Ryczów to wieś o powierzchni ok. 9,5 km2 położona w środkowo-zachodniej części województwa małopolskiego. Wraz z sołectwami: Bachowice, Lipowa, Miejsce, Półwieś i Spytkowice tworzy gminę Spytkowice. Ryczów położony jest w północnej części powiatu wadowickiego. Nazwa wsi jest bardzo zagadkowa i do dziś trudna do rozszyfrowania. Może pochodzi od znanego w tym okresie w Polsce męskiego imienia Ricz, a więc Ryczów – byłaby to wieś Rycza (Ricza). Lecz przecież wieś od samego początku należała do Cystersów i została przez nich założona. Nie była więc wsią prywatną. Chyba, że zasadźcą z ramienia konwentu był jakiś “Ricz”.

Przez centrum Ryczowa przebiegają dwie główne arterie łączące Kraków i Skawinę z Zatorem i Oświęcimiem: kolejowa i drogowa. Od szosy krakowsko – oświęcimskiej odchodzi lokalna droga do Witanowic i Wadowic. Na skrzyżowaniu wznosi się kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski, a na wschód od niego dawny dwór – pałacyk, otoczony obszernym parkiem krajobrazowym.

Obecnie właścicielką pałacu i przyległego parku jest pani Zofia Piasecka-Tarabuła, córka generała Zygmunta Piaseckiego.

Park położony jest przy drodze krajowej nr 44 z Gliwic do Krakowa (przez Tychy, Oświęcim, Zator i Skawinę) oraz w pobliżu linii kolejowej pomiędzy węzłami komunikacyjnymi: Skawina i Spytkowice. Chcąc jednak dotrzeć do bramy głównej należy zjechać z drogi krajowej i skręcić w ulicę Sportową lub Szkolną kierując się w stronę Ośrodka Zdrowia.

Murowany pałac z II połowy XIX wieku położony jest na skraju południowej części parku i zwrócony frontem na północny wschód. We wschodniej stronie obecnie znajduje się brama wjazdowa, a przed pałacem mieści się gazon. Układ komunikacyjny parku jest promienisty z wyraźną dominacją dzikich ścieżek. Park jest ogrodzony; brak jest ławek na terenie całego parku.

Historia

Pierwsze wzmianki o Ryczowie pochodzą z 1283 r., kiedy to książę opolski Przemysław, podarował Cystersom las Ryczów za 6 łanów w Spytkowicach. W połowie XIV wieku akcja osadnicza zakonu Cystersów doprowadziła już z pewnością do powstania Ryczowa. Cystersi, podejmując na tych terenach działalność kolonizacyjną, sprowadzili osadników prawdopodobnie z okolicy Mogiły. Wówczas w pobliżu dzisiejszego pałacu rozciągał się plac ze stawami, a nieopodal stały budynki folwarczne. W tym rejonie zbudowano z czasem kościół i tutaj też zapewne koncentrowała się pierwotna zabudowa wiejska. Do XVI w. Ryczów pozostawał w dobrach klasztoru mogilskiego. W 1790 roku klucz ryczowski uzyskała rodzina Dzieduszyckich w zamian za odebrane przez władze austriackie dobra Kossów. W 1855 r. Paulina Dzieduszycka sprzedała dobra ryczowskie Tytusowi i Sewerynie Drohojowskim. 15 maja 1862 r. dziedzic z Ryczowa założył fundamenty pod pałac w ogrodzie za wsią, od strony Spytkowic. Wymurował go i wykończył w ciągu 1864 r. Wkrótce Tytus Drohojowski wymurował niedaleko pałacu stajnie na konie. Przy nowym pałacu założono również park. Niedługo po wybudowaniu nowego pałacu, 1 listopada 1865 roku, spłonął doszczętnie stary dwór budowany z drewna. Znajdował się on nad stawem i był jeszcze stawiany przez Cystersów z Mogiły. Tymczasem majątek ziemski w Ryczowie znalazł się niespodziewanie w opłakanym stanie. Dziedzic dóbr Ryczowa, Tytus Drohojowski zmarł 8 kwietnia 1882 r. Jego majątek odziedziczyła córka Józefa, która wyszła za barona Mieczysława Błażowskiego. Wkrótce baron popadł w długi, co stało się przyczyną jego samobójczej śmierci.

Wśród mieszkańców Ryczowa krążyły później o baronie rozmaite opowieści. Mówiono, że kilku gospodarzy widziało zjawę jeźdźca ubranego w ciemny surdut nieopodal dworskiego parku. Może to baron Błażowski po śmierci objeżdżał swe dawne włości?

Okres międzywojenny nie przyniósł większych zmian w Ryczowie. Dwór coraz bardziej chylił się ku upadkowi. Już wcześniej pani Józefa Błażowska oddała rządy synowi Mieczysławowi, chorowitemu i potrzebującemu opieki. Ten zaś zlecił kierowanie majątkiem rządcy i służbie. Wkrótce baron zmarł w dość młodym wieku. Pałac w Ryczowie wraz z majątkiem został zakupiony w 1936 r. przez Zygmunta Piaseckiego. Sprzedając dwór, Józefa Błażowska miała wydzielone w nim pomieszczenia, w których mogła zamieszkiwać. Po 3 latach od zakupu wybuchła wojna, nie było więc czasu aby pałac urządzić, zaadaptować. Otoczenie pałacu wyglądało wtedy nieco inaczej niż obecnie. W pobliżu znajdował się drewniany dom z gankiem, zwany “rządcówką”, stanowiący mieszkanie rządcy majątku oraz niezbędne zabudowania gospodarskie. Po wybuchu drugiej wojny światowej, 5 września 1939 r. Ryczów zajęły wojska niemieckie. 26 października 1936 r. między Ryczowem a Spytkowicami przebiegała granica Generalnej Guberni. Prześladowania okupantów nie ominęły również mieszkańców Ryczowa. Wielu z nich zginęło z rąk hitlerowców, a niektórych wywieziono do obozów. Ludzi, którzy zginęli z rąk okupantów upamiętnia tablica umieszczona na kaplicy cmentarnej. Dla uczczenia pamięci ludzi, którzy stracili życie, chcąc ratować innych, obok stacji kolejowej w Ryczowie został umieszczony skromny obelisk. Wieźli oni lekarstwa dla więźniów obozu w Oświęcimiu, za co zostali rozstrzelani.

Przed wojną Zygmunt Piasecki był dowódcą Krakowskiej Brygady Kawalerii w stopniu generała. Całą wojnę był jeńcem wojennym, m.in. w Murnau. Gdy Murnau odbiły wojska alianckie, pozostał na zachodzie. Nie mógł wrócić, był bowiem w czasie I wojny światowej mocno zaangażowany w wojnę polsko – bolszewicką. Długi czas mieszkał w Paryżu, w Nicei, gdzie w 1954 r. zmarł. Jest pochowany w kwaterze generałów w Nicei.

Po przejściu frontu w 1945 roku w pałacu w Ryczowie stacjonował radziecki szpital przyfrontowy. Po wyniesieniu się szpitala administrator władzy ludowej nakazał pani Piaseckiej wynieść się z dziećmi z pałacu, podkreślając, że od tej chwili nic tutaj nie należy do nich. W 1946 r. majątek pana generała Piaseckiego został rozparcelowany na podstawie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 1944 r., a po wypędzeniu pani Piaseckiej pałac stał się łupem oswobodzicieli.

W latach siedemdziesiątych w dworze znajdowały się sklepy.

Po śmierci pani Piaseckiej spadkobierczynią pałacu w Ryczowie została córka generała Zofia Piasecka- Tarabuła, która w 1990 roku zaczęła odczuwać, że ten dom na nią czeka. Pałac był zrujnowany. Nic nie było takie jak kiedyś. Zmienił się dom, zmieniło się otoczenie. W roku 1991 pałac z parkiem zwrócono córce Zygmunta Piaseckiego. Od tego czasu pani Zofia Piasecka-Tarabuła wraz z mężem remontują pałac, na ile pozwalają im finanse. Został przebudowany parter i piętro, zlikwidowano podjazd.

26 maja 2002 roku w pałacu odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej generałowi Zygmuntowi Piaseckiemu, dowódcy Krakowskiej Brygady Kawalerii w Kampanii Wrześniowej 1939 roku. W tym samym dniu w pałacu została otwarta wystawa okolicznościowa, na którą złożyły się pamiątki dotyczące służby wojskowej Generała, portrety dowódców kawalerii, dokumentacja fotograficzna 8 Pułku Ułanów.
Przez kilka lat w parku przy pałacu znajdował się ołtarz polowy, przygotowany z okazji Bożego Ciała.
Park nie jest ogólnie dostępny, choć pani Piasecka zawsze zezwala obejrzeć park oraz pałac uczniom i nauczycielom z sąsiadującej szkoły.

Przyroda

Przypałacowy park krajobrazowy w Ryczowie został założony około 1865 r. przez Tytusa Drohojowskiego. W 1936 r. Urząd Wojewódzki w Krakowie uznał go za zabytek przyrody. Ochrona konserwatorska parku ustanowiona została w latach 1935 i 1949 zarządzeniami: KZ KBS – 11-46- kr/35 z dnia 21.03.1935 r. i LKS – 1 – 3- 18/46 z 1946 r.
Powierzchnia parku krajobrazowego wynosi 3,5 ha. Obecnie park jest zaniedbany, zachwaszczony i porośnięty wieloma przypadkowo zasadzonymi drzewami. Nie posiada już pierwotnego kształtu. Z opowiadań obecnej właścicielki pani Zofii Piaseckiej-Tarabuły wynika, że park ten założony został jako park angielski, gdyż taki pamięta z dzieciństwa pani Piasecka.

Park angielski charakteryzuje się obecnością większych grup zadrzewień (klombów) oraz polankami – dużymi wolnymi przestrzeniami z pojedynczymi okazami tzw. soliterami.

W tej chwili w parku w Ryczowie nie ma wolnych przestrzeni, zarosły i zostały na nich zasadzone liczne lipy, klony, robinie. Pomimo wielu nalotów i nowych (30-40 letnich) nasadzeń, park pod względem przyrodniczym i ekologicznym stanowi interesującą enklawę zieleni urządzonej, reprezentowanej przez kilkadziesiąt starych drzew w wieku 100-250 lat. Drzewostan parkowy złożony jest w przeważającej mierze z jesionów wyniosłych (Fraxinus excelsior), dębów szypułkowych (Quercus robur) i lip drobnolistnych (Tilia cordata). Zadrzewienia uformowane są w zgrupowania zwarte, znacznie przerzedzone, luźne i pasmowe. Charakterystyczną cechą starodrzewu jest występowanie kilku rzadkich gatunków egzotycznych, takich jak: tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera), platan klonolistny (Platanus x acerifolia), magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata) i rodzime, lecz rzadkie i chronione cisy pospolite (Taxus baccata).

Wykonana kilka lat temu ocena walorów parku wykazała, że rośnie w nim 51 okazałych drzew, w tym następujące, cenne przyrodniczo egzemplarze, będące pomnikami przyrody:
- tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera)
- platan klonolistny (Platanus xacerifolia)
- klon zwyczajny (Acer platanoides)
- jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)
- dąb szypułkowy (Quercus robur)
- grupa 3 lip drobnolistnych (Tilia cordata)
Warstwę krzewów tworzą m.in. azalia pontyjska (Rhododendron luteum), rdest sachaliński (Polygonum sachalinense) i bez czarny (Sambucus nigra).
Park wymaga renowacji, przeprowadzenia zabiegów konserwacyjnych starych drzew (usunięcia posuszu, konserwacji dziupli), usunięcia nalotu drzew dominujących, głównie klonu zwyczajnego i robinii akacjowej.

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w oparciu o walory dendrologiczne i historyczne. Kolejne przystanki wytyczono wykorzystując istniejące wewnętrzne alejki. Początkiem ścieżki jest zabytkowy pałac.
1. Trasę rozpoczynamy od wschodu, wchodząc na teren obiektu przez bramę. Znajdujemy się na placu przed pałacem. Piętrowy pałac został wybudowany około 1870 roku przez Tytusa Drohojowskiego, w stylu eklektycznym. Od strony podjazdu wysuwa się arkadowy taras, podparty czterema kolumnami, dwie kolejne kolumny znajdują się w tyle, przed wejściem do pałacu. Narożnik północno – zachodni, na wysokości piętra tworzy mała logia z prześwitami między czterema kolumnami. Po wywłaszczeniu w 1945 r. poprzedniego właściciela, gen Zygmunta Piaseckiego, początkowo w pałacu umieszczono szkołę rolniczą, w 1971 r. Prezydium Gminnej Rady Narodowej i jego agendy, później były tu sklepy, apteka, biura Gminnej Spółdzielni “Samopomoc Chłopska”. Po 1980 r. pałac został opuszczony. W 1991 r. odzyskała go wraz z parkiem p. Zofia Piasecka-Tarabuła, córka gen. Z. Piaseckiego. Aktualnie przeprowadza w miarę możliwości renowację zdewastowanego przez poprzednich użytkowników budynku, głównie odtworzenie podjazdu kolumnowego.
2. Stojąc na placu przed pałacem zwracamy się w kierunku zachodnim, gdzie na skraju parku krajobrazowego zauważamy bardzo duże azalie pontyjskie (Rhododendron luteum), które pięknie kwitną w maju. Park krajobrazowy został założony około 1865 r. przez Tytusa Drohojowskiego. W 1936 r. Urząd Wojewódzki w Krakowie uznał go za zabytek przyrody. Obecnie jest zaniedbany, zachwaszczony i porośnięty wieloma przypadkowo zasadzonymi drzewami, ale nadal rosną w nim stare, rodzime i egzotyczne drzewa. Prowadzone są prace zmierzające do wyczyszczenia parku od pałacu w głąb.
Azalie to krzewy, które w stanie naturalnym występują głównie na terenie Azji i Europy. Odmiany o liściach zimozielonych to rododendrony lub różaneczniki, a te o miękkich, opadających na ziemię liściach nazywa się azaliami. “Nasze” parkowe azalie to ok. 2 metrowe krzewy, które corocznie przepięknie i bardzo obficie kwitną.
3. Za azaliami na początku parku napotykamy przepiękny okaz tulipanowca amerykańskiego (Liriodendron tulipifera) – pomnika przyrody. Ma on około 200 lat, został objęty ochroną w 1985 r. Ten wspaniały okaz jest prawdopodobnie największym tulipanowcem w Polsce południowej. Jego obwód wynosi 442 cm, rozłożystość korony 14x18 m, a wysokość 25 m. Odznacza się dobrym stanem zdrowotnym. Tulipanowiec amerykański występuje w lasach wschodniej i środkowej części Ameryki Północnej. Jego duże oryginalne liście, podzielone na 4 klapy o ściętych końcach, w jesieni barwią się pomarańczowo. Kwitnie w czerwcu, lipcu. Kwiaty podobne do tulipanów, pojedyncze, żółtawozielone, średnicy 4-5 cm. Owoce dojrzewają w październiku, listopadzie. Zdolność kiełkowania nasion jest mała, około 2-5 %.
4. Obok tulipanowca, po jego prawej stronie, rośnie magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata). Obwód pnia wynosi 148 cm, a wysokość 22 m, rozłożystość korony 9x11m. Stan ogólny drzewa – dobry. Magnolie mają duże, odwrotnie jajowate, lekko owłosione liście. Ich kwiaty są duże, białe, o cytrynowym zapachu, wyrastają na wierzchołkach pędów, przed rozwojem liści.
5. Po obejrzeniu pięknych okazów tulipanowca i magnolii wracamy na plac przed pałacem i wybrukowaną wąską ścieżką udajemy się w głąb parku. Po prawej stronie napotykamy grupę ogromnych 13 cisów pospolitych (Taxus baccata). Cis to krzew lub niewielkie drzewo o bardzo gęstej, szerokiej, wiecznie zielonej koronie. Igły są miękkie, spłaszczone, z wierzchu ciemniejsze, od spodu jaśniejsze, żyją do pięciu lat. Drzewo cisowe to roślina długowieczna, chroniona w Polsce od 1423 roku, kiedy to król Władysław Jagiełło zakazał wycinania tych szlachetnych drzew. Warto wspomnieć, że najstarsze drzewo w Polsce to właśnie cis, rosnący w Henrykowie – ma 1250 lat i ponad 5m obwodu.
6. Udając się dalej ścieżką, po lewej stronie, nieco w głębi, zauważamy rosnące obok siebie dwa młodsze tulipanowce o mniejszych rozmiarach niż poprzedni, ale równie piękne.
7. Idąc prosto chodnikiem, nie sposób nie zauważyć przed sobą pięknego okazu platana klonolistnego (Platanus xacerifolia). Łatwo go rozpoznać po szarym pniu z oliwkowo–żółtawymi plamami po łuszczącej się płatami korze. Jest on od 1985 r. objęty ochroną pomnikową, ma wiek około 200 lat, obwód 345 cm i 20 m wysokości. Stan zdrowotny drzewa jest bardzo dobry. Platan klonolistny naturalnie występuje na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Dawniej uważano, że ta roślina nie nadaje się do uprawy w Polsce ze względu na przemarzanie. Obecnie wprowadzona do uprawy jako drzewo parkowe, szczególnie w zachodniej części kraju. Drzewo to dorasta nawet do 40 m wysokości. Koronę ma okrągłą, liście płytko trzyklapowe, skrętoległe. Zakwita czerwonymi kwiatami pod koniec marca.
8. Kilka metrów za platanem, idąc dalej ścieżką napotykamy grupę trzech lip drobnolistnych (Tilia cordata) objętych ochroną pomnikową. Drzewa te są w wieku około 150-200 lat, o obwodach 310, 366 i 480 cm oraz wysokości 24 m. Grupa tych lip została objęta ochroną w 1993 r. W parku znajdują się jeszcze dwa dwustuletnie klony zwyczajne (Acer platanoides), jeden dwustuletni jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) i jeden dwustuletni dąb szypułkowy (Quercus robur), które również są pomnikami przyrody. Jednak ze względu na stan parku – zachwaszczenie, naloty, nasadzenia – trudno jest je odnaleźć.
9.Wychodząc z parku możemy po lewej stronie bramy obejrzeć jeszcze jeden ciekawy okaz drzewa – lipę drobnolistną (Tilia cordata) charakteryzującą się bardzo ciekawym pokrojem pnia.
10.Wzdłuż ogrodzenia przy bramie rosną również potężne, stare dęby.

Bibliografia

Fryc-Piętak Dorota, Rybarczyk Agnieszka, Szczypczyk Marcin (red), Ryczów. Z dziejów wsi i parafii, Wadowice 2002
Zinkow Julian, Wadowice i okolice. Przewodnik monograficzny, Wadowice 2001
Instytut Podstaw Inżynierii Środowisko PAN, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Spytkowice, Zabrze 1999
Strona internetowa Szkoły Podstawowej w Ryczowie, http://www.spryczow.iap.pl
Encyklopedia, http://www.wikipedia.org.pl
Serwis internetowy Drzewa i krzewy ozdobne, http://www.pinus.net.pl

Uwagi

Informacje dodatkowe
Park jest własnością prywatną i dlatego nie można z niego korzystać bez ograniczeń. Pani Zofia Piasecka-Tarabuła chętnie udostępnia park uczniom, którzy mogą brać udział w ciekawych zajęciach prowadzonych przez naszych nauczycieli. Mieszkańcy często przechodzą przez park skracając sobie drogę do przedszkola lub sklepu. Często również pozostawiają po sobie śmieci, co nie upiększa tego wspaniałego terenu. Z tego też powodu właścicielka nie może udostępnić parku dla wszystkich.
Infrastruktura: nie ma tam ławek i miejsc wydzielonych dla odpoczynku, brak parkingu, choć przed bramą wejściową znajduje się kilka miejsc postojowych.
Mocne strony parku: spokój i cisza, bogata flora, przede wszystkim wspaniałe okazy drzew pomnikowych, w tym egzotów, liczne ptactwo.
Słabe strony parku: brak parkingu, szaletu, ławek, obiektów gastronomicznych i sportowych.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa im. T.Kociuszki w Zespole Szkolno - Przedszkolnym w Ryczowie
ul. Szkolna 18
34-115  Ryczów
e-mail: spryczow@iap.pl
Opiekun grupy:
Dorota Kaszuba 
Autorzy opisu:
uczniowie klas Va i Vb, członkowie Szkolnego Koła Ligi Ochrony Przyrody, działającego przy Szkole Podstawowej w Ryczowie: Barbara Kaczkoś, Sabina Kowalczyk, Małgorzata Mamoń, Marzena Maślona, Weronika Przejczowska, Natalia Wawro, Beata Włodarska, Karolina Włodarska.
Nauczyciele: przyrody – p. mgr Dorota Kaszuba, matematyki – p. mgr Maria Pierzchała, j. polskiego – p. mgr Łucja Kucia – Supron
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- pani Zofii Piaseckiej-Tarabuła za pomoc w realizacji projektu, udostępnienie parku dla uczniów i nauczycieli
- nauczycielom opiekującym się nami za doradztwo merytoryczne, korektę i wspólną pracę nad projektem.

Ładowanie danych ...