Pomorzany jest to jedna z większych dzielnic Szczecina, położona w południowo-wschodniej części miasta nad Odrą. Nazwa Pomorzany powstała w wyniku zniekształcenia przedwojennej nazwy Pommerensdorf, która oznacza „Pomorską Wieś”. Była to dawna rolniczo-rybacka wieś, której charakter w XIX wieku został zmieniony na przemysłowy. Dzielnica jest złożona z 3 części: Wzgórza Hetmańskiego, Pomorzan właściwych oraz obszaru bez nazwy własnej, leżącego na nadrzecznej nizinie.

Parkiem na Pomorzanach określany jest duży zieleniec miedzy ulicą Grudziądzką i aleją Powstańców Wielkopolskich, który jest pozostałością dawnego cmentarza. W niektórych źródłach park ten nazywany jest także parkiem im. Generała Dowbór – Muśnickiego. Powierzchnia parku wynosi 5.65 hektara. Zarząd nad parkiem sprawuje gmina Szczecin.

Infrastruktura: plac zabaw, ławki, parking.

Historia

W 1865r na Pomorzanach. został założony cmentarz komunalny (30 września 1865 r. miasto przekazało parafii pw. Św. Jakuba cmentarz o powierzchni ponad 11 ha). Na planie Szczecina z 1879 r. zaznaczony jest jako cmentarz pomorzański (Pommeren Kirchhof). W 1899 r. posiadał 248 m długości i 148 m szerokości. W tym samym roku nastąpiło powiększenie cmentarza o 104 m w kierunku linii kolejowej. W roku 1938 część cmentarza została włączona do terenu szpitala w wyniku przedłużenia w ul. Jabłonkowskiej (dzisiejsza ulica Starkiewicza) do al. Powstańców Wielkopolskich, oraz likwidacji dawnej ul. Szpitalnej.

Pochowano tu w 1891 r. szczecińskiego kronikarza Friedricha Thiede – kupca, historyka, autora „Chronik der Stadt Stettin”. Pochowany tutaj został także Johannes Beschnitt, zmarły w 1880 r., który był kantorem, kompozytorem i dyrygentem chórów. Przybył on do Szczecina w 1848 r. i pracował do śmierci w szkole katolickiej i jako dyrygent chóru męskiego w „Alte Liedertafel”.

Częściowo przygotowany do likwidacji cmentarz przetrwał do 1945 r. Kilkanaście lat później rozebrano otaczający go mur i urządzono na jego miejscu park. Do dziś zachował się budynek administratora i dozorcy cmentarza.
Park położony jest przy Al. Powstańców Wielkopolskich oraz ulic W. Starkiewicza (do 1980 r. ul. Jabłonkowska) i Grudziądzkiej. Nazwa alei związana jest z Powstaniem Wielkopolskim (1918-1919). Było to wystąpienie zbrojne ludności Wielkopolski przeciwko władzom niemieckim, które wybuchło w Poznaniu 27 grudnia jako reakcja na demonstracje niemieckie przeciwko przyjazdowi I. J. Paderewskiego. Głównym celem powstania było wyzwolenie Wielkopolski i Pomorza spod władzy niemieckiej. Wzięły w nim udział oddziały Straży i bezpieczeństwa oraz ochotnicy.

Toczące się ciężkie walki m.in. pod Rawiczem i Lesznem przyniosły pozytywne skutki, ponieważ wyzwolono prawie całą Wielkopolskę do 15 stycznia 1919 r. Wojskami powstańczymi kierowali major S. Taczak i gen. J. Dowbór-Muśnicki. 16 lutego 1919 r. walki przerwano poprzez zawarcie rozejmu w Trewirze między Niemcami, a państwami Ententy. W 1919 r. wojska powstańcze podporządkowały się dowództwu Wojska Polskiego. Formalne włączenie Wielkopolski do Polski nastąpiło po podpisaniu traktatu wersalskiego 28 czerwca.

Druga z ulic nosi nazwę Witolda Starkiewicza (1906-1978), który był lekarzem okulistą, oficerem WP, profesorem i rektorem Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Miał solidne wykształcenie matematyczne i fizyczne. Wykorzystując swoją wiedzę stworzył urządzenie, które dawało osobom ociemniałym namiastkę widzenia. Był to hełm, który nakładano na głowę osobie niewidzącej. Wykorzystując prymitywne metody informatyczne, jakie wówczas były dostępne, chciał stworzyć pacjentom substytuty widzenia.

Przyroda

Park Pomorzański jest to dużym zieleńcem, na którym rosną stare drzewa, głównie liściaste. Wśród roślin iglastych na uwagę zasługują cisy pospolite (Taxus baccata) oraz drzewo, którego naturalnym stanowiskiem są Chiny i Korea – żywotnik wschodni (Thuja orientalis).

Ciekawymi drzewami liściastymi jest leszczyna turecka (Corylus colurna) – jej naturalne siedlisko to południowo-wschodnia Europa, Azja Mniejsza i Kaukaz, klon okrągłolistny (Acer circinatum) pochodzący z Ameryki północnej i klon tatarski (Acer tataricum) pochodzący z rosyjskiego Dalekiego Wschodu, Chin i Japonii.

W parku wciąż istnieją ślady dawnego układu przestrzennego cmentarza w postaci układu głównych alei, które wysadzane są pięknymi starymi już okazami lip oraz grabów. Duża ilość starych okazów cisa jest też pozostałością dawnego przeznaczenia tego terenu, ponieważ drzewo to jest chętnie sadzone właśnie na cmentarzach.

Wśród innych gatunków drzew wyróżniają się imponujące okazy buka pospolitego, w tym także odmiany czerwonolistnej, która jest częstym i charakterystycznym elementem założeń parkowych na Pomorzu Zachodnim. Spotkać tu można również dorodne okazy grabów oraz kasztanowców. W parku niemal nie spotyka się podszytu. W niewielkich kępach rosną jedynie miejscami krzewy śnieguliczki (Symphoricarpos).

Ścieżka

Ścieżka została wyznaczona w oparciu o walory historyczne i przyrodnicze. Wyznaczono poszczególne etapy, nawiązując do istniejących już alejek wewnętrznych. Początkiem trasy jest skrzyżowanie ulic Starkiewicza i Grudziąckiej.

1. Trasę ścieżki rozpoczynamy od wejścia na teren placu na rogu ulic Starkiewicza i Grudziądzkiej. Możemy zobaczy tu robinię akacjową i topolę białą. Robinia akacjowa (Robinia pseudacacia) występuje także pod nazwami: „robinia biała”, „grochodrzew biały”, bywa też mylnie nazywana akacją. Drzewo to osiąga 25m wysokości i rośnie przez 30-40 lat jest zatem drzewem krótkowiecznym. Kora jest ciemna, mocno spękana z głębokimi bruzdami, nawet w przypadku młodych drzew. Robina akacjowa ma zastosowanie jedynie w dziedzinie łucznictwa. Robinia to bardzo dobry materiał na łuk płaski. Nadaje się także na wklejki wzmacniające.

W całej Polsce topola biała (Populus alba) to gatunek pospolity, głównie występuje nas terenach nadrzecznych oraz stanowi element lasów łęgowych. Dawniej sadzono ją często w parkach i alejach. Gatunek ten rośnie szybko i osiąga wiek do 150 lat.
 

2. Idąc wzdłuż alei podziwiamy grupę kasztanowców (Aesculus hippocastanum) – ciągnących się w kierunku północno-wschodnim. Drzewa te szybko rosną osiągając wysokość do ok. 30 m i średnicę 120 cm. Kora drzew młodych jest jasnoszara do szarawo-brunatnej, później ciemniejsza, spękana i z korowiną. Pierwotnie kasztanowiec rósł dziko tylko w górach półwyspu Bałkańskiego. Kasztanowce mają bardzo charakterystyczne liście o kształcie rozłożonej dłoni z 5-7 listkami, które w zarysie są szerokoklinowate. Drewno koloru białawego do bladożółtego i matowym połysku. W stanie świeżym ma zapach tartych ziemniaków.

Znajdujemy się na czwartym skrzyżowaniu ścieżek i podążając w kierunku wschodnim, po prawej stronie zauważymy kilka klonów pospolitych (Acer platanoides). Są one okazałymi drzewami osiągające wysokość nawet do 38 metrów. Korona zwykle jest regularna i bardzo pięknie sklepiona na dość prostym , niskim pniu. Liście mają kształt dłoniasty z 5-7 klapami. Jesienią liście przybierają śliczne złote i żółte barwy. Na końcu ścieżki znajduje się plac zabaw postawiony ze względu na dzieci biegające po parku. Plac zajmuje około 625 m2 i wyposażony jest w różne atrakcje: ślizgawka, drabinki, drewniane domki, huśtawki oraz dużą piaskownice.
 

3. Mijając plac zabaw i kierując się na północną ścieżkę zobaczymy okazały buk pospolity (Fagus sylvatica). Drzewa tego gatunku są zwykle okazałe i osiągają wysokość do 30 metrów. Kora u tego gatunku jest ołowianoszara, gładka, z wiekiem staje się nieco szorstka, nigdy jednak nie bywa spękana oraz nie łuszczy się. Buki mają liście eliptyczne lub jajowate. Współcześnie, buk jest najlepiej przystosowanym do panujących warunków przyrodniczym drzewem liściastym w Europie Środkowej. Zatem gdyby nie ingerencja człowieka i lokalne „zakłócenia” przyrodnicze to większość lasów na Pomorzu Zachodnim stanowiłyby lasy bukowe.
 

4. Dochodzimy do skrzyżowania ścieżek i skręcając na południe podziwiamy piękne okazy dębu i jesionu. Dęby szypułkowe (Quercus robur) są godne uwagi ze względu na swój wiek, ponieważ zbliżają się do górnej granicy długości życia, osiągalnej dla drzewa liściastego. Mogą one sobie liczyć nawet 1000 lat. Liście dębów nierzadko mają narośla (galasy), szczególnie bogate w garbniki, które są wywoływane przez owady (galasówki). Dawniej z takich galasów sporządzano atrament galasowy, który był używany do dokumentów, jako szczególnie trwały.
Jesiony (Fraxinus) są przeważnie bardzo wysokie, osiągając 40 metrów co czyni je najwyższymi drzewami krajowymi. Korona jest bardzo wysoko sklepiona i jej kształt przypomina figurę trójkąta. Liście są naprzeciwległe, nieparzystopierzaste z 9-13 owalno podłużnymi i ząbkowanymi listkami. Jesion jest bardzo rozpowszechniony w całej Europie. Często sadzony w parkach i alejach.

Później wchodzimy na duży placyk z otaczającymi go po prawej stronie grupie dereni jadalnych (Cornus mas), a po lewej stronie rosną wspaniałe okazy młodych jodeł pospolitych (Abies alba). Drzewa te mają zawsze zielone igły i rosną nawet do 50 metrów. Najwyższa jodła w Polsce rośnie w rezerwacie koło Nawojowej w Beskidzie Sądeckim i ma wysokość 44 m. Jodły często występują na terenach położonych na wysokości od 200 m n.p.m. do 1000 m n.p.m. ( w Tatrach do 1400 m n.p.m.).
 

5. Wychodząc z placyku i podążając w kierunku południowo-zachodnim widzimy liczną grupę buków. Idąc dalej wchodzimy na fragment terenu prawie całkowicie zdominowane przez cisy. Są o drzewa wiecznie zielone, szpilkowe dorastające do 20 metrów. Cisy rosną powoli i lubią siedliska cieniste, na luźnych, próchniczych i wilgotnych glebach. Wszystkie części rośliny oprócz czerwonej osnówki nasiennej (owocu) są silnie trujące.
Stojący po prawej stronie wiąz (Ulmus), który może osiągnąć wysokość około 30 metrów. Posiada liście o rozmaitych kształtach choć przeważnie są one odwrotnie jajowate lub podłużne. Brzegi liści są karbowane, z małymi skierowanymi ku szczytowi ząbkami. Wiązy w ostatnich dziesiątkach lat padły niestety w dużej mierze ofiarą choroby wiązowej, która atakuje także dojrzałe już drzewa. Przyczyną obumierania wiązów jest szkodliwy grzyb, przenoszony na zdrowe drzew przez owady żywiące się drewnem. Na całym świecie czynione są starania o wynalezień metod zwalczania choroby.
 

6. Dochodzimy do alei lipowej, która ciągnie się przez około 75 m. Lipy (Tilia) zwykle są okazałe i rosną do 30 metrów, sporadycznie nawet wyższe. W Puszczy Białowieskiej znane są okazy o wysokości do 42 metrów. Lipy należą do typowych środkowoeuropejskich drzew użytkowych. Drewno lipowe z powodu swojej barwy i niewielkiej twardości jest wykorzystywane w snycerstwie i modelarstwie. Kwitnące lipy są wartościowymi ,,pastwiskami” dla pszczół – miód lipowy jest bardzo cenionym specjałem. Kwiaty należą poza tym do najbardziej znanych domowych środków leczniczych. Przygotowana z nich herbatka stosowana jest przede wszystkim przeciw dolegliwościom górnych dróg oddechowych.
 

7. W zachodniej części parku zachowały się budynki, które są pozostałością po nieistniejącym tu już cmentarzu. Są to budynek administratora i dozorcy cmentarza, w którym obecnie mieści się sklepik z antykami.
 

8. Wychodzimy na ulicę Starkiewicza i skręcamy w lewo mając okazję podziwiania dereni ciągnących się wzdłuż jezdni. Następnie wkraczamy na kolejną ścieżkę podążając w północno-wschodnim kierunku, aby obejrzeć parę okazałych brzóz (Betula pendula). Drzewa te zazwyczaj osiągają wysokość 20 metrów choć zdarzają się okazy trzydziestometrowe w Puszczy Białowieskiej. Brzoza to jeden z najpospolitszych gatunków drzew w Europie. Zawdzięcza to dużej odporności klimatycznej. Ważną rolę odgrywa tu biała kora, która odbija znaczą część światła słonecznego i przystosowuje brzozy do miejsc silnie i trwale nasłonecznionych. Drzewa te mają wielorakie zastosowanie. Jasne drewno jest szczególnie wykorzystywane w modelarstwie i snycerstwie. Liście zawierają różne wartościowe substancje i służą jako surowiec leczniczy. Są one stosowane w medycynie ludowej, jak i w różnych preparatach homeopatycznych.
 

9. Na skrzyżowaniu ścieżek skręcamy w północno-zachodnią dróżkę, która poprowadzi nas na aleję wspaniałych grabów. Aleja ciągnie się w dwóch kierunkach północnym i południowym. Ma ona długość około 150 metrów. Graby (Carpinus betulus) rosnące wzdłuż ścieżki to pokaźne drzewa, które mogą osiągnąć wysokość do 20 metrów (a w skrajnych przypadkach nawet do 30 metrów). Grab jest często rozpoznawany po kwiatach żeńskich z charakterystycznymi trójpłatkowymi listkami zakrywające małe orzeszki. Grab w przeciwieństwie do innych gatunków drzew liściastych jest szczególnie chętnie stosowany w mieszanej gospodarce leśnej z powodu swej odporności na przycinanie i wyrąbywanie. Na wielu obszarach swego naturalnego występowania zaniknął zupełnie, ponieważ w przeszłości odpowiednie dla niego siedliska były szczególnie chętnie przekształcane na użytki rolne.

Bibliografia

Bruno T. Kremer, Leksykon przyrodniczy Drzewa ,Warszawa 1996
Frankiewicz Bogdan, Szczecińskie Cmentarze , Szczecin 2003
Stachak Aleksandra, Grinn Urszula, Haas-Nogal Małgorzata, Kubus Marcin, Nowak Grzegorz, Nowakowska Małgorzata, Zieleń Szczecina. Ilustrowany przewodnik dendrologiczny, Szczecin 2000
http://www.wojsko-polskie.pl 15.10.2007
http;//szczecin.e9.pl/Pomorzany 3.12.2007
http://www.geoland.pl 14.12.2007
http://www.psb.pan.krakow.pl 15.11.2007

Uwagi

Informacje dodatkowe
W parku znajduje się rozwinięta infrastruktura rekreacyjna. Przy alejkach o naturalnej nawierzchni znajdują się ławki. W części parku w pobliżu ul. Grudziądzkiej położony jest plac zabaw dla dzieci z piaskownicą, huśtawkami, zjeżdżalniami, itp. W pobliżu jest także sztuczna górka do jazdy na sankach. Jest tu także niewielki parking bezpośrednio przy chodniku ulicy. Infrastruktura jest w dość dobrym stanie. Park jest zadbany, posusz drzew jest regularnie usuwany, nie ma drzew uschniętych oraz w złym stanie zdrowotnym. Fragmenty parku zarośnięte okazami cisu są trochę zakrzaczone (głównie roślinnością zielną oraz krzewami śnieguliczki oraz tawuły). Panuje tu cisza i spokój.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Liceum Plastyczne im. Constantina Brancusi w Szczecinie
ul. Kurkowa 1
70-543 Szczecin
Opiekun grupy:
Katarzyna Łącka Kupiec 
Autorzy opisu:
uczniowie klasy II:
- grupa fotograficzna: Anna Maria Horbunow, Marta Tymińska
- grupa historyczna: Roksana Węcławska, Julita Zietek, Karolina Zielińska
- grupa przyrodnicza: Olga Szpak, Dorota Maszczak
- grupa inwentaryzacyjna parku: Małgorzata Szymczak, Paweł Bęś ,Zuzanna Bieńkowska, Magda Zapert, Agata Jancelewicz, Anna Kuczmejno, Luiza Rohowska, Natalia Szynal, Karolina Boguszewska, Justyna Chilmon, Renata Husiatyska, Olga Kopacz, Przemysław Paluch, Agnieszka Bogucka, Lidia Wróblewska, .Rafał Osóch
- grupa projektowa: Ola Zakrzewska, Klaudia Jaworska,
- grupa komputerowa: Roksana Węcławska
Współpracujacy nauczyciele:
Ewa Smoleńska

Ładowanie danych ...