Rybnik jest miastem powiatowym leżącym w południowo-zachodniej części województwa śląskiego, składającym się z 27 dzielnic, zamieszkałym przez ok. 150 tys. mieszkańców. Park położony jest w południowej dzielnicy Rybnika – Maksyku. Dzielnica graniczy od południowego wschodu (wzdłuż linii kolejowej) z obszarem śródmieścia a od wschodu z dzielnicą Zamysłów. Park leży w sąsiedztwie spokojnego osiedla domów jednorodzinnych oraz niewielkiego osiedla bloków mieszkalnych. Od strony wschodniej park graniczy bezpośrednio z ul. Chwałowicką, od strony południowej z terenem należącym do kopalni “Chwałowice”, od strony północno-zachodniej z Zespołem Szkół Budowlanych oraz ogrodami działkowymi.

Park zajmuje 6,8 ha i jest największym i najstarszym obszarem zieleni miejskiej w Rybniku. Położony jest na terenie mocno pofałdowanym.

Infrastruktura: w południowo zachodniej części, w sąsiedztwie ul. Chwałowickiej, w najwyższym punkcie parku znajduje się restauracja “Hajda” wraz z placem zabaw i miejscem parkingowym. Poniżej, na zachód od restauracji znajduje się amfiteatr, boisko do koszykówki, stoły do ping-ponga oraz miejsce na grilla. W większej części parku rozlokowane są ławki oraz przyrządy do ćwiczeń należące do ścieżki zdrowia. W części południowej nie ma ławek.

Niedaleko restauracji znajduje się uszkodzona już dzisiaj dawna fontanna. Obok niej postawiono pamiątkowy głaz z okazji 100-lecia założenia parku.

Historia

Dzielnica Meksyk zaczynała się od rejonów nazywanych potoczne Koziegóry i położona była na peryferiach miasta. Nazwa “Meksyk” wzięła się stąd, że:
- w latach międzywojennych wybudowane osiedla domków jednorodzinnych znajdowały się daleko od centrum, w odczuciu ludzi tak daleko jak Meksyk
- podczas kopania fundamentów wszędzie natrafiano na piasek
- państwo Meksyk było ówcześnie symbolem postępu, podobnie jak powstające osiedle.

Park Kozie Góry jest pierwszym parkiem miejskim założonym w Rybniku pod koniec XIX wieku z inicjatywy Juliusza Haase, właściciela fabryki skór. Juliusz był synem Ferdynanda Haase, rybnickiego rajcy, członka zamożnej i szanowanej rodziny. W latach 1888-1918 Juliusz Haase wraz z bratem Feliksem zasiadał w radzie miasta.

Formalnie właścicielem terenów parku przed rokiem 1888 była rodzina Haase, to jednak na tych nieużytkach okoliczni mieszkańcy wypasali kozy. Po nieszczęśliwym wypadku w fabryce skór, podczas którego zginęło kilku ludzi, dla zadośćuczynienia a także dla przysłużenia się miastu Juliusz Haase 12 stycznia 1888 roku oficjalnie podarował miastu 1,2 hektara ziemi w miejscu, które potocznie nazywało się “Kozie Góry” lub “Hajda”. W 1905 roku władze Rybnika powiększyły park o własne grunty tworząc park o pow. 6,8 ha. Tę datę przejmuje się jako początek powstania zieleni miejskiej w Rybniku. Początkowo teren darowany miastu był porośnięty trawą. Później dzięki burmistrzowi Robertowi Fuchsowi został zadrzewiony.

W 1921 roku rodzina Haase sprzedała swój majątek wraz z fabryką skór braciom Żurek i prawdopodobnie wyjechała do Niemiec.

W 1994 roku na terenie parku wybudowano plac zabaw oraz restaurację o nazwie “Hajda”, która jest gwarową formą dawnej nazwy “Haasenheide”, właścicielami restauracji są rodziny Hejmo i Kuchcik. Dzisiejsza rola parku sprowadza się do rekreacji i wypoczynku mieszkańców. Corocznie na terenie parku organizowane są okolicznościowe festyny, dni dziecka oraz spotkania.

Przyroda

W szacie roślinnej parku dominują drzewa liściaste reprezentowane przez dęby szypułkowe (Quercus robur), lipy drobnolistne (Tilia cordata), jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior) i buki pospolite (Fagus sylvatica). W południowo-wschodniej części parku biegnie stara aleja dębowa. Większość drzew to osobniki stare, wysokie i zdrowe. Do gatunków drzew spotykanych rzadziej na terenie parku należą: robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), topola kanadyjska (Populus x canadensis) topola balsamiczna (Populus sect. Tacamahata), brzoza brodawkowata (Betula pendula), wierzba płacząca (Salix xsepulcralis "Chrysocoma"), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) oraz leszczyna pospolita (Corylus avellana). Spośród krzewów spotykamy bez czarny (Sambucus nigra), bukszpan zwyczajny (Buxus sempervirens), śnieguliczkę białojagodową (Symphoricarpos albus).

Przy wejściu do parku od strony północnej rośnie kilka osobników grabu pospolitego (Carpinus betulus). Ciekawostką jest okazały buk pospolity w odmianie czerwonolistnej (Fagus sylvatica ‘Purpurea’) zlokalizowany w centralnej części parku.

Park w swojej południowej części ma charakter leśny. W tym obszarze nie widać dużej ingerencji człowieka, ścieżki są rzadziej uczęszczane. Tutaj dominują lipy oraz buki, niektóre osiągające pokaźne rozmiary. W podszycie spotykamy gatunki paproci z przewagą narecznic.

Wiosną runo licznie reprezentowane jest przez gatunki przetaczników (Veronica) i niezapominajek (Myosotis).
W parku można spotkać wróble, sroki, sójki, grzywacze, sikory bogatki, kosy, sierpówki.

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w powiązaniu ze ścieżką sportową, która istnieje w parku. Wyznaczone przystanki nie tylko zapewniają możliwość obserwacji piękna przyrody, ale również aktywność ruchową. Początkiem ścieżki jest wejście do parku od strony północnej, przy którym widnieje tablica informującą o zasadach zachowania się w parku.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od wejścia do parku od strony północnej, przy ulicy Parkowej. Rosną tu wysokie dęby i graby, które zapewniają cień i dobre miejsce na zbiórkę. Przed widać schody wiodące pod górę w głąb parku i które można wykorzystać do rozgrzewki. Zwracamy uwagę na rosnące po prawej stronie rosochate graby z charakterystycznymi pokrzywionymi pniami.

2. Wchodzimy na ścieżkę, która biegnie płasko w kierunku południowo-wschodnim. Wykonujemy wymachy ramion i głębokie wdechy. Po prawej stronie mijamy okazy topoli balsamicznej, pochodzącej ze wschodniej i centralnej Azji oraz Ameryki Północnej. Posiadają jajowate liście, pokryte balsamiczną i lepką substancją.

3. Skręcamy na wschód i idziemy ścieżką równolegle do ulicy Chwałowickiej. Przed nami rozpościera się widok na północną część parku, obniżającą się łagodnie i zaraz potem wznoszącą się gwałtownie w górę, w kierunku najwyżej położonej części, w której mieści się restauracja “Hajda”. Wokół nas rosną lipy drobnolistne o zwieszonych, słodko pachnących kwiatostanach. Przy tym przystanku wykonujemy głębokie wdechy i wyrównujemy oddech.

4. Kierujemy się na południowy zachód. Napotykamy zainstalowaną zjeżdżalnię, na której wykonujemy zjazd. Wokół nas rosną młode okazy jarzębu pospolitego (jarzębiny) o liściach piłkowanych i owłosionych oraz wielkokwiatowych baldachach. Owoce tego drzewa mają właściwości lecznicze.

5. Ścieżka wznosi się gwałtownie w kierunku restauracji “Hajda”. Wzdłuż niej zasadzono dęby bezszypułkowe o liściach długoogonkowych (18-25 mm), co odróżnia je od liści dębu szypułkowego, którego liście mają krótkie ogonki (do 5 mm). Drzewa te tworzą szpaler prowadzący na szczyt wzniesienia. Biegniemy truchtem pod górę, pokonując kolejne stopnie i zbieramy zeszłoroczne owoce dębu – żołędzie.
W tym miejscu możemy zatrzymać się i odwiedzić restaurację “Hajda”, która stoi w miejscu budki z napojami, która stała w tym miejscu od lat międzywojennych do koło 1965 roku. Obok restauracji mieści się plac zabaw, pomnik ku pamięci założyciela parku Juliusza Haase oraz nieczynna fontanna.

6. Kierujemy się na południowy wschód. Ścieżka prowadzi łagodnie w dół, więc wykonujemy “pajacyki”. Południowa część parku jest mniej uczęszczana. Spotykamy tu okazałe dęby szypułkowe, lipy drobnolistne oraz buki zwyczajne. Drzewo to ma gładką, szarą korę, która wyróżnia się na tle innych drzew. Na korze dostrzegamy charakterystyczne ciemne smugi, przypominające “oczy”. Owoce buka to trójkanciaste orzechy zwane bukwią. W runie spotykamy niecierpka drobnokwiatowego o jasnożółtych kwiatach, rośliny pochodzącej z Azji i zadomowionej na cienistych siedliskach w Polsce.

7. Wędrujemy dalej w kierunku południowo-wschodnim wśród wysokich dębów i lip. Spotykamy na przemian ułożono pnie drzew, które służą do wykonania ćwiczeń na zwinność i równowagę. Jest to dobry punkt obserwacyjny na południową część parku, która ma charakter lasu. W runie spotykamy skupiska przetacznika leśnego oraz niezapominajek. Przetacznik ma niebieskie kwiaty o czterech płatkach i owocach w kształcie sercowatych, spłaszczonych torebek. Jest rośliną leczniczą, zawierającą glikozyd aukubinę.

8. Dochodzimy do najniżej położonej południowej części parku. Obserwujemy bujną warstwę ziół. Wykonujemy przysiady. W tym miejscu szczególnie okazale prezentują się lipy drobnolistne oraz buki pospolite. Jeden z nich ma 2 m średnicy.

9. Skręcamy na zachód. Obserwujemy całą południową część parku. Wśród drzew obserwujemy grzywacze i sierpówki. Grzywacze to szaroniebieskie ptaki z charakterystyczną białą plamą na szyi. Podczas lotu widać białą przepaskę na skrzydłach oraz słychać głośne klaskanie skrzydłami. W tym miejscu można odpocząć i wyrównać oddech.

10. Kierujemy się na zachód. Dochodzimy do miejsca, w którym obserwujemy ciekawe formy pni grabów pospolitych. Drewno tego drzewa jest ciężkie, twarde, sprężyste i trudno łupliwe. W ich sąsiedztwie rosną dęby, jarzęby oraz lipy.

11. Po prawej stronie mijamy okazały buk, w obwodzie mierzący 2 m. Rośnie w miejscu, w którym nie występują gatunki konkurencyjne, dlatego jego korona jest pięknie rozgałęziona. Rozpoczynamy bieg w kierunku północnym.

12. Znajdujemy się w centralnej części parku. Od wschodu widzimy punkt widokowy, do którego prowadzą kamienne schody, restaurację “Hajda” wraz z placem zabaw, a od zachodu amfiteatr i boisko. Posadzono tu bukszpan zwyczajny, różne gatunki róż oraz śnieguliczkę białą. Roślina ta posiada drobne, białe kwiaty, zebrane w boczne kwiatostany w formie grona. Owocem jest podobny do jagody gąbczasty i soczysty pestkowiec, utrzymujący się na krzewie aż do wiosny. W tym miejscu korzystamy ze stacjonarnych rowerków.

13. Kierujemy się na północny zachód. Po lewej stronie mijamy szpaler młodych dębów szypułkowych i lip drobnolistnych. Jest to teren bardziej nasłoneczniony w parku, w bliskim sąsiedztwie ogródków działkowych. Po prawej stronie widzimy największy w parku okaz buka pospolitego czerwonolistnego. Zbudowano tutaj metalowe rurki do wykonywania podciągnięć na rękach.

14. Skręcamy na północny wschód. Teren wznosi się łagodnie. Uwagę naszą zwraca okazała wierzba płacząca o silnie wydłużonych, cienkich, złocistożółtych pędach. Drzewo to nadaje się przede wszystkim do pojedynczego sadzenia na polanach parkowych.

15. Dochodzimy do miejsca, w którym zabudowano drewniane ławy do wykonywania skrętoskłonów. Spotykamy tu brzozy brodawkowate, drzewo o szerokiej koronie, zwisających pędach pokrytych białawymi, żywicznymi brodawkami. Jest to gatunek światłolubny, dobrze znoszącym zanieczyszczenia powietrza i szeroko stosowany w zieleni miejskiej.

16. Idziemy w kierunku południowym aleją starych dębów szypułkowych i lip drobnolistnych. Jest to jedna z najpiękniejszych alei, z której roztacza się widok na cały park.

17. Kierujemy się na południowy zachód. Napotykamy tor przeszkód, na którym ćwiczymy zwinność i gibkość.

18. Dochodzimy do końca ścieżki dydaktycznej. Znajdujemy się w cieniu krzewów bzu czarnego i i leszczyny pospolitej. Drzewo to posiada owoce w postaci orzechów, drewno jest elastyczne i mocne, używane na obręcze do beczek, laski i wędziska. W tym miejscu możemy zagrać w gry zespołowe, zrobić grilla lub pograć w ping-ponga.

Uwagi

Informacje dodatkowe

Infrastruktura: w północnej i środkowej części parku rozlokowane są ławki, w części południowej nie występują. Przy restauracji “Hajda” znajduje się parking oraz nowy i zadbany plac zabaw. Amfiteatr wraz z miejscami dla publiczności wymaga odnowienia. W dobrym stanie jest miejsce widokowe i prowadzące do niego schody. Boisko oraz stół do ping – ponga są dobrze utrzymane.

Mocne strony parku: ciekawe położenie w mieście, urozmaicony teren, piękny drzewostan, doskonałe miejsce wypoczynku i rekreacji (ścieżka zdrowia, plac zabaw, boisko, amfiteatr), restauracja “Hajda”, wzmożony patrol Straży Miejskiej,

Słabe strony: brak ławek w części parku, niektóre urządzenia ścieżki zdrowia są uszkodzone, brak troskliwej opieki nad roślinnością nasadzaną.

Bibliografia

Gibbons Bob, Brough Peter, Atlas roślin Europy Północnej i Środkowej, Warszawa 1995
Rostański Krzysztof, Drzewa i krzewy klucz do oznaczania wybranych gatunków drzewiastych, Krzeszowice 1999
Strona Urzędu Miasta Rybnik http://www.rybnik.pl
Strona miasta Rybnik http://www.rybnik.com.pl
Strony internetowa http://www.drzewa.org.pl
Mapa parku Kozie Góry udostępniona przez Zarząd Zieleni Miejskiej w Rybniku
Senata Włodzimierz, Dolatowski Jakub, Dendrologia, Warszawa 1997

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnzajum nr 10 im. Jana Pawła II
ul. Karola Miarki 64
44-203 Rybnik
e-mail: g10ryb@poczta.onet.pl
Opiekun grupy:
mgr Justyna Nocoń 
Autorzy opisu:
uczniowie z klasy I a i I e, członkowie koła biologicznego prowadzonego w ramach projektu “Równy start w przyszłość – wyrównywanie szans edukacyjnych w Rybniku”.
Klasa I a: Justyna Kuczera, Sandra Ostarek, Iwona Kondzielnik, Marta Wsół, Patrycja Mazur.
Klasa I e: Katarzyna Gruszka, Kamila Koza, Celestyna Buchta, Patryk Sobik, Żaneta Sztomberska, Monika Zacharska, Magdalena Smołka.
W pracę zaangażował się nauczyciel historii p. Robert Furtak, jego rodzina oraz pozostali uczniowie klasy I a.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za pomoc w uzyskiwaniu informacji związanych z historią parku: p. Robertowi Furtakowi, p. Jarosławowi Czajka z wydziału Promocji i Informowania Urzędu Miasta Rybnika
- za udostępnianie danych i pomoc w ich uzyskaniu: pracownikom Urzędu Miasta Rybnik, Zarządu Zieleni Miejskiej w Rybniku
- za pomoc w organizacji badań i upowszechnianie wyników: mieszkańcom dzielnicy, pracownikom Zarządu Zieleni Miejskiej w Rybniku

Ładowanie danych ...