierwszy etap prac to porządkowanie terenu z nadmiaru podszytu. Wybagrowano bardzo zamulone i zaśmiecone stawy odtwarzając jednocześnie tzw." mały staw z wyspą ".Staw ten był całkowicie zarośnięty, a o jego kształcie świadczyło tylko niewielkie zagłębienie.
Następnie dokonano redukcji drzewostanu wycinając drzewa suche, usychające, zaatakowane przez patogeny czy połamane w czasie licznych ostatnio huraganowych wiatrów. Nie usuwano drzew by wygospodarować miejsce na nowe budowle. Nowe obiekty lokalizowano na polanach czy obrzeżach parku ( np. Termy Zamkowe, Wioska Witalna).
Oprócz prac pielęgnacyjno-porządkowych w parku wykonano na starodrzewie liczne zabiegi z zakresu chirurgii drzew. Obcięto i zabezpieczono suche czy usychające konary, zdezynfekowano dziuple itp.
Po wykonaniu podstawowych czynności porządkowych dokonano licznych nasadzeń drzew i krzewów oraz bylin. Wprowadzone egzemplarze charakteryzują się ciekawą kolorystyką oraz rzadko spotykanym pokrojem. Warto tu wspomnieć o malino-jeżynie, atrakcyjnej smakowo roślinie rosnącej w dużej kępie przy mostku na wyspę, irgach, trzmielinie, oczarach …
Pałac Odrowążów
Pałac Odrowążów wybudowany w 1135 roku przez Piotra Dunina herbu Łabądź jest najstarszą budowlą wchodzącą w skład Posiadłości Manor House, która oferuje swoim Gościom wypoczynek w dwóch historycznych obiektach i w nowo wybudowanych Termach Zamkowych. Pałac należy do jednych z najstarszych rezydencji ziemiańskich w Polsce. Usytuowany jest w pobliżu dwóch malowniczych stawów w starannie utrzymanym parku krajobrazowym, należącym do najcenniejszych zabytkowych parków w Polsce wpisanych na listę dziedzictwa narodowego.
Duża powierzchnia- 8 hektarów, urozmaicona szata roślinna, bogata fauna oraz duża ilość pomników przyrody czynią park bardzo interesującym i godnym zwiedzania.
Park założony został przez Wawrzyńca Odrowąża- Chlewickiego w XVII wieku jako otoczenie rozbudowanego w 1605 roku zamku obronnego.
Przyroda
Flora parku
Park w Chlewiskach ze względu na czyste od zanieczyszczeń przemysłowych powietrze, specyficzny mikroklimat i czystą wodę pozwala na naturalny rozwój unikalnej flory,
W tym krajobrazowym parku rośnie 21 drzew uznanych i wpisanych do rejestru przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody za pomniki przyrody ( przeważnie lipy drobnolistne, dęby, tulipanowce, kasztanowiec i jesion ). Na wpisanie oczekują również szpaler grabowy i aleje lipowe.
Strukturę siedliskową lądową, wodną i bagienną oraz skład gatunkowy roślinności ukształtowały lokalne warunki glebowe, wilgotnościowe i klimatyczne.
W parku najczęściej występującymi drzewami są lipy drobnolistne, dęby szypułkowe, graby pospolite, olsze czarne i jesiony.
Starodrzew stanowią również klony, jawory, grochodrzewy (robinie, pospolicie zwane akacjami), klony zwyczajne i srebrzyste, brzozy brodawkowate, modrzewie, wierzby białe, wiązy szypułkowe i górskie, dęby czerwone, sosny pospolite i wejmutki oraz pojedyncze okazy innych gatunków.
W skład poszycia wchodzą: jeżyna fałdowana, kruszyna pospolita, bez czarny i koralowy, głóg, jałowiec pospolity. Runo leśne składa się z borówek, turzyc, fiołka leśnego oraz licznych gatunków mszaków i porostów.
W parku spotykamy rośliny chronione takie jak: cis pospolity, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko, skrzyp olbrzymi, śnieżyczka przebiśnieg i inne.
Na brzegach małego i dużego stawu można podziwiać występującą tu strefowo roślinność wodną i błotną np. grzybienie białe i północne, grążele żółte, czermień błotną i trzcinę pospolitą.
Ogółem w parku spotkamy ponad 100 gatunków drzew i krzewów, a w planach jest dosadzenie kilkudziesięciu następnych.
Fauna parku
Bogata szata roślinna parku jest miejscem występowania licznych zwierząt znajdujących tu pokarm i schronienie.
Zaczynając od ssaków - żyją tu zające, kuny, wiewiórki, tchórze, łasice, jeże, ryjówki, nietoperze i trzy gatunki myszy. Zachodzą lisy, sarny, a od niedawna można spotkać też jenota - nowego mieszkańca naszego kraju.
Ciekawie prezentuje się awifauna, czyli świat ptaków. Duży parkowy teren połączony zadrzewieniami ( od wschodu i północy ) z lasami szydłowiecko-przysuskimi to idealne miejsce do obserwacji zwierząt. Na terenie parku i w najbliższym sąsiedztwie podczas badań ekofizjograficznych stwierdzono występowanie 74 gatunków ptaków, w tym tak rzadkie jak: białorzytka, derkacz, ortolan, kapturka, kokoszka wodna.
Zalatują tu liczne drapieżniki: trzmielojad (ma gniazda koło miejscowości Skłoby), rybołów oraz bardziej pospolite kanie rude, jastrzębie i myszołowy. W starych lipach gniazdują trzy gatunki sów.
Różnorodność siedlisk i urozmaicona baza pokarmowa to doskonałe warunki dla rozwoju licznych gatunków owadów: motyli, chrząszczy, błonkoskrzydłych, prostoskrzydłych, muchówek i innych.
Ciekawsze okazy motyli to: rusałki (admirał, drzewoszek, pawik), polowiec szachownica, przestrojnik wielki, niestrzęp głogowiec czy paź królowej.
Płazy reprezentowane są przez żaby, ropuchy, rzekotkę drzewną i kumaka nizinnego,
a z gadów spotkać można zaskrońce (mają gniazdo pod kamiennymi schodami pałacu), jaszczurki zwinki, jaszczurki zielone oraz padalce zwyczajne.
Ścieżka edukacyjna - Stanowiska
I. Stajnia - początek trasy
Rozpoczynamy zwiedzanie. Stąd roztacza się widok na zachodnią część parku. Po lewej stronie budynek Stajni z padokiem dla koni. W głębi Termy Zamkowe – nowo wybudowane skrzydło obiektu, w którym znajdują się Łaźnie Rzymskie, Gabinety Odnowy, pokoje i sale konferencyjne. Na wprost góra pałacowa usypana według legendy przez jeńców tatarskich. Wokół liczne, swobodnie rozrzucone klomby obsadzone krzewami i bylinami.
Urozmaiconą szatę roślinną tworzą kasztanowce, olsza czarna, jesiony, klony, dęby, irga, trzmielina, paprocie i bluszcz pospolity,. Wyruszamy w prawo, zgodnie z wyznaczonym kierunkiem zwiedzania.
II. Kamienny mostek
Spośród zieleni drzew i różnobarwnych klombów wyłania się sylwetka Pałacu. Można wejść na kamienny mostek, przerzucony prze mały strumyczek. Rosną tu olsze czarne i jesiony obrośnięte owocującym bluszczem stosunkowo rzadko spotykanym w naszych parkach. Takie okazy bluszczu można również zobaczyć w Orońsku na terenie Centrum Rzeźby Polskiej. Widok na duży, wykonany z piaskowca, usytuowany nad stawem skalniak i okazały dwustuletni czerwony buk (pomnik przyrody) stojący samotnie w centralnym punkcie ogrodu. Znajdują się tu również ekspozycje wierzb: płaczących, rokit, wiciowych, mandżurskich, japońskich, purpurowych. Kompozycje z traw ozdobnych, irg, irysów, wiciokrzewów, piwonii, perukowców, jałowców, dereni tworzą wielobarwne klomby. Barwinek pospolity kwitnący niebiesko lub biało tworzy niepowtarzalne barwne dywany.
III. Mały staw
Widok na mały staw z wyspą, na której rosną graby, dęby, wierzby, lipy, olsza czarna. Wokół dużo dosadzeń uzupełniających po dawnych wiatrołomach. Podszycie tworzą liczne krzewy- w tym malino-jeżyny (z możliwością konsumpcji), paprocie, trawy ozdobne, barwinek itp.. Nad stawem rosną róże ogrodowe i wierzby różnych gatunków. W strefie brzegowej widoczne są rośliny wodne.
Po drugiej stronie alejki w głębi warto zwrócić uwagą na cztery pomniki przyrody (oznaczone tabliczkami) – dwa dęby oraz dwie lipy drobnolistne. Za nimi jest widoczny liczny starodrzew lipowy, pozostałość zadrzewienia z XIX wieku. Idąc wzdłuż alejki do kolejnego stanowiska edukacyjnego możemy dostrzec kolejny pomnik przyrody – 120 letni kasztanowiec.
Na gałęziach i pniach drzew widoczne są porosty – biowskaźniki, których obecność wskazuje na niski stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego dwutlenkiem siarki.
IV. Kordegarda
Widok na kordegardę i duży staw z siedliskiem ptaków wodnych, licznych gatunków kaczek, łabędzi niemych, bocianów białych i gęsi na przelotach. Wokół żerują ptaki preferujące biotop lądowo-wodny. Przy kordegardzie znajdują się fragmenty powalonej przez huragan pomnikowej olszy czarnej. Do piątego stanowiska edukacyjnego, znajdującego się na tyłach Pałacu, można dojść aleją prowadzącą w kierunku dziedzińca Pałacowego lub ścieżką wokół dużego Stawu podziwiając rosnącą na jego brzegach roślinność wodną i błotną, otaczające go brzozy, wierzby, olsze czarne, leszczyny, lipy, klony i głóg. Należy koniecznie zwrócić uwagę na tablicę informacyjną opisującą park w Chlewiskach, przedstawiającą jego historię, faunę i florę.
V. Lodownia
Widok od strony północnej ukazuje basztę, która fortyfikowała mury obronne od strony północnej, przypory i ruiny starej lodowni zniszczonej w czasie II wojny światowej w 45 roku przez wojsko radzieckie strzelające do znajdującej się tu siedziby gestapo. Pomniki przyrody stanowią 250 letni dąb szypułkowy, 190 letnia lipa drobnolistna. Wchodzimy w tak zwaną leśną część parku z bogatym podszytem gdzie rosną liczne graby, jesiony, klony, lipy. Przy alejce prowadzącej do szóstego stanowiska znajduje się piękny okaz buka.
VI. Kamienny krąg
Wśród starodrzewu klonowo – lipowo – grabowego znajduje się Kamienny Krąg Mocy. Pośród runa rosną w sezonie prawdziwki, kozaki i kanie czubajki. Ta leśna część parku pozostaje nadal naturalna. Jedyne prace, które są tu wykonywane to zbieranie wiatrołomów, przycinanie uschłych gałęzi, wycinanie chorych drzew, które mogą być powalone przez wiatr. Warto zwrócić uwagę na informacje dotyczące Ogrodu Medytacji i mocy Kamiennych Kręgów, zamieszczone na tablicy.
VII. Starodrzew
Jesteśmy na alejce prowadzącej wzdłuż parkanu ogrodu. Rosną tu liczne stare lipy i dęby będące pomnikami przyrody. Urozmaicony podszyt, liczne glony, mchy i porosty wywołują zachwyt znawców. Najstarsze drzewa liczą tu 200 – 300 lat. Na trasie prowadzącej do VIII stanowiska stoi samotna stara sosna – jedno z niewielu drzew zimozielonych w tym parku. Mijamy kwatery lipowe utworzone ponad 100 lat temu. W tych starych drzewach widać liczne dziuple – siedliska różnych ptaków, wiewiórek i pszczół, które w naturalny sposób produkują miód wewnątrz pustych przestrzeni pnia. Patrzymy na pałac od strony zachodniej i widzimy liczne przypory wzmacniające stare mury dawnego zamku.
VIII. Szpaler grabowy
Jedno z najciekawszych miejsc w parku. Obok 230 letniej lipy drobnolistnej pomnikowy szpaler grabowy i trzy egzotyczne drzewa – tulipanowce w wieku około 60 lat (wszystkie zostały uznane za pomniki przyrody). Znajdują się tu również specyficznie wkomponowane pola mini-golfa (tulipanowce znajdują się na początku w środku i na końcu mini-golfa). Ta część parku „kwaterowa” charakteryzująca się równomiernie rozmieszczonymi kwaterami składającymi się z lip, grabów, klonów obwiedzionymi szpalerami starodrzewu lipowego, została zachowana bez ingerencji właścicieli. Miejsce to charakteryzuje się również bogactwem runa i podszytu. Liczne motyle i ptaki, a także gady (jaszczurki zwinki i zielone) mają tu korzystne warunki rozwoju.
IX. Witalna Wioska
Widok na cztery pomniki przyrody znajdujące się za ogrodzeniem, ale stanowiące integralną część parku: trzy lipy i dąb strzępolistny, wszystkie w wieku około 200 lat. Powrót przez mini-golf, jeszcze jedno spojrzenie na 60-cio letnie tulipanowce, szpaler grabowy i na liczny starodrzew klonów, lip, grabów.
Obok Wioska Witalna SPA – jeden z pięciu kluczy programu Wellness – SPA w naszym obiekcie.
W skład Witalnej Wioski wchodzi 8 chat wykonanych z drewna pokrytych gontem z osiki: Chata Solna z muzykoterapią i koloroterapią, Chata - Ruska Bania, Chata - Sauna Fińska, Beczka Polska z gorącą wodą, Chata - Sauna Świetlna na podczerwień, Chata Grillowa – Sauna Dymna, Chata Barmana, Chata Gospodarza z przebieralnią i WC. Dodatkowo znajdują się tu: Ścieżka Kneippa, Prysznic Wrażeń, Japońska Balia, Beczki z zimną wodą, Lodowe Wiadro.
X. Prochownia
Znajdujemy się w miejscu gdzie jeszcze po II wojnie światowej stała kamienna baszta i mury obronne zamku. Dziś możemy zobaczyć je na starych fotografiach. Obok w skarpie pałacowej widoczne jest kamienne wejście do reliktowej prochowni. Po przeciwnej stronie nowe nasadzenia: paulownia (cesarskie drzewo), oczary, malownicze trawniki o charakterze łąki.
XI. Kamienne schody
Przed wiekowymi schodami, prowadzącymi do pałacu, znajdują się dwa pomnikowe cisy w wieku około 250 lat. Na starych fotografiach z okresu I wojny światowej widać, że ich wielkość nie uległa większym zmianom. Obok cisa – czerwony dąb. Jako ciekawostkę warto zaobserwować przy dolnych stopniach schodów zaskrońce. Od wielu lat przychodzą tu na świat nowe osobniki węży. Patrząc w stronę Stajni widzimy nowe nasadzenia: berberysów, irg, paproci, cisów, skyrocketów. Kobierce z barwinka pospolitego w dwóch kolorach: niebieskim i białym okalają drzewa i krzewy.
Obok tablica „Dzieje Chlewisk, Pałac Odrowążów na tle historii Polski”
XII. Pałac Odrowążów
Widok na park ze wzgórza pałacowego. Prawidłowo zagospodarowane skarpy są obsadzone różnymi gatunkami jałowców i irg ograniczających erozję. Przy podjeździe pod Pałac wiekowa lipa drobnolistna pamiętająca panowanie Odrowążów. Jej wiek ocenia się na około 400 lat. Dokładne określenie wieku jest niemożliwe, bowiem spróchnienie wewnętrzne nie pozwala na użycie świderka Presslera. Obok starej lipy posadzone zostały nowe drzewa, które kiedyś ją zastąpią: platan, miłorząb japoński i wierzba mandżurska. Patrząc na elewację Pałacu zobaczymy pnące się po murach: rdest, milin, wisterię (glicynię), winobluszcz pięciolistny i bluszcz pospolity. Na środku dziedzińca stara kamienna studnia, z której do dziś można czerpać wodę. Na wprost starej lipy na kamiennej przyporze, znajduje się dwie tablice pamiątkowe. Dalej taras przy wiekowej baszcie z widokiem na okoliczne łąki i pola. Obok tarasu po prawej stronie - trzy akacje (grochodrzewy), po lewej-kamienne przejście pod basztą prowadzące na północną stronę pałacu, gdzie rozciąga się widok na „ dziewiczy” park i ruiny lodowni.
XIII. Kamienne piwnice
Taras nad starą kamienną piwnicą - widać stąd duży i mały staw. Obok pomnik przyrody 160-cio letni jesion wyniosły. W pobliżu małego stawu rośnie pomnikowy, dwustuletni, wspaniały czerwony buk, obok rozległe nasadzenia poziomek (do konsumpcji), czerwonych perukowców, cisów i oczarów. Nad małym stawem rosną ozdobne klony, wierzby, irgi, tamaryszki, trzmielina, złotokap. I jeszcze jedno spojrzenie na skarpę pałacową: obok starego powalonego konaru lipy wije się strumień ozdobnych traw i kosodrzewiny.
XIV. Skalniak
Po jednej stronie skalniak wykonany z piaskowca z licznymi nasadzeniami i pięknym widokiem na mały staw i wyspę. Skalniak obrastają: irgi, irysy, bluszcz pospolity, akacja karłowata, wrzosy, cyprysiki, świerki, kosodrzewina, derenie, tawuły, piwonie, skayrockety, barwinek itp. Na stawie widzimy piękne okazy lilii wodnych. Po drugiej stronie nasadzenia z juk, piwonii, poziomek, paproci, berberysów, tawuły, śnieguliczek i innych roślin cieniolubnych. Przy strumyku rosną wierzby rokity i purpurowe.
XV. Padok – koniec trasy
Ostatnie spojrzenie na Park, Pałac, padok, stawy … Park jest zawsze piękny i za każdym razem inny – wiosnę, latem jesienią, zimą, wieczorem, nocą, rankiem i w południe. Każda pora roku wnosi w jego krajobraz inną kolorystykę i atmosferę. Dlatego bardzo miło będzie nam Państwa gościć ponownie, abyście zobaczyli Park w innych jego odsłonach.
Pomniki przyrody:
1. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) wiek około 180 lat
2. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) wiek około 180 lat
3. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) wiek około 200 lat
4. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) wiek około 160 lat
5. Dąb szypułkowy o. strzępolistna (Quercus robur ‘Pectinata’) wiek około 160 lat
6. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) wiek około 180 lat
7. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) wiek około 190 lat
8. Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera) wiek około 60 lat
9. Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera) wiek około 60 lat
10. Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera) wiek około 60 lat
11. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) wiek około 160 lat
12. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) wiek około 230 lat
13. Dąb szypułkowy (Quercus robur) wiek około 250 lat
14. Dąb szypułkowy (Quercus robur) wiek około 250 lat
15. Buk czerwonolistny (Fagus silvatica atropurpurea) wiek około 210 lat
16. Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) wiek około 120 lat
17. Cis pospolity (Taxus baccata) wiek około 180 lat
18. Cis pospolity (Taxus baccata) wiek około 180 lat
19. Lipa drobnolistna (Tilia cordata)
20. Lipa drobnolistna (Tilia cordata)
21. Dąb błotny (Quercus palustris)
Drzewa wartościowe przyrodniczo i krajobrazowo:
22. Topola czarna (włoska)
23. Lipa drobnolistna wiek ok. 350-450 lat
24. Buk czerwony
25. Klon czerwony
26. Platan
27. Miłorząb
28. Paulownie i oczary
29. Grochodrzew (robinia akacjowa), zwany mylnie akacją
Autorzy
- opracowanie własne spółki Manor House
Ładowanie danych ...