Park usytuowany jest w północno-zachodniej części Zabrza, w dzielnicy Mikulczyce, w trójkącie między ulicami św. Wawrzyńca, Parkową i Lipową nad Potokiem Rokitnickim. Opiekę nad nim sprawuje Urząd Miejski w Zabrzu.

Historia

Początki Mikulczyc – dzielnicy Zabrza od 1951 r. – sięgają czasów średniowiecza. Przebywając w parku można odnieść wrażenie, iż duch minionych epok przemawia do nas zewsząd. W pobliżu parku w kierunku północno-zachodnim można zobaczyć gęsto porośnięty drzewami pagórek. Jest to średniowieczne grodzisko obronne, gdzie znajdowała się siedziba rycerska otoczona drewnianą palisadą biegnącą wzdłuż Potoku Rokitnickiego i fosy.

Grodziska bronił od strony północno-wschodniej nieistniejący już Staw Zamkowy, nazywany później Stawem Dominialnym. W roku 1970 przeprowadzono na terenie grodziska sondażowe badania. W dwóch wykonanych wykopach i dawnej fosie znaleziono wtedy sporo materiału archeologicznego w postaci skorup naczyń glinianych, ozdób, grotów strzał itp. Oceniono, że grodzisko obronne pochodzi z co najmniej XII stulecia. Jednakże dopiero z roku 1304 pochodzi najstarszy znany nam zapis o Mikulczycach i ich dziedzicu, rycerzu Dobiesławie, należącym do elity władzy dwóch kolejnych piastowskich książąt – bytomskich i kozielskich, Kazimierza i Władysława.

Po przeciwnej stronie ul. Lipowej można zwiedzić otoczony starymi drzewami XVIII-wieczny dworek dominialny, nazywany przez miejscowych zamkiem. Pierwotnie dworek był rezydencją właścicieli dóbr mikulczyckich baronów Doleczków i ich spadkobierców. Z chwilą przejęcia dóbr przez Donnersmarcków w 1830 r. przestał pełnić tę funkcję stając się siedzibą zarządu majątku mikulczyckiego i należących do niego folwarków “Wesoła“ i “Nowy Dwór“. W latach 1892-93 mieściła się tam agencja pocztowa.

W kierunku północno-wschodnim od parku znajduje się prastare Wzgórze Kościelne. Jak głosi podanie, w 1002 r. zbudowany został na nim drewniany kościółek, a św. Wojciech miał w nim nawracać na wiarę chrześcijańską ówczesnych mieszkańców Mikulczyc. Dziś znajduje się tu kościół św. Wawrzyńca z roku 1896.

Od strony północnej na wzniesieniu przy ul. Tarnopolskiej 85 znajdują się dwa zabytkowe budynki: Chłopięca Szkoła Powszechna z 1892 r. i Szkoła Powszechna z 1908 r. Dziś w tych budynkach mieści się Szkoła Podstawowa nr 24.

W dzisiejszych Mikulczycach dominuje XIX- i XX-wieczne budownictwo a nad dawną wioską górują nieczynne już dziś szyby kopalniane. W tym krajobrazie widać też nowszą zabudowę blokową i jednorodzinną.

Przyroda

Na przestrzeni lat środowisko przyrodnicze Zabrza – Mikulczyc bardzo się zmieniło. Przed laty tereny wokół dawnej wioski porastały lasy pierwotne z przewagą dębów i buków, a wśród drzew iglastych dominowały modrzew i sosna. Wzdłuż potoków i strumieni rosły okazałe wierzby, dające surowiec dla wikliniarzy. Pola uprawne i łąki znajdowały się w bezpośredniej bliskości osady. Lasy i pola obfitowały w liczną zwierzynę. Obecnie zieleń miejska to parki, skwery, ogrody i zieleńce, które stanowią około 1,94 % całej powierzchni Zabrza.

Nasz park powstał w latach 20. XIX wieku. Niektóre drzewa w nim rosnące osiągają rozmiary kwalifikujące je do miana pomnika przyrody. Mimo, że Zabrze nie leży w granicach obszarów objętych ochroną przyrody, to na podstawie waloryzacji przyrodniczej i historycznej wykonanej w 1994 r. Park przy ul. Parkowej został wyznaczony do objęcia ochroną prawną. W 2006 r. wpisano go do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków a na podstawie Raportu z realizacji Programu Ochrony Środowiska oraz Planu Gospodarki Odpadami dla miasta Zabrza na lata 2004-2015 jest traktowany jako część zespołu przyrodniczo-krajobrazowego “Doliny potoku Rokitnickiego i Mikulczyckiego“.

Można w nim obserwować florę i faunę charakterystyczną dla parku miejskiego a także dla obszarów dolinek potoków, zarośli topolowo-wierzbowych, płatów wilgotnych łąk, drobnych zbiorników i cieków wodnych. Do drzew rosnących w parku należą: klony (zwyczajne, jawory, srebrzyste), kasztanowce, brzozy, jesiony, topole, dęby, jarzębiny, lipy, wiązy, głogi, robinie, parczelinę trójlistkową. Wśród krzewów należy wyróżnić: czeremchę, leszczynę, derenie, jaśminowce wonne, śliwy wiśniowe, bzy czarne, lilaki pospolite, śnieguliczki białe. W parku można również zobaczyć stanowiska ziarnopłonu wiosennego, złoci żółtej i fiołka leśnego. Ze zwierząt w parku można spotkać ptaki: kosy, wróble i drozdy.

Dolina Potoku Rokitnickiego a w nim nasz park ma również znaczenie ponadlokalne. Jest korytarzem ekologicznym łączącym tereny leśne na granicy Zabrza i Gliwic. Pomimo niewielkiej powierzchni, siedliska te są niezwykle istotne w kształtowaniu i utrzymywaniu powiązań przyrodniczych tych miast.

Ścieżka

1. Na skraju parku przy ul. Lipowej znajduje się kapliczka. Tu właśnie rozpoczynamy nasz spacer. Kapliczkę wzniesiono w 1781 r. w miejscu innej, prostej i skromnej. Kto ją pierwszy ufundował? O tym w legendzie:

Kiedyś płynął tędy bystry strumień. Brzegi strumienia łączyły dwa drewniane mostki. Przez jeden biegła droga do pańskiej siedziby a drugi znajdował się w pobliżu Wzgórza Kościelnego. Dawno, dawno temu na przedwiośniu niegroźny strumień zamienił się w kipiącą rzekę, która zalała część dominialnego pastwiska, kilka chłopskich zagród i zerwała most, ten przy kościele. Pewnego pochmurnego dnia dziedzic mikulczyckich dóbr wraz z żoną wracali karetą z Bytomia. Kiedy kareta wjechała na mostek, zaczął on niebezpiecznie trzeszczeć i chwiać się. Przerażony dziedzic zaczął wznosić modły do św. Jana Nepomucena błagając o ratunek przed niechybną śmiercią. W trwodze ślubował wznieść na cześć świętego kaplicę. Ocalał i jak obiecał tak uczynił.
 

2. Kolejnym przystankiem jest północno-zachodni skraj parku, przed Potokiem Rokitnickim. Rośnie tutaj ciekawy okaz niewysokiego drzewa – karagana syberyjska. Roślina ta pochodzi z Syberii i Mongolii. Jest krzewem światłożądnym, bardzo odpornym na mrozy i lekkie zasolenie gleby, bardzo niewybrednym w stosunku do gleby. Wcześnie rozwija liście na wiosnę i ma duże walory ozdobne w czasie kwitnienia. Jest również rośliną miododajną. Jej kora jest gładka, zielonkawoszara, gałęzie sztywne i wyprostowane; młode pędy owłosione. Liście parzystopierzaste, złożone z 8-12 listków eliptycznie wydłużonych, zaokrąglonych na szczycie i zakończonych wyrostkiem. Karagana zaczyna owocować w 3-5 roku życia. Kwitnie w maju po rozwinięciu się liści. Kwiaty ma żółte, długości 1,5-2 cm, zebrane po 1-4 w pęczki. Owocem są strąki długości do 5 cm, pękające i skręcające się przy otwieraniu.
 

3. Przesuwając się ścieżką na wschód, w pobliże mostu nad potokiem możemy zobaczyć wiąz górski. Jest imponującym drzewem o wysokiej koronie, zrzucającym liście na zimę, wysokość jego dochodzi nawet do 40 m. Jego drewno jest ciężkie, twarde, odporne na gnicie, jasnobrunatnej barwy. Liście wiązu ułożone są skrętolegle, na krótkich ogonkach, u nasady asymetryczne, z wierzchu szorstkie, zakończone trzema szpicami. Charakterystyczna jest dla nich asymetryczna podstawa blaszki. Kwiaty są niepozorne. Ciekawostką jest to, że wiąz kwitnie na długo przed rozwojem liści i już w drugiej połowie marca sprawia wrażenie ulistnionego drzewa. Owoce to małe orzeszki, otoczone błonkowatymi skrzydełkami, dojrzewające na początku czerwca.
 

4. Po drugiej stronie ścieżki możemy podziwiać okaz klonu jaworu, który jest jednym z 29 starych okazów rosnących w parku. Ta odmiana klonu może osiągać 30 m wysokości i osiągać wiek 500 lat. Pień ma prosty, korę szarą, początkowo gładką, potem żłobioną i łuszczącą się. Liście z wierzchu są ciemnozielone i matowe, a od spodu szarozielone, delikatnie owłosione na większych nerwach, zwykle są pięcioklapowe i długoogonkowe. Osiągają długość 8-16 cm. Klapy są głęboko wycięte, nieregularnie i grubo piłkowane. Trzy przednie klapy liści są mniej więcej jednakowej wielkości, natomiast obie tylne są wyraźnie mniejsze. Kwiaty ma żółtawozielone, zebrane w zwisające wiechy przypominające grona. Kwitnie w maju. Owocem są kuliste orzeszki, których skrzydełka rozwarte są pod kątem ostrym. Jeżeli nasionko klonu oderwie się od rośliny, zaczyna obracać się wokół swojej osi. Skrzydełko generuje siłę nośną, na zasadzie zbliżonej do wiropłatów, dzięki czemu może opaść bardzo daleko od drzewa.
 

5. Po przejściu przez mostek, skręcamy w alejkę biegnącą w prawo, aby po prawej stronie zobaczyć klon srebrzysty. Drzewo to występuje bardzo często we wschodniej Ameryce Północnej. W Polsce dorasta do 30 m wysokości. Charakteryzuje się szeroką koroną i zwisającymi dolnymi gałęziami. Jest rośliną dwupienną, co oznacza, że do rozmnażania potrzebny jest osobnik męski i żeński. Liście są 5-klapowe, długości 8-14 cm, z wierzchu jasnozielone, od spodu srebrzystoszare. Kora szara, gładka, na starszych osobnikach łuszczy się. Kwitnie w marcu, przed rozwojem liści. Kwiaty ma zielonkawe, bezpłatkowe, zebrane w pęczki na krótkich szypułkach. Orzeszki długości do 3 cm ze skrzydełkami pod kątem prostym lub ostrym. W parku spotkamy 5 starych okazów tego gatunku.
 

6. Idąc dalej alejką możemy zaobserwować po obu stronach ścieżki dwa okazy lipy. Lipa jest dużym drzewem, o gęstej, rozłożystej koronie. Jest drzewem długowiecznym – może żyć nawet 1000 lat. Jej duże liście mają kształt sercowaty z ostro zakończonym wierzchołkiem. Kwiaty wyrastają pojedynczo lub pęczkami po 2-5 i są zwisające. Podczas kwitnienia są odwiedzane przez ogromne ilości pszczół. Z jej kwiatostanów można przyrządzać wartościową herbatę, wykorzystywaną w niektórych chorobach zakaźnych. Owocem jest orzech filcowato owłosiony z 5 żeberkami. Lipa jest rośliną wiatrosiewną. W parku można spotkać 25 starych okazów lipy, o obwodzie pnia średnio 150 cm, ze średnicą korony od 4 do 13 m.
 

7. Alejka parkowa doprowadzi nas do ulicy Parkowej. Kierując się nią na wschód możemy podziwiać aleję głogów jednoszyjkowych. Głóg jest niewielkim drzewem, dorastającym do 6-8 m wysokości. Cechą charakterystyczną są silnie zdrewniałe cierniste gałęzie. Listki ma 3-7 klapowe wyposażone w przylistki, głęboko wcięte. Kwitnie w okresie od maja do czerwca. Kwiaty koloru biało kremowego posiadają jeden słupek. Owoce są kuliste o średnicy 7-10 mm z jedną pestką, o barwie od jasnokoralowej do ciemnobrunatnej, dojrzewają w okresie sierpień – październik. Są przysmakiem ptaków zimujących w Polsce. Głóg jest rośliną leczniczą – zarówno kwiaty jak i owoce głogu wykazują działanie lecznicze przy schorzeniach układu krążenia.
 

8. Idąc ulicą Parkową, dochodzimy do mostku, najbardziej wysuniętego na wschód parku. Przechodzimy na drugą stron potoku i schodzimy ze ścieżki, kierując się kilka metrów w lewo. Tam zobaczymy głóg szkarłatny. Okaz, który rośnie w parku to niskie drzewo około 4 metrów wysokości. Jest gatunkiem obcego pochodzenia (z Ameryki Północnej), nie należącym do rodzimej flory, który zadomowił się u nas w ostatnich czasach. Charakteryzuje się szkarłatnymi kulistymi owocami wielkości ok. 1,5 cm, oraz liśćmi dość szerokimi, podwójnie ząbkowanymi. Kwitnie w okresie od maja do czerwca a jego kwiaty są koloru biało kremowego.
 

9. Wracamy z powrotem na mostek do najbliższej alejki i kierujemy się na zachód w stronę placu zabaw dla dzieci. Wzdłuż alejki, przy potoku rosną wiązy szypułkowe, tworząc szereg aż do kolejnego mostku. Wiąz jest bardzo wysokim drzewem (nawet 40 m wysokości). Jego korona jest szeroka, kopulasto lub pucharowato rozszerzona ku górze. Liście o kształcie eliptycznym lub odwrotnie jajowatym, najszersze powyżej środka, długości 6-14 cm, podwójnie piłkowane, na szczycie nagle zaostrzone. Bardzo charakterystyczne dla tego gatunku są deskowato rozszerzone nasady głównych korzeni, przez co u drzew starszych nasada pnia jest rozszerzona i wzmocniona poprzez potężne wsporniki. Kwiaty na długich, zwisających szypułkach. Owocem jest spłaszczony orzeszek otoczony dokoła pergaminowatym skrzydełkiem.
 

10. Kierując się nadal alejką na zachód, po prawej stronie, przy ścieżce możemy podziwiać rząd brzóz brodawkowatych. Drzewo to rośnie w chłodniejszych rejonach Azji i Europy. Osiąga do 30 m wysokości. Koronę ma silnie rozwiniętą, u starszych drzew rzadką, z długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami. Kora młodych drzew jest brązowa, z czasem przyjmuje jednak charakterystyczną białą barwę, łuszcząc się okrężnie. Liście brzozy są niewielkie, trójkątne, u nasady zwykle klinowate, nierówno podwójnie piłkowane, z ogonkiem do 3 cm długości. Kwiaty zebrane są w zwisające, kotkowate kwiatostany. Owoce to orzeszki, po dojrzeniu rozpadające się na drzewie.
 

11. Po dojściu do skrzyżowania alejek skręcamy na plac zabaw, który jest doskonałym miejscem rozrywki dla dzieci i odpoczynku dla ich rodziców. Ciekawostką są również rzeźby stojące na skraju placu, wykonane z pni ściętych w parku drzew.
 

12. Po przejściu przez plac zabaw, kierujemy się na południowy zachód w stronę ulicy Parkowej. W połowie trasy, po prawej stronie spotkamy warte zobaczenia potężne dwa okazy topoli czarnej. Topola to drzewo osiągające wysokość 30 m. Pochodzi z Europy i zachodniej Azji. Jej liście są trójkątne, długości około 10 cm i podobnej szerokości. Brzeg liścia karbowano – piłkowany. Kora ma barwę ciemnoszarą i jest nieregularnie popękana. Kwiaty pojawiają się wczesna wiosną i mają postać zwieszonych kotków. Owocem jest torebka, która po dojrzeniu uwalnia drobne nasiona pokryte wełnistymi włoskami.
 

13. Skręcając na skrzyżowaniu alejek w lewo dochodzimy do dwóch rosnących w niedalekiej odległości dębów szypułkowych, które podobnie jak lipa są drzewami długowiecznymi, mogącymi żyć ponad 700 lat. Kora naszych dębów jest brązowawa. Liście ułożone skrętolegle, mają 5-18 cm długości, są skórzaste, od spodu nieco owłosione, z 3-6 parami zaokrąglonych klap. Ich ogonki liściowe są krótkie (do 1cm) a nasady uszate lub sercowate. Kwiaty zebrane po kilka na długiej szypułce wyrastają na pędach tegorocznych. Dają początek żołędziom, stanowiącym ważny składnik pokarmowy wielu zwierząt leśnych. Kora dębu jest wykorzystywanym przez człowieka surowcem zielarskim.
 

14. Spacer kończymy u zbiegu ulic Parkowej i Lipowej zwracając uwagę na dwustuletni dąb szypułkowy- pomnik przyrody rosnący na terenie posesji przy ul. Lipowej 2. Ma on 18 m wysokości i 346 cm średnicy na wysokości drzewa 130 cm.

Uwagi

Informacje dodatkowe
Park jest niedużym, zadbanym miejscem, gdzie w otoczeniu drzew, na placu zabaw i w alejkach chętnie spędzają czas dzieci i dorośli. Często spacerują w nim grupy szkolne i przedszkolne. Znajduje się on w bezpośrednim sąsiedztwie zamieszkałych przez mikulczan budynków i może nadal być miejscem wypoczynku. Mamy nadzieję, że względy historyczne i przyrodnicze skłonią władze miasta i jego mieszkańców do szczególnej ochrony tego cennego skrawka zabrzańskiej ziemi.

Bibliografia

Kostorz Rudolf, Zabrzańskie zeszyty historyczne. Mikulczyckie wędrówki, Zabrze 1997
Rostański Adam, Rostański Krzysztof Marek, Zabrzańskie pomniki przyrody i obszary chronione, Zabrze 2006
Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska oraz Planu Gospodarki Odpadami dla miasta Zabrza na lata 2004- 2015, Zabrze
Informator przyrodniczy Miasta Zabrza, Zabrze 1995
Coombes Allen J., Drzewa, Warszawa 1996
Eisenreich Wilhelm i Dorothee, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 1993

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa nr 26 im. Rodła w Zabrzu
ul. Ogórka 9
41-807  Zabrze
e-mail: sp26rodelko@wp.pl
Opiekun grupy:
mgr Sylwia Kot mgr Agata Hasik
Autorzy opisu:
Park przy ul. Parkowej w dzielnicy Zabrza - Mikulczycach:
Uczniowie koła przyrodniczego SP nr 26:
grupa dziennikarska: Damian Bolacki, Anna Moszkiewicz, Joanna Czarnecka, Izabela Pluskota, Tomek Durda
grupa fotograficzna: Ewelina Górczyńska, Alicja Darmas
grupa plastyczna: Karolina Piastowska, Anna Moszkiewicz
grupa komputerowa: Marek Jamrozik, Alicja Darmas, Julia Dudek, Natalia Grzeżółkowska.
W pracę zaangażowali się też rodzice uczniów.
Ogród Botaniczny przy Szkole Podstawowej nr 26:
grupa koła przyrodniczego klasy Va: Damian Delewski, Denis Kubon, Alan Błonka, Adrianna Garus, Ewelina Dokupil, Patrycja Tomczak, Kamil Olesz, Kamil Pomietło, Aleksandra Jabłońska, Karolina Pośpiech, Weronika Grzesik
grupa miłośników przyrody kl. I b: Justyna Adamik, Sandra Florek, Julia Kiełkowska, Natalia Mikowska, Agnieszka Olszewska, Patrycja Przystaś, Dominika Ulicka
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Park przy ul. Parkowej w dzielnicy Zabrza - Mikulczycach:
Serdecznie dziękujemy panu Bolackiemu i Urzędowi Miasta w Zabrzu za udostępnienie danych i pomoc w ich pozyskaniu.
Ogród Botaniczny przy Szkole Podstawowej nr 26:
Serdecznie dziękujemy pani Gabrieli Olszewskiej za wykonanie zdjęć ogrodu.

Ładowanie danych ...