Serdecznie witamy w powiecie koneckim i zapraszamy do zwiedzania wspaniałego i uroczego Parku Miejskiego im. Tarnowskich w Końskich. Gmina Końskie znajduje się w północnej części województwa świętokrzyskiego. Park położony jest w centralnej części miasta między ulicami Partyzantów a Mieszka I-go, które wyznaczają jego granice w kierunku północ-południe. Od zachodu znajduje się ul. Zamkowa a od wschodu ul. Sportowa. Zarząd nad parkiem sprawuje Rada Miasta i Gminy Końskie. Budowę zespołu pałacowego składającego się z obiektów architektury i dużego parku zwanego ogrodem rozpoczął w latach czterdziestych XVIII wieku Jan Małachowski. Do dzisiejszych czasów przetrwała większość budowli wzniesionych na terenie tego obszaru pochodzących z XVIII i XIX w. Zachował się dawny zespół pałacowo-dworski, na który składa się wiele obiektów klasycystycznych i neoklasycystycznych. Pozostały również zabudowania folwarczno-gospodarcze. Budynki pałacowe zostały zaadoptowane na potrzeby Urzędu Miasta i Gminy.

W południowo-zachodniej stronie parku znajduje się przedszkole, plac zabaw dla dzieci oraz Gimnazjum nr 2. W centralnym miejscu obiektu między skrzydłami pałacowymi jest fontanna, a wokoło rosną kwiaty. Na ławeczkach w cieniu wysokich wierzb można odpocząć.

Park pełni funkcję społeczną, ponieważ jest ulubionym miejscem wypoczynku i rozrywki. Miejscem, gdzie odbywają się liczne imprezy kulturalno-oświatowe, miejscem niedzielnych spotkań rodzinnych. Park jest niewątpliwie ozdobą naszego miasta. Ze względu na liczne walory został w całości objęty opieką Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Roślinność parku, a przede wszystkim drzewa wpływają na dobre samopoczucie spacerowiczów.

Historia

Zespół pałacowo - parkowy został wybudowany przez Kanclerza Wielkiego Koronnego - Jana Małachowskiego w latach czterdziestych XVIII wieku. Stał się on ukonorowaniem jego działalności na rzecz rozwoju miasta. Historia tego obiektu ściśle wiąże się z historią naszego miasta. Pałac zbudowano według projektu z ok. 1740 roku. Wzniesienie pałacu wraz z zabudowaniami dworskimi zaprojektowano w części wschodniej rozwijającego się miasta. Projekt rezydencji prawdopodobnie opierał się na projekcie pałacu będącego siedzibą królów saskich w Pillnitz nad Łabą koło Drezna. Z racji pełnionej funkcji kanclerz często przebywał w towarzystwie króla Saksonii.

Istnieje duże podobieństwo pomiędzy dobrze zachowaną rezydencją w Pillnitz, a koneckim zespołem pałacowo - parkowym, w układzie parku i jego architekturze. Zakrojony na szeroką skalę plan kanclerza nie został, jeśli chodzi o pałac, nigdy w pełni zrealizowany. Wybudowano wtedy tylko skrzydła boczne, pawilony i ogrodzenie wraz z gloriettą. Nigdy nie zrealizowano będącego w planach głównego korpusu pałacu, który miał stanąć na miejscu istniejącego wówczas modrzewiowego pałacu. Pomiędzy rokiem 1830 a 1854 rozebrano stary pałac i Małachowscy przenieśli się do nowo wybudowanych skrzydeł pałacowych i pawilonów. Od roku 1793 właścicielem dóbr został wnuk kanclerza Stanisław Małachowski. Wzniesiono w tym czasie obiekty architektoniczne o różnym charakterze i przeznaczeniu - sakralnym, dekoracyjnym i użytkowym. Zostały one zaprojektowane i zbudowane przez architekta włoskiego pochodzenia Franciszka Marię Lanciego, sprowadzonego do Końskich przez Stanisława Małachowskiego. W skład zespołu pałacowego powstałego wówczas, przetrwały do naszych czasów: skrzydła pałacowe, pawilony, glorietta, świątynia grecka, oranżeria egipska, altana, domek "Wnuczętów", murowane ogrodzenia z dwoma basztami, kapliczka - kamienna, neogotycka i ośmiokątna, murowana, obramowana ozdobnymi elementami kamieniarskimi studni. Do około połowy XIX wieku miasto rozwijało się w kierunku zachodnim i północnym. Obecnie zespół pałacowo - parkowy znajduje się w centrum miasta, między częścią administracyjno - handlową, a zakładami przemysłowymi, na trasie głównych połączeń komunikacji kołowej i pieszej. Pomiędzy ulicami: Mieszka I (od północy), Zamkową (od zachodu), Partyzantów (od południa) i Sportową (od wschodu).

Na początku XIX wieku dokonano wielu zmian w wyglądzie zespołu pałacowego jak również w charakterze parku. Polegały one między innymi na przekształceniu całości na styl angielski. Powiększeniu uległa powierzchnia parku,wybudowano nowe obiekty: oranżerię egipską, świątynię grecką, domek "wnuczętów", ogrodzenia z basztami w południowo - zachodnim narożniku.

W 1885 roku otwarto linię kolejową Koluszki - Ostrowiec co wpłynęło znacznie na zmniejszenie się powierzchni parku.

Około roku 1885 dokonano pewnych zmian w kompozycji parku: wzbogacono układ wodny w sztuczną sadzawkę i strumień, usypano kopiec widokowy. Park został również ogrodzony.

Wzdłuż terenów stykających się z parkiem od strony południowej założono sady i ogródki warzywne, które również ogrodzono. Obok linii kolejowej biegnącej równolegle do ulicy Sportowej zaczęła się rozwijać zabudowa miejska i przemysłowa. Z tego okresu pochodzi kilka domów parterowych przy dzisiejszych ulicach: Sportowej i ulicy Partyzantów (dawniej Tarnowskich). W takiej postaci park i pałac przetrwał do lat 40. XX wieku. Do dewastacji parku przyczynili się Niemcy w II wojnie światowej, między innymi przez zniszczenie posągów.

Po zakończeniu II wojny światowej park został upaństwowiony. Udostępniono go mieszkańcom miasta, a zabudowania pałacowe przejęły różne instytucje. Rozpoczęła się dewastacja obiektu. Ograniczono jego powierzchnię, bowiem w części południowo - wschodniej wybudowano Szkołę Podstawową nr 3 (obecnie Gimnazjum nr 2), przedszkole, ogródek jordanowski, bazę remontowo - budowlaną. Lokalizacja na trasie centrum - dworzec kolejowy, spowodowała wiele niekorzystnych przekształceń w układzie przestrzennym parku. Zniszczono istniejące na tym obszarze za czasów Tarnowskich szkółki roślin ozdobnych i drzewek owocowych, a także kapliczkę z XVIII wieku nakrytą czterospadowym daszkiem, wewnątrz której była rzeźba św. Jana Nepomucena. Zlikwidowano jedną z altan i kort tenisowy znajdujący się jeszcze w okresie międzywojennym w sąsiedztwie świątyni greckiej. Prowadzono wycinkę pięknych, sędziwych drzew. Kanał biegnący wzdłuż południowej elewacji oranżerii egipskiej został zasypany i zlikwidowano ciągi wodne. Zalano asfaltem dziedziniec pałacu oraz drogę przy skrzydłach pałacowych. Brakuje również pięknych rzeźb kamiennych, które były umieszczone przed wejściem do parku. Zniknęły one po wojnie. Rozpoczęto również masowe, chaotyczne nasadzenia drzew i krzaków. Stare drzewa rosnące w parku nie były konserwowane, nie prowadzono chirurgii drzew, dlatego też wiele z nich uległo chorobom wywoływanym przez grzyby, inne zaś poddały się niszczącej sile wiatru. Wiele jednak przetrwało w niemalże niezmienionej formie do naszych czasów.

Przyroda

Obszar parku jest bardzo cenny i objęto go w całości opieką Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W 1972 roku został wpisany w rejestr zabytków województwa.

Drzewostan parku jest jego najważniejszym elementem. Prawdopodobnie obszar ten w dawnych czasach porastała dąbrowa. Pozostałością po niej są bardzo stare dęby szypułkowe, z których najstarsze liczą sobie ponad 250 lat. Cztery najbardziej okazałe zarejestrowane są jako pomniki przyrody. Dwadzieścia siedem odpowiada klasyfikacji drzew pomnikowych. Drzewa te ustawicznie atakują grzyby wywołujące choroby i przez to poddawane są licznym zabiegom pielęgnacyjnym. Urządzając park posadzono wiele gatunków drzew w tym lipy drobnolistne. Utworzono aleję lipową biegnącą w kierunku od ulicy Zamkowej do dworca PKP (ul. Sportowej). Została ona uznana za pomnik przyrody. Oprócz dębów i lip drobnolistnych dominują na terenie parku graby, klony, brzozy i jesiony, a więc głównie drzewa liściaste.

Ze względu na okazałość, na niewątpliwą uwagę zasługują: modrzew europejski (przy głównej bramie od ulicy Partyzantów), jesion wyniosły, buk zwyczajny, topola biała. Zachwyt budzą także tuje rosnące po obu stronach alei biegnącej w kierunku glorietty. Poprzez karczowanie samosiewów pozyskuje się przestrzeń dla najcenniejszych gatunków.

W parku brakuje roślin podszytu z wyjątkiem nasadzeń żywopłotowych z cisa pospolitego, irgi błyszczącej, jałowca sabińskiego i bukszpanu. Na terenie parku prowadzono analizę wieku drzewostanu. Wynika z niej, że na jego terenie rosną 22 drzewa liczące około lub ponad 250 lat (w tym 9 dębów szypułkowych, 11 lip drobnolistnych, 1 jesion wyniosły, 1 buk zwyczajny). 67 sztuk drzew liczy sobie od 160 do 250 lat.

Atrakcję parku stanowią żyjące w nim zwierzęta. Przeważają: krety, kuny, jeże, wiewiórki, a więc zwierzęta synantropijne. Stanowi on miejsce schronienia i gnieżdżenia się wielu gatunków ptaków.

Dominujące gatunki ptaków to: szpaki, kawki, zięby, wróble, kwiczoły, sierpówki, zaganiacze, gawrony.
Inne spotykane gatunki lęgowe to: kos, kukułka, dzięcioł duży, śpiewak, wilga, makolągwa. Bardzo bogaty jest świat bezkręgowców: owadów, mięczaków, pajęczaków.

Ścieżka

1. Wędrówkę rozpoczynamy wchodząc z ulicy Zamkowej przez kamienna bramę, zwieńczoną ozdobnymi wazonami. Idąc największą alejką, wzdłuż której ustawione są rzędy ławeczek, możemy podziwiać wśród drzewostanu wiele cennych pomników przyrody. Wśród nich szczególną uwagę zwracają lipy, kasztanowce, dęby, buki. Niektóre drzewa osiągają wysokość nawet do 25 metrów, a ich wiek ocenia się na około 300 lat.

2. Skręcając w pierwszą boczną aleję w prawo, wchodzimy do części parku, która dawniej była przeznaczona dla dzieci. Będąc tam, możemy dostrzec w rogu ogrodzenia dwie monumentalne baszty z 1825 r. zaprojektowane przez włoskiego architekta i ogrodnika Franciszka Marię Lanciego. Nieco dalej znajduje się neogotycki Dom Wnuczętów.

3. Teraz musimy powrócić tą samą aleją i przejść na drugą stronę głównej dróżki, kierując się na północ. Już tylko parę kroków dzieli nas od klasycystycznej świątyni greckiej z sześciokolumnowym portykiem. Została ona wybudowana prawdopodobnie na początku XIX wieku na planie wydłużonego prostokąta z dwuspadowym dachem. Obecnie budynek użytkowany jest przez Miejsko-Gminny Dom Kultury, między innymi jako sala teatralno-kinowa.

4. Idąc dalej w kierunku północnym oglądamy najciekawszy zabytek architektury zespołu czyli oranżerię egipską. Zaprojektował ją wspomniany wcześniej Włoch - Franciszek Maria Lanci. Budynek swoim wyglądem nawiązuje do świątyń starożytnego Egiptu. Świadczą o tym bogate dekoracje takie jak na przykład hieroglify oraz ogromne posągi siedzących faraonów. Obecnie mieści się tam kawiarnia i Miejsko- Gminny Dom Kultury. Ten zabytek otoczony jest równiutko przyciętym żywopłotem. Przed nim znajduje się scena, na której odbywają się liczne występy.

5. Teraz należy przejść obok rzędów ławeczek i kierować się na wschód, aby dochodząc do końca alejki móc podziwiać kopiec widokowy, zwany potocznie górką parkową, w którego wnętrzu jest pomieszczenie stanowiące niegdyś piwnicę. Po jego stronie południowej, możemy zaobserwować grupę starych grabów tworzących altanę.

6. Następnie zmieniamy kierunek na północny i po przejściu paru metrów, dochodzimy do kamiennej, zwieńczonej wazonami bramy, za którą znajduje się pomnik Tadeusza Kościuszki.

7. Kierując się na północny wschód, idziemy dróżką, aby dotrzeć do kolejnego obiektu. Wcześniej jednak, spoglądając w prawo możemy ujrzeć jeszcze jeden zabytek architektury - Altanę, wybudowaną, prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII w, na planie ośmioboku z dużymi arkadowymi otworami w każdej ścianie.

8. Wspomnianą wcześniej dróżką, dochodzimy do miejsca, gdzie znajduje się kapliczka. Pierwotna jej wersja wybudowana w 1840 r. została zniszczona podczas wichury, a na jej miejscu powstała nowa, którą teraz możemy podziwiać. Wewnątrz niej znajduje się rzeźba Matki Boskiej. Otoczona jest ona pięknymi kwiatami. Ustawiona jest także ławeczka dla osób pragnących pomodlić się w ciszy. Okrążając kapliczkę w stronę przeciwną do wskazówek zegara możemy odczytać napis: "W każdym ucisku wołam do Pana, a prośba moja zawsze wysłuchana. R: 1840."

9. Aby obejrzeć kolejne zabytki należy kierować się na wschód. Po drodze mijamy grupkę starych dębów, będących także pomnikami przyrody. Po dotarciu do ulicy Sportowej, znajdującej się tuż poza granicami parku, dzielącej go od dworca, kierujemy się na południe. Idąc chodnikiem, docieramy do terenu, gdzie niegdyś znajdowały się budynki gospodarcze.

10. Następnie trzeba skręcić w prawo i minąć Gimnazjum nr 2 oraz plac zabaw, zwany "Parkiem Jordanowskim", a także następne pomieszczenia gospodarcze z dużą bramą, i już możemy podziwiać najważniejszy, a zarazem najpiękniejszy obiekt w naszym parku. Są nim dwa skrzydła pałacowe będące siedzibą Urzędu Miasta i Gminy oraz Starostwa Powiatowego. Budynek użytkowany jest przez bibliotekę, Urząd Rejonowy, pałac ślubów i inne instytucje.

Zespół pałacowy wybudował w drugiej połowie XVIII w. Jan Małachowski, a rozbudowali w XIX w. Tarnowscy. Skrzydło wschodnie było niegdyś przeznaczone na pomieszczenia gospodarcze, natomiast zachodnie pełniło funkcję mieszkalną. Po przebudowie są one (za wyjątkiem pawilonów) bezstylowe, nakryte dachami dwuspadowymi. Między nimi znajduje się wolna przestrzeń, gdzie stanąć miał główny korpus pałacu, łączący oba skrzydła. Obecnie miejsce to zajmuje fontanna, wokół której znajdują się piękne klomby różnokolorowych kwiatów, ścieżki, a także ławeczki, na których mieszkańcy miasta mogą wypocząć podczas letnich spacerów po parku.

11. Po obejrzeniu zabytkowych skrzydeł pałacowych, kierujemy swoje kroki na południe, by przejść przez kamienną bramę na drugą stronę ulicy. Tam wysadzana tujami aleja prowadzi do dekoracyjnej budowli, jaką jest Glorietta. Wybudowana została ona prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX wieku. Środek obiektu wypełniają ślepe arkady i przecinające je kolumny w stylu jońskim. Po bokach znajdują się kamienne elementy dekoracyjne: putta i wazony. Natomiast na zwieńczeniu przesklepienia umiejscowiony jest duży orzeł na kuli.

12. Tą samą aleją powracamy, aby ostatni raz rzucić okiem na ten piękny zespół pałacowy, który swoje istnienie zawdzięcza wielkim, szlacheckim rodom Małachowskich i Tarnowskich, bardzo zasłużonych dla naszego miasta. Możemy przenieść się w myślach do zamierzchłych czasów i wraz z członkami przedstawionych rodów odbywać wędrówki po alejach tegoż urokliwego parku. W ten sposób kończymy nasz spacer po tym napełnionym niezwykłym klimatem miejscu.

Bibliografia

R. Garus, W. Pasek Ziemia Konecka Przewodnik Turystyczny, Kielce 2000
L. Janiszewska, Edukacja środowiskowa w Parku im. Tarnowskich w Końskich, Końskie 2001
J. Brzozowski, Końskie wczoraj i dziś, Warszawa 1975
W. Seneta, Drzewa i krzewy iglaste,Warszawa 1987
Drzewa i krzewy ozdobne,http://www.pinus.net.pl
Praca zbiorowa pod red. M. Wikiery, Końskie-zarys dziejów, Końskie 1998
Park Miejski im. Tarnowskich w grafice M. Chochowskiego, Końskie 2005

Uwagi

W parku jest wiele ławek i miejsc wydzielonych dla odpoczynku. Mały parking samochodowy znajduje się od północnej strony oranżerii egipskiej będącej siedzibą Miejskiego Domu Kultury. Brakuje szaletów na terenie parku. Na terenie obiektu są kawiarnie, pizzeria. Można usiąść w cieniu parasoli i orzeźwić się napojami chłodzącymi w upalny dzień.

Miejscem uprzyjemniającym pobyt i wypoczynek jest plac wokół fontanny. Kto wybiera się na spacer z małym dzieckiem też znajdzie dla siebie miejsce odpoczynku. Ostatnio odnowiono i wyremontowano plac zabaw dla dzieci zwany "ogródkiem jordanowskim".

Brak obiektów sportowych na terenie parku, ale w pobliżu przy ul. Sportowej znajduje się MKS "Neptun" z dużym boiskiem. Corocznie na terenie parku odbywają się liczne imprezy kulturalne, prezentacje szczególnie w sezonie wiosenno-letnim. Tradycją stał się również pokaz fajerwerków w noc sylwestrową.

Ogrodzenie stanowi fragmenty pozostałości po dawnym ogrodzeniu, jest ono systematycznie remontowane i odnawiane.

Mocne strony parku to bogata fauna i flora; spokój, cisza; miejsce relaksu w centrum miasta; wiele ciekawych zakątków; doskonałe warunki do wypoczynku i rekreacji całorocznej.
Słabe strony parku: brak szaletów, miejsc parkingowych oraz miejsc typowo piknikowych.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum nr 2 w Końskich
ul. Partyzantów 9
26-200 Końskie
e-mail: gim2kon@op.pl
Opiekun grupy:
Dorota Banasik 
Autorzy opisu:
Justyna Mostowska, Anna Lis, Adam Wiśniewski, Łukasz Koprowski, Michał Baradziej, Anna Sękowska, Sylwia Dębowska, Anna Rodzoch, Anna Krakowiak, Edyta Czarny, Paulina Owczarek, Paulina Chabiera
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
za patronat i doradztwo p. dyrektor Mariannie Cytrynie, nauczycielom informatyki: p. Robertowi Misztalowi i p. Małgorzacie Plucie.
Za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu: pracownikom Urzędu Miasta i Gminy w Końskich, urzędnikom Starostwa Powiatowego w Końskich.
W ramach realizacji projektu przeprowadzono wycieczki do parku, Urzędu Miasta i Gminy, Starostwa Powiatowego, Biblioteki Miasta i Gminy w Końskich mieszczącej się na terenie parku.
Przeprowadzono badania terenowe parku, fotografowanie najciekawszych obiektów architektury.
Uczniowie wyszukiwali informacje w Internecie i innych źródłach.

Ładowanie danych ...