Parzymiechy to niewielka wieś, położona w północno-zachodniej części województwa śląskiego, administracyjnie należąca do gminy Lipie w powiecie kłobuckim. Zespół pałacowo-parkowy usytuowany jest w centrum wsi, przy zbiegu ulic Cmentarnej i Częstochowskiej. Obecny obszar zespołu stanowi park z oficyną pałacową i łazienkami oraz częścią dawnych zabudowań gospodarczych. Jest on znacznie mniejszy w stosunku do założenia pierwotnego, ponieważ część obszaru (dawniej zajmowanego przez folwark) została rozparcelowana pomiędzy kilku użytkowników. Cześć terenu przeznaczono pod działki budowlane, kolejną cześć użytkuje szkoła, Ochotnicza Straż Pożarna a także właściciele prywatni. Teren parku otoczony murem obecnie użytkowany jest przez Ośrodek Terapii Uzależnień od Alkoholu.
Park obejmuje powierzchnię 11,6 ha i ma kształt wieloboku wydłużonego z południowego wschodu na północny zachód. Główne wejście na jego teren znajduje się przy południowej granicy. W części wschodniej parku znajdują się zarówno pozostałości starych budynków, jaki i nowo wybudowane pawilony lecznicze. Część zachodnią stanowi kompozycja starodrzewu i współczesnych nasadzeń z częściowo zachowanym układem alejek spacerowych. Droga od wejścia prowadzi wprost do oficyny pałacowej, która usytuowana jest w północnej części parku. Po obu stronach znajdują się współcześnie wybudowane budynki. Od strony wschodniej jest to portiernia, budynek administracyjny, hydrofornia, pawilon terapeutyczny z kotłownią oraz w głębi dwie wiaty, a od zachodniej jest to budynek mieszkalny, amfiteatr oraz główny budynek leczniczy wybudowany w miejscu nieistniejącego już pałacu. Przed tym budynkiem zachował się pierwotny układ alejek i nasadzeń zieleni, który jest pozostałością podjazdu do pałacu za czasów jego świetności. Podobny plac znajduje się przed oficyną pałacową. Poza tym w parku znajdują się dwa stawy połączone rowem przepływowym. Większy o nazwie „Mieszko” usytuowany jest przy południowej granicy parku, drugi zaś – „Księżycowy” mieści się północnej części, tuż za oficyną pałacową.

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi Parzymiechy pochodzi z 1266 r. Od tego czasu aż do II wojny światowej wieć była własnością prywatną. Jej właścicielami były: rody Kobylańskich herbu Grzymała, Ponińskich herbu Łodzia, Walewskich herbu Kolumna, Potockich herbu Pilawa.
Najwcześniejsze informacje dotyczące dworu w Parzymiechach pochodzą z końca XVIII w. Wówczas to układ wsi był inny niż obecnie. Nie było wydzielonego zespołu parkowo-dworskiego, ani stawów, które obecnie położone są na terenie parku. Przez wieś przepływał tylko niewielki strumień. We wschodniej części terenu zajmowanego obecnie przez park istniało kilka budynków otoczonych zielenią. Możliwe, że były one zalążkiem zespołu dworskiego.
Jednoznaczne potwierdzenie istnienia dworu w Parzymiechach pochodzi z 1839 r.
Wówczas układ wsi i dróg zbliżony był do współczesnego. Jedynie droga z Lipia do Jaworzna przebiegała przez środek terenu, na którym obecnie znajduje się park pałacowy. Istniał również staw w kształcie półksiężyca. Od strony południowej, do stawu przylegał rozległy plac, z zabudowaniami dworskimi. Wokół dworu były ozdobne założenia zieleni, o czym świadczy sztucznie nasadzony tulipanowiec amerykański datowany na okres miedzy 1830 a 1850 rokiem.
Silny rozwój wsi nastąpił w XIX w. kiedy to właścicielem był Ludwik Walewski. W czasie powstania styczniowego w warsztatach majątku wyrabiano broń dla powstańców, zaopatrywano ich w żywność, leczono rannych. Po upadku powstania kozacy otoczyli parki i dwór chcąc ująć Ludwika Walewskiego. Jednak z pomocą swoich pracowników udało mu się uciec. Za czasów panowania Walewskich do Parzymiech sprowadziło się kilka rodzin. Założyli oni osadę nad stawem przy drodze z Kleśnisk do Napoleona. W tym okresie droga ta przebiegała przez środek parku, dzieląc go na część północną z dworem Walewskich i południową z budynkami pracowników majątku. W 1865 r. Ludwik Walewski sprzedał dobra parzymieskie niemieckiemu baronowi von Klitzing.
W latach 1891-39 właścicielem dóbr parzymieskich była rodzina Potockich. Potoccy założyli tu park w stylu angielskim. Obejmował on również teren położony na zachód od istniejących zabudowań dworskich, a zamieszkiwany przez ludność chłopską. W późniejszych latach teren dworski wydzielono z obszaru wsi poprzez otoczenie go murem. Przebiegająca do tej pory w linii prostej droga Lipie – Jaworzno została przesunięta w kierunku południowym i przybrała kształt łuku.
Władysław Potocki, z wykształcenia inżynier rolnik, przywrócił dawną świetność temu miejscu. Wybudował okazały pałac w stylu barokowym, oficynę, łazienki, szkołę powszechną, przedszkole. Dla pracowników majątku wzniósł czworaki zaopatrzone w energię elektryczną z własnej elektrowni. Jednocześnie rozbudował i wzbogacił w nowe elementy, zaniedbany przez poprzednika park. Z upływem lat majątek Potockich powiększał się. Oprócz parku i pałacu w ich posiadaniu były: plantacje chmielu, stawy rybne, stadnina koni, młyn, tartak, cegielnia, bażanciarnia, gorzelnia.
Pałac został wzniesiony prawie w centrum ogrodzonego parku, na planie zbliżonym do prostokąta, na sztucznie utwardzonym terenie, ponieważ wcześniej prawdopodobnie było tu miejsce bagniste. Sztuczny nasyp przetrwał do dnia dzisiejszego. Główne wejście znajdowało się od strony wschodniej. Przed frontem pałacu rozpościerał się kolisty podjazd z okrągłymi klombami oraz z ozdobnym tulipanowcem amerykańskim. Razem tworzyło to ogród w kształcie koła, otoczony dodatkowo od strony pałacu, rzędem drzewek w donicach. Z podjazdu można było zajechać pod ganek pałacu i przed oficynę, która znajdowała się w północnej części parku, w zakolu stawu Księżycowego. Po drugiej stronie stawu naprzeciwko oficyny wybudowano łazienki. Naśladowały one styl greckiej świątyni z dwuspadowym dachem, portykiem kolumnowym i frontonem. Do kolistej figury ogrodowej doprowadzała od bramy wjazdowej aleja dojazdowa. Brama wjazdowa na teren parku pałacowego znajdowała się we wschodniej części muru ogrodzeniowego (obecnie jest tam wjazd na teren szkoły). Układ pozostałych alejek spacerowych zachował się do dzisiaj. Dwie główne przebiegały obrzeżem parku, wzdłuż północnego i południowo-zachodniego odcinka murów. Jedna otaczała największy staw, a dwie mniejsze łączyły je z centralnym placem tuż przy pałacu. W murach było kilka furtek, do których prowadziły wąskie alejki spacerowe. Do głównej bramy wjazdowej można było dojechać między zabudowaniami gospodarczymi (obecnie ulica Parkowa) lub przez ogród – aleją lipową. Ponadto do zespołu pałacowego należały jeszcze aleja grabowa, lipowa, kasztanowa i mieszana.
Przez furtki w murze można było przejść na place z zabudowaniami gospodarczymi. Od północnej i północno-wschodniej strony do parku przylegał teren folwarku. Jeden z wjazdów na folwark usytuowany był w pobliżu głównego wjazdu do parku przypałacowego. W pobliżu muru, który oddzielał folwark od parku wybudowano budynek, który pełnił głównie funkcje administracyjne. Oprócz tego na terenie folwarku znajdowały się budynki gorzelni i młyna, a także prawdopodobnie mleczarnia i drewniana kuźnia. Od wschodniej strony, obok alei lipowej były spichlerze i stodoły. Obecnie stoi tu nowy budynek Ochotniczej Straży Pożarnej w Parzymiechach. Oprócz tego obok parku rozpościerał się ogród.
Po śmierci Władysława Potockiego w 1924 r. rozpoczyna się powolny upadek majątku.
W czasie II wojny światowej, w wyniku bombardowania częściowo zniszczony został pałac Potockich oraz budynki gospodarcze. Po przejściu linii frontu, ludność, która wróciła do wsi znalazła schronienie w pałacu i oficynie. Od 1940 r. budynki parku zostały zajęte przez generała SS Otto Schmelda. Z jego inicjatywy, (a kosztem mieszkańców wsi), część infrastruktury gospodarczej majątku została odbudowana. W 1941 r. na miejscu wozowni i stajni cugowej Niemcy zbudowali baraki obozu pracy przymusowej. Pałac nie został zburzony przez Niemców, ale zniszczeniu uległo jego wyposażenie.
Od stycznia 1945 r. kontrolę nad majątkiem przyjęła Armia Czerwona. W 1946 r. oficyna pałacowa została przekazana na cele szkolnictwa rolniczego. Poza tym mieściła się tam również szkoła powszechna, biura Nadleśnictwa.
29 grudnia 1948 r. pałac został przekazany na potrzeby gminy Lipie z zastrzeżeniem szybkiej rozbiórki i oczyszczenia terenu z gruzu. Pałac został rozebrany, a uzyskany materiał został wykorzystany do budowy nowych budynków na terenie gminy.
Teren majątku (park, ogrody zabudowania gospodarcze) zostały później podzielone między kilku użytkowników np. straż pożarną, szkołę, spółdzielnię gminną.
W 1962 r. w parku pałacowym utworzono Wojewódzki Zakład Lecznictwa Odwykowego, który obecnie nosi nazwę Ośrodka Terapii Uzależnień od Alkoholu. Stopniowo budowano nowe budynki, które pod względem architektonicznym nie nawiązywały do istniejących wcześniej zabudowań. Na miejscu pałacu powstał pawilon leczniczy. Od lat 90-tych XX w. park ulega stopniowemu zniszczeniu. Zarasta staw, alejki spacerowe, zaniedbane jest zadrzewienie parku.
Obecnie na terenie parku i w jego okolicy odbywają się zawody sportowe dla dzieci i dorosłych – biegi im. T. Hopffera.

Przyroda

Roślinność parku ma bardzo zróżnicowane pochodzenie. Cześć pochodzi ze specjalnych nasadzeń z okresu formowania parku w czasach Potockich, część ze sztucznych nasadzeń jeszcze przed powstaniem pałacu. Pozostałą część stanowi z jednej strony wiekowe naturalne zadrzewienie a z drugiej – współczesne nasadzenia
Na terenie parku rośnie 19 gatunków drzew. Przede wszystkim jest to: lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, jesion wyniosły, klon zwyczajny, topola czarna, wierzba krucha, grab zwyczajny, kasztanowiec zwyczajny, olsza czarna, świerk pospolity oraz brzoza brodawkowata. Pozostałe to: topola biała, osika, buk zwyczajny, klon jesionolistny, świerk srebrzysty, wiąz szypułkowy, jodła pospolita. Najcenniejszym okazem jest tulipanowiec amerykański (pomnik przyrody). Do najczęściej spotykanych krzewów należą: bez dziki, jaśmin wonny, kalina koralowa, bluszcz pospolity, malina właściwa i jeżyna fałdowana, ligustr pospolity, lilak. Ze względu na wiek są tam drzewa o szerokich rozłożystych koronach i wysokich pniach. Do najbardziej okazałych drzew należą: dęby szypułkowe o obwodach 520 cm i 450 cm i jesion wyniosły o obwodzie 520 cm.
Na tym niewielkim obszarze mamy dosyć duże zróżnicowanie faunistyczne. Występuje tu liczna grupa kręgowców. Płazy reprezentuje 9 gatunków: traszka grzebieniasta i zwyczajna, grzebiuszka ziemna, kumak nizinny, ropucha szara i zielona, rzekotka drzewna, żaba trawna i wodna. Obok pospolitego ptactwa (wróbli, gawronów, szpaków, kosów, kaczek) występuje kilka rzadkich gatunków, do których należy łabędź niemy, bażant łowny i sowa uszata. Okresowo pojawia się dzięcioł duży i czarny. Bogactwo ssaków reprezentuje 16 gatunków tych zwierząt. Z najbardziej pospolitych możemy wymienić jeża, kreta, wiewiórkę, zająca szaraka, mysz zaroślową i polna, badylarkę, karczownika ziemnowodnego, łasicę, tchórza, kunę domową. Z rzadkich ssaków można spotkać tutaj gacka wielouchego, nocka rudego, piżmaka amerykańskiego, lisa i jenota.

Ścieżka

Ścieżka, którą wyznaczyliśmy na terenie parku ma na celu ukazanie bogactwa przyrodniczego i historycznego tego pięknego miejsca. Idąc istniejącymi już alejkami mogliśmy zobaczyć wiele ciekawych miejsc, które uznaliśmy za godne głębszego poznania i dlatego zaznaczyliśmy je na trasie naszej wędrówki.
1. Wejście do parku
Wchodząc główną bramą do parku mijamy po prawej stronie budynek administracyjny, po lewej – blok mieszkalny oraz wokół nich kilka drzew i krzewów. Rosną tu: lipy, graby, klony, wiązy, kasztanowiec, świerk srebrzysty, żywotnik, róże. Przed nami ciągnie się główna alejka, która prowadzi do oficyny pałacowej.
2. Staw „Mieszko”
Idąc główną alejką, skręcamy w lewo, gdzie znajduje się jeden z dwóch stawów wypełniających występujące tu zagłębienia terenu. Po drodze, z prawej strony, mijamy zwarty drzewostan. Rosną tu: lipy, buki, klony, brzozy, graby, olsze, wiązy. Wzdłuż alejki po prawej stronie rośnie śnieguliczka biała, kalina koralowa, dziki bez czarny, jaśminowiec, ligustr pospolity. Z lewej strony natomiast widzimy piękny staw. „Mieszko”, bo tak się nazywa zajmuje powierzchnię 1,19 ha i ma kształt trójkąta. Nad jego brzegiem spotykamy zarośla krzewów i drzew, typowe dla wilgotnego środowiska, a więc olsze czarne, wierzby kruche, jesiony wyniosłe. Staw jest częściowo zarośnięty przez pałkę wodną i trzcinę. W tej gęstwinie swój dom mają kaczki krzyżówki i łabędzie nieme. Lustro wody częściowo pokrywa zielony dywan rzęsy wodnej. Podczas wędrówki alejką biegnącą wzdłuż stawu spotykamy liczne owady m.in. ważki (świteziankę modrą)i komary. Bliżej przeciwległego brzegu stawu, w południowej jego części jest niewielka wysepka porośnięta głównie olszą. Wzdłuż całego brzegu, między drzewami i krzewami, występują zarośla traw, pokrzyw, łopianu. Wszechobecną zieleń urozmaicają tu kolorowe kwiaty: żółte jaskry, niebieskie przetaczniki, fioletowe bodziszki.
3. Dęby czerwone
Następnie alejka skręca w lewo. Za zakrętem na horyzoncie pojawiają się okazałe dęby czerwone o obwodach pni od 214 cm do 388 cm. Są to wysokie drzewa o rozłożystej koronie zrzucające liście na zimę. Ich pień pokrywa jasna lub srebrnoszara kora, która z wiekiem staje się bardziej spękana. Liście mają owalny lub odwrotnie jajowaty kształt, podzielone na 3 do 5 klap. Żołędzie umieszczone są w płytkiej miseczce osadzonej na krótkiej szypułce.
4. „Bluszczowy raj”
Kontynuując naszą wędrówkę alejką wzdłuż stawu dochodzimy do niezwykłego miejsca, które nazwaliśmy „Bluszczowym rajem”. Przez chwilę można poczuć się jak w lesie deszczowym, ponieważ wszędzie otaczają nas drzewa owinięte bluszczem. Bluszcz zwyczajny owija tu brzozy, topole, klony, tworzy zielony dywan na powierzchni ziemi.
5. Leśna alejka
Opuszczając to miejsce skręcamy w prawo gdzie rozpościera się przed nami gęsty las. Idziemy wąską alejką, trochę zaniedbaną, wzdłuż muru okalającego park. W tym miejscu park zatracił swój pierwotny charakter. Bardziej przypomina naturalny las, w którym człowiek od dawna nie bywał, niż zadbany park z pięknymi drzewami i przystrzyżonym trawnikiem. Rosną tu klony, jesiony, jawory, dęby, graby, brzozy, kasztanowce, wiązy, olchy. Gęsty podszyt, w którym rośnie głóg, śnieguliczka biała oraz młode okazy drzew sprawia, że to miejsce jest niedostępne poza alejką, którą idziemy. Towarzyszem naszej wędrówki są ślimaki winniczki, które niestety nie dotrzymują nam kroku i zostają w tyle.
6, 7. Dęby szypułkowe
Idąc dalej, na chwilkę zbaczamy z naszej drogi i skręcamy w prawo, ponieważ naszą uwagę przykuł okazały dąb szypułkowy o obwodzie 520 cm. Jest to drzewo zrzucające liście na zimę o szerokiej i rozłożystej koronie. Liście mają kształt odwrotnie jajowaty, podzielony po obu stronach na 5 do 7 klap. Żołędzie osadzone w płytkiej miseczce rosną po 2 lub 3 na długiej szypułce. Są to drzewa, które osiągają wiek nawet do 1000 lat, dlatego często bywają objęte ochroną. Podobny okaz o obwodzie 450 cm spotykamy jeszcze w jednym miejscu bliżej stawu Księżycowego.
8. Staw „Księżycowy”
Delektując się pięknem drzew, niejednokrotnie bardzo okazałych, i śpiewem ptaków dochodzimy do drugiego stawu, który usytuowany jest w północnej części parku. Zajmuje powierzchnie 0,58 ha i ma kształt półksiężyca. Wokół stawu rosną lipy, olsze, brzozy, graby, buki, dęby, jesiony, wierzby. Można spotkać tu również kaczki krzyżówki.
9. Łazienki.
Zbliżając się do stawu Księżycowego zauważamy pośród drzew, usytuowaną nad jego brzegiem, niewielką budowlę, niestety trochę zniszczoną. Są to Łazienki, które jako jedyne zachowały pierwotny wygląd do czasów współczesnych. Zbudowane są w stylu greckiej świątyni z dwuspadowym dachem, portykiem kolumnowym i frontonem. Z niewielkiego budynku schody prowadziły w dół do naturalnego basenu kąpielowego, położonego między murem łazienek, a murem otaczającym park. Obecnie woda tam nie dopływa, a wyjście jest zaślepione.
10. Oficyna.
Idąc alejką wzdłuż stawu dochodzimy do kolejnego ciekawego miejsca, a mianowicie oficyny. Znajduje się ona w północnej części parku nad brzegiem stawu Księżycowego. Zbudowana z cegły na planie prostokąta, kilkakrotnie była przebudowywana, m.in. po pożarze w 1947 r. Pierwotnie budynek był jednokondygnacyjny przykryty dwuspadowym dachem. Z czasem dobudowano pierwsze piętro, zmieniono wygląd dachu. W elewacji frontowej znajdowało się troje drzwi. Nad środkowymi umieszczono balkon. Zbudowana na planie prostokąta była kilkakrotnie przebudowywana. Obecnie jest to dwupiętrowy budynek z trzema wejściami. Na środkowym, głównym wejściem znajduje się balkon.
11. Pomnik przyrody „Grab”
Na placu przed oficyną, z lewej strony rośnie grab. Jest to drzewo o szerokiej, wysokiej koronie i nieregularnym pniu. Liście ma jajowate, na brzegach piłkowane, skrętolegle ułożone na gałęzi. Trójklapowa okrywa owocu grabu, spełnia dwie ważne funkcje: wiosną i latem służy do fotosyntezy, a jesienią – do rozsiewania nasion (jako organ lotny). W tym miejscy wchodzimy na główną alejkę, która doprowadzi nas do wyjścia z parku.
12. Pomnik przyrody „Tulipanowiec amerykański”
Idąc dalej spotykamy kolejny pomnik przyrody, którym jest tulipanowiec amerykański. Drzewo to zrzuca liście na zimę, może osiągnąć wysokość ponad 40 metrów. Korona jest bardzo wyniosła, jednak niezbyt szeroka, raczej w postaci mocnej kolumny. Kora szara, brunatnawa lub brunatno-pomarańczowa, pokryta siatkowatym deseniem. Liście są czworokątne i zwykle podzielone na cztery nierównej wielkości klapy. Kwiaty rosną pojedynczo na końcach gałązek, przy rozkwitaniu początkowo kielichowate, później szerzej dzwonkowato roztwarte. W parku został posadzony w czasie istnienia pałacu.
13. Makieta pałacu Potockich
Obok tulipanowca znajduje się makieta pałacu Potockich. Wykonana została przez pacjentów zakładu odwykowego między 1979 a 1987 r. Makieta jest zorientowana podobnie jak pałac (frontem na wschód). Pałac został zbudowany przez Władysława Potockiego pod koniec XIX w. Główne wejście znajdowało się od strony wschodniej. Frontowa elewacja budowli wzbogacona była dwoma wieżami z czterospadowymi dachami. Południowa część pałacu składała się z jednej kondygnacji przykrytej trójspadowym dachem. Natomiast część północna i środkowa była dwukondygnacyjna przykryta czterospadowym dachem. Na osi elewacji frontowej znajdował się ryzalit (ryzalit jest to część budynku wysunięta ku przodowi na wysokości wszystkich kondygnacji) kryty wysokim czterospadowym dachem. Z dwóch stron wieńczyły go wieżyczki ze stożkowatymi dachami. Przed środkową częścią ryzalitu wysunięty był ganek z tarasem, a przed nim kryty podjazd do wejścia, otoczony z trzech stron arkadami. Do podjazdu prowadziły z obu stron wysokie rampy podjazdowe otoczone murkiem. Elewacja ogrodowa również była ujęta w dwie wieże, co w sumie dawało cztery wieże we wszystkich narożnikach pałacu. Na osi tej elewacji znajdował się trójboczny ryzalit przykryty trójspadowym dachem. Przylegał do niej na całej szerokości wysoki taras otoczony balustradą, z dwoma ciągami schodów prowadzących do parku. Fundamenty pałacu wzniesiono z kamienia, natomiast mury prawdopodobnie głównie z cegły. Ściany były otynkowane, jedynie gzymsy, narożniki i framugi okien zostały ceglane. Przed frontem pałacu rozpościerał się kolisty podjazd z okrągłymi klombami. Jest to ostatni punkt na naszej ścieżce, idąc główną alejką dochodzimy do wyjścia. Po drodze mijamy pawilony lecznicze i amfiteatr.
Informacje dodatkowe
Infrastruktura. W parku jest kilka ławek, plac zabaw, boisko sportowe, kort tenisowy, amfiteatr. Przed głównym wejściem znajduje się niewielki parking. Biorąc pod uwagę walory przyrodnicze jest to idealne miejsce na wypoczynek na łonie przyrody pośród starego drzewostanu i odgłosów różnych zwierząt. Jednak wymienione wcześniej obiekty są zaniedbane, częściowo zniszczone, co w znacznym stopniu utrudnia wypoczynek w tym miejscu. Poza tym istniejący na terenie parku Ośrodek Terapii Uzależnień od Alkoholu w pewnym stopniu ogranicza rozwój turystyczno-rekreacyjny tego miejsca.

Bibliografia

Bolliger M., Erben B., Grau J., Heubl H., Krzewy, Warszawa 1998
Eisenreich Wilhelm, Handel Alfred, Zimmer Ute, Przewodnik do rozpoznawania zwierząt i roślin, Warszawa,
Jędrysiak Jarosław, Dobra ziemskie Parzymiechy w czasach Potockich (1891 – 1939), Częstochowa 2002
Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Zespół pałacowo – parkowy, Częstochowa 1990
Kremer Bruno, Drzewa, Warszawa 1996
Strona internetowa http://www.drzewapolski.pl (maj 2007)
Strona internetowa http://www.parzymiechy.com (maj 2007)

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa im. Marszałka J. Piłsudskiego
ul. Częstochowska 31
42-165 Lipie
e-mail: szplipie@poczta.onet.pl
Opiekun grupy:
mgr Izabella Pęcherz 
Autorzy opisu:
uczniowie klas IV – VI, członkowie koła przyrodniczego „Włóczykij”:
Patrycja Cieśla, Marcelina Izydorczyk, Anna Kowalska, Dawid Klimczak, Bartosz Kowalik, Karolina Drab, Anita Głąb, Żaneta Grądys, Martyna Szczepaniak, Magdalena Żurawska, Agata Nicpoń, Alan Luto
Współpracujacy nauczyciele:
przyrody i informatyki – mgr Izabella Pęcherz,
języka polskiego i historii – mgr Aneta Chrzan
Podziękowania:
- za pomoc w realizacji projektu panu dyrektorowi szkoły mgr Józefowi Podrucznemu,
- za wnikliwą ocenę, korektę i doradztwo merytoryczne pani mgr Anecie Chrzan i pani Izabelli Pęcherz,
- za udostępnienie materiałów pracownikom Urzędy Gminy Lipie oraz pracownikom OTUA w Parzymiechach.

Ładowanie danych ...