Książ Wielkopolski to niewielkie miasto, siedziba gminy, leżące na pograniczu Kotliny Śremskiej i Wału Żerkowskiego, przy drodze wojewódzkiej nr 436 ze Śremu (18 km) do Nowego Miasta (13 km).

W północno-wschodniej części miasta znajduje się park. Granice parku wyznaczają: od północy las, od zachodu ul. Strzelecka, od południa ogrodzony stadion sportowy, od południowego-wschodu ul. Dębniacka, a od wschodu pole. Przez park przebiega droga gruntowa dzieląca park na część wschodnią i zachodnią. Wschodnia część parku to Mogiły, o powierzchni 1,3174 ha (nr działki 296). Właścicielem tego gruntu jest Parafia Rzymskokatolicka p.w. św. Mikołaja w Książu Wlkp. Część wschodnia o powierzchni 1,5016 ha (nr działki 504 /4) należy do Miasta i Gminy Książ Wlkp.

Teren Mogił jest ogrodzony z bramą wejściową od strony zachodniej. Na tym niewielkim płaskim terenie wyróżniają się dwie zbiorowe mogiły poległych w obronie Książa z 1848 r., Pomnik Kosynierów z 1948 r., ceglany obelisk z 1998 r. poświęcony poległym powstańcom i pomnik z 2004 r. w formie otwartej księgi z czterowierszem Władysława Syrokomli napisanym ku chwale poległym.

Zachodnia część parku nie jest ogrodzona. Otoczona jest słupkami betonowymi i metalowymi zabezpieczającymi przed wjazdem pojazdów mechanicznych. Znajdują się tu: ogródek jordanowski, amfiteatr i murowany budynek użyczony sekcji piłki nożnej Klubu Sportowego “Pogoń” Książ. Amfiteatr składa się z zabudowanej sceny, ławeczek i kwadratowej, betonowej płyty, często wykorzystywanej do zabaw tanecznych. Ogródek jordanowski jest niewielki. Znajduje się tu karuzela, zjeżdżalnia, huśtawki i koniki.

Po parku spaceruje się gruntowymi alejkami, wzdłuż których ustawione są ławki drewniane lub murowane i kosze na śmieci.

W bezpośrednim sąsiedztwie parku jest zakład gastronomiczny pod nazwą Bar Parkowy.

Historia

Historia wschodniej części parku – Mogił sięga XIX wieku i łączy się z istotnym wydarzeniem historycznym, jakim była bitwa pod Książem dnia 29 kwietnia 1848 r.

W czasie Wiosny Ludów w miasteczku znajdował się obóz liczący około 1200 powstańców pod dowództwem mjr Floriana Dąbrowskiego. Uzbrojenie oddziału było nietypowe i składało się z kos chłopskich oprawionych na sztorc. W dniu 29.04.1848 r. rozegrała się bitwa z wojskami pruskimi, w której zginęło ponad 140 Polaków, 583 wzięto do niewoli, a miasto spalono.

Poległych powstańców oraz pomordowanych cywilów pochowano w zbiorowych mogiłach zlokalizowanych na polu, którego właścicielem był Konstanty Budziszewski. Mogiły to dwa kilkumetrowe kopce, podwyższone po odzyskaniu niepodległości w latach 1918-19. Według miejscowej tradycji, dawniej wznosił się tu jeszcze jeden kopiec.

Usypany on był na mogile kryjącej szczątki poległych żołnierzy pruskich. Mogiłę tę zlikwidowano w 1863 r., a prochy zabitych przeniesiono na cmentarz ewangelicki przy ul. Zakrzewskiej. 30 kwietnia 1849 roku z okazji pierwszej rocznicy bitwy pod Książem pamięć poległych uczczono nabożeństwem żałobnym w kościele św. Mikołaja, po czym zorganizowano pielgrzymkę do mogił. Odtąd mogiły stały się miejscem obchodów rocznicowych upamiętniających czyn zbrojny z 1848 r.

W 1858 r. na obwodzie dwóch mogił mieszkańcy posadzili sosny. Dzięki temu mogiły nie zaginęły. U właściciela Włościejewek K. Niegolewskiego gościł wówczas Władysław Syrokomla (prawdziwe nazwisko Ludwik Kondratowicz). Poeta posadził na jednym z kopców pamiątkowe drzewko i uczestniczył w obchodach 10 rocznicy bitwy pod Książem. Hołd poległym przed 10 laty rodakom wyraził w swym wierszu zatytułowanym “Na mogile poległych w Książu w 1848 r.”

Na Waszym grobie waleczni kosiarze;
Drzewo pamięci sadzimy ziomkowie;
Niech się rozrasta, niech w każdym konarze
Żyje myśl wieczna, która o Was powie!
Soki żywotne, co Wasz proch udzieli,
Niech w każdą gałąź wleją siłę nową,
Niech każda gałąź szumi pieśń bojową
I z Waszych prochów wywoła mścicieli!
Okryj się drzewo zielonością piękną,
Białego Orła osłoń konarami.
Na przyszłe żniwo, gdy kosy zabrzękną
Święci Kosiarze, módlcie się za nami!
Nie giną marnie bohaterskie dzieła,
Święty ich popiół ma iskrę w sobie.
Na każdym polskich męczenników grobie
Jest myśl, że “Jeszcze Polska nie zginęła!”

W 1871 r. Konstanty Budziszowski będąc w tarapatach finansowych sprzedał Książek wraz z zabudowaniami i dobrami ziemskimi Hermanowi Kennemannowi, jednemu z twórców osławionej w walce z polskością Hakaty.
Mogiły powstańców cieszyły się wielką czcią i uznaniem społeczeństwa polskiego, toteż z wielkim oburzeniem ludności polskiej spotkały się dwuznaczne zapowiedzi i groźby ich likwidacji przez właściciela pola, na którym się one znajdowały. Herman Kennemann jednak nie odważył się ich zlikwidować. Mogiły przetrwały najgorsze lata kulturkampfu, hakaty i pierwszej wojny światowej.

Po odzyskaniu niepodległości tereny mogił powstańców wykupił magistrat od nowego właściciela Maksa Joanna. Mogiły powiększono i podwyższono, na nich postawiono drewniane krzyże, a cały teren ogrodzono i założono park. W ten sposób powstało niezwykłe miejsce pamięci Wielkopolan, nawiązujące swym charakterem do najdawniejszych tradycji.

W 1922 r. powstał Społeczny Komitet Opieki nad Mogiłami, który działał w oparciu o ofiarność społeczeństwa. Celem działań komitetu było utrzymanie porządku i czystości, wytyczano ścieżki, a park obsadzono drzewami i krzewami. Przez środek parku wytyczono drogę prowadzącą do położonej naprzeciw mogiły i zbudowano schody wiodące do krzyża. Tam składano wieńce i kwiaty w czasie uroczystości rocznicowych.

W okresie okupacji krzyże zdjęli i przechowali mieszkańcy Książa. Niemcy postawili na terenie parku kilka budynków mieszkalnych, których nie zdążyli wykończyć. Domki zostały po wojnie rozebrane, a mogiłom przywrócono przedwojenny wygląd.

Bardzo uroczyście obchodzono setną rocznicę Wiosny Ludów, powiązaną z odsłonięciem Pomnika Kosynierów. W następnych latach obchody rocznicowe odbywały się co pięć lat.

Historia zachodniej części parku wiąże się z działalnością założonego w 1818 r. Bractwa Kurkowego w Książu. Wiosną 1932 r. Bractwo Kurkowe w Książu Wlkp. wykupiło od M. Jouanne'a z Klęki 6 mórg lasu przyległego do mogił, w celu wybudowania własnej strzelnicy. Plany i rysunki budowy strzelnicy wykonał bezinteresownie pan Monarszyński z Jarocina. Wycięto część olszyn i sosen na deski, regle i słupki. Opłotowano strzelnicę. Od strony zachodniej postawiono 3 metrową bramę wejściową, wymurowano 3 słupki (1 pozostał do dziś). Nad bramą widniał napis: Ogród Kurkowego Bractwa Strzeleckiego. Wykopano rów strzelniczy i usypano wały ochronne.

Strzelnica miała 150 metrów długości i 4 stanowiska strzelnicze. Zabudowania stanowiły: hala strzelnicza, hala taneczna i bufet, przy którym wykopano później studnię. Oddanie do użytku strzelnicy nastąpiło 10 lipca 1932 r. Corocznie odbywały się tu strzelania o tytuł króla kurkowego zielonoświątecznego i żniwnego, obserwowane przez liczne rzesze mieszkańców. Bractwo wypożyczało strzelnicę według cennika opłat. Zamierzano również wybudować kort tenisowy przez mający się zawiązać komitet. Na terenie parku znajdował się płytki staw, po którym zimą jeżdżono na łyżwach. Z nasypu ziemi nad halą dzieci zjeżdżały na sankach. Po zburzeniu hali strzelniczej, gruzy przewieziono na miejsce stawu i zasypano go. W północno-zachodniej części parku stał mały, murowany domek, w którym mieszkał pan Bączyk dbający o porządek w parku. 1 maja 1967 r. dzieci i młodzież uczestniczyły w uroczystym otwarciu ogródka jordanowskiego zbudowanego w czynie społecznym z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Książu. Miesiąc później powiększono ogródek o zjeżdżalnię. Teren ogródka był ogrodzony, zamykany na noc, z furtką wejściową nad którą widniał napis Ogródek Jordanowski. Ogródkiem opiekowała się i nad bezpieczeństwem dzieci czuwała Pani Rozalia Dorszyk.

W miejscu obecnego amfiteatru mieściła się drewniana hala taneczna, zwana wówczas “tańcówą”, gdzie odbywały się zabawy. Halę zburzono i w latach siedemdziesiątych XX wieku zbudowano amfiteatr. Obecnie amfiteatr jest miejscem życia kulturalnego i sportowego. Tutaj organizowane są okolicznościowe festyny, imprezy rocznicowe, koncerty, konkursy piosenek, zabawy taneczne, dożynki gminne i różne zajęcia przyrodnicze, terenowe i sportowe.

Od wiosny roku 1993 organizowane są tu biegi przełajowe im. “Wiosny Ludów”, natomiast od jesieni 2005 r. biegi przełajowe im. “Maksymiliana Krybusa’. Organizowane na terenie parku imprezy rozrywkowo-sportowe przyciągają rzesze mieszkańców miasta i okolicznych wiosek.

Przyroda

Miasto Książ jest rozlokowane na płaskiej morenie dennej. Część parkowa miasta znajduje się na wysoczyźnie (90 m n.p.m.) pokrytej od północy kompleksem leśnym. Warstwy przypowierzchniowe podłoża wysoczyzny stanowią gliny zwałowe oraz piaski i żwiry lodowcowe.

Układ przestrzenny parku pozwala wyróżnić część zachodnią i wschodnią. Drzewostan parku wschodniego – Mogił jest urozmaicony z dominacją drzew iglastych. Wzdłuż alei głównej szpaler daglezji zielonej prowadzący do Pomnika Kosynierów. Wokół pomnika rosną cyprysiki, cisy, róże i rośliny jednoroczne posadzone w klombach. Mogiły porośnięte są sosnami, bluszczem i trawą. Na szatę roślinną składają się również: jałowiec sabiński, jałowiec pospolity, świerk pospolity, świerk kłujący, sosna zwyczajna, żywotnik zachodni, lilak pospolity, jarząb pospolity, jesion wyniosły, klon pospolity, robinia akacjowa, topola czarna, dąb szypułkowy, ligustr pospolity.

Drzewostan zachodniej części parku stanowią głównie drzewa liściaste: robinia akacjowa, lipa szerokolistna, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, topola osika, dąb szypułkowy, wierzba biała, brzoza brodawkowata. Od południowej i wschodniej strony Ogródka Jordanowskiego nowe nasadzenia jarząbu pospolitego i brzozy brodawkowatej w zaplanowanym układzie geometrycznym. W centrum ogródka dąb szypułkowy o obwodzie 230 cm i wysokości ok. 20 m. Od zachodniej strony przy ul. Strzeleckiej żywopłot z ligustru pospolitego.

W ostatnich latach zwiększyła się celowa działalność związana z usuwaniem drzew. Część drzew została wyrwana i połamana przez bardzo silne wiatry. Zniszczone i usychające drzewa pokaźnych rozmiarów wycięto ze względów bezpieczeństwa. Pozostały pokaźne pnie o wysokości 1 m służące jako stoliki, przy których ustawiono ławeczki.

Drzewostan jest systematycznie uzupełniany. W ostatnich dwóch latach dosadzono m.in. śliwę wiśniową, klon jawor, lipę drobnolistną, jarząb pospolity, modrzewie, sosnę, jesion, brzozę, kasztanowce. W parku przeważają drzewa i krzewy liściaste gatunków rodzimych. Tworzą one sprzyjające warunki do gnieżdżenia się wielu gatunków ptaków, których śpiew rozbrzmiewa tu szczególnie wiosną.

Spacery obfitują w spotkania z wiewiórkami. Bliskość pól i kompleksu leśnego sprawia, że można zaobserwować przemykające sarny, lisy i zające.

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w oparciu o walory historyczne parku. Wybór historycznego charakteru ścieżki miał związek z bohaterską obroną powstańców pod Książem w czasie Wiosny Ludów w 1848 roku. Miejscem upamiętniającym tamten czas i wydarzenia jest niewątpliwie park w Książu.

1. Trasę rozpoczynamy od najważniejszej wschodniej części parku. Idąc ulicą Dębniacką skręcamy w stronę lasu. Po lewej stronie mijamy boisko sportowe. Po prawej znajdują się Mogiły. Teren ten jest ogrodzony. Wchodzimy bramą, przy której jest tablica informująca o zakazie wprowadzania psów.

2. Idziemy aleją główną około 20 m i skręcamy w prawo. Zatrzymujemy się przy kopcu, w którym pochowano poległych w bitwie powstańców oraz zabitych mieszkańców miasta. Na mogile porośniętej sosnami i bluszczem stoi drewniany krzyż.

3. Spacerujemy dalej wytyczoną alejką. Po przejściu około 100 m zatrzymujemy się. Dawniej wznosiła się w tym miejscu jeszcze trzecia mogiła, kryjąca szczątki poległych żołnierzy pruskich. W 1863 r. prochy zabitych przeniesiono i kopiec zlikwidowano. Obecnie miejsce to porośnięte jest trawą i drzewami.

4. Idąc dalej dochodzimy do drugiej mogiły poległych powstańców. W okresie międzywojennym na mogiłę wiodły schody, prowadzące do krzyża. Tam składano wieńce i kwiaty w czasie uroczystości rocznicowych. W okresie okupacji krzyże z mogił przechowywali mieszkańcy miasta. W 2004 r. postawiono na Mogiłach nowe krzyże.

5. Przechodzimy w alejkę wiodącą do Pomnika Kosynierów zaprojektowanego i wykonanego przez artystę rzeźbiarza prof. K. Bieńkowskiego. Ten kamienny monument w górnej części zdobi płaskorzeźba kosyniera, który przykłada do ust róg, wzywając współbraci do boju. Nad jego głową unosi się gołąb – symbol pokoju. Poniżej pomnik obiega wyryty w kamieniu napis: “Pamięci bohaterów 1848-1948” (od frontu) i “Powstańców z Książa” (od tyłu). W dolnej części monumentu wykuto herb Książa. Pomnik odsłonięto i poświęcono 25.04.1948 r. dla upamiętnienia setnej rocznicy "kosynierki". Uroczystość ta miała bardzo podniosły charakter i była transmitowana przez polskie radio.

6. Wracamy aleją główną, długości 130 m, obsadzoną szpalerem daglezji zielonej. Po lewej stronie postument w formie otwartej księgi z 2004 r. z czterowierszem Władysława Syrokomli. Poeta uczestniczył w obchodach dziesiątej rocznicy bitwy pod Książem i na kanwie relacji uczestników bitwy napisał wiersz pt. "Na mogile poległych w Książu w 1848 r."

7. Kilka metrów dalej ceglany postument z 1998 r. upamiętniający obchody 150 rocznicy Wiosny Ludów, ufundowany przez mieszkańców Gminy Książ.

8. Wychodzimy bramą główną i udajemy się do części zachodniej parku. Przechodzimy przez drogę gruntową i skręcamy w prawo. Zatrzymujemy się na końcu alejki. Tutaj w latach trzydziestych XX wieku Bractwo Kurkowe zbudowało halę strzelniczą. Idąc na zachód wędrujemy dawnym rowem strzelniczym. Obecnie nie zachowały się żadne elementy strzelnicy.

9. Zatrzymujemy się na rozwidleniu alejki. Po prawej stronie jest kompleks leśny. Skręcamy w lewo. Przed nami amfiteatr – miejsce imprez kulturalnych mieszkańców.

10. Obok amfiteatru miejsce zabaw i wypoczynku dla dzieci – ogródek jordanowski.

11. Wychodząc z parku po lewej stronie między barem, a posesją nr 14 znajduje się jeden murowany słup, będący pozostałością dawnej bramy wejściowej do Ogrodu Bractwa Kurkowego. Jesteśmy na ul. Strzeleckiej, tu nasza ścieżka kończy się.

Bibliografia

Borys Zygmunt, Książ Wielkopolski. Zarys dziejów, Jarocin 1996
Drozdowicz Ludwik, Bitwa pod Książem na tle Wiosny Ludów w Wielkopolsce, Książ Wlkp. 2006
Rostański Krzysztof, Rostański Krzysztof Marek, Atlas i klucz – Drzewa i krzewy, Krzeszowice 2003
Seneta Włodzimierz, Dolatowski Jakub, Dendrologia, Warszawa 2003
Sobczak Jerzy, Szlakiem Wiosny Ludów, Poznań 1998
Szmidt Zbigniew, Ziemia Śremska. Atrakcje turystyczne, Śrem 2005
Kronika Szkoły Podstawowej w Książu Wlkp.
Książka Protokolarna Bractwa Strzeleckiego w Książu Wlkp.1932 – 1947
Książ przygotowuje się do obchodu 100-lecia “Wiosny Ludów”, artykuł z 21.04.1948r., Izba Regionalna w Książu Wlkp.
Plan Książa Wlkp., Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego-Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości
Kronika Miejsko – Gminnego Ośrodka Kultury w Książu. Rok założenia styczeń 1979
Złota Księga czynów Miasta i Gminy w Książu
Gmina Książ Wlkp. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, Zarząd Miejski w Książu, Książ 2001
Mapa ewidencji gruntów, Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno Kartograficzne w Poznaniu, Poznań 1979
Dokument poświęcenia strzelnicy, Izba Regionalna w Książu Wlkp.

Uwagi

Informacje dodatkowe

Park jest zarówno miejscem odbywania się ważnych uroczystości dla społeczności lokalnej jak i bardzo istotnym elementem codziennego życia mieszkańców Książa i okolic. Dla matek z dziećmi jest miejscem spacerów, dla dzieci miejscem zabawy, a dla młodzieży miejscem edukacji historycznej, przyrodniczej i sportowej. Dlatego tak ważna jest dbałość o ten azyl spokoju i zieleni, oddalony od ruchliwych szlaków.

Mocne strony parku: ładne położenie, na skraju szlaku rowerowego, cicha okolica, bogata przeszłość historyczna, ciekawe zakątki, urozmaicona flora i fauna, plac zabaw dla dzieci, możliwość skorzystania z punktu gastronomicznego.

Słabe strony parku: nieoznaczone miejsce parkingowe, brak utwardzonych ścieżek, słabe oświetlenie, zły stan amfiteatru i nawierzchni tanecznej, mało estetyczne, nie zawsze dostępne szalety, brak ławek z oparciami, brak promocji naszego parku.

Zdaniem mieszkańców park nie jest miejscem atrakcyjnym. Wszyscy ankietowani twierdzą, że modernizacja parku jest potrzebna. W szczególności konieczna byłaby gruntowna renowacja i unowocześnienie amfiteatru, powiększenie i modernizacja ogródka jordanowskiego, oświetlenie, utwardzenie nawierzchni, ławki z oparciami, zadbane trawniki, rabaty kwiatowe, wzbogacenie drzewostanu o rzadko spotykane gatunki, wykopanie stawu w miejscu dawniej istniejącego, założenie ścieżek rowerowych.

W Książu przy Mogiłach kończy się zielony, rowerowy szlak “Kosynierów”. Jest to dobre miejsce do utworzenia postoju rowerowego na tym szlaku, z tablicą informacyjną, zawierającą rys historyczny parku i mapę regionu. Postój taki z pewnością przyczyniłby się do popularyzacji tego miejsca i wpłynął na podniesienie jego atrakcyjności.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa im.Wiosny Ludów w Książu Wielkopolskim
ul. Wichury 27
63-130 Książ Wielkopolski
e-mail: szkolakw@wp.pl
Opiekun grupy:
Aurelia Ludwiczak Małgorzata Niespodziańska
Autorzy opisu:
uczniowie klasy 6b, członkowie koła przyrodniczego działającego przy Szkole Podstawowej w Książu Wlkp.: Michał Bijak, Anna Domachowska, Tobiasz Frąckowiak, Paulina Hybiak, Kinga Kuderczak, Anna Limańska, Olga Maciejewska, Paulina Maj, Arkadiusz Obrachta, Angelika Pietrzak, Karina Ratajska, Łukasz Roszyk, Malwina Rozmiarek, Karolina Szymczak, Karolina Zawadzka
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Podziękowania kierujemy do:
- Centrum Kultury w Książu Wlkp. za udostępnienie zbiorów Izby Regionalnej, zorganizowanie wystawy i spotkania.
- Pracowników Urzędu Miejskiego w Książu Wlkp. za udostępnienie danych dotyczących parku.
- Pana mgr Ludwika Drozdowicza za prelekcję historyczną na temat Wiosny Ludów i bitwy pod Książem w 1848 r.
- Pana Roberta Sikory za przygotowanie wystawy na temat historii Książa.
- Pani Marii Stiller za opowieść o przeszłości parku i działalności Bractwa Kurkowego w Książu.
- Dyrektora Szkoły Podstawowej w Książu mgr Piotra Radwańskiego za wnikliwą ocenę i korektę pracy.
- Pani mgr Agnieszki Królikowskiej za pomoc techniczną.

Ładowanie danych ...