Miasto Koszalin leży w północno-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego. Koszalin jest miastem położonym na Równinie Białogardzkiej, będącej częścią makroregionu Pobrzeża Zachodniopomorskiego, u podnóża najwyższego wzniesienia niżu bałtyckiego – Krzyżanki (zwanej też Górą Chełmską) o wysokości 137 m n.p.m. (Kondracki 1965). W linii prostej miasto znajduje się w odległości ok. 7 km od Bałtyku, a jego współrzędne geograficzne wynoszą: 16?11? długości geograficznej wschodniej i 54? 11? szerokości geograficznej północnej.

Przedstawiony park położony jest od strony zachodniej 400 metrów w obrębach murów obronnych, na wschodzie biegnie wzdłuż ulicy Piastowskiej i rozciąga się pomiędzy ulicami Zwycięstwa i Młyńską, od strony wschodniej graniczy z parkiem przy Amfiteatrze, a od strony południowej sąsiaduje z drugą częścią parku Książąt Pomorskich „B”. Rozciąga się na obszarze 6,50 ha (w tym rzeka i staw 1,50 ha). Przy jego założeniu wykorzystano naturalne ukształtowanie terenu (znaczne sfalowanie powierzchni z deniwelacją do 12 m) – terasy rzeczne i ziemne wały obronne. Park ma charakter terenu otwartego. Został on wpisany do rejestrów zabytków województwa.

Infrastruktura: na terenie całego parku znajdują się liczne ławeczki, dwa mostki, część murów obronnych, budynek kina. Obecnie park służy mieszkańcom Koszalina do odpoczynku i spacerów na świeżym powietrzu. W okresie letnim melomanii mogą zaś w okolicach fontanny słuchać koncertów muzycznych w wykonaniu muzyków z Filharmonii Koszalińskiej. Koszaliński park im. Książąt Pomorskich „A” jest dobrze zagospodarowany, a jego walory krajobrazowe, bogactwo roślin, położenie w centrum miasta i sąsiedztwo obiektów użyteczności publicznej (np. amfiteatr, dom kultury itp.) sprawiają, że jest on chętnie odwiedzany przez mieszkańców.

Historia

Okolice Koszalina z Pomorzem Zachodnim znalazły się w składzie państwa polskiego już w X wieku. Po raz pierwszy w źródłach pisanych wzmianka o Koszalinie pojawiła się w 1214 roku. Przywilej lokacyjny wystawiono w 1266 roku. Wtedy to rozpoczęto budowę umocnień obronnych, bram wjazdowych: Młyńska, Wysoka i Nowa, przez które prowadziły szlaki handlowe. W XIV w. miasto było ważnym ośrodkiem handlowym, rozwiniętego szkutnictwa. W połowie XVII w. Koszalin podupada w wyniku wojen i ciągłych przejść wojsk. W 1653 r miasto przeszło pod panowanie Brandenburgii, a następnie Prus. Ważnym wydarzeniem z tego okresu był przejazd przez miasto w 1646 r. Marii Ludwiki Gonzagi, żony polskiego króla Władysława IV.

Podczas wojen napoleońskich Koszalinie kwaterowały polskie jednostki armii napoleońskiej. 4 marca 1945 roku Koszalin powrócił do macierzy. W okresie działań wojennych miasto zostało zniszczone w 40%. Do dzisiaj zachowały się resztki murów obronnych, gotycki kościół farny z XIV w., kaplica św. Gertrudy XV stulecia, Domek Kata z XV w., Pałac Młynarza – w którym obecnie mieści się Muzeum Okręgowe. Pomiędzy tymi zabytkami umiejscowiony został park imienia Książąt Pomorskich „A”.

Park powstał za panowania księcia Bogusława X na bazie wiecznego ogrodu zamkowego otaczającego staw. Do roku 1838 trwały prace nad wytyczeniem alejek, budową fontanny, następnie regulacja rzeki i przebudową stawu. 96 lat później odnowiono staw i założono wyspę łabędzi. Na początku park ten nazywano „Starą Promenadą”, następnie im. Przyjaźni Polsko – Radzieckiej, park miejski, obecnie park nosi imię Książąt Pomorskich „A”.

Przyroda

Znaczną powierzchnię parku zajmują trawniki z licznymi rabatami róż (Rosa) i różaneczników (Rhododendron). Brak tu większych powierzchni pokrytych zwartym drzewostanem. Drzewa występują w postaci szpalerów, niewielkich kęp i pojedynczo. W północnej części parku centralne położenie zajmuje staw z łabędzią wyspą. Oddzielony jest on od koryta rzeki groblą z przepustami. Pozwalają one na regulację poziomu wody. Wzdłuż alejek, u podnóży skarp i na trawnikach rośnie wiele starych drzew rodzimych i egzotycznych. Na uwagę zasługują głównie buki zwyczajne (Fagus sylvatica) o obwodach 300-400 cm i klon jawor (Acer pseudoplatanus) 450-500 cm. Charakterystyczne są również stare brzozy brodawkowate (Betula pendula), dęby (Quercus), olsze czarne (Alnus glutinosa) i wierzby białe (Salix alba), zwisające nad taflą wody stawu i Dzierżęcinki, dekorując jej brzegi.

Z egzotycznych drzew zobaczyć można: miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) – relikt i endemit, o wachlarzowato unerwionych liściach, żółtych owocach, nieprzyjemnie pachnącym miąższu i jadalnym nasieniu. Platan klonolistny (Platanus x hybrida) – którego kora odpada płatami, pozostawiając mozaikowate łaty na pniu, a orzeszki zebrane w kuliste owocostany zwisają na długich gałązkach, cyprysik groszkowy (Chamaecyparis pisifera). Magnolię drzewiastą (Magnolia x soulangiana) – kwitnącą równocześnie z ukazaniem się liści. Korkowiec amurski (Phellodendron amurense) – z pniem okrytym korkiem i pierzastymi, błyszczącymi liśćmi, mającymi na brzegach przejrzyste gruczołki, wydzielające po roztarciu nieprzyjemny zapach terpentyny. Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera) – o czteroklapowych liściach zabarwionych jesienią na złotopomarańczowo i zielonkawożółtych kwiatach. Cis pospolity (Taxus baccata) – z czerwonymi owocami, których jedyną jadalną częścią jest pozbawiona trującej toksyny czerwona osnówka. Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia), leszczynę turecką (Corylus colurna). Wiele z wymienionych drzew jest pomnikami przyrody. Krzewy występują w parku w postaci żywopłotów i rabat. Są tu między innymi: forsycja pośrednia (Forsythia intermedia), ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), róże (Rosa), różaneczniki (Rhododendron), jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius), a także rzadsze: hortensja ogrodowa (Hydrangea macrophylla), jałowiec pospolity (Juniperus communis), złotlin japoński (Kerria japonica) (Zyber 1979).

W parku można spotkać wiele ciekawych ptaków. Oprócz tak popularnych i łatwych do zaobserwowania jak: sroka (Pica pica), gawron (Corvus frugilegus), sierpówka (Streptopelia decaocto), sikora bogatka (Parus major) czy modra (Parus caeruleus), można również wśród roślin wypatrzyć dzięcioła dużego (Dendrocopos major), kosa (Turdus merula), mysikrólika (Regulus regulus) – maleńkiego ptaszka żerującego głównie wśród drzew i krzewów iglastych i kowalika (Sitta europaea) – wędrującego głową w dół po pniu drzewa – przedstawiciela pełzaczy. Obecność rzeki i stawu sprzyja natomiast ptactwu wodnemu, którego głównymi przedstawicielami w koszalińskim parku są: łabędź niemy (Cygnus olor) – jeden z największych ptaków zdolnych do lotu i kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos) z pięknym niebieskim lusterkiem o metalicznym połysku na skrzydłach.

Ścieżka

Trasa ścieżki opracowana została w oparciu o walory historyczne i przyrodnicze. Wyznaczono 15 przystanków, większość z nich znajduje się przy pomnikach przyrody. Początkiem trasy będą mury obronne.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od północno-zachodniej strony parku, czyli murów obronnych. Mury zaczęto wznosić na ziemnych wałach około 1291-1292 roku, a całkowicie zakończono budowę z trzema bramami w początkach XIV wieku. Do budowy wykorzystano cegły z użyciem kamienia we wnętrzu oraz części fundamentowej. Istniejący fragment murów zachował się do dziś dzięki temu, że do 1945 roku wykorzystywany był jako ściany przebudowanych domów mieszkalnych. Zniszczenia w czasie wojny odsłoniły zachowane fragmenty murów. W ostatnich latach młodzież z koszalińskich szkół (Gimnazjum nr 5, nr 7; Szkoła Podstawowa nr 17 i 18) zaangażowała się w ratowanie pozostałych fragmentów muru, dzięki programowi „Śladami przeszłości, czyli szkoła adoptuje budynek”.

2. Wchodzimy w alejkę klonów pospolitych, gdzie w narożniku rośnie okaz o obwodzie 259 cm, stan drzewa jest dobry, ma tylko drobny susz w koronie. Aleja klonowa ciągnie się wzdłuż murów. W połowie alejki zatrzymamy się i skierujemy wzrok w lewo. Zobaczymy tam poniżej przepiękną aleję lipową i staw z wyspą łabędzią. Zwrócimy uwagę na kształt liści lipy, który jest sercowaty i w przepowiedniach nazywany „słodkim drzewem”, a wiąże się z tym legenda. „Dawno, dawno temu stare pszczoły matrony wygnały ze swoich drzew młode. Młode pszczoły długo latały i szukały dla siebie miejsca odpoczynku, aż w końcu z płaczem, głodne usiadły na drzewo lipy. Usłyszało to drzewo, żal mu się zrobiło pszczół specjalnie dla nich zakwitło. Nektaru było pod dostatkiem. Pszczoły z tej wdzięczności wycięły liście w kształcie serca”. Bartnicy nazwali miesiąc lipiec od nazwy drzewa. Lipa jest drzewem leczniczym, a jej drewno wykorzystywane jest w rzeźbiarstwie.

3. Schodzimy lekko z górki i skręcamy na zachód, gdzie rozpoczyna się aleja platanów klonolistnych. Zatrzymamy się przy pierwszym z nich po prawej stronie. Rośnie tu okaz o obwodzie 327cm. Jest to drzewo pochodzące z klimatu śródziemnomorskiego. Charakterystyczną jego cechą jest gubienie kory, a wiąże się to z porą deszczową w jego naturalnym klimacie. Dlatego nazywamy je „gołym drzewem”. Kształt liści jest podobny do liści klonu, nieco większy. Owoce platanu przypominają jeżowe kuleczki.

4. Kilka metrów dalej rosną trzy następne platany, o obwodach 316cm, 302 cm i 360 cm. Pień ostatniego drzewa jest lekko pochylony nad alejką i jest to najgrubsze drzewo w szpalerze. Znajdują się one prawie na wprost mostku nad Dzierżęcinką i groblą oddzielającą od stawu. Stan drzew jest dobry, posiadają drobny susz.

5. W niewielkiej odległości od jednego z wyjść parku (ul. Asnyka) rośnie następny pomnik przyrody – klon pospolity o obwodzie 372 cm. Drzewo to rośnie na granicy parku, kiedyś bezpośrednio przy murze. Na wysokości około 2,5 m rozwidlają się dwa potężne konary przednie, drzewo to było poddane zabiegom pielęgnacyjnym, założono wiązania elastyczno-linowe w celu zapobiegnięcia przed rozłamaniem.

6. Idąc dalej alejką pośrodku trawnika z lewej strony podziwiamy najstarsze drzewo w Koszalinie. Jest to klon jawor o obwodzie 436 cm. Źródła podają, iż drzewo to liczy sobie 350 lat. Obecnie pozostał już tylko pień główny bez konarów pierwszego rzędu. Drzewo to nosi nazwę „drzewa katowskiego” spowodowane jest to zapewne bliskością zabytkowego Domku Kata, choć niektórzy twierdzą, że w dawnych czasach wieszano na nim skazańców. Inną nazwą, z którą możemy się spotkać to drzewo czarownic. Niestety brak na to dowodów. Kiedyś znajdował się w tym miejscu tzw. Cmentarz Leśny.

7. Następnie kierujemy się prosto i odbijamy lekko w lewo na niewielki placyk, na którym stoi pomnik C. K. Norwida. Tu zapoznamy się z krótką wzmianką o poecie. C. K. Norwid żył w latach 1821-1883. Oprócz tego, że pisał dramaty, był też prozaikiem i plastykiem. Uważano go za ostatniego z czterech najważniejszych poetów romantycznych w Polsce. Żył w nędzy, utrzymując się z prac. Niestety jego prace nie były doceniane przez współczesnych. Dopiero w okresie Młodej Polski zrozumiano jego dzieła. Do dziś jest cenionym literatem, który miał wpływ na literaturę polską.

8. Trasa nasza prowadzi na zachód od pomnika C. K. Norwida, kierując się w stronę schodów widzimy z góry urokliwą panoramę całego parku. Idąc w dół kierujemy się w lewo w stronę stawu, gdzie następnym przystankiem jest pomnik przyrody – katalpa bignoniowa. Jest to jedno z wielu drzew egzotycznych w naszym parku. Niestety miejsce w którym rośnie spowodowało, iż osiągnęło ono niewielkie rozmiary. Pień ma mocno pochylony w kierunku alejki, spowodowane jest to poszukiwaniem słońca, które zasłania krzew jaśminowca. Drzewo to zostało poddane zabiegom pielęgnacyjnym, podwiązano je do starej lipy.

9. Udajemy się na południe parku, kilkadziesiąt metrów za katalpą, rośnie magnolia drzewiasta. Drzewo ma obwód 190 cm, rośnie soliterowo, nie jest zagłuszone przez inne drzewostany. Dlatego ma równomierna koronę, pień prosty, gładki. Stan drzewa jest bardzo dobry. Magnolia podziwiana jest szczególnie wiosną w okresie kwitnienia.

10. Następnie mijając magnolię, dochodzimy do przepięknych rabat kwiatowych. W zależności od pory roku, różne nasadzenia. U szczytu rabaty podziwiać możemy fontannę, z której w okresie letnim i jesiennym tryska woda. Bardzo często można tu spotkać urokliwą tęczę. Miejsce to jest bardzo okupowane przez spacerowiczów.

11. Wędrując ścieżką na wschód na skraju alejki spacerowej, spotykamy następny pomnik przyrody – korkowiec amurski. Jest to drzewo o trzech pniach przewodnich. Na wysokości pierśnicy (1,3 m od ziemi) poszczególne pnie mają następujący obwód: 127 cm, 84 cm, 135 cm. Posiada nierównomierną koronę, jest niewysokie, pochylone w stronę iglaków rosnących obok. Stojąc tyłem do korkowca widzimy okaz buka odmiany czerwonolistnej.

12. Mijamy z lewej strony rabaty różnobarwnych różaneczników, zaś z prawej rzekę Dzierżęcinkę, którą pływają kaczki krzyżówki. Kierujemy się w stronę tzw. „mostku zakochanych”. Jest to szczególne miejsce dla nowożeńców, uwiecznione na zdjęciach ślubnych. Od strony północnej możemy oglądać staw, od wschodniej mamy widok na „Park pod Amfiteatrem”, zaś od południowej strony oglądamy płynącą rzekę. W miejscu tym mamy widok na wiele ciekawych ptaków.

13. Udajemy się w prawo i kierujemy się na południe, gdzie z lewej strony mamy skupisko leszczyny tureckiej z okazałymi orzechami. My idziemy trochę w prawo i podziwiamy ostatni już pomnik przyrody na naszej trasie. Jest to miłorząb dwuklapowy, ewolucyjnie najstarsze drzewo na ziemi żyjące w środowisku naturalnym. Drzewo to jest źle usytuowane, gdyż jest wciśnięte między: buk, lipy i leszczynę. Obecny tu okaz jest stosunkowo młody, ma w obwodzie 124cm.

14. Kierując się do wyjścia od strony ul. Zwycięstwa, zatrzymajmy się w ogrodzie różanym. Pośrodku ogrodu widzimy wielką rabatę z różnymi kolorami róż wielokwiatowych. U szczytu od strony północnej mamy piękna pergolę, porośniętą różami pnącymi. Można tutaj usiąść na ławeczce i podziwiać piękne zapachy,

Bibliografia

Lesiński Henryk, Drewniak Bogusław, Dzieje Koszalina, Poznań 1967
Gasztołd Tadeusz, Muszyński Adam, Rybicki Hieronim, Koszalin zarys dziejów, Poznań 1979
www.koszalin.pl/vademecum/Koszalin_Miasto_Zielone.aspx
Berne Irena, Zajęcia w terenie, Warszawa, 1984
Kondracki Jerzy, Geografia fizyczna Polski, Warszawa, 1965
Rostański Krzysztof, Rostański Krzysztof Marek, Drzewa i krzewy – atlas i klucz, Krzeszowice 1999
Sauer Frieder, Ptaki lądowe – leksykon przyrodniczy, Warszawa, 1996
Sauer Frieder, Ptaki wodne – leksykon przyrodniczy, Warszawa, 1996
Zyber Grażyna Maria, Szlakami osobliwości przyrodniczych Ziemi Koszalińskiej, Szczecin, 1979

Uwagi

Informacje dodatkowe

W parku jest wiele ławek i miejsc wydzielonych do odpoczynku i relaksu. Obok ogrodu różanego jest Pub pod parasolami. Od strony wschodniej jest duży parking. Dobra lokalizacja parku w centrum miasta sprzyja częstym spacerom.

Słabe strony parku: brak szaletów, sąsiedztwo szkół ponadpodstawowych, gdzie młodzież często urządza sobie na terenie parku wagary i zakłóca spokój wypoczywającym.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła podstawowa nr 17 im. Orła Białego
ul. Wańkowicza 11
75 - 4 Koszalin
Opiekun grupy:
Anna Wilmańska Grażyna Pałczyńska
Autorzy opisu:
uczniowie klasy VI - członkowie szkolnego koła PTTK: Wioleta Lis, Magdalena Sałacka, Monika Przyczka, Joanna Krótka, Patryk Bać, Łukasz Tymiński, Sara Lubieniecka.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu materiałów: Zarządowi Dróg Miejskich w Koszalinie , pani inż. Zuzannie Sugier,
- za doradztwo merytoryczne i udostępnienie materiałów zawartych w pracy dyplomowej pani mgr Małgorzacie Lewandowskiej,
- za udostępnienie materiałów programu „Śladami przeszłości – szkoły adoptują zabytki” pani mgr Joannie Warcholińskiej

Ładowanie danych ...