Park położony jest w dzielnicy Czyżyny. Zarząd nad nim sprawuje Krakowski Zarząd Komunalny, właścicielem jest Gmina Kraków. Powierzchnia parku to obszar 60 ha, jest to drugi co do wielkości park Krakowa. Położony jest między al. Pokoju i al. Jana Pawła II, prowadzącymi ze Śródmieścia do Nowej Huty. Znaczna jego część ciągnie się w stronę ul. gen. Bora-Komorowskiego. Od strony wschodniej znajdują się dwie duże krakowskie uczelnie: Politechnika oraz Akademia Wychowania Fizycznego oraz stadion i hala sportowa. Zaletami parku są: nowo powstały plac zabaw i boiska do gry oraz piaskownica, ścieżka rowerowa i biegowa Nike. 11 czerwca 2007 roku na terenie parku (na obszarze 7 h) został otwarty Ogród Doświadczeń. Jako unikatowe przedsięwzięcie będzie sezonową ekspozycją plenerową z kilkudziesięcioma instalacjami dydaktycznymi. Niewątpliwie dużymi minusami tego parku jest brak szaletów, mało ławek, latarni, urywające się i zarastające alejki oraz mały parking.

Historia

Teren, na którym położony jest Park Lotników Polskich od wielu wieków należał do podkrakowskiej wsi Czyżyny. W latach 1864-1869 Austriacy (Kraków był wtedy w zaborze austriackim), zbudowali tu fort, który otrzymał nazwę ”Pszorna” i numer XV. Fort nr XV “Pszorna” należał do drugiego pierścienia umocnień Twierdzy Kraków. “Fort miał bronić ważnego traktu lubelskiego, od strony zaboru rosyjskiego, niestety wyjątkowo krótko miał wartość bojową, z uwagi na wynalezienie nowego środka bojowego – działa gwintowego. Okazało się, że wobec tej broni forty redutowe (do jakich należał), były nieskuteczne” [ Mikoś B. 2001]. W latach 1952-1954 fort został zburzony i rozcięty ulicą Wojewódzką (później al. Planu 6-cio letniego, obecnie al. Jana Pawła II), łączącą Kraków z budowaną wówczas Nową Hutą. Na północ od fortu w 1912 roku założono jedno z pierwszych w Europie stałych lotnisk wojskowych “Rakowice-Czyżyny”.

Park Kultury i Wypoczynku powstał na uporządkowanym terenie byłego fortu, nierówności pofortecznego terenu uformowano w pagórki, pozostawiono na nich stare drzewa. Główne wejście do parku ozdobione zostało rabatami z różami. Drzewa, mające stanowić zieleń obrzeżną parku, sadzone były już kilka lat wcześniej przez studentów Wyższej Szkoły Rolniczej oraz mieszkańców Nowej Huty w tzw. “czynie społecznym”.

W początkowych planach park miał zajmować 230 ha, a jego tworzenie miało trwać do 1980 roku, ostatecznie pierwsza jego część (8 ha) oddana została do użytku w 1965 roku, a prace zakończono w 1966 r. Końcowe rozmiary to 60 ha.

Podstawową funkcją tego parku było odizolowanie Krakowa od Nowej Huty i kombinatu metalurgicznego im. Sendzimira, dawniej Huty im. W. Lenina.

Do roku 1989 park ten nazywano “Parkiem Kultury i Wypoczynku”. W 1989 roku Rada Miasta Krakowa wprowadziła aktualnie obowiązującą nazwę “Park Lotników Polskich”. Nazwa związana jest z sąsiadującym z parkiem Muzeum Lotnictwa oraz z pomnikami “Ku czci lotników polskich poległych w latach 1939 -1945” autorstwa Bronisława Chromego z 1989 roku oraz “Chwała Lotnikom" z 1970 roku.

Przyroda

Park położony jest w dolinie Wisły, na lewym brzegu rzeki. Ukształtowanie terenu parku jest zróżnicowane. W części południowej (przy al. Pokoju) teren jest równinny, w części środkowej znajduje się skarpa, wznosząca teren parku o około 3 metry. Północna część jest urozmaicona niewielkimi pagórkami, które są pozostałościami po rozebranym Forcie XV “Pszorna”. Południowa część parku jest słabo zadrzewiona, przeważają tam trawy i rośliny zielne z pojedynczymi drzewami lub ich skupiskami. Północna część parku posiada zwarte zadrzewienie.
Drzewostan Parku Lotników Polskich charakteryzuje się dużą różnorodnością, przeważają tu drzewa rodzime, głównie liściaste: topola czarna, czeremcha późna (amerykańska), olsza czarna, wierzby biała i krucha, dąb bezszypułkowy i szypułkowy, klon pospolity i srebrzysty, brzoza brodawkowata, robinia akacjowa. Z iglastych rośnie tu modrzew europejski oraz kilka świerków. Urozmaiceniem drzewostanu są drzewa owocowe: czereśnie, śliwy wiśniowe czerwonolistne oraz orzechy włoskie.

Jednym z ciekawszych i charakterystycznym elementem parku są okazałe i dość stare wierzby płaczące. Rosną one pojedynczo lub tworzą malownicze skupiska. Najstarsze egzemplarze wierzb osiągają rozmiary drzew pomnikowych i mają bardzo ciekawe pokroje. Okazałe grupy drzew jednorodne gatunkowo są charakterystyczne dla naszego parku, oprócz wierzb tworzą je: robinie akacjowe, modrzewie europejskie, brzozy brodawkowate i jesiony wyniosłe. Uroku parkowi dodają malownicze szpalery drzew rosnących wzdłuż alejek, tworzą je: olchy czarne, kasztanowce białe i topole czarne. Ogółem w inwentaryzacji wykonanej w 2006 roku wyszczególniono ok. 40 gatunków i odmian drzew oraz 9 gatunków i odmian krzewów. Najliczniejsze krzewy to: jaśminowiec wonny oraz bez czarny.

Na trawnikach parkowych wypatrzeć można kwitnące: stokrotki, jaskry, mniszki pospolite, bodziszki leśne, jasnoty białe i przetaczniki ożankowe. Uważny obserwator odnajdzie w naszym parku dwa gatunki grzybów, które podlegają prawnej ochronie, są to: purchawica olbrzymia oraz koronica ozdobna, a także popularną pieczarkę szlachetną.

Teren parku zamieszkuje kilka gatunków ptaków: gołąb grzywacz, dzięcioł zielony, sójka zwyczajna, sroka, szpak i kos. Krakowscy ornitolodzy odnotowali w ostatnich latach lęg krogulca oraz wielokrotnie lęgi remizy.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna jest w dużej mierze poświecona tematyce dendrologicznej, ale znajdują się w niej elementy historyczne, geograficzne, ornitologiczne i inne. Tematyka została tak dobrana, aby przechodzący ścieżką zdobyli różnorodną wiedzę na temat parku, w jakim się znajdują.

Naszą ścieżkę rozpoczynamy na skwerze przy al. Jana Pawła II, jest to niewielki wybetonowany plac, w jego centrum znajduje się fontanna oraz rabata z różami. Od tego miejsca rozchodzą się alejki do wnętrza parku.

1. Ze skweru kierujemy się na zachód, alejką biegnącą wzdłuż jezdni. Wspinamy się delikatnie w górę, po lewej stronie mijamy kilka pagórków, zatrzymujemy się przy jednym z nich. Pagórki te są jedynymi widocznymi pozostałościami po Forcie XV “Pszorna”, który był jednym z elementów austriackiej Twierdzy Kraków. Powstawał on w latach 1864 -1869. Był to nietypowy fort reditowy. “Obiekt stanowił nowy typ umocnień. Zbudowany na planie bastionu, z reditą (murowana budowla ze stanowiskiem dla działa względnie baterii dział z pełnym wyposażeniem bojowym, stanowiąca środek fortu). Chroniona była wewnątrz fortu nasypem, osłaniającym ją od czoła. Posiadał też własną fosę i centralną, wielką, szyjową kaponierę większą nawet od redity. Strzegła ona tyłów fortu. Inne kaponiery, które posiadał Fort 15 Pszorna były ukryte, tak jak gdyby odwrócone” [http://pl.wikipedia.org/wiki/Fort_reditowy_15_%22Pszorna%22, 2007].

Po przeciwnej stronie al. Jana Pawła II widzimy okazały pomnik wzniesiony w roku 1989 ku czci lotników polskich poległych na frontach II wojny światowej. Odsłonięty 1 września 1989 r., w 50. rocznicę napaści hitlerowskiej na Polskę. Autor pomnika Bronisław Chromy nadał mu formę ”trzech stylizowanych ognistych języków wydobywających się z ogniska; ponad którymi na żelbetowych słupach znajduje się olbrzymi orzeł z rozpostartymi skrzydłami, trzymający w dziobie wieniec” [Jerzy Woźniakiewicz, 2006].

2. Z alejki, którą szliśmy, skręcamy na południe kierując się w dolinkę. Prawe, łagodne zbocze dolinki porastają okazałe robinie białe (robinie akacjowe). Pnie mają powyginane, pokryte ciemnopopielatą, głęboko popękaną korą. Drzewa te posiadają skrętoległe, złożone liście z 11-15 jajowatymi listkami. Cały liść ma długość do 20 cm. Charakterystyczne dla robinii białej są mocno pachnące, białe kwiaty zebrane w zwisające grona i owoce w postaci brązowych strąków. Suszone kwiaty są używane w zielarstwie, działają rozkurczowo i uspokajają.

3. Kontynuujemy spacer skręcając na zachód, po dwóch zakrętach wchodzimy w najszerszą aleję parku obsadzoną kasztanowcami białymi, uważanymi za drzewa o dużej wartości dekoracyjnej. Kasztanowce te należą do najstarszych drzew parku, gdyż były posadzone jako otoczenie Fortu XV. Cechą rozpoznawczą tych drzew są liście – złożone, dłoniastopierzaste 5-7 listkowe, na długim ogonku. Kwiaty koloru białego, zebrane są w duże kwiatostany o kształcie piramidy. Nasionami są brązowe kasztany ukryte w kolczastej skorupie. Uwaga! Kasztany są lekko trujące. Niestety kasztanowce w ostatnim czasie są atakowane przez pasożyta – szrotówka kasztanowcowiaczka.

4. Z alei kasztanowcowej kierujemy się na południowy zachód, przy rozwidleniu alejek widzimy grupę wierzb płaczących o ciekawych kształtach pni. Tę odmianę wierzby łatwo rozpoznać po długich, wiotkich i zwisających gałęziach. Liście ma długie, wąskie, na końcu zaostrzone. Kwiaty mają postać kotków koloru żółtego bądź zielonego.

5. Kontynuując kierunek marszu, schodzimy w obniżenie terenu, po obu stronach mamy roślinność łąkową a w oddali widzimy szpaler topoli czarnych odmiany włoskiej o charakterystycznym kolumnowym pokroju. Gałęzie tej odmiany rosną pionowo w górę. Podchodząc bliżej widzimy, że liście są szersze niż dłuższe i mają krótki, nagle zwężony wierzchołek. Nasiona posiadają puch ułatwiający rozsiewanie przez wiatr.

6. Idziemy ścieżką prowadzącą wzdłuż szpaleru topoli, pokonujemy małe wzniesienie. Po prawej stronie widzimy grupę młodych jesionów wyniosłych o charakterystycznie wygiętych i pochylonych pniach. Prawdopodobnie jest to efekt działania częstych wiatrów zachodnich.

7. Ścieżka prowadzi nas przez obszar mocno zacieniony, porośnięty licznymi klonami pospolitymi, do nowo powstałego placu zabaw dla dzieci. Park zamieszkują liczne gatunki ptaków, niektóre z nich umilają nam swym śpiewem tam pobyt, inne nie dadzą nam o sobie znać, ale i tak warto przypomnieć sobie kilka informacji o najciekawszych gatunkach.

Gołąb grzywacz to największy gołąb europejski. Cechami charakterystycznymi tego gatunku są: biała plama na bokach szyi i pręga tego samego koloru na skrzydłach. Żywi się nasionami drzew, traw i ziół, żołędziami, orzeszkami bukowymi, jagodami i małymi ślimakami. W Polsce gołębie grzywacze objęte są częściową ochroną.
Dzięcioł zielony to dość duży ptak. Jego cechami charakterystycznymi są: jasna tęczówka oka, czarna “maska" i czerwona “czapka" na głowie. Dzięcioł ten większość pokarmu zdobywa z gleby, żywi się mrówkami.

Sójka zwyczajna to ptak wszystkożerny. Na skrzydłach ma charakterystyczne niebiesko-czarne pióra Prowadzi osiadły tryb życia. Sójki (jak i inne ptaki z rodziny krukowatych) cechują się inteligencją, łatwo adaptują się do warunków środowiska, a ich społeczności są zorganizowane.

Szpaki i kosy to najwięksi parkowi śpiewacy, ptaki te są do siebie podobne, mają ciemne ubarwienie i pomarańczowożółty dziób. Kosy mają jednak długi ogon i ciemniejszą barwę.

8. Wędrujemy dalej wzdłuż placu zabaw, na rozwidleniu skręcamy w lewo, po chwili po prawej mijamy tablicę informującą, że jest tu tzw. Pole Nadziei czyli rabata żonkili mająca przypominać o pomocy dla Hospicjum św. Łazarza.

9. Przy kolejnym rozstaju alejek widzimy grupę drzew iglastych, najliczniej reprezentowanych w parku czyli modrzewi europejskich. To jedyne drzewo iglaste zrzucające igły na zimę, wtedy na gałęziach pozostają tylko ciemnobrązowe, niewielkie szyszki. Drzewa mają około 20 m wysokości, pnie proste, korony stożkowate. Górne gałęzie rosną poziomo, a dolne nieco zwisają. Igły mają długość 2-4 cm, na długopędach ułożone skrętolegle, a na krótkopędach rosną w wiązkach po 20-40 sztuk. Są krótko zaostrzone, miękkie i giętkie.

10. Dalej kierujemy się alejką na północny wschód, po lewej stronie obserwujemy gęsto rosnące jesiony wyniosłe. Dochodzimy do rosnącego po lewej stronie ciekawego drzewa o białawych liściach i szarobiałej korze – to topola biała (białodrzew). Gatunek ten jest nielicznie reprezentowny w parku. Liście tej odmiany topoli są owalne, grubo i nierównomiernie ząbkowane. Od góry są zielone, od spodu srebrzystobiałe. Owocami są torebki, pękające na 2 części.

11. Idziemy prosto, na kolejnym rozwidleniu kierujemy się w prawo i za moment trafiamy do “brzozowego zagajnika”, jest to uroczy fragment parku porośnięty tylko brzozami brodawkowatymi. Wysokość brzóz brodawkowatych dochodzi do 20 m. Pień do wysokości ok. 12-15 m jest wolny od gałęzi, pokryty jest mlecznobiałą korą, dająca się oddzierać cienkimi poprzecznymi pasmami. Młode pędy są pokryte brodawkami

12. Idziemy dalej prosto i oglądamy charakterystyczne dla parku krzewy – jaśminowce wonne. Jaśminowiec to krzew dorastający do wysokości 3 m. Kwitnie bardzo wcześnie – już w końcu maja i zwykle bardzo obficie. Jest on bardzo ceniony ze względu na silny zapach i piękne białe kwiaty.

13. Spacerując i rozglądając się ptakami mieszkającymi w koronach parkowych drzew i wdychając zapach jaśminowców wonnych i dzikich róż dochodzimy do miejsca, w którym alejka opada w dół skarpą wysokości około 3 metrów. Jest to element doliny rzecznej oddzielający trasę nadzalewową (wyższą) od terasy zalewowej rzeki. Terasa zalewowa jest to część doliny rzecznej położona najniżej czyli najbliżej koryta rzeki, często bywa podmokła i grząska. W przypadku doliny Wisły w Krakowie większość terenów terasy zalewowej została osuszona, tak też jest w omawianym parku. Część parku, do której zeszliśmy porośnięta jest głównie trawą, zielnymi roślinami kwiatowymi i pojedynczymi drzewami lub skupionymi drzew gatunków omawianych wcześniej.

14. Dotarliśmy już prawie do al. Pokoju, ale po lewej stronie alejki mamy jeszcze ciekawe obiekty, jest to Krakowski Ogród Doświadczeń. “Ogród Doświadczeń im. Stanisława Lema w Krakowie” to pierwszy w Polsce park edukacyjny. Jest on wzorowany na podobnych parkach w Norymberdze (Pole Doświadczeń Zmysłowych) i Paryżu (Park Nauki i Techniki La Villette). Prace nad budową rozpoczęto w listopadzie 2006 roku, w czerwcu 2007 gotowy był już pierwszy etap prac – udostępniono wówczas 22 instalacje, kolejne otwarcie miało miejsce we wrześniu. Ogród powstał z inicjatywy Miasta Kraków i Stowarzyszenie "U Siemachy" – partnerów projektu "Nowa Huta – Nowa Szansa" w ramach unijnego programu EQUAL. “Urządzenia edukacyjne dostępne w parku stanowią jego podstawę.

Na dydaktyczną ekspozycję plenerową składają się urządzenia, konstrukcje i modele, pozwalające na poznawanie praw fizyki i świata przyrody, w tym:
- prawa fizyki związane z oddziaływaniem siły (huśtawki, elementy ukazujące działanie siły grawitacji),
- prawa fizyki związane z utrzymywaniem równowagi (równoważnie, obrotowe tarcze, trampolina),
- prawa fizyki dotyczące zjawisk drgań i fonii,
- prawa fizyki związane z działaniem wody (turbiny wodne),
- prawa świata przyrody związane ze zmysłami (dotykiem, słuchem, węchem)” [http://pl.wikipedia.org, 2007].
Tu nasza ścieżka się kończy, wszystkich zachęcamy do obejrzenia tej dydaktycznej ekspozycji i poznawanie świata poprzez doświadczanie zjawisk, przeżywanie ich i odczuwanie własnymi zmysłami. Ogród jest czynny codziennie w godzinach od 10.00 do 18.00, na razie wstęp jest bezpłatny ale od kwietnia 2008 roku za wejście trzeba będzie zapłacić.

Bibliografia

Aichele Dietmar, Golte-Bechtle Marianne, Jaki to kwiat?, Warszawa 1984
Burek Ryszard (red), Encyklopedia Krakowa, Kraków 2000
Cerny Walter, Drchal Karel, Jaki to ptak?, Warszawa 1979
Gazda Anna, Program ćwiczeń z botaniki leśnej, Kraków 2006
Mikoś Bożena, Praca nauczyciela przyrody z uczniem uzdolnionym, Kraków 2001
Torowska Joanna, Parki Krakowa, Kraków 2006
“Głos – Tygodnik Nowohucki”, 07.06.2007
Strona internetowa Magiczny Kraków, http://www.krakow.pl, 06.2007
Klucz do zonaczania roślin – Atlas roślin, http://www.atlas-roslin.com, 06.2007
Atlas drzew Polski, http://www.drzewapolski.pl, 06.2007
Strona Małopolskiego Towarzystwa Ornitologicznego, http://www.mto-kr.pl, 04.2007
Strona Wolnej Encyklopedii Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/, 05. 2007
Strona Dzielnicy XIV Czyżyny, http://dzielnica 14.krakow.pl, 04.2007

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa nr 114 im. Arkadego Fiedlera w Krakowie
ul. Łąkowa 31
31-443 Kraków
e-mail: sp114@poczta.onet.pl
Opiekun grupy:
Marzena Chechelska Krystyna Sawicka
Autorzy opisu:
Stanisław Lubowicz, Aleksandra Russek, Sonia Kowal, Michalina Wierzbowska, Paulina Bernat, Joanna Leśniak, Aneta Jędrzejek, Małgorzata Piwowarczyk, Aleksandra Gurgul, Małgorzata Doniec, Karolina Korecka, Anna Trojanowska, Agnieszka Trojanowska, Anna Tracz, Wojciech Gurgul, Maria Wierzbowska, Maciej Zdechlikiewicz, Głogowska Sylwia, Halastra Kinga, Klotzer Agnieszka, Kopytek Małgorzata, Łukaszewski Jakub, Matyas Maja, Radziszewska Zuzanna, Skotnicka Agnieszka, Spałek Katarzyna, Sendorek Mateusz, Stanek Martyna.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Szczególne podziękowania składamy:
- Pani Ewie Olszowskiej z Urzędu Miasta Krakowa.- za udostępnienie danych ;
- Pani Joannie Sysło – za udostępnienie planu parku ;
- Pani Dyrektor Bożenie Mikoś – za udostępnienie materiałów;
- Pani Irenie Noga za korektę

Ładowanie danych ...