Nawojowa jest gminą wiejską, położoną w południowej części powiatu nowosądeckiego i województwa małopolskiego. Można do niej dojechać autobusami: MPK numer 1, 2 oraz PKS i prywatnymi liniami transportu typu “bus” kierując się z Nowego Sącza w kierunku Krynicy. Zespół Pałacowo-Parkowy położony jest w centrum wsi na wzniesieniu, na osi położonej północ-południe, ma kształt nieregularnego trójkąta. Na terenie parku, którego właścicielem jest Skarb Państwa znajdują się: pałac Stadnickich, dwie kapliczki i Dom Nauczyciela.

Historia

Początki Nawojowej sięgają 1320 roku. Założył ją, jako wieś rycerską, kasztelan krakowski Nawoj herbu Topór. Z wywiadów przeprowadzonych wśród mieszkańców wsi dowiadujemy się o istnieniu legendy według której wieś Nawojowa powstała dla upamiętnienia wielkiej miłości jaka łączyła Nawoja i Jowę, zakochani chcąc być razem musieli uciekać przed ojcem Jowy, przeciwstawiającym się ich związkowi. Rzucili się oni w głąb rzeki Kamienicy, gdy doganiała ich straż. Kiedy ojciec Jowy dowiedział się o śmierci córki, nadał wiosce nazwę Nawojowa.
W 1595 roku Nawojowa przeszła w ręce Grzegorza Branickiego, a w 1601 roku. stała się własnością Lubomirskich. Później przez jakiś czas należała do Sanguszków i znów powróciła do Lubomirskich. W 1763 roku właścicielem dóbr nawojowskich został Józef Massalski, który sprzedał je w 1799 roku hrabiemu Franciszkowi Stadnickiemu.
Park założył w 1840 roku Edward hrabia Stadnicki wraz ze szwagrem, Kazimierzem hrabią Krasickim. Zajmuje on powierzchnię 14 ha, rozciąga się na płaskowyżu z ostrymi skarpami, opadającymi dość stromo do drogi Nowy Sącz – Krynica, oraz łagodniejszymi w kierunku drogi do wsi Bączej i Kuniny. Najstarsze drzewa krajowe: wiązy, lipy, dęby, jesiony, pochodzą jeszcze z XVIII wieku. Drzewa sadzone były w dwóch okresach: około 1840 roku, w trakcie zakładania parku, i po 1903 roku, podczas jego modernizacji przez ostatniego właściciela dóbr nawojowskich Adama hrabiego Stadnickiego. Dzięki dużym powierzchniom trawnika pojedyncze drzewa rozrosły się szeroko i przybrały piękne kształty. Park składa się z dwóch części: parkowej i leśnej. Parkowa część nawojowskiego parku założona jest na wzór angielski. Drzewa i krzewy są tu posadzone tak, by imitowały krajobraz naturalny. Układ ścieżek, klombów i osi widokowych jest tu celowo niesymetryczny. Elementy parku – grupy drzew, polanki, wzgórza i ścieżki dobierano tak, by tworzyły piękny urozmaicony i prawie naturalny krajobraz. Do parkowej części od strony południowej przylega część leśna, którą tworzą drzewa mieszane. Większość drzew pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Na granicy parku, przy drodze do kościoła parafialnego znajduje się kapliczka zbudowana na planie prostokąta z cegły i ciosów kamiennych, otynkowana i pokryta blachą. Trójkątny szczyt kapliczki z kartuszem upamiętniającym budowę i napisem: “Na pamiątkę 25 listopada 1862 roku”. Powyżej umieszczona stiukowa głowa anioła. Wewnątrz nad ołtarzem znajduje się obraz olejny malowany na płótnie, przedstawiający Chrystusa Króla. Kapliczkę ufundowała rodzina Stadnickich jako wotum dziękczynne Panu Bogu, za ocalenie życia córki, która wypadła z powozu, jadącego do kościoła. Przy drodze na cmentarz parafialny, na końcu części leśnej parku znajduje się kapliczka z pierwszej połowy XIX wieku. Wewnątrz kapliczki znajduje się grupa Golgoty z trzema drewnianymi krzyżami: Chrystusa i dwóch łotrów. Rzeźby wykonane w drewnie, posiadają cechy barokowe. Pierwotną kapliczkę postawili mieszkańcy wsi dla uczczenia pamięci człowieka o nazwisku Rusin, który dzięki swej działalności otrzymał przydomek “Nawojowski Janosik”. Słynął on z tego, że napadał na bogaczy, a łupy rozdawał biednym. Gdy został złapany skazano go na śmierć. Po kilku latach kapliczka została przebudowana przez Stadnickich, przyjmując obecny wygląd. Na terenie części parkowej znajduje się pałac, siedziba byłych właścicieli Nawojowej. Ostatnim właścicielem parku był Adam Zbigniew hrabia Stadnicki, wybitny leśnik i miłośnik przyrody i patriota. W roku 1945 cały majątek Stadnickich przeszedł na własność Skarbu Państwa. Pałac został oddany w użytkowanie Ministerstwu Rolnictwa. W latach 1945-1982 był siedzibą Państwowego Technikum Hodowlanego, Technikum Rolniczego a parkiem opiekowała się młodzież wraz z nauczycielami. W tamtym czasie wszystkie cenne drzewa tzw. egzoty posiadały tabliczki z nazwą polską, łacińską i krajem pochodzenia. W latach 1982 - 1989 w pałacu miały siedzibę Zmotoryzowane Oddziały Milicji Obywatelskiej. Obecnie znajduje się w nim Ośrodek Doradztwa Rolniczego oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Decyzją z dnia 12 marca 1966 r. park został wpisany do Rejestru Pomników Przyrody pod pozycją 82, a 24 lutego 1971 r. park wraz z pałacem został wpisany do Rejestru Zabytków pod pozycją A-244 (aktualizacja aktu prawnego z 8.03.1930 roku). Od 2007 roku siedlisko nietoperzy – podkowca małego (Rhinolophus hipposideros), gnieżdżących się w pałacu, zostało wpisane do programu ochrony NATURA 2000.
Park w Nawojowej jest ogólnodostępny, pełni funkcję rekreacyjno-wypoczynkową. Od 1990 roku w początkach września na terenie parku i pałacu corocznie odbywa się Międzynarodowa Wystawa Rolnicza “Agropromocja”.

Przyroda

W części parkowej, która obejmuje około 9 ha, drzewami występującymi najliczniej są potężne jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior), dęby szypułkowe (Quercus robur), wiązy górskie (Ulmus glabra), buki pospolite (Fagus sylvatica) i lipy drobnolistne (Tilia cordata). Niektóre z nich pochodzą z roku 1753. Rosną one na obrzeżach stanowiąc obramowanie dla pałacu stojącego w najwyższym punkcie terenu. W roku założenia parku, 1840 posadzono: platan klonolistny (Platanus x acerifolia), dąb czerwony (Quercus rubra), tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera), sosny wejmutki (Pinus strobus), kasztanowce białe (Aesculus hippocastanum), jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica), a po 1903 roku dęby błotne (Quercus palustris), daglezje zielone (Pseudotsuga taxiflora), grujeczniki japońskie (Cercidiphyllum japonicum), iglicznie trójcierniowe (Gleditsia triacanthos), jałowiec wirginijski (Juniperus virginiana), jałowiec sabiński (Juniperus sabina), modrzewie europejskie (Larix europaea), modrzew japoński (Larix kaempferi), modrzew polski (Larix polonica), leszczynę turecką (Corylus colurna), kasztan jadalny (Castanea sativa), orzech czarny (Juglans nigra), sosnę limbę (Pinus cembra), sosnę żółtą (Pinus ponderosa), dąb wielkoowocowy (Quercus macrocarpa), klony jawory (Acer pseudoplatanus), klony polne (Acer campestre). Wśród krzewów spotykamy: śnieguliczkę białą (Symphoricarpos albus), kalinę koralową (Viburnum opulus), trzmielinę zwyczajną (Euonymus europaeus), czeremchę pospolitą (Padus avium), dereń biały (Cornus alba), bez czarny (Sambucus nigra) lilak pospolity (Syringa vulgaris), jaśminowce wonne (Philadelphus coronarius), pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica), tawułę wierzbolistną (Spiraea salicifolia), kasztanowca drobnokwiatowego (Aesculus parviflora), kłokoczkę południową (Staphylea pinnata).
Część leśna przedstawia las mieszany z przewagą brzozy brodawkowatej (Betula pendula), lipy drobnolistnej (Tilia cordata), dębu szypułkowego (Quercus robur), oraz grabu zwyczajnego (Carpinus betulus). Ponad to występują tutaj świerki pospolite (Picea abies), sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), sosny wejmutki (Pinus strobus), klony zwyczajne (Acer platanoides) klony jawory (Acer pseudoplatanus), topola czarna (Populus nigra), topola osika (Populus tremula), kasztanowce białe (Aesculus hippocastanum), olsza szara (Alnus incana), oraz liczne naloty i porosty. Wczesną wiosną pojawiają się byliny, które szczególnie w części leśnej tworzą wielobarwne dywany z kwiatów takich jak: złoć żółta (Gagea lutea), pierwiosnka wyniosła (Primula elatior), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), ziarnopołon wiosenny (Ranunculus ficaria), kokorycz pełna (Corydalis solida), barwinek pospolity (Vinca minor), żywiec gruczołowaty (Dentaria glandulosa), miodunka ćma (Pulmonaria obscura), zawilec żółty (Anemone ranunculoides). Wiele drzew oplata bluszcz pospolity (Hedera helix). W miejscu po byłym stawie, rozpościera się stanowisko knieci błotnej (Caltha palustris). Późną wiosną zakwitają: kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum multiflorum), niezapominajka leśna (Myosotis sylvatica), czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium) żywokost bulwiasty (Symphytum tuberosum), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea), głowienka pospolita (Prunella vulgaris), przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys), poziomka pospolita (Fragaria vesca). Na mokradle w pobliżu kortu rośnie sit leśny (Juncus sylvaticus).
Faunę nawojowskiego parku stanowią głównie gawrony (Corvus frugilegus), które zasiedliły wszystkie wyższe drzewa. Pośród innych ptaków można spotkać: sikorkę bogatkę (Parus major), szpaki (Sturnus vulgaris), sójkę (Garrulus glandarius), pluszcza (Cinclus cinclus), kowaliki (Sitta europaea), rudziki (Erithacus rubecula), sierpówki (synogarlica turecka) (Streptopelia decaocto). Przez cały rok słychać pracujące dzięcioły duże (Dendrocopos major). Nocami słychać pohukującego puszczyka (Strix aluco) a w okolicach pałacu latają nietoperze - podkowce małe (Rhinolophus hipposideros). Późnym latem na dachu pałacu zbiera się przed odlotem stado bociana białego (Ciconia ciconia). Spacerując po parku można zobaczyć też wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris), kuny leśne (Martes martes), zająca szaraka (Lepus europaeus). Podczas mroźnych zim pod budynek mieszkalny podchodzą sarny (Capreolus capreolus).

Ścieżka

Ścieżka w parku ma charakter historyczno-dendrologiczny i wytyczona jest przez część parkową nawojowskiego parku.
Naszą wycieczkę rozpoczynamy wchodząc po schodkach od strony drogi numer 75 Nowy Sącz - Krynica. Idąc mijamy jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) i dwa klony jawory (Acer psudoplatanus) Po prawej stronie znajduje się wejście do piwnic pałacowych, a po lewej ziemny taras (część fortyfikacji obronnych) z widokiem na centrum wsi i górę Popardową. Dalej, po lewej stronie, wychodzimy schodami obok dwóch potężnych jesionów wyniosłych (Fraxinus excelsior) jednych z najstarszych drzew w parku.
1. Przystanek Pałac Stadnickich
Od wieków po dzień dzisiejszy ozdobą Nawojowej jest pałac, zwany także zamkiem. Pierwszą siedzibę obronną zbudował Piotr Nawojowski pomiędzy 1580 a 1590 rokiem, kiedy to wieś była w jego posiadaniu. Kolejnymi właścicielami byli: Braniccy, Lubomirscy, Sanguszkowie a od 1799 do 1945 roku Stadniccy, którzy rozbudowali rezydencję. W 1852 r. zamek został strawiony przez pożar, potem odbudowany z pewnymi zmianami przez Edwarda hrabiego Stadnickiego. Pałac złożony jest z dwóch prostopadłych do siebie skrzydeł: starszego, zbudowanego na osi wschód-zachód i nowego, większego, usytuowanego doń prostopadle. Dobudowano też wieżę mającą charakterystyczną dla romantycznego neogotyku architekturę. Z tego też okresu przebudowy pochodzi znajdujący się na północnej ścianie balkon, wykonany z kamienia piaskowcowego o maswerkowej balustradzie, w którą wpisano herby Śreniawa i Poraj oraz inicjały E. S. - Edwarda hrabiego Stadnickiego. W części naczółkowej frontonu budowli została umieszczona tarcza herbowa rodu ze znakiem Śreniawa, nakryta koroną i ujęta w wić roślinną. Od strony podjazdu widnieją ciekawe detale architektoniczne: schody z tarasem ozdobione tralkową balustradą, w niszy ściennej dawnej kaplicy stoi osiemnastowieczna statua Matki Bożej. Po tej przebudowie zamek przybrał formę pałacu. Starsza część, zawierająca w sobie renesansowy dwór Piotra Nawojowskiego, jest dwupiętrowa, z przyporami i wieżyczkami na narożach. W najstarszej części dzisiejszego zamku zachowały się przyziemia i piwnice zbudowane z kamienia ciosowego z murem ponad metrowej grubości. Piwnice te zachowały renesansowe sklepienia kolebkowe. Na wyższych piętrach znajdują się oryginalne portale, piece i posadzki, a w niektórych pomieszczeniach malowane plafony. Starszą część pałacu połączono z nowym skrzydłem sześciokondygnacyjną wieżą, do której prowadzą z zewnątrz kręte schody. W wieży na wysokości krużganku znajdowała się pałacowa kaplica. Zachodnie, nowe skrzydło wzniesione zostało w układzie trzytraktowym, z ryzalitem od strony zachodniej. W nowym skrzydle znajdowały się m.in. pokoje mieszkalne, gabinet właściciela oraz tzw. Sala Lustrzana, której wysokie okna widoczne są w elewacji pałacu (nad którymi po bokach widnieją herby: po lewej Śreniawa, a po prawej Poraj). Wewnątrz zdobią ją lustra w bogatych, drewnianych ramach oraz zharmonizowane z nimi obramienia drzwi i okien oraz drewniany, potężny żyrandol w formie pająka. W sali tej znajdują się barokowe biało - glazurowe piece, pochodzące z XVIII w. Pod salą balową znajduje się dawna jadalnia, zaprojektowana na planie nieregularnego wielokąta, połączona z przyziemiami. W sali tej znajduje się XIX-wieczny kominek. W 1911 r. założono wodociągi oraz centralne ogrzewanie, a w 1912 r. oświetlenie elektryczne zasilane energią wytwarzaną w tartaku. Następna przebudowa pałacu nastąpiła w roku 1928 wg projektu architekta Adolfa Szyszko – Bohusza. Wykonano wówczas krużganek-loggię w tzw. “stylu wawelskim” i połączono wieżę z oranżerią tzw. ogrodem zimowym. Po II wojnie obiekt przeszedł na własność Skarbu Państwa, a następnie został przekazany Ministerstwu Rolnictwa. Założono w nim średnią szkołę leśną przekształconą w Technikum Hodowlane. W 1953 roku część nowego skrzydła pałacu spłonęła, a następnie została odbudowana. W 1982 roku pałac został przekazany Nowosądeckiemu Ośrodkowi Postępu Rolniczego. Obecnie pałac jest w użytkowaniu w 2/3 przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach a w 1/3 przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
2. Przystanek daglezja
Udając się w kierunku południowym brukowaną drogą po prawej stronie, tuż za rogiem pałacu mijamy potężną daglezją zieloną (Pseudotsuga menziesii) zwaną daglezją o obwodzie 230 cm i wysokości 26 m. Drzewo to pochodzi z południowo-zachodniej części Ameryki Północnej, jest to drugie co do wielkości drzewo po sekwojach. Ma igły zielone z wierzchu błyszczące, od spodu z dwoma białymi paskami, wąskie i stosunkowo cienkie. Po roztarciu igły pachną jabłkami, a szyszki z długim, szydłowatym wyrostkiem w środku mają długość 7-10 cm. Tuż obok jedlicy rośnie kłokoczka południowa (Staphylea pinnata) – małe drzewo o niebieskawo-brązowej korze z białymi prążkami. Jest przedstawicielem ciepłolubnej flory Europy Południowej, Kaukazu i Azji Mniejszej. W Polsce rośnie tylko na południu, na nielicznych stanowiskach na Śląsku, Wyżynie Małopolskiej, Podkarpaciu i Beskidach. Kwitnie w maju. Kwiaty ma koloru białego, dzwonkowate, zebrane w zwisające grona. Owoc stanowi pęcherzykowato rozdęta torebka koloru zielonego. Wewnątrz niej znajdują się 2-3 błyszczące, żółtobrązowe nasiona wielkości ziaren grochu. Nasiona są jadalne. Dawniej z nasion kłokoczki uzyskiwano olej służący do oświetlania. Roślina ta na stanowiskach naturalnych objęta została ochroną gatunkową.
3. Przystanek magnolie
Podążając dalej, po prawej stronie mijamy ogromną grupę jałowca sawińskiego inaczej zwanego kozackim lub sabińskim (Juniperus sabina) o obwodzie 51 m. W Polsce w naturalnych warunkach występuje on tylko w wysokich partiach Pienin. Poza tym występuję w górach Syberii, Kaukazu, Europy południowo-wschodniej oraz Azji Mniejszej. Igły tego gatunku zawierają w sobie nieprzyjemnie pachnący olejek eteryczny, co poczuć można rozcierając je. Należy jednak uważać, gdyż w skład olejku wchodzi sabinol, substancja silnie trująca. Jałowiec sawiński jest gatunkiem zagrożonym i podlega ochronie gatunkowej. W oddali, po tej samej stronie, rosną trzy duże krzewy magnolii pośredniej (Magnolia x soulangiana Soul.-Bod.) oraz niepozorny krzew pigwowca japońskiego (Chaenomeles japonica). Magnolia pięknie zakwita w początku maja biało-różowymi kwiatami o wielkości około 10 cm. Jest jedną z najpiękniejszych roślin w parku, a wraz z pigwowcem kwitnącym na czerwono, daje efekt biało-czerwonej flagi. Tuż obok magnolii rośnie leszczyna turecka (Corylus colurna) obwodzie 186 cm i wysokości 20 m. Drzewo to pochodzi z Azji Mniejszej i południowo-wschodniej Europy. Na jesieni dostarcza mnóstwo smacznych, dużych orzechów osadzonych w lepkich, frędzlowatych okrywach owocowych.
4. Przystanek limba
Po przeciwnej stronie drogi, w oddali widać chylące się drzewo jałowca wirginijskego (Juniperus virginiana) o obwodzie 60 cm i wysokości 10 m. Występuje szerokim zasięgiem w Ameryce Północnej od Kanady do Florydy. Jego drewno wydaje aromatyczny zapach, używano je do wyrobu ołówków, skrzynek do cygar. Jałowiec wirginijski z nawojowskiego parku rośnie dość nietypowo, bo prawie w poziomie. Drzewo to w niedługim czasie się wywróci. W latach sześćdziesiątych drzewo to powalił mokry śnieg (w tamtym czasie w pałacu mieściło się Technikum Hodowlane, opiekowało się parkiem). Uczniowie wraz z nauczycielem przy pomocy ciągnika postawili wywrócony jałowiec i przymocowali go liną do sąsiedniego drzewa. Z biegiem lat znikło drzewo, które było podporą, zmieniali się opiekunowie parku a jałowiec pochyla się coraz bardziej. W pobliżu drogi rozpościera się ogromny rozłożysty krzew kasztanowca drobnokwiatowego (Aesculus parviflora), który pochodzi z Ameryki Północnej; kwitnie podobnie jak jego drzewiasta odmiana, jednak ma dużo mniejsze owoce. Tuż nad nim rośnie sosna limba (Pinus cembra) o obwodzie119 cm i wysokości 12 m, o koronie kształtem przypominającym szyszkę. W Europie występuje w Alpach, gdzie zajmuje centralne partie, tworząc odrębne piętro borów modrzewiowo-limbowych na wysokości od 1450 do 2430 m n.p.m. W Polsce spotykana w Tatrach jako relikt, jest drzewem objętym ochroną. Tuż obok rosną dwa drzewa żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis). Tuje pochodzą ze wschodnich części Ameryki Północnej. Obok budynku mieszkalnego widzimy okazały okaz dębu błotnego (Quercus palustris) o obwodzie 310 cm i wysokości 27 m. Na uwagę zasługuje przepiękna, uzyskiwana jesienią czerwona barwa liści, jak również dość nietypowy ich kształt – są mocno wkrojone, do ćwiartki swej powierzchni. Za dębem, vis-a-vis budynku mieszkalnego, rozpościera się duży krzew bardzo dekoracyjnego jaśminowca wonnego (Philadelphus coronarius). Zakwita w maju odurzająco pachnącymi, kremowobiałymi kwiatami z żółtymi pylnikami. Kwiaty mają średnicę 2,5-3 cm.
5. Przystanek kasztan jadalny
Na prawo, po przeciwnej stronie drogi, rośnie pięciopędowy krzew kasztana jadalnego (Castanus sativa). Naturalnym środowiskiem kasztana jadalnego są rejony południowej Europy, północnej Afryki i Azji Mniejszej, gdzie uprawiany jest od niepamiętnych czasów. Posiada zieloną okrywę owocowa, pokrytą gęstymi, ostrymi kolcami, pękającą 3-4 klapami, wewnątrz znajdują się po 2 lub 3 nasiona. Orzech pokryty jest cienką, brązową, błyszczącą skórką. Dojrzewają częściowo w październiku – listopadzie. Bliżej drogi rośnie kolejny egzemplarz jedlicy zielonej (Pseudotsuga menziesii) o obwodzie 202 cm i wysokości 29 m, a obok potężny okaz lipy drobnolistnej (Tilia cordata) o obwodzie 337 cm i wysokości 29 m. Kwitnie pod koniec czerwca, wabiąc aromatyczną wonią ogromne ilości pszczół. Pień drzewa obrośnięty jest bluszczem pospolitym (Hedera helix).
6. Przystanek tuje
Po lewej stronie mijamy budynek mieszkalny. Wzdłuż muru, za którym znajdował się pałacowy ogródek, rośnie bez lilak (Syringa vulgaris), pochodzący z rejonów Półwyspu Bałkańskiego, jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius) i pięć drzew żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis). Bliżej drogi rosną krzewy śnieguliczki białej (Symphoricarpos albus), pochodzącej z Ameryki Północnej, tawuły wierzbolistnej (Spiraea salicifolia), która kwitnie latem a kwiaty ma zebrane w gęste i wąskie różowe kwiatostany. Na lewo rośnie niewielki krzew kaliny koralowej (Viburnum opulus) i trzmieliny pospolitej (Euonymus europaeus), obok rośnie klon polny (Acer campestre) o obwodzie 240 cm i wysokości 28 m. Ma 3 do 5 klapowe liście, lekko karbowane lub zatokowo powycinane.
7. Przystanek jesion pensylwański
Porzucamy brukowaną drogę i podążamy dalej ścieżką w kierunku południowym. Po prawej stronie mijamy lipę drobnolistną (Tilia cordata) o obwodzie 240 cm i wysokości 17 m. Nieco dalej, po lewej stronie, rośnie jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica) o obwodzie 263 cm i wysokości 25 m, z owłosionymi miękko pędami i liśćmi. To sędziwe drzewo pochodzi z czasów założenia parku. Wczesną jesienią liście przybierają jaskrawożółte zabarwienie. Jego ojczyzną jest wschodnia część Ameryki Północnej. Jesion ten został wymieniony w literaturze dendrologiczne (por. Wł. Seneta “Dendrologia”). Obok rośnie sosna żółta (Pinus ponderosa) o obwodzie 96 cm i wysokości 16 m. Ma długi, cienki, pachnący wanilią pień i niewielką koronę o bardzo długich, 25 centymetrowych igłach. Od kilku lat sosna ta zaczęła owocować, wydając okazałe, jajowate szyszki, które odpadając mają jakby wygryzioną nasadę. Jej naturalnym środowiskiem występowania jest zachodnia część USA, gdzie ma duże zastosowanie w gospodarce. Z tyłu rośnie modrzew polski (Larix polonica) o obwodzie 225 cm i wysokości 19 m. Ma mniejsze szyszki niż modrzew europejski. Występuje na Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, w Beskidach Zachodnich, Pieninach, Tatrach, na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej.
8. Przystanek dąb czerwony
Po lewej stronie ścieżki naprzeciwko jesiona pensylwańskiego, na polanie rozpościera się rozłożystą koroną dąb czerwony (Quercus rubra) o obwodzie 319 cm i wysokości 19 m. Liście ma o długości do 25 cm, posiadają one 7-11 ostro zakończonych klap o wrębach dochodzących prawie do połowy blaszki liściowej. Wierzchnia ich strona utrzymuje kolor ciemnozielony, spodnia jaśniejszy. Jesienią liście wspaniale przebarwiają się od koloru pomarańczowego do czerwonego. Owoce są pękate z płaską podstawką. Pochodzi z Ameryki Północnej. Na lewo rośnie sosna wejmutka (Pinus strobus.) o obwodzie 340 cm i wysokości 20 m. Nazwa pochodzi od nazwiska lorda Weymoutha. Ojczyzną jej jest Ameryka Północna. Tuż obok rośnie modrzew polski (Larix polonica) o obwodzie 238cm i wysokości 28m. Trochę dalej, po prawej stronie ścieżki na końcu polany rośnie dąb wielkoowocowy (Quercus macrocarpa) o obwodzie 224 cm i wysokości 22 m. Ma duże około 30 cm liście o szarym, filcowatym spodzie, najszersze powyżej połowy często wcięte pośrodku. Owoce na egzemplarzu w Nawojowej nie dojrzewają.
9. Przystanek iglicznia trójcierniowa
Opuszczamy dotychczasową ścieżkę i skręcamy w prawo, gdzie po prawej stronie rośnie iglicznia trójcierniowa (Gleditsia triacanthos) o obwodzie 127 cm i wysokości 22 m, o długim pniu, ażurowej koronie i pędach pokrytych licznymi, sztywnymi i długimi trójdzielnymi cierniami. Ma liście złożone, parzystopierzaste, długości 10-13 cm, złożone z 15-30 wąskich, symetrycznych i eliptycznych listków. Ojczyzną igliczni jest Ameryka Północna. Drzewo to nigdy nie wydało owoców.
10. Przystanek kort tenisowy
Podążając dalej w kierunku zachodnim dochodzimy do kortu tenisowego. W czasie działalności szkoły rolniczej miał wysokie ogrodzenie, a zimą tworzono tu lodowisko. W narożniku kortu rośnie rozłożysty dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 225 cm i wysokości 22 m. Za kortem biegnie rów i za nim kończy się parkowa część parku a rozpoczyna leśna. Mijamy zagajnik i skręcamy w lewo w kierunku północnym w stronę pałacu. Po prawej stronie mijamy zagajnik, gdzie w kwietniu rozkwitają zawilce gajowe (Anemone nemorosa), tworząc biały dywan.
11. Przystanek platan
Idąc ścieżką po prawej stronie w dole mijamy parafialny kościół neogotycki, a obok jedną z kapliczek. Dochodzimy do okazałego i sędziwego platana klonolistnego (Platanus x acerifolia) o obwodzie 372 cm i wysokości 28 m, z charakterystyczną, szaro-kremową, łuszczącą się łaciato korą. Owocem platana są wydłużone orzeszki z pęczkiem szczecinek u nasady, zebrane w kuliste owocostany, rozpadające się wiosną. Pień w środku drzewa jest pusty, a w jego dziuplach zagnieździły się puszczyki. Naturalnie platany rosną w Ameryce Północnej, południowo-wschodniej Europie i Indiach. Na prawo od platana rośnie pozbawiona wierzchołka sosna wejmutka (Pinus strobus) posiadająca tylko trzy konary. Sosnę tę połamał mokry śnieg i silne wiatry halne. Na lewo od platana rośnie dąb błotny (Quercus palustris) o obwodzie 245 cm i wysokości 24 m. Naprzeciwko platana, po drugiej stronie brukowanej drogi, rośnie dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 230 cm i wysokości 33 m.
12. Przystanek modrzewie
Podążamy brukowana drogą, która prowadzi w dół. Po lewej stronie mijamy trzy modrzewie europejskie (Larix decidua). Pierwszy, pozbawiony strzały, o obwodzie 199 cm i wysokości 14 m, z tyłu drugi o obwodzie 231 cm i wysokości 20 m i obok trzeci o obwodzie 212 cm i wysokości 24 m. Na prawo mijamy zagajnik, w którym wiosną można spotkać połacie zawilców gajowych (Anemone nemorosa) a nieco później czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum). Dalej, obok modrzewi, mijamy dwie potężne jedlice zielone (Pseudotsuga menziesii) pierwsza o obwodzie 255 cm i wysokości 28 m i druga o obwodzie 257cm i wysokości 29 m.
13. Przystanek grujeczniki
Na prawo od drogi w głębi mijamy okazały egzemplarz dębu szypułkowego (Quercus robur) o obwodzie 317 cm i wysokości 22 m. Bliżej drogi, między ścieżką, rosną dwa grujeczniki japońskie (Cercidiphyllum japonicum). Są to jedyne w parku drzewa dwupienne, pierwszy o obwodzie 161 cm i wysokości 20 m, to osobnik żeński, zaś drugi o obwodzie 155 cm i wysokości 20 m to osobnik męski. Kwitną z końcem kwietnia jednocześnie wypuszczając malutkie liście. Osobnik żeński przyjmuje wtedy różowe zabarwienie, a męski żółtawe. Mają sercowate karbowanopiłkowane liście, które jesienią wybarwiają się na żółto i pomarańczowo. Ojczyzną grujeczniką jest Japonia. Na prawo rośnie modrzew europejski (Larix decidua) o obwodzie 272 cm i wysokości 25 m. Dalej, na prawo, w głębi widać potężne drzewo tulipanowca amerykańskiego (Liriodendron tulipifera) o obwodzie 309 cm i wysokości 28 m. Ma liście na wierzchołku wcięte, długości do 20 cm, na długich ogonkach, 4-klapowe, które jesienią przybierają pomarańczowo-żółtą barwę. Kwitnie w czerwcu, kwiaty ma podobne do kwiatów tulipana, żółto-zielone z pomarańczową plamą na wewnętrznych płatkach, wielkości 4-5 cm. Bliżej brukowanej drogi rośnie modrzew japoński (Larix kaempferi) o obwodzie 195 cm i wysokości 22 m. Cechą charakterystyczną tego gatunku są okrągłoowalne szyszki, długości 2-3,5 cm, złożone z cienkich łusek, z brzegami rozetkowato wywiniętymi na zewnątrz.
14. Przystanek dęby
Po drugiej stronie brukowanej drogi rosną dwa potężne dęby szypułkowe (Quercus robur): pierwszy bliżej drogi o obwodzie 388 cm i wysokości 32 m, drugi, przy ogrodzeniu, jest w parku drzewem o największym obwodzie - 408 cm. i mierzy 30m. Schodząc dalej drogą w dół mijamy orzech czarny (Juglans nigra) o obwodzie 195 cm i wysokości 29 m. Ma on kuliste owoce średnicy 3-5 cm, o szerokiej i silnie aromatycznej zewnętrznej, zielonej okrywie. Łupina orzecha jest gruba, bruzdowana, czarno-brązowa. Orzechy dojrzewają we wrześniu. Pochodzi ze wschodniej części Stanów Zjednoczonych.
15. Przystanek brama wjazdowa
Zmierzając dalej mijamy rosnący po lewej stronie na skarpie, kolejny okaz dębu szypułkowego (Quercus robur) o obwodzie 360 cm i wysokości 34 m. Tuż przy bramie po lewej stronie znajduje się kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum). Po drugiej stronie rosną trzy wysokie lipy drobnolistne (Tilia cordata) – pierwsza o obwodzie 320 cm i wysokości 28 m, druga o obwodzie 205 cm i wysokości 25 m i trzecia o obwodzie 201 cm i wysokości 25 m. Dochodzimy do asfaltowej drogi prowadzącej od centrum do wsi Bącza Kunina. Po prawej stronie na wzgórzu rozpościera się w całej okazałości pałac Stadnickich.

Bibliografia

Dokumentacja Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków o/ zamiejscowego w Nowym Sączu
Dokumentacja Wydziału Środowiska i Rolnictwa Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego o/ zamiejscowego w Nowym Sączu
Miczyńska Izabella, Park w Nawojowej, Rocznik Dendrologiczny Vol. XXII,Warszawa 1963
Park podworski w Nawojowej poz.82, dokumentacja Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego Wydział Środowiska i Rolnictwa według stanu na 2006 rok
Seneta Włodzimierz, Dendrologia, Warszawa 1976
Styczyńska Irena, Nawojowa – uwagi na temat przeszłości, “Almanach Sądecki”, nr. 1-2, 2004
Szerląg Karol, Część III historyczna dotycząca Nawojowej, Warszawa 1970
Świderek Gosia, Parki i ogrody oczami młodzieży, Łódź 2006
Wiśniewska Krystyna, Ewidencja parków i ogrodów. Park dworski w Nawojowej, Warszawa 1978
Wojnar Izabela, W gminie Nawojowa, Krosno 1999
Ziaja Krzysztof, Dzieje Parafii Nawojowa w latach 1898 – 1998, Lublin KUL 2004
Ziółkowska Maria, Gawędy o drzewach, Warszawa 1988
http://www.nawojowa.sacz.pl
http://www.parki.org
http://www.pl.wikipedia.org

Uwagi

Informacje dodatkowe
Na terenie parku, przy pałacu, znajdują się parkingi dla pracowników i interesantów MODR i ARiMR a kiedy brakuje miejsca samochody parkowane są na trawnikach. Park nie jest oświetlony, ogrodzony tylko częściowo od centrum do kościoła. Nie posiada żadnej infrastruktury.
Nawojowski park jest jedynym miejscem na sądecczyźnie z tak dużą jeszcze różnorodnością gatunków egzotycznych drzew, pomimo że obecnie wielu z nich już nie ma, bo zniszczyła je natura lub ludzie. Niegdyś był chlubą właściciela Adama hrabiego Stadnickiego, który włożył dużo trudu, by sprowadzić tak dużo egzotów. Dawniej ukwiecony, zadbany, dziś zapuszczony i przez nikogo niechciany. Porządkowane jest jedynie najbliższe otoczenie pałacu. Park, mimo objęcia go podwójną ochroną (jako obiekt przyrody od 1966 i jako chroniony obiekt zabytkowy od 1930), jest w coraz gorszym stanie. Po upaństwowieniu majątków ziemskich, park stał się własnością Skarbu Państwa. Do lat 80 parkiem opiekowało się, wówczas mieszczące się w pałacu, Technikum Hodowlane. W tamtych czasach wszystkie cenne drzewa miały tabliczki z nazwą gatunkową i miejscem pochodzenia. Starano się o utrzymanie porządku a na terenie parku były ławki. Potem pałac stał się siedzibą dla Ośrodka Doradztwa Rolniczego (w latach stanu wojennego w pałacu stacjonowało ZOMO). W roku 1993 i 1997 na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Nowym Sączu, objęto pielęgnacją 41 drzew. Zabiegi obejmowały: cięcia sanitarne, usuniecie posuszu, zabezpieczenie ran po cięciach, drzewa oznakowano tabliczkami ”Pomnik przyrody prawem chroniony”. Na kilka lat pieczę nad parkiem powierzono Wyższej Szkole Biznesu NLU, ale ta nie wykazała żadnego zainteresowania zabytkowym parkiem. Ponadto przy wejściach do parku brak jakiejkolwiek tablicy informującej o ochronie prawnej parku, jako pomnika przyrody czy obiektu zabytkowego. Na bieżąco nie usuwa się obumarłych drzew, uschniętych konarów, które stanowią zagrożenie dla przechodzących tamtędy osób. Rosnące w pobliżu kortu samosiewy mają już kilka metrów wysokości. Z roku na rok park bardzo podupada, jest w coraz gorszym stanie, w niewielkim stopniu przypominając odległe lata świetności. Zaniepokojeni sytuacją napisaliśmy list do Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Krakowie, pani Bożeny Kotońskiej, w którym przedstawiliśmy tragiczny stan parku. W odpowiedzi uzyskaliśmy potwierdzenie zasadności podjętej przez nas inicjatywy. Zaoferowano nam nieograniczony i ciągły nadzór merytoryczny, pomoc w pozyskaniu środków finansowych na pielęgnację drzew – pomników przyrody a także pomoc finansową ze środków budżetu Wojewody Małopolskiego.
Park jest w zarządzie Starosty Powiatu Nowosądeckiego. Pan Ryszard Poradowski, który jest nauczycielem naszej szkoły i jednocześnie Radnym Powiatu Nowosądeckiego, przedstawił w Starostwie fakt podupadania parku. Po tej interwencji dostrzeżono potrzebę jego restauracji. W dniu 26 kwietnia br. w Starostwie Powiatowym, odbyło się spotkanie w sprawie konieczności wykonania prac pielęgnacyjnych i porządkowych z udziałem: Starostów Powiatu Nowosądeckiego, Dyrektorów Wydziałów: Ochrony Środowiska i Leśnictwa, Budownictwa i Geodezji, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Ryszarda Poradowskiego oraz koordynatora programu Joanny Hołownickiej - Plaszczyk. W dniu 22 maja na terenie parku odbyło się w tym samym gronie kolejne spotkanie, na którym określono zakres prac porządkowych oraz sposób postępowania przy ich realizacji. Mamy nadzieję, że spotkania te zaowocują czynami a park przypałacowy w Nawojowej odzyska dawną świetność i będzie chlubą Małopolski.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkół Rolniczych CKP im. W. Witosa
Nawojowa 348a
33-335 
e-mail: zsrnawojowa@wp.pl
Opiekun grupy:
Joanna Hołownicka-Plaszczyk 
Autorzy opisu:
Joanna Bąk, Justyna Bocheńska, Bartosz Bugara, Mirosław Buliński Sławomir Ciastoń, Marcin Chowaniec Krzysztof Cichy, Magdalena Ćwiklińska, Daria Dostal, Grzegorz Czernecki, Bartosz Góra, Klaudia Górowska, Kinga Górska, Aleksandra Jach, Izabela Jurkowska, Barbara Kamińska, Kasprzyk Klaudia, Sonia Kiradżiew, Anna Kowalik, Marzena Maziarska, Łukasz Mężyk, Katarzyna Ogórek, Tomasz Paź, Joanna Pierzchała, Monika Polakiewicz, Adam Poradowski, Janusz Plaszczyk, Szymon Plaszczyk, Krzysztof Rząsa, Bartłomiej Siembieda, Siemiączko Grzegorz, Włodzimierz Siemiączko, Iwona Sroka, Szambelan Krzysztof, Anna Szarek, Karolina Śliwa, Tomasz Świerad, Ewa Szczygieł, Andrzej Waligóra, Dariusz Więcławek, Arkadiusz Zając, Łukasz Zieliński, Łukasz Ziemnik
Współpracujacy nauczyciele:
Monika Augustyniak – nauczyciel historii, Dariusz Młynarczyk – nauczyciel informatyki, Magdalena Niedzielska – nauczyciel przedmiotów zawodowych w Technikum Architektury Krajobrazu, Barabara Słaby – nauczyciel języka polskiego, Elżbieta Zaczyk – Jasińska – nauczyciel wiedzy o kulturze
Podziękowania:
Serdecznie podziękowania za życzliwość, udostępnienie materiałów, map, informacji o parku i pałacu, możliwość przeprowadzenia wywiadów, wykonania fotografii wnętrz pałacowych, a także za wspomnienia, dobre słowo dla:
? Pani Heleny Deskur – wnuczki Adama hrabiego Stadnickiego
? Ks. Andrzeja Dźwigaja – proboszcza Parafii w Nawojowej
? Pana Stanisława Kiełbasy – Wójta Gminy Nawojowa
? Pana Antoniego Kiełbasy – Z-cy Kierownika ARiMR
? Pani Małgorzaty Mordarskiej – Duda z Wydziału Środowiska i Rolnictwa Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego o/ zamiejscowego w Nowym Sączu
? Pani Elzbiecie Nitribitt - z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków o/ zamiejscowego w Nowym Sączu
? Pana Zdzisława Tobiasza - Dzielnicowego wsi Nawojowa
? Pana Marcina Wiktora – z UG w Nawojowej
? Pana Edwarda Włodyki – z MODR w Nawojowej
? Pana Ryszarda Poradowskiego – Radnego Powiatu Nowosądeckiemu, za interwencję w Starostwie Powiatowym, dzięki której dostrzeżono potrzebę restauracji przypałacowego parku w Nawojowej
? Pana Krzysztofa Ślipka – Dyrektora naszej szkoły za stały doping i zachętę do działania, oraz sponsorowanie wystawy o parku

Ładowanie danych ...