Śrem leży w centralnej części województwa wielkopolskiego, nad rzeką Wartą, 40 km na południe od Poznania. Mimo niewielkiego obszaru, gmina Śrem rozciąga się aż w trzech regionach geograficznych: środkową część zajmuje Pradolina Warszawsko-Berlińska, oddzielając leżące na północy Pojezierze Wielkopolskie od Pojezierza Leszczyńskiego, leżącego na południu.

Park Powstańców Wielkopolskich położony jest w północno-wschodniej części miasta Śrem, między ulicą Poznańską, a ulicą Parkową i Piłsudskiego, przy trasie na Poznań.

Parkiem zarządza Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, a właścicielem jest gmina Śrem. Głównymi organizatorami prac na rzecz parku byli i są nadal działacze Towarzystwa Miłośników Śremu.

Park zajmuje powierzchnię 48 hektarów. Droga dojazdowa do ŚOSiR-u dzieli go na dwie umowne części: cześć “leśną”, która jest mniej zadbana i porastają ją przede wszystkim drzewa iglaste oraz część “parkową”; znajdują się tutaj liczne alejki spacerowe z dobrze utrzymanymi skwerami i klombami kwiatowymi, pośród których postawiono rzeźby oraz liczne tablice pamiątkowe. Wzdłuż głównej alei ustawiono stylowe ławki oraz liczne kosze na śmieci.

W południowo-zachodniej części parku mieści się zwierzyniec, tuż obok znajduje się plac zabaw dla dzieci. W środkowej części parku w latach 20. zbudowany został amfiteatr, dziś całkowicie porośnięty dziką roślinnością. W północno-zachodniej części mieści się budynek oraz stadion Śremskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji na terenie, którego grają piłkarze zespołu Warta Śrem. W budynku ŚOSiR-u znajduje się hotel, restauracja. W pobliżu stadionu znajdują się toalety publiczne, na terenie parku nie ma punktów handlowych.

Historia

Śrem należy do najstarszych osad lechickich. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II w 1136 r. Osada powstała w miejscu przeprawy przez Wartę, na starym trakcie handlowym ze Śląska do Poznania i Gniezna. W 1253 r. Śrem otrzymał prawa lokacyjne; dziś Śrem należy do najszybciej rozwijających się miast w Wielkopolsce, jest siedzibą władz samorządowych i ośrodkiem gospodarczym, a także miejscem o wielu walorach kulturowych i przyrodniczych.

Park im. Powstańców Wielkopolskich 1918-1919 jest najstarszym i największym spośród trzech istniejących parków miejskich w Śremie. Założony został 14 kwietnia 1888 r. dzięki Towarzystwu ku Upiększaniu Miasta, skupiającemu Polaków, Niemców i Żydów. W skład tegoż towarzystwa wchodził m.in. Piotr Wawrzyniak, któremu bardzo zależało, aby w Śremie powstał park miejski. Do rozwoju parku przyczynili się śremscy kupcy: Siegfrid i Wilhelm Hepperowie, właściciele ziemscy: Skrzydlewski z Mechlina i Reissner z Ostrowieczna a także oddani idei, kolejni prezesowie Towarzystwa: Thomani i ks. P. Wawrzyniak oraz Sylwester Szczepski. Towarzystwo w 1884 r. zakupiło dwumorgowy plac, po lewej stronie szosy od Poznania i natychmiast zaczęło go społecznie urządzać. Na początku był to zwykły ogródek dziecięcy, który stał się później zaczątkiem parku.

W latach 20. pod kierunkiem energicznego prezesa Sylwestra Szczepskiego nastąpiły intensywne prace nad powiększeniem parku, tylko w 1926 r. Towarzystwo zasadziło 5000 sosen, 500 robinii akacjowych i 2000 olch, w 1927 r.1000 sosen, 2500 świerków, 100 modrzewi i kilkaset sztuk wierzbiny. Sylwester Szczepski był wielkim miłośnikiem przyrody, całkowicie poświęcił się sprawie zadrzewiania parku i pobliskich ulic. Do dziś rosną osobiście przez niego posadzone topole. Zaplanował także rozbudowę nowych alei, postawił ławki, zbudował muszlę koncertową oraz zaprojektował budowę boiska sportowego, na którym odbywały się zawody hippiczne.

Towarzystwo pod jego kierownictwem podejmowało rożne inicjatywy, które miały zaktywizować społecznie mieszkańców miasta, m.in. urządzano “Święto sadzenia drzewek”, podczas, którego każdy mógł zostawić po sobie trwały ślad. W 1935 r., w akcji wyrębu drzew, z polecenia burmistrza Śremu, Czesława Dębickiego, wycięto okazałą topolę rosnącą przy głównej alei parkowej. Była to wielka pamiątka dla młodzieży gimnazjalnej, która w czasie, kiedy w szkole uczono ich tylko w języku niemieckim, spotykała się pod tym drzewem i uczyła się poprawnego języka polskiego, literatury i historii Polski. Było to miejsce darzone przez Śremian dużym sentymentem. W obronie drzewa interweniowali śremscy notable, a także prof. Adam Wodziczko prezes Ligi Ochrony Przyrody i twórca m.in. WPN. Niestety, kiedy miał przyjść zakaz ścinania topoli, leżała już ona powalona na ziemi.

Podczas II wojny światowej bezkarnie wycinano z parku drzewa, a Polakom zakazano do niego wstępu. Ponownie, parkiem zainteresowano się w latach 60-tych XX wieku, kiedy przeprowadzono generalną jego modernizację. Pod przewodnictwem Mariana Dominiczaka, w latach 1966-1975, założono zwierzyniec, liczne aleje, ogród róż, dokonano odsłonięcia rzeźb parkowych oraz ogródka jordanowskiego. W 1969 r. odsłonięto Pomnik Dobosza, a park otrzymał imię Powstańców Wielkopolskich 1918-1919. W 1970 r. wybudowano amfiteatr, rok później – stadion, a niedaleko niego hotel (obecnie pod zarządem Śremskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji).

Z czasem park ponownie zaczął podupadać. W listopadzie 1987 r. zawiązał się Społeczny Komitet Ochrony Parku, którego przewodniczącym został Marian Dominiczak. Wtedy to w parku rozpoczęły się wzmożone działania w celu ratowania go, zlikwidowano małe zoo, a na jego miejscu wybudowano ogródek jordanowski im. Sylwestra Szczepskiego. Z inicjatywy Społecznego Komitetu, 17 kwietnia 1993 r., dla uczczenia Światowego Dnia Ziemi, społeczeństwo Śremu sadziło drzewa na terenie dzikiego śmietniska. W ten sposób park zyskał tzw. Polanę Marysieńki. Od tamtej pory, co roku, w Dzień Ziemi, nasadzane są nowe drzewa dostarczane przez Zakład Doświadczalny Polskiej Akademii Nauk w Kórniku oraz Nadleśnictwa: Babki, Piaski i Konstantynowo.

Przyroda

Park usytuowano na terenach zalewowych, o ubogich glebach, mimo tego, rośnie tutaj kilkadziesiąt gatunków drzew, krzewów i roślin zielnych.

Najcenniejszymi drzewami są: metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides), drzewo iglaste z rodziny cyprysowatych oraz wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) jedyne drzewo będące w parku pomnikiem przyrody, o obwodzie pnia 388 cm. Wzdłuż parkanu otaczającego stadion biegnie aleja wysadzana glediczjami trójcierniowymi (Gleditsia triacanthos) pochodzącymi z Ameryki Północnej. W parku znajduje się największe w okolicy skupisko sosny czarnej (Pinus nigra).

Jest tu także aleja obsadzona lipami drobnolistnymi (Tilia cordata) i klonami zwyczajnymi (Acer platanoides), drzewa te, są darem Zakładu Doświadczalnego Polskiej Akademii Nauk w Kórniku. Na terenie parku rosną dęby szypułkowe (Quercus robur) i bezszypułkowe (Quercus petraea), graby pospolite (Carpinus betulus), jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior), robinie akacjowe (Robinia pseudacacia), brzozy brodawkowate (Betula pendula) oraz kilka gatunków drzew iglastych – sosny (Pinus), świerki pospolite (Picea abies), modrzewie europejskie (Larix decidua), jodły pospolite (Abies alba), cisy pospolite (Taxus baccata).

Wokół stawu będącego pozostałością starorzecza Warty posadzono wierzby iwy (Salix caprea) i olchy czarne (Alnus glutinosa)

W parku można spotkać lisy, wiewiórki, zające, różne gatunki ptaków: min. dzięcioły, sikorki, wróble, oraz wiele gatunków płazów np. żaby, ropuchy i gadów m.in. jaszczurki, zaskrońca. Czasami można spotkać sarny, które przybiegają do parku z pobliskich pól.

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w oparciu o walory przyrodnicze i historyczne. Trasa ścieżki biegnie wzdłuż alejek spacerowych. Początek ścieżki stanowi wejście główne do parku, przy którym po lewej stronie znajduje się balustrada, a na niej widoczna nazwa parku. Tuż za nią mieści się kamienny Wielkopolski Krzyż Powstańczy.

1. Trasę rozpoczynamy od wejścia na teren parku usytuowanego przy ulicy Poznańskiej. Tuż przy wejściu rośnie okazały wiąz szypułkowy – limak (Ulmus laevis) o obwodzie pnia 388 cm, będący pomnikiem przyrody. Jest to drzewo o charakterystycznych asymetrycznych u nasady, piłkowanych liściach o długości 6–14 cm.

2. Na lewo od wiązu szypułkowego rośnie najcenniejsze drzewo w parku – metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides).To drzewo iglaste z rodziny cyprysowatych zostało odkryte w 1941 r. w Chinach, jest to gatunek ginący. Metasekwoja gubi igły na zimę. Szyszki dojrzewają już w pierwszym roku; okrągłe, nieduże, wysypują nasiona skrzydlaki i w całości opadają. Nasiona tego gatunku przywędrowały do Zakładu Doświadczalnego Polskiej Akademii Nauk w Kórniku z Chin w 1949 r. Z ośmiu podarowanych nam przez zakład sadzonek, wyrosła tylko jedna.

3. Idąc dalej ścieżką napotykamy dwie rzeźby plenerowe: niedźwiedzicę z niedźwiadkiem oraz matkę z dzieckiem, rzeźby nawiązują do macierzyństwa. Zostały one tutaj umieszczone w 1971 roku z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta Śremu na wniosek jego ówczesnego prezesa Zygmunta Nowakowskiego. Z tego miejsca roztacza się widok na barokowy kościół pofranciszkański p.w. Narodzenia NMP.

4. Kolejny przystanek znajduje się po prawej stronie głównej alei na wysokości rzeźb. Jest to 12-tonowy głaz narzutowy, którego obwód wynosi 605 cm; głaz ten został przywieziony z terenu Kadzewa. Z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Śremu, 22 kwietnia1993 roku ustawiono go w parku z okazji obchodzonego święta Matki Ziemi. Na głazie umieszczono pamiątkową tabliczkę, na której widnieje napis, słowa Władysława Orkana “A czyjąż to będzie dumą, dumą radosną, jak te drzewka małoletnie w drzewa urosną.”

5. Idąc dalej trasą ścieżki skręcamy z głównej alei w prawo, idąc wśród wiecznie zielonych żywotników i srebrnych świerków, dochodzimy do pomnika Powstańców Wielkopolskich – Dobosza. Wcześniej pomnik znajdował się na śremskim rynku, skąd został usunięty przez Niemców w czasie trwania II wojny światowej i zatopiony na bagnach w okolicach parku.

W 1959 roku trzech oficerów śremskiej jednostki wojskowej odnalazło zatopiony cokół i przy pomocy mieszkańców Śremu wyciągnęli go z bagna. W 1969 r. zgodnie z decyzją władz miasta cokół przeniesiono do parku i umieszczono na nim Wielkopolski Krzyż Powstańczy (krzyż ten znajduje się obecnie przy wejściu głównym do parku). Jerzy Sobociński wykonał replikę Dobosza, 14 czerwca 1969 r. pomnik został ponownie odsłonięty. Tutaj w każdą rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego – 27 grudnia – mieszkańcy Ziemi Śremskiej składają kwiaty. Po raz ostatni 27 grudnia 2003 r. w uroczystościach brał udział najstarszy Śremianin, przedostatni żyjący powstaniec wielkopolski kpt. Czesław Klaczyński, który zmarł 10 maja 2004 r. mając 103 lata.

6. Wracając na główną aleję, po jej lewej stronie mijamy mały, biały domek, będący obecnie siedzibą ZHP. Wcześniej spełniał wiele różnych funkcji: początkowo był to kiosk, potem harcówka dla drużyny żeńskiej, przez pewien czas mieszkał w nim dozorca parku, swoją siedzibę miało także Śremskie Towarzystwo Przyrodnicze.

7. Tuż przed siedzibą ZHP skręcamy w lewo i dochodzimy do niewielkiego zwierzyńca. Na jego terenie znajduje się staw po którym pływają kaczki i łabędzie. Spotkać można również kozy, owce, jelenie, oraz różnorodne ptactwo np. bażanty, przepiórki, kuropatwy. Pod koniec lat 60-tych w śremskim parku było znacznie więcej zwierząt. Utworzono mini ZOO, do którego sprowadzono wiele ssaków i ptaków m.in. małpy, jelenie, dziki, sarny, lamę, łosia- albinosa, kozice górskie, bociany i kolorowe papugi.

8. Idąc wzdłuż ogrodzenia zwierzyńca dochodzimy do furtki, prowadzącej na teren ogródka jordanowskiego. Henryk Jordan (1842-1907) był twórcą pierwszego w Polsce publicznego ogrodu gier, zabaw i ćwiczeń ruchowych dla dzieci i młodzieży. Ogród ten powstał w Krakowie w 1888 r. i od nazwiska twórcy nazwano go ogrodem jordanowskim. Na wzór ogrodów Henryka Jordana powstał plac zabaw dla dzieci, który stał się zaczątkiem obecnego parku. Dzisiaj śremski ogródek jordanowski nosi imię Sylwestra Szczepskiego, który był wielkim miłośnikiem przyrody i przyczynił się znacznie do powiększenia i upiększenia naszego parku.

9. Opuszczając plac zabaw, idziemy w kierunku głównej alei. Po drodze mijamy okazały głaz, który upamiętnia 750 rocznicę nadania praw miejskich miastu. 14 czerwca 2003 roku dokonano odsłonięcia tablicy pamiątkowej, na której widnieje napis “Cokolwiek robisz – czyń dobro. Śremianom w 750 rocznicę nadania praw miejskich naszemu miastu Towarzystwo Miłośników Śremu”.

10. Po lewej stronie przy głazie rośnie młody dąb, który został zasadzony 24 kwietnia 2006 r. Drzewo to, ma przypominać o wielkiej postaci, jaką był Jan Paweł II – papież.

11. Po prawej stronie głównej alei znajduje się brama wejściowa, prowadząca na stadion sportowy. Po II wojnie światowej w tym miejscu istniał tor żużlowy, który później zamieniono na boisko piłkarskie. W 1968 r. boisko rozbudowano do wielkości stadionu z trybunami na około 5 tysięcy widzów. Przy stadionie wybudowano hotel sportowy, który mieści restaurację, siłownię, na zewnątrz znajdują się korty tenisowe i boiska do gier zespołowych. Obiektami tymi zarządza prezes Śremskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji.

12. Od bramy głównej kierujemy się wzdłuż ogrodzenia stadionu aleją trójigliczni w kierunku północnym. Trójiglicznia, iglicznia trójcierniowa (lub inaczej glediczja trójcierniowa) posiada potężne ciernie, obłe, często rozgałęzione, wyrastające w dużej ilości nawet na pniach z pączków śpiących. Liście do 20 cm długosci, pojedynczo i podwójnie złożone. Listki drobne 2-3 cm długości, całobrzegie, nagie. Kwiaty niepozorne, zielonkawe.

W Polsce uprawiane jako drzewo parkowe. Idąc mijamy po prawej stronie największe w okolicy skupisko sosny czarnej. Dochodzimy do skweru, na którym znajduje się kamień, z tablicą pamiątkową poświęconą ks. Piotrowi Wawrzyniakowi. Ks. Piotr Wawrzyniak jest osobą trwale związaną ze Śremem. Urodził się we wsi Wyrzeka (7 km od Śremu). W 1867 r. Ukończył śremskie gimnazjum i wstąpił do seminarium duchownego w Gnieźnie, gdzie w 1872 r. Otrzymał święcenia kapłańskie. Po objęciu wikariatu w Śremie w 1873 r. Stanął na czele Towarzystwa Przemysłowego, prowadził akcję oświatową i kulturalną oraz przekształcił śremską kasę oszczędnościową w Bank Ludowy, zostając jego dyrektorem. Zmarł w 1910 r. W Poznaniu, pochowany został w Mogilnie. Skwer powstał z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Śremu i Szkoły Podstawowej nr 2 im. ks. Piotra Wawrzyniaka.

13. Idąc alejką, kierujemy się na południowy wschód, dochodzimy do stawu. Nad jego brzegiem usypano niewielki kopiec, na którym umieszczono głaz narzutowy z tablicą pamiątkową w hołdzie polskiemu nobliście – Władysławowi Reymontowi. Kopiec położony jest pośród wierzb i okazałych dębów, największy z nich ma obwód 2,62 m.

14. Staw jest pozostałością starorzecza Warty. Wokół niego posadzono wierzby płaczące i olchy, na jego powierzchni pływają piękne grążele żółte. Na stawie znajduje się wysepka, którą dawniej zamieszkiwała para łabędzi.

15. Idąc dalej ścieżką wiodąca wzdłuż lewego brzegu stawu dochodzimy do niewielkiego wzniesienia. Wśród bujnej zieleni znajduje się kamień graniczny z 1723 r. Prawdopodobnie jest to jeden z kamieni wyznaczający niegdyś teren należący do zakonu franciszkanów.

Po dziś dzień w pobliżu parku przy ulicy Poznańskiej znajduje się kościół pofranciszkański z konwiktem.

16. Cofamy się do kopca Wł. Reymonta i idąc wzdłuż prawego brzegu stawu piaszczystą alejką, dochodzimy do drogi asfaltowej. Przy wylocie drogi z parku po prawej stronie znajduje się rzeźba “Dyskobola”, która nawiązuje do znajdującego się w głębi parku stadionu sportowego.

Bibliografia

Dreyer Wolfgang, Las, Warszawa 1995
Kremer Bruno P., Owoce leśne, Warszawa 1996
Kremer Bruno P., Drzewa, Warszawa 1995
Szmidt Zbigniew, Atrakcje Turystycznej Ziemi Śremskiej, Śrem 2001
Socha Henryka, Park Powstańców Wielkopolskich, Śrem 2004
Rezlera Marek (red), Dzieje Śremu, Poznań 2003
Strona internetowa www.srem.pl

Uwagi

Informacje dodatkowe.

Infrastruktura: Park po lewej stronie od drogi asfaltowej, prowadzącej na stadion jest utrzymany w dobrym stanie. Przy alejkach głównych znajdują się latarnie, ławki, kosze na śmieci. W głębi jest stadion, hotel z restauracją oraz boiska sportowe, miejsca parkingowe znajdują się przy hotelu oraz na obrzeżach parku.

Mocne strony parku: wypielęgnowane skwery, na których sadzone są kwiaty, a trawa jest regularnie koszona. Park uatrakcyjnia także zwierzyniec oraz ogródek jordanowski – miejsce spotkań i zabaw dzieci. Park znajduje się przy wjeździe do miasta od strony Poznania, co stanowi atrakcyjną wizytówkę Śremu. Doskonałe warunki do całorocznego wypoczynku i rekreacji.

Słabe strony parku: w gorszym stanie znajduje się “leśna” część parku (prawa strona od drogi asfaltowej), zabiegi pielęgnacyjne prowadzone są tutaj rzadziej, brak oświetlenia powoduje, że część ta jest rzadziej uczęszczana przez spacerowiczów.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum nr 2 im.Ks.Piotra Wawrzyniaka w Śremie
ul. Szkolna 4
63-100  Śrem
e-mail: gimniak@poczta.onet.pl
Opiekun grupy:
Katarzyna Nowicka Anna Jakuszek
Autorzy opisu:
uczniowie kl. Ic: Barbara Czanbańska, Marta Dudziak, Martyn Szulczewski. Krzysztof Makałowski i IIc: Estera Pruchniewicz, Natalia Kalinowska, Alicja Jankowiak, Filip Kotewicz, Daria Bartkowiak, Agnieszka Tomaszewska, Samanta Marcinkowska
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- Towarzystwu Miłośników Śremu za udostępnienie informacji dotyczących parku
- p. Czesławie Makałowskiej i p. Lidii Wilkoń za cenne informacje zawarte we wspomnieniach z młodości
- p. Marianowi Dominiczakowi, prezesowi Towarzystwa Miłośników Śremu za cenne informacje i udostępnienie danych
- Za korektę i doradztwo merytoryczne : nauczycielom j. polskiego,biologii, geografii oraz historii.

Ładowanie danych ...