Miasto Końskie leży w krainie geograficznej zwanej Wzgórzami Koneckimi, w północno - zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Jest to ośrodek gminny i powiatowy. Miasto posiada prawa miejskie od 1748 roku. Park znajduje się w samym centrum miasta, między ulicami Partyzantów (od strony południowej), Sportową (od strony wschodniej), Mieszka I (od strony północnej) oraz Zamkową (od strony zachodniej).

W ciągu całej swojej historii park i znajdujący się w nim zespół pałacowy wielokrotnie zmieniał właścicieli. Jego założycielem był Kanclerz Wielki Koronny - Jan Małachowski (lata czterdzieste XVIII wieku). Następnym właścicielem zespołu był wnuk kanclerza Stanisław Małachowski, a po nim kolejni członkowie rodu Małachowskich. Ogród należał do nich aż do 1870 roku. Wtedy to przejął go w posiadanie ród Tarnowskich. Podczas okupacji niemieckiej skrzydła pałacowe stały się siedzibą starosty niemieckiego. Obecnie park jest w posiadaniu władz miasta, a opiekę nad nim sprawuje Wojewódzki Konserwator Zabytków. Od paru lat toczy się spór o prawo własności do parku, między władzami gminy a rodziną Tarnowskich.

Park zajmuje powierzchnię około 15 ha.

Wejścia do parku stanowią cztery bramy:
. Pierwsza, główna - ze strony zachodniej, od ulicy Zamkowej;
. Druga - ze strony południowej, od ulicy Partyzantów;
. Trzecia - ze strony wschodniej, od ulicy Sportowej;
. Czwarta - ze strony północnej, od ulicy Mieszka I.

Główna aleja w parku biegnie w kierunku północ-południe łączy ona środek zespołu pałacowego z gloriettą i bramą wjazdową od ulicy Mieszka I. Od niej promieniście odchodzą boczne alejki. W centralnej części parku znajduje się zespół pałacowy.

W parku możemy zobaczyć wiele ciekawych zabytków, między innymi:
- Zespół pałacowy - centralny punkt parku, składa się z dwóch skrzydeł pałacowych zakończonych pawilonami. Między nimi znajduje się wolna przestrzeń, w której miała być główna część pałacu - niestety nigdy jej nie wybudowano, prawdopodobnie z powodu śmierci hrabiego Jana Małachowskiego. Posiadłość była później własnością rodziny Tarnowskich. Obecnie mieści się tu siedziba Urzęd Miasta i Gminy Końskie, Biblioteka Miejska i Urzęd Stanu Cywilnego.

- Oranżeria egipska - wybudowana w 1825 roku, według projektu architekta włoskiego pochodzenia Franciszka Marii Lanciego, na planie wydłużonego prostokąta. Południowa elewacja budynku bogata jest w staroegipskie dekoracje, we wnękach ściany zachodniej i wschodniej znajdują się posągi faraonów. Budowla nawiązuje wyglądem do świątyń starożytnego Egiptu, dlatego potocznie nazywana jest "Egipcjanką". Dawniej w miejscu tym znajdowała się cieplarnia, w której uprawiano rośliny ozdobne. Przenoszono je następnie do świątyni greckiej. Teraz jest to siedziba Miejsko - Gminnego Domu Kultury.

- Świątynia grecka - wybudowana na początku XIX wieku, klasycystyczna, na planie wydłużonego prostokąta z portykiem sześciokolumnowym od frontu. Dach dwuspadowy. Świątynia wzorowana na antycznych świątyniach greckich. Do września 1939 roku w budynku mieściła się oranżeria. Obiekt służył również do celów reprezentacyjnych, jako miejsce przyjęć i zabaw. Teraz znajduje się w niej sala teatralno kinowa użytkowana przez Miejsko-Gminny Dom Kultury.

- Altana - wybudowana w drugiej połowie XVIII wieku, na planie ośmioboku z dużymi arkadowymi otworami w każdej ścianie. Nie posiadała dachu. W latach osiemdziesiątych całkowicie ją przebudowano. Zamurowano arkady i zadaszono ją. Obecnie znajduje się w niej punkt małej gastronomi.

- Kapliczka Matki Boskiej - wybudowana w 1840 roku według projektu architekta Franciszka Marii Lanciego, neogotycka. Ma kształt wysokiego baldachimu z czterema kolumnami. Wewnątrz znajduje się rzeźba Matki Boskiej. Kapliczka została odbudowana rok temu po zniszczeniu jej przez burzę.

- Glorietta - neoklasycystyczna budowla ogrodowa zamykająca optycznie oś główną zespołu pałacowego. Wybudowana na przełomie XVIII i XIX wieku. Ujęta trzema jońskimi kolumnami, po jej bokach putta i wazony. Przedstawia ona dużego orła na kuli. Była najprawdopodobniej obiektem ażurowym, ale ktoś ją zabudował. W okresie międzywojennym plac przed gloriettą był wykorzystywany do uroczystości religijno - patriotycznych.

- Domek "wnuczętów" i baszty - obiekty zbudowane w stylu neogotyckim przed połową XIX wieku, w części parku przeznaczonej wówczas dla dzieci. Domek "wnuczętów" był miejscem zabaw dzieci za czasów Małachowskich i Tarnowskich. W okresie międzywojennym służył ogrodnikom. Po II wojnie światowej mieścił się w nim hufiec ZHP. Obecnie znajduje się tam pracownia grawerska. Obok domku "wnuczętów" znajduje się murowane ogrodzenie z dwoma okrągłymi basztami zwieńczonymi blankami.

Historia

Pierwsza wzmianka historyczna o Końskich jako własności protoplasty rodu Odrowążów Prandoty z Prandocina, zawarta w dokumencie nadania wystawionym przez kardynała, legata Idziego dla klasztoru tynieckiego pochodzi z 1124 r. Do XVII wieku ziemie te należały do rodu Odrowążów. Poczym przeszły na własność rodziny Małachowskich. W 1748 roku Kanclerz Wielki Koronny Jan Małachowski uzyskał u króla Augusta III prawa miejskie. Z miasta czyni centrum zarządzania swych rozległych dóbr o nazwie "Końskie Wielkie", składających się z wielu lasów, wsi, kopalni rudy żelaza i opartych na niej zakładów przemysłowych nazywanych "żelaznymi". Mieszkańcy Końskich otrzymują większoć przywilejów ludności miast królewskich. Kanclerz rozpoczyna budowę swej rezydencji, zespołu pałacowego.

W 1787 roku w mieście gościł powracający z Ukrainy król Stanisław August Poniatowski. W 1867 roku Końskie stają się miastem powiatowym (funkcję tę pełnią do roku 1975 i ponownie od 1999 roku). W 1870 roku dobra koneckie kupuje na licytacji hrabia Jan Tarnowski. Rodzina Tarnowskich zamieszkuje w zespole pałacowym w Końskich. Dobra koneckie pozostają ich własnością do 1945 roku.

Założenie parku w naszym mieście zawdzięczamy Izabeli z Humieckich Małachowskiej - żonie Kanclerza Wielkiego Koronnego Jana Małachowskiego. Rozpoczęła ona urządzanie parku już po śmierci Kanclerza, który zmarł w 1762 roku.Początkowo park zajmował niewielki obszar na planie prostokąta wzdłuż osi głównej zespołu pałacowego, w kierunku północ-południe. Miał charakter francuskiego, osiemnastowiecznego ogrodu, w którym alejki krzyżują się pod kątem prostym, ze strzyżonymi trawnikami i kwaterami klombów. Przez park biegł kanał z mostkiem na osi głównej, ozdobę parku stanowiły wazony, kamienne rzeźby i kapliczki.

Doskonaleniem parku zajęła się Anna ze Stadnickich Małachowska - żona Stanisława, wnuka Kanclerza. Przekształcenie ogrodu w park krajobrazowy w stylu angielskim wiązało się z powiększeniem powierzchni parku. Wprowadzono nową kompozycję parkową przechodzącą w naturalny krajobraz. Wzniesiono nowe budowle ogrodowe m.in.: oranżerię egipską, świątynię grecką, domek "wnuczętów" oraz ogrodzenie z basztami oraz przebudowano skrzydła pałacowe wg projektu Lanciego.

Duże znaczenie dla parku miało otwarcie w 1885 r. linii kolejowej, która spowodowała zmniejszenie parku od strony północno-wschodniej i wschodniej. Kompozycje przekształcono w bardziej naturalną. Wzbogacono układ wodny w sztuczny strumień i sadzawkę oraz usypano kopiec widokowy.

Czas drugiej wojny światowej wiązał się z licznymi przeobrażeniami nie tylko parku, lecz całego zespołu. Niemcy przyczynili się do jego dewastacji m.in. przez zniszczenie posągów i przebudowę skrzydeł pałacowych na pomieszczenia biurowe.

W okresie powojennym park konecki uległ kolejnym zmianom - ograniczono jego powierzchnię, zasypano kanał biegnący wzdłuż południowej elewacji oranżerii egipskiej, zlikwidowano cieki wodne, utworzono nowe alejki. W południowo - wschodniej części parku wybudowano szkołę podstawową, przedszkole, ogródek jordanowski, bazę remontowo - budowlaną. W części północnej wybudowano osiedle mieszkaniowe, przez co zlikwidowano jedną z altan, wycięto dużo pięknych starych drzew i przesunięto bramę północną w głąb parku. Obiekty wchodzące w skład zespołu pałacowego zostały inaczej zagospodarowane.

Przyroda

Park znajduje się obecnie pod opieką Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Z roślin występujących w parku na największą uwagę zasługują drzewa, które to najlepiej zachowały się mimo upływu czasu. Najczęściej występują: lipy drobnolistne (Tilia cordata), dęby szypułkowe (Quercus robur), buki zwyczajne (Fagus sylvatica), graby zwyczajne (Carpinus betulus), jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior), topole białe (Populus alba), brzozy (Betula pendula), wierzby płaczące (Salix x sepulcralis), modrzewie europejskie (Larix decidua), jodły pospolite (Abies alba), sosny pospolite (Pinus silvestris), klony zwyczajne (Acer platanoides). W parku występują 22 drzewa powyżej 250 lat i 67 drzew w wieku od 160 do 250 lat. Reszta drzew (około 270) jest w wieku poniżej 160 lat. W parku znajdują się drzewa zarejestrowane jako pomniki przyrody ożywionej. Są to dęby, które znajdują się w północno - wschodniej części. Mają pierścienice od 125 do 130 cm (miara pierścienicy dla dębu pomnikowego wynosi 150 cm), wysokość drzew dochodzi do 20 m, wiek około 200 lat. Pomnikiem przyrody ożywionej jest również "aleja lipowa", która składa się z 38 lip drobnolistnych w wieku ok. 300 lat. Za pomnik przyrody uznano je 2 października 1953 roku.

Przed budynkiem gimnazjum przy ulicy Partyzantów rosną wiekowe lipy, z których dwie uznano za pomniki przyrody. W parku rośnie też parę drzew, które swoimi rozmiarami są typowane na pomniki przyrody: buk pospolity, topola biała, kępa modrzewi europejskich (północno - wschodnia część parku), jesion wyniosły, który jest najwyższym drzewem w parku (południowo - zachodnia część). W parku prowadzone są zabiegi pielęgnacyjne mające na celu ochronę dzrzew przed chorobami i leczenie już zarażonych.

W parku prawie brakuje warstwy poszytu i runa. Spotyka się nieliczne krzewy irgi, cisa pospolitego, bukszpan i jałowiec. W warstwie runa występuje bluszcz pospolity.

W parku można spotkać: wiewiórkę pospolitą (Sciurus vulgaris), jeża europejskiego (Erinaceus europaeus), kreta (Talpa europaea). W koronach dzrzew gnieżdżą się różne gatunki ptaków, najczęściej: gawron (Corvus frugilegus), kruk (Corvus corax), zięba (Fringilla coelebs), wróbel (Passer domesticus), kawka (Corvus monedula). Inne mniej spotykane to: dzięcioł (Dendrocopos major), kukułka (Cuculus canorus), wilga (Oriolus oriolus), kos (Turdus merula).

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została wyznaczona w oparciu o walory przyrodnicze i historyczne parku.

1. Spacer rozpoczynamy poprzez wejście do parku od strony zachodniej przez bramę główną od ulicy Zamkowej. Brama ta jest początkiem tak zwanej "alei lipowej" uznanej za pomnik przyrody.

2. W oddali widzimy "domek wnuczętów". Jest to neogotycka budowla, która za czasów hrabiego Małachowskiego pełniła rolę domku dla jego dzieci, później także wnucząt. Dawniej był to cały kompleks w części parku przeznaczonej dla dzieci.

3. Po lewej stronie mijamy tablicę upamiętniającą 70 rocznicę powstania Związku Harcerstwa Polskiego. Jest to też hołd dla harcerzy poległych w czasie II wojny światowej. Często palą się przed nią znicze. Niedawno została odrestaurowana.

4. Dalej podążając "aleją lipową" dochodzimy do zespołu pałacowego. Składa się on z dwóch identycznych, symetrycznie rozłożonych skrzydeł. Między nimi znajduje się wolna przestrzeń, pierwotnie miała tam być wybudowana środkowa część pałacu, łącząca dwa skrzydła, jednak jej budowa nie doszła do skutku z powodu śmierci hrabiego Jana Małachowskiego. Obecnie znajduje się tu fontanna, chętnie odwiedzana przez mieszkańców Końskich. W pokojach pałacowych natomiast znajduje się siedziba władz gminnych i powiatowych, Urząd Stanu Cywilnego oraz Biblioteka Miejska.

5. Po przejściu koło fontanny wychodzimy z parku od strony południowej, bramą od ulicy Partyzantów i przechodzimy na drugą stronę ulicy. Ścieżka prowadzi do Glorietty. Jest to XIX wieczna budowla dekoracyjna. Przedstawia ona dużego orła na kuli, umieszczonego na trzech jońskich kolumnach. Dawniej była miejscem spotkań o charakterze religijno - patriotycznym.

6. Na teren parku wchodzimy za pawilonami drogą, którą dawniej wjeżdżały konie. Idziemy dalej po "alei lipowej". Po przejściu paru metrów mijamy kolejne zabudowania. Są to budynki przedszkola i gimnazjum, rozdzielone ogródkiem jordanowskim, w którym wypoczywają rodzice z najmłodszymi dziećmi. Po lewej stronie mijamy kępy brzóz, klonów, dębów i modrzewi.

7. Gdy już miniemy gimnazjum znajdziemy się na zbiegu ulic Sportowej i Partyzanów. Zatrzymamy się przed kamiennym krzyżem upamiętniającym rozstrzelanych powstańców styczniowych.

8. Po przejściu po obrzeżach parku dojdziemy do bramy wschodniej.Wkraczamy w obszar pierwotnej dąbrowy. Rosną tu dęby, które zostały uznane za pomniki przyrody. Ich obwód na wysokości 1,30 m przekracza 440 cm, wysokość drzew dochodzi do 16 m, a ich wiek oceniany jest na około 200 lat. Dębowa aleja doprowadza nas do figurki Matki Boskiej. Jest to kolejne dzieło architekta Franciszka Marii Lanciego. Niestety pomnik parę razy był niszczony przez upadające drzewa. Wiele razy odbudowywano go, jednak bez zachowania pierwotnej architektury.

9. Po obejrzeniu figurki udamy się do altany. Jest to budowla zabytkowa, wybudowana w drugiej połowie XVIII wieku. Ma ona kształt ośmioboku, a na każdej ze ścian ogromne okno. Dawniej pełniła ona rolę ogrodowej altanki, obecnie znajduje się w niej kawiarnia, gdzie można odpocząć po spacerze.

10. Idąc dalej przechodzimy przez kamienną, zwięczoną wazonami bramę północą. Jest to wejście od ulicy Mieszka I - ego, które pierwotnie znajdowało się bardziej na północ. Zostało ono jednak przesunięte z powodu wybudowania osiedla. Jest to najbardziej ozdobne wejście. Dawniej przez park płynęła rzeka, mająca być nawiązaniem do Nilu, obecnie po rzeczce został tylko mostek. Tu też mają początek oraz metę coroczne maratony organizowane przez oddział PTTK pod nazwą Biegi Trzeciomajowe. Uczestniczą w nich mieszkańcy naszego miasta i okolic w różnych kategoriach wiekowych. Impreza odbyła się w tym roku po raz szesnasty, a jej organizacja stała się już tradycją.

11. Obok bramy znajduje się popiersie Tadeusza Kościuszki. Upamiętnia ono Insurekcję Kościuszkowską i przejście powstańców przez teren naszego miasta. Pomnik odsłonięto w setną rocznicę śmierci Kościuszki w roku 1917. Niedawno pomnik ten został odnowiony.

12. Dalej podążając alejką natrafimy na nasyp widokowy, nazywany przez mieszkańców "górką parkową", wokół której rosną okazałe lipy i graby. Za czasów Tarnowskich ten sztuczny nasyp pełnił funkcję spiżarni oraz miejsca, z którego roztaczał się widok na rynek miejski i kościół. Obecnie kopiec porastają drzewa i jest on miejscem zimowych zabaw dzieci.

13. Podążając ku zachodniej bramie mijamy po drodze dwa ciekawe budynki. Jedynym z nich jest oranżeria egipska, nazywana potocznie przez mieszkańców "Egipcjanką". Wiąże się to z nawiązującą do starożytnego Egiptu architekturą. Budowla ta została zaprojektowana i wybudowana przez Franciszka Marię Lanciego, włoskiego architekta, w roku 1825. Elewacja budynku jest pełna staroegipskich ozdób, we wnękach ścian znajdują się figury faraonów. Jak wskazuje nazwa dawniej budynek ten pełnił funkcję oranżerii, obecnie jest to siedziba Miejskiego Domu Kultury. Przy nim została wybudowana scena letnia, na której odbywają się różne imprezy kulturalne.

14. Drugim z budynków jest świątynia grecka, która stylem architektonicznym nawiązuje do starożytnej Grecji. Została wybudowana w XIX wieku jako druga oranżeria. Jest wybudowana na planie prostokąta. Jej charakterystyczną cechą jest sześciokolumnowy portyk, znajdujący się przy wejściu do budynku. Dziś we wnętrzu tego gmachu znajduje się sala teatralna. Świątynia ta jest ostatnim punktem naszej ścieżki.

Bibliografia

Brzozowski J., Końskie wczoraj i dziś, wyd. WKC, Warszawa 1975
Chochowski M. i zespół redakcyjny Biblioteki Publicznej w Końśkich, Końskie szkice historyczne, Park Miejski im. Tarnowskich w Końskich w grafice Mariana Chochowskiego, wyd. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Końskie, Końskie 2005.
Garus R., Pasek W. (red), Ziemia Konecka - przewodnik turystyczny, wyd. Agencja "JP" s.c., Kielce 2001
Janiszewska L., Edukacja środowiskowa w Parku im. Tarnowskich w Końskich, wyd. Czech, Końskie 2001
Mowszowicz J., Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych, WSiP, Warszawa 1979
Wikiera M. (red), Końskie zarys dziejów, wyd. Czech, Końskie 1998

Uwagi

Infrastruktura
Na terenie parku poprzecinanego gęsto przez alejki znajdują się:
- plac zabaw, chętnie odwiedzany przez naszych najmłodszych mieszkańców;
- ławki rozstawione wzdłuż alejek, gdzie spacerowicze mogą odpocząć i cieszyć się widokiem pięknej zieleni;
- urocza fontanna otoczona klombami i wierzbami, wokół niej stoją ławeczki zachęcające do odpoczynku;
Park jest oświetlony przez latarnie uliczne stojące przy alejach niczym strażnicy porządku, co zapewnia bezpieczeństwo i możliwość poruszania się po nim do późnych godzin wieczornych.
Należy podkreślić, iż Park Miejski w Końskich jest miejscem czystym i chętnie odwiedzanym przez mieszkańców. W trosce o zachowanie czystości na jego terenie rozstawiono wiele koszy na śmieci.
Wprawdzie nie znajdziemy tu szaletu, ale można skorzystać (bezpłatnie) z toalet znajdujących się w budynku oranżerii - siedzibie tutejszego Domu Kultury.

Na obrzeżach parku znajduje się dworzec PKP i PKS.
Miejscem spotkań rodzinnych i towarzyskich jest scena letnia, wybudowana przy budynku oranżerii, gdzie prezentują swój dorobek artystyczny przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja, a także lokalne zespoły artystyczne. Przed sceną są ustawione rzędy ławek, które ułatwiają oglądanie występów.
Dogodny dojazd do parku samochodem, czy autokarem zapewniają dwa parkingi znajdujące się na obrzeżach parku.

Silne i słabe strony
Jak każde miejsce nasz park ma swoich zwolenników, znajdujących tu same plusy, do który niewątpliwie można zaliczyć:
- rozbudowaną infrastrukturę zapewniającą wypoczynek naszym najmłodszym, starszym i najstarszym mieszkańcom
- piękną zieleń
- zadbane alejki w większości utwardzone prowadzące do wszystkich najciekawszych miejsc na terenie parku
- zabytkowe elementy zespołu pałacowego, które wraz z parkiem stanowią miejsce spotkań z historią naszego maista
- kawiarnię w budynku dawnej altany.
Niestety sceptycy też pewnie mają rację twierdząc, że:
- w parku nie znajdziemy szaletu czynnego całą dobę
- znajdująca się tu flora jest mało urozmaicona
- nie wszyscy lubią spacerować po wybetonowanych alejkach
- parkowe klomby nie zawsze są zadbane
- brak ścieżek rowerowych
- park często jest zanieczyszczony przez psy.
Postulaty i zalecenia
Dla większości mieszkańców nasz park jest chlubą miasta. My wszyscy powinniśmy dbać o jego wygląd. Apelujemy więc do władz miasta o:
- urozmaicenie flory naszego parku
- zadbanie o należyte funkcjonowanie i wygląd istniejącej infrastruktury
- dbanie o zabytki architektoniczne oraz pomniki przyrody
- wytyczenie ścieżek rowerowych na terenie parku.
Konecczanie są bardzo dumni z parku, bowiem jest on ozdobą naszego miasta oraz miejscem jego kulturalnego rozwoju. Jednak często niszczą ławki, łamią gałęzie, czy deptają posadzone na klombach kwiaty. Niektóre z tych zachowań nie są działaniem celowym, niestety zdarzają się akty wandalizmu.
Apelujemy więc do mieszkańców o to, aby:
- nie niszczyli flory parku, nie łamali gałęzi drzew, nie deptali trawników oraz kwiatów
- nie malowali sprayem po ławkach, huśtawkach, czy innych urządzeniach znajdujących się na terenie parku
- nie zaśmiecali parku, śmieci wyrzucali do koszy
- umiejętnie korzystali z urządzeń umieszczonych na placu zabaw
- pilnowali, aby ich zwierzęta nie brudziły parkowych trawników.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum nr 1
ul. Armii Krajowej 2
26-200 Końskie
e-mail: gim1.konskie@neostrada.pl
Opiekun grupy:
Krystyna Wiśniewska Sylwia Świercz
Autorzy opisu:
Jesteśmy uczniami klas I "c" i I "g" Gimnazjum nr 1 w Końskich, nad projektem pracowali: Piotr Sokołowski, Paulina Kania, Paulina Koprowska, Ewa Lis, Dominika Piwowarczyk i Ilona Swat.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- wszystkim nauczycielom, którzy przyczynili się do powstania projektu i pomagali nam w jego realizacji
- pracownikom Centrum Edukacji Ekologicznej przy Bibliotece Publicznej
- pracownikom Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta i Gminy Końskie

Ładowanie danych ...