Rozpoczynając naszą interesującą wędrówkę przez kaliski park, wypadałoby wiedzieć o nim kilka informacji. Może na początek zajmiemy się podstawowymi danymi. Później, pokonując kolejne etapy naszej wędrówki z każdym zdaniem, będziemy odkrywać czar i tajemnice naszego uroczego parku. Bo i on, jak wszystko na tym świecie, ma swoje sekrety, które my za wszelką cenę chcielibyśmy odkryć. Jednakże, nie obiecujemy, że odgadniemy wszystkie zagadki.

Dlaczego? Bo... niech coś jeszcze zostanie dla tych, którzy będą potem. Park kaliski, jak stwierdził już przed prawie pół wiekiem Gerard Ciołek – jeden z najwybitniejszych polskich znawców historii ogrodów – zaliczany jest do najstarszych i najładniejszych założeń parkowych w Polsce, a jego dzieje są niezwykle interesujące i barwne. Park leży w dolinie Prosny, jednej z najkapryśniejszych rzek, z upływem wieków zmieniającej swoje usposobienia, płynącej teraz spokojnie i leniwie na północ, by połączyć się z Wartą. Lokalizacja jest bardzo trafna, bowiem niskie położenie i spora wilgotność terenu sprzyjały w przeszłości wegetacji roślin.

Obecnie, Prosna, obfitująca w liczne zakola i kilka odchodzących od niej wąskich strużek, bez wątpienia urozmaica krajobraz. Kolejnym atutem parku jest jego położenie w środku miasta. Mieszkańcy nie muszą szukać daleko, żeby znaleźć miejsce, w którym mogliby odpocząć, zrelaksować się i oderwać od szarej rzeczywistość oraz podziwiać bogatą faunę i florę parku. Po kilkakrotnych zmianach, obecna powierzchnia parku wynosi 24,3 ha. Porównując ją z warszawskimi Łazienkami, jest ponad trzykrotnie mniejsza. W parku znajduje się kilka ważnych budynków.

Jednym z nich jest Domek Parkowego. Kiedyś mieszkał w nim ogrodnik doglądający porządków. Wynagradzano go z części pieniędzy uzyskiwanych ze sprzedaży skoszonej trawy. Obecnie w Domku Parkowego znajduje się restauracja, gdzie od czasu do czasu odbywają się kameralne koncerty. Przy Moście Teatralnym Ernest Foerster postawił budynek, w którym znajdowała się kawiarnia i sala koncertowa. Po przebudowie, urządzeniu cukierni i bilardu, założeniu oświetlenia gazowego budynek stracił swój dawny urok. Dziś mieści się w nim siedziba Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego (KTW), najstarszego klubu w Kaliszu, piątego w Polsce, pierwszego poza linią Wisły. Towarzystwo zajmuje się szkoleniem sportowym w zakresie kursów wiosłowania, żeglowania i pływania. KTW ma swoich stałych wielbicieli. Kolejną budowlą wprawiającą w zachwyt jest chińska pagoda, zadziwiająca gamą barw i kształtów. Budynek nie spełnia żadnych funkcji, jednak to nie przeszkadza w podziwianiu jego uroku.

Na terenie parku znajduje się przedszkole, dawniej “Hydropatia”. Dla tych, którzy mieliby kłopoty z tym pojęciem, dodamy, że hydropatia to inaczej wodolecznictwo, czyli najstarszy dział fizykoterapii, wykorzystujący do celów leczniczych wodę w postaci ciekłej, lodu lub pary wodnej, obejmuje m.in. kąpiele, natryski, bicze wodne, łaźnie, w których woda ma działanie głównie termiczne. Jeśli chodzi o obiekty sportowe, wiele z nich znajduje się w parku. Hala sportowa z krytą pływalnią i korty tenisowe, na których utalentowani ćwiczą swoje umiejętności, a amatorzy po prostu odpoczywają, są w dość dobrym stanie. Stadion SSK “Calisia”, na którym rozgrywają się mecze KKS-u oraz boisko piłkarskie KS “Prosna” jest również rozpoznawalnym elementem budowy parku.

Warto też wspomnieć Stadion Miejski z torem kolarskim, gdzie czasami rozgrywają się różne zawody. Ciekawymi obiektami przylegającymi do parku są Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego odnowiony w stylu neoklasycznym imponuje swoją potęgą, licznymi ozdobnymi kształtami i przeznaczeniem oraz ceglana, półokrągła Baszta Dorotka wchodząca w skład dawnych fortyfikacji miejskich. Dawniej służyła jako więzienie. Warto też wymienić Cerkiew prawosławną św. Piotra i Pawła stojącą przy ulicy Niecałej. Cerkiew zbudowana jest w stylu pseudoromańskim i stoi na skraju parku. Jak już zaznaczyliśmy na początku, przez park przepływa rzeka Prosna, która rozwidla się i dzieli na kanały.

Po drugiej stronie Kanału Rypinkowskiego znajduje się Ogródek Jordanowski. Jest to część parku po drugiej stronie rzeki. Kanał Bernardyński dzieli park na dwie części. A razem z rzeką Swędriną, prawym dopływem Prosny, tworzy trójkąt, w który wpisany jest Stadion Miejski z torem kolarskim. W zakolu Prosny, jednak zupełnie w oddaleniu od rzeki znajduje się Staw Kogutek, który ma wysepkę, a na niej charakterystyczny drewniany, kolorowy domek stojący wśród gęstwiny drzew i krzewów. Ważniejszą ścieżką jest Wał Jagielloński ciągnący się wzdłuż prawej części Kanału Bernardyńskiego, krzyżujący się z ulicą Sportowa, która z kolei łączy się z Wałem Jana Matejki. Ważny jest również Wał Piastowski ciągnący się wzdłuż Kanału Rypinkowskiego.

Oprócz głównych dróg, w parku są liczne sieci ścieżek łączących się ze sobą, co daje możliwość komfortowego spacerowania. Ścieżki są wyłożone dobrze ubitym żwirem, inaczej niż główne, asfaltowe drogi. Warto też dodać, że park jest rajem dla rowerzystów, gdyż znajdują się tu ścieżki rowerowe, których niestety brakuje w mieście.

Historia

Dawno temu w parku znajdowały się lokale gastronomiczne. Jadano tam obiady, przekąski. Była również cukiernia, w której znajdowały się najbardziej egzotyczne smakołyki. Z czasem wszystko się zmieniło. Doszły inne funkcje i zwyczaje związane z Parkiem Miejskim. Zlikwidowano cukiernię i inne kawiarnie. Obecnie jedynie w Domku Parkowego można coś zjeść, a w Siedzibie KTW wypić. Nie tylko to się zmieniło. Dawniej, kiedy zimy były bardzo ostre, a mrozy siarczyste i zamarzała Prosna, Kaliszanie wyciągali łyżwy z szaf, by pojeździć na rzece.

Dla mniej wprawnych i mniej odważnych był jeszcze Staw Kogutek, na którym również jeżdżono. Szkoda, że tradycja ta już zanikła. Przy głównym wejście do parku, naprzeciwko KTW stoją sprzedawcy ze swoimi budkami. Po jednej stronie można kupić przysmak dzieci - watę cukrową oraz andruty, symbol Kalisza. Natomiast po prawej znajduje się stragan z zabawkami. Czasami pojawia się ich więcej. Jednakże zawsze w parku można kupić andruty. O każdej porze roku. Wszystkie atrakcje parku są zlokalizowane nieopodal Siedziby Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego.

Latem, kiedy jest ciepło i przyjemnie, można przejechać się na specjalnych samochodach w wyznaczonym miejscu. Oczywiście to zabawa dla dzieci. Jeździ również, już od dość dawna, specjalna ciuchcia, która wozi po parku dzieci i ich rodziców. Przyjemnie jest przejechać się taką maszyną. Tym bardziej, że nie jest to drogi interes. Koszt przejażdżki wynosi dwa złote. W parku nie odbywają się regularne imprezy. Owszem, zawsze jest coś organizowane. Ale są to różne daty i okazje. Niemniej jednak jest wesoło.

Przyroda

W kaliskim Parku Miejskim jest ponad 150 gatunków i odmian drzew i krzewów. Nie wymienimy ich tutaj wszystkich, ograniczając się tylko do tych najbardziej popularnych. Jednakże, jest to jeden z nielicznych parków, w którym występuje tak dużo krzewów i drzew ozdobnych. Jest to możliwe dzięki odpowiednim warunkom. Dobra gleba, odpowiednia wilgotność i powietrze bardzo dobrze wpływają na rozwój roślin. Są one zdrowe, nie chorują. Ważna jest również kompozycja roślin. Rosną w odpowiednich miejscach, nie przeszkadzają sobie. Co więcej, zdarzają się symbiozy.

Proporcja między roślinnością wysoką a niską jest perfekcyjna. Obiekty są dojrzałe, ukształtowane pod względem struktury w sposób doskonały. Rozległe polany oraz luźno rozmieszczone drzewa stwarzają dobre warunki do rozwoju runa, szczególnie atrakcyjnego kolorystycznie na wiosnę. Większość gatunków roślin w parku, to gatunki krajowe, ale występują tutaj również gatunki obcego pochodzenia. Należy do nich zaliczyć dorodne okazy miłorzębu chińskiego: egzemplarz męski i żeński. Na uwagę zasługują także tulipanowiec amerykański, glediczja trójcierniowa i glediczja odmiana bez cierni, tzw. bezbronna. Z pozostałych gatunków do cennych należą jeszcze jesiony amerykańskie, magnolie i orzechy.

Wśród gatunków iglastych wyjątkowymi cechami dekoracyjnymi odznaczają się egzemplarze sosny wejmutki o dużych rozmiarach pni i konarów, forma zwisła cyprysika nutkajskiego oraz daglezja zielona odmiana sina. Na podstawie analizy gatunkowej roślin występujących w parku, można stwierdzić, że najliczniejszymi gatunkami w parku są: klon pospolity, olcha czarna, brzoza brodawkowata, dąb szypułkowy, kasztanowiec biały, lipa szerokolistna, wiąz szypułkowy, buk pospolity, lipa drobnolistna, robinia akacjowa, klon jawor, czeremcha amerykańska i wiąz górski.

Warto zauważyć, że większość wymienionych gatunków osiągnęła wymiary oraz posiada cechy kwalifikujące je do uznania za pomniki przyrody. Niektóre już nimi są. w kaliskim parku znajduje się 78 drzew pomnikowych. Są to, m.in.: buk pospolity, dąb szypułkowy, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły, topola późna, klon pospolity, lipa drobnolistna, sosna wejmutka, lipa szerokolistna, jesion pensylwański, topola biała, topola czarna, dąb czerwony i robinia akacjowa. Szacuje się, że wiek najstarszych drzew pomnikowych nie przekracza 200 lat.

Ścieżka

1. Naszą podróż po parku rozpoczynamy od przejścia przez Most Teatralny zwany również mostem Parkowym. Przekroczywszy granice parku, widzimy przed sobą budynek Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego czyli dawniejszą restaurację Wolffa. Po przejściu kilku kroków na południe, po prawej stronie, możemy podziwiać kasztanowiec. Jest to pomnik przyrody prawem chroniony. Podążamy dalej, szeroką asfaltową alejką, wzdłuż rzeki Prosny. W oddali widać przystań dla kajaków.

2. Następny przystanek naszej wyprawy znajduje się przy pomniku kwiaciarki. Nazywana jest ona również Florą. Wokół niej roztaczają się piękne, kolorowe klomby kwiatowe. W oddali, po prawej stronie widzimy kamienny zegar słoneczny z 1848 roku. Niestety, nie jest on już tak dokładny, jak w czasach swojej świetności. Teraz już nikt nie używa zegarów słonecznych. Zostały one zastąpione przez nakręcane, ale i one po jakimś zostały wyparte przez elektroniczne. Przy pomniku i w okolicy zegara jest dużo ławek, na których można usiąść i zrelaksować się. W pobliżu, z dwóch stron małego stawu znajdują się kolejne dwa pomniki przyrody. To sosna wejmutka oraz miłorząb dwuklapowy. Drzewo to ma charakterystyczne wachlarzowate liście, w kolorze jasnozielonym.

3. Podążając ścieżką na północny wschód wchodzimy w piękną alejkę, którą podążamy na północ parku. Już po chwili spaceru, po naszej lewej stronie, widzimy Chińską Altanę. Zrobiona z drewna, z pięknymi zdobieniami cieszy oko przechodniów. Kilkaset metrów dalej na północ od Altany, po przeciwnej stronie ścieżki rośnie wiąz polny. To bardzo ciekawy okaz tego drzewa. W pobliżu możemy podziwiać kolejne, bardzo interesujące drzewo. To sosna wejmutka. Mieliśmy okazję oglądać to drzewo już wcześniej.

4. Teraz skręcamy w prawo i udajemy się wyżej położoną ścieżką w północną stronę parku. Mamy okazję podziwiać po naszej prawej stronie rzekę Prosnę, a tuż za nią kaliską halę sportową. Idąc alejką cieszymy nasze oczy wieloma gatunkami fauny i flory. Gołębie, kawki, wróble, kosy, cukrówki i wiele innych ptaków zamieszkuje park. Kryją się one w koronach rozłożystych drzew. Idąc możemy również podziwiać wiewiórki, które biegają w poszukiwaniu orzechów i żołędzi. Te małe rude zwierzątka, są bardzo przyjaźnie nastawione do ludzi. Po marszu dochodzimy do pawilonu, w którym dawniej mieszkał ogrodnik zajmujący się parkiem. Teraz jest tam restauracja, w której można coś zjeść. Za budynkiem skręcamy w lewo i podążamy cienistą aleją w kierunku zachodnim.

5. Dochodzimy do najciekawszego zakamarku Parku Miejskiego w Kaliszu. W oddali po prawej stronie dostrzegamy piękną fontannę, a bliżej nas znajduje się fragment murów obronnych z XIV wieku. Wiąże się z nimi pewna legenda o Dorotce zamkniętej w baszcie. Dziewczyna podobno umarła tam z tęsknoty za ukochanym i o północy słychać jej lament i płacz. Dzięki legendzie powstała nazwa “Baszta Dorotka”. Tuż przy niej znajduje się budynek Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego. Kościół, który widać za Basztą to Kościół Świętego Józefa. Posiada on klasycystyczną dzwonnicę z XIX wieku. Ten właśnie kościół odwiedził papież Jan Paweł II podczas pobytu w Kaliszu w 1997 r. Idąc prosto po naszej lewej stronie podziwiamy rzeźbę i przed nami pojawiają się dwa pamiątkowe kamienie. Jest na nich upamiętniona wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II.

6. Teraz udając się na południowy-zachód, dochodzimy do kolejnego przystanku naszej wyprawy. Budynek, który widzimy to “Bursztynowy Zamek”, w którym mieści się przedszkole. Na południowy zachód od przedszkola znajduje się bardzo ładny i lubiany przez dzieci plac zabaw. Najmłodsi spędzają tu całe godziny bawiąc się, huśtając lub budując zamki z piasku. Naprzeciwko placu zabaw mamy kolejny pomnik przyrody. To klon jaworowy. Jego rozłożyste gałęzie dają cień, który w słoneczne dni umożliwia miły wypoczynek.

7. Idąc cały czas prosto, wracamy do punktu wyjścia czyli do mostu, z którego możemy teraz podziwiać teatr imienia Wojciecha Bogusławskiego. Po rzecze pływają kaczki i łabędzie nieme, które są chętnie dokarmiane przez spacerowiczów

Bibliografia

Stowarzyszenie Naukowo - Techniczne Inżynierów i Techników Ogrodnictwa Zespół rzeczoznawców, opracowanie zespołowe;

Ewidencja Parku Miejskiego w Kaliszu wraz z inwentaryzacją szczegółową; Warszawa, grudzień 1979r.; Urząd Miejski w Kaliszu, Wydział Środowiska, Rolnictwa i Gospodarki Komunalne

Seneta Włodzimierz, Drzewa i krzewy iglaste, część I - II; Warszawa 198

Seneta Włodzimierz, Drzewa i krzewy liściaste, część I - III; Warszawa 1991 - 199

Paweł Anders, Witold Gostyński, Bogdan Kucharski, Włodziemierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz, Jerzy Sobczak, Zbigniew Szmidt, 155 x Wielkopolska, Poznań 2000

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkół Nr 7
ul.Karpacka 3
 Kalisz
e-mail: zespolszkol7@wp.pl
Opiekun grupy:
Mirosława Matysiak-Wojewoda 
Autorzy opisu:
uczniowie klasy 2c gimnazjum: Pietrzak Laura, Dziedzic Kamila, Trzcińska Oliwia i 2d gimnazjum: Mydlarz Kamila, Tomasiuk Jakub, członkowie LOP - u.
Współpracujacy nauczyciele:
mgr Diana Graczyk - nauczycielka języka polskiego
mgr Kamila Kulpa - nauczycielka informatyki
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za wnikliwą ocenę, korektę i doradztwo merytoryczne: nauczycielom: języka polskiego mgr Dianie Graczyk, informatyki i techniki mgr Kamili Kulpie oraz biologii mgr Mirosławie Matysiak - Wojewodzie.
- za udostępnianie danych i pomoc w ich uzyskaniu: Urzędowi Miejskiemu w Kaliszu: Wydział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury; Wydział Środowiska, Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej, Wydział Geodezji i Kartografii.

Ładowanie danych ...