Województwo: łódzkie
Powiat: tomaszowski
Park „Solidarności” dawniej Park Kultury i Wypoczynku im. XX-lecia PRL w Tomaszowie Mazowieckim, gmina Tomaszów Maz., powiat tomaszowski, woj. łódzkie. Zarząd nad parkiem sprawuje Urząd Miasta Tomaszowa Maz. Całkowita powierzchnia parku wynosi 7 ha, w tym wody 0,35 ha. Park usytuowany jest w centrum miasta, między ulicami Ignacego Mościckiego od strony południowej, a ulicą Warszawską od zachodu oraz od wschodu ulicą Nowowiejską. Dojazd do parku z dworca PKS i PKP autobusem linii nr 1, 10 i 8, wysiadamy na przystanku przy kościele na ulicy Mościckiego.
Na terenie parku znajdują się budynki murowane, o wartości zabytkowej. Od strony południowej, przy ulicy Browarnej znajduje się obszerny parking dla samochodów osobowych oraz wjazd z parkingiem od ulicy Nowowiejskiej, przy stadionie „Lechia”. W bezpośrednim sąsiedztwie parku znajduje się kompleks boisk sportowych i korty tenisowe klubu sportowego.
W parku znajdują się utwardzone ciągi komunikacyjne – aleje i alejki, które zbiegają się w centralnym punkcie parku, przy fontannie. Jedna z alei, odchodząca na wschód, przebiega koliście wokół parku. Wzdłuż wytyczonych alei oraz w amfiteatrze rozmieszczone są ławki. Na terenie parku znajduje się budynek Młodzieżowego Domu Kultury, w którym młodzież spędza czas wolny biorąc udział w zajęciach kół zainteresowań. Atrakcją parku jest amfiteatr z muszlą koncertową, gdzie odbywają się festyny, koncerty, przedstawienia plenerowe. W parku zainstalowana jest fontanna z wodotryskiem, w części wschodniej usytuowany jest staw obsadzony wierzbami błotnymi a całości dopełnia galeria rzeźb ciekawie wkomponowana w zieleń. Park jest ciekawym miejscem przyrodniczym.
Do słabych stron parku należy brak toalet, kawiarenki wewnątrz parku oraz placu zabaw dla dzieci. Martwi również wszechobecny wandalizm, który widać na systematycznie niszczonych ławkach, zaśmiecanym stawie.
Postulatami godnymi wysłuchania przez zarządców parku jest: zwiększenie monitorowania parku przez służby porządkowe, lepsze oświetlenie, wybudowanie toalet i miejsca zabaw dla dzieci.
Historia
Według materiałów źródłowych tereny zajęte dziś przez miasto Tomaszów Maz. do XV wieku należały do biskupstwa włocławskiego z ośrodkiem zarządzania w Wolborzu. Pokrywały go gęste lasy. W XV wieku ukształtował się kompleks dóbr ujazdowskich, do których weszły grunty nad rzeka Wolbórką. W XVIII-tym wieku tereny te były własnością hrabiego Ostrowskiego.
Tomasz Adam hrabia Ostrowski herbu Rawicz, ówczesny kasztelan Czerski a późniejszy prezes Senatu Królestwa Polskiego założył w 1788 r. osadę przy ujściu Pilicy do rzeki Czarnej i Wolbórki. Na gruntach tych znaleziono podczas prac melioracyjnych pokłady rudy żelaza.
Syn Tomasza – Antoni Jan Ostrowski rozbudowywał osadę. W 1823 roku sprowadził z Niemiec tkaczy, wybudował manufaktury włókiennicze. W 1830 roku osada otrzymała prawa miejskie i nazwano ją Tomaszowem – od imienia założyciela. Miasto Fabryczne rozwijało się szybko. Właściciel Tomaszowa – Antoni Ostrowski zamieszkiwał w Tomaszowie w nowo wybudowanym pałacu otoczonym parkiem.
Kroniki miejskie odnotowują, że we wschodniej części obecnego parku ok. 1880 roku funkcjonowało miejsce letnich zabaw Alojzego Milajdsena zwane „Szwajcarską Doliną”. Wiadomo, że odbywały się tam występy trup teatralnych i wieczory „tańcujące”.
W rodzinie Ostrowskich Tomaszów pozostaje do 1832 roku. Za udział w powstaniu listopadowym i szeroką działalność polityczna Tomaszów został skonfiskowany przez rząd carski. Po 1866 roku do rodziny Ostrowskich powrócił tylko pałac i park.
Na przełomie XIX i XX wieku część hrabiowskiego ogrodu od ul. Pałacowej (obecnie POW) do Wolbórki przeszła w ręce Tomaszowskiej Ochotniczej Straży Ogniowej. Następną posesję – też sięgającą rzeki – z zabudowaniami i stajnią odkupił od Ostrowskich Edmund Błaszkowski. Już w XX wieku kolejną posesję kupił inż. Stanisław Kwaśniewski, budowniczy Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu. Niemniej jednak w rękach Ostrowskich pozostawała największa część obecnego parku.
„Hrabski ogród”, bo tak go nazwano był w okresie międzywojennym w ograniczonym zakresie dostępny dla mieszkańców miasta. Funkcjonowała tam kawiarnia w drewnianej werandzie. Ostatnim właścicielem parku do roku 1939 był Jan Ostrowski. W latach 1930-1939 pałac był wydzierżawiony przez kluby sportowe i Związek Harcerstwa Polskiego. Podczas wojny w pałacu mieściły się magazyny Spółdzielni Samopomoc Chłopska.
Po II wojnie światowej w środku hrabskiego ogrodu, kosztem części drzewostanu, urządzono boisko sportowe dla RKS „Lechia”. Klub trenował i grał tam do 1959 roku, kiedy to oddano do użytku wybudowany na nieużytkach stadion przy ulicy Nowowiejskiej. Właśnie wtedy zrodził się pomysł urządzenia – na zwolnionym przez sportowców terenie – parku miejskiego. I jak to w tamtych czasach się działo postawiono na czyny społeczne, czyli nieodpłatną pracę mieszkańców miasta.
Roboty ruszyły w 1962 roku. Rozpisano harmonogram prac, przydzielono zadania do realizacji załogom poszczególnych zakładów i organizacjom społecznym, szkołom. Wybudowano obiekt kawiarni (obecnie Miejski Ośrodek Kultury), toalety, muszlę widowiskową z amfiteatrem na około 3 tys. osób. Cech Rzemiosł Różnych ufundował podświetloną fontannę z niedźwiedziami. Polski Związek Wędkarski urządził staw. Park ogrodzono. Prowadziło do niego tylko jedno wejście od strony Skweru Powstańców (obok bramy starego browaru).
Pierwsze nasadzenia w parku pochodzą z początku XIX wieku. Znajdują się one głównie w górnej i zachodniej części parku. Natomiast przekształcenie parku dolnego nad rzeką Wolbórką nastąpiło w 1964 roku.
Park położony jest na terenie zurbanizowanym, kiedyś silnie uprzemysłowionym. Ma ogromne znaczenie dla miasta tak pod względem estetycznym, jak i ekologicznym. Jest miejscem wypoczynku dla mieszkańców oraz łagodzi i niweluje – niekorzystne dla zdrowia ludzkiego – zanieczyszczenia. Organizowane na terenie amfiteatru imprezy kulturalne przyciągają do parku rzesze mieszkańców miasta, którzy na nowo odkrywają i dostrzegają jego urok i piękno. We wschodniej części parku, na murach starego browaru znajduje się tablica upamiętniająca tragiczną śmierć dziesięciu mieszkańców Tomaszowa, członków ruchu oporu, rozstrzelanych przez hitlerowców w czasie II Wojny Światowej.
Dla najstarszych tomaszowian park „Solidarności” był, jest i będzie „hrabskim ogrodem”. Współczesny wygląd, zamysł parku, to udana kompozycja ocalałego starodrzewiu i nowych nasadzeń, które opracował mgr Kazimierz Chrabelski.
Przyroda
Park „Solidarności” został założony na terenie, gdzie dawniej był sad dworski. Część pałacowa ze starymi zabudowaniami gospodarczymi wraz z najstarszym drzewostanem, głównie dębów szypułkowych, znajduje się na wysokiej skarpie. Górna część parku z pałacem jest ogrodzona i stanowi jak gdyby odrębną całość. Jest użytkowana przez Muzeum. Pozostała część parku rozciąga się wzdłuż prawego brzegu Wolbórki. Północna granica parku biegnie wzdłuż rzeki Wolbórki, zachodnią granicę stanowi posesja należąca do wojska, ulica Warszawska i most na rzece Wolbórce. Południowa i południowo-wschodnia granica ulega ciągłym zmianom w związku z potrzebami miasta na rozbudowę. W górnej części parku, przed pałacem (wybudowanym w stylu romantycznym), rośnie ogromny dąb szypułkowy o obwodzie 280 cm. Od strony zachodniej pałacu rośnie grupa dębów szypułkowych o obwodzie 350 cm oraz kasztanowce zwyczajne wysadzane na planie podkowy. Dookoła stawu rosną wierzby białe, topole czarne oraz żywopłot z ligustru pospolitego i śnieguliczki białej. Na wschód od stawu znajdują się młode nasadzenia jesionów wyniosłych, topoli simona, klonów zwyczajnych, robinii akacjowej oraz krzewy tawuły wierzbolistnej i trójłatkowej, lilaka pospolitego, jałowców pospolitych. W środkowej części parku znajdują się duże płaszczyzny trawnikowe. Wysadzono tam dęby szypułkowe i czerwone, graby pospolite, jabłonie jagodowe, świerki srebrzyste, żywotniki zachodnie, jałowce pospolite i sawina oraz tawuły wierzbolistne, lilaki węgierskie, derenie białe, tamaryszki francuskie i ligustry pospolite w formie żywopłotu. W najstarszej, zachodniej części parku, u podnóża skarpy wysadzono rząd buków. Na zboczu skarpy rośnie najstarszy drzewostan: lipy drobnolistne, kasztanowce zwyczajne, olchy czarne, wiązy polne oraz na wprost pałacu sosny czarne i sosny wejmutki. Na uwagę zasługuje stary klon srebrzysty o obwodzie 350 cm, rosnący przy drodze. W parku występują 33 gatunki drzew w wieku od 5 do 200 lat. Stan zdrowotny drzew jest dobry i bardzo dobry ze względu na sprzyjające warunki glebowe i dostateczną ilość wody.
Na szczególną uwagę zasługują stare dęby szypułkowe – pomniki przyrody, występujące w górnej części parku, których obwody dochodzą do 350 cm. W parku dolnym przeważają topole i wiązy polne oraz olchy szare.
Spis roślin zaznaczonych na planie
1. Topola czarna - Potężne drzewo dorastające do 35 m wysokości. Rośnie samotnie, tworząc szerokie rozłożyste korony. Pień pokryty szaroczarną, spękaną korą. Pędy i pączki są żółtawe. Liście szerokie, trójkątne, osadzone na pędach skrętolegle, rozwijają się w maju. Kotki zakwitają w marcu, kwietniu, a w maju lub czerwcu z pękających torebek wylatują owłosione nasiona.
2. Wierzba biała - Najczęściej spotykana w Europie wierzba drzewiasta. Lubi stanowiska wilgotne. Jest gatunkiem światłolubnym i wytrzymałym na mróz. Miękkie, lekkie i elastyczne drewno tej wierzby używane jest do wyrobu łódek, beczek, celulozy.
3. Dąb czerwony - Pochodzi z Ameryki Południowej. Okazałe drzewo osiąga wysokość 35 m. Rosnąc samotnie, tworzy szeroka koronę, z silnymi korzeniami. Dąb czerwony do późnego wieku zachowuje gładką, szarozieloną korowinę. Liście z ościstymi, zębatymi klapami, przybierają jesienią czerwoną barwę. Stąd pochodzi nazwa drzewa. Żołędzie dojrzewają dopiero na jesień następnego roku. Nie lubi gleb wapiennych i podmokłych.
4. Dąb szypułkowy - Rośnie na terenie całego kraju z wyjątkiem Podhala i Tatr. Żyje do 800 lat. Drzewo rosnące samotnie tworzy potężną, rozłożystą koronę i gruby pień. Do 20 – 30 roku życia, dąb ma gładką, szarą korę, która później staje się czarna i głęboko spękana. Liście niezbyt gładko wrębne, są ustawione skrętolegle. Owocem jest wydłużony, walcowaty orzech (żołądź) z ciemniejszymi, podłużnymi prążkami osadzonymi w miseczce na długiej szypułce. Jego ciężkie, twarde drewno doskonale nadaje się do wyrobu mebli i klepki podłogowej.
5. Kasztanowiec zwyczajny pochodzi z Azji Zachodniej i południowo – wschodniej Europy. W Polsce występuje już od XVII w. Kasztanowiec zwyczajny osiąga wysokość 25 m. i tworzy zwartą szerokojajowatą koronę. Dłoniasto złożone liście rozwijają się wczesną wiosną. Owocować zaczyna w wieku 12-15 lat. Grzbieciste kwiaty są białe z żółtymi i czerwonobrunatnymi plamkami. Do jesieni wykształcają się skórzaste, kolczaste torebki o średnicy ok. 5 cm, które pękają uwalniając jeden lub dwa nasiona tzw. kasztany. Kasztany są ulubionym pokarmem jeleni i saren. Drewno kasztanowca jest mało wartościowe.
6. Klon srebrzysty - Kora gładka, szara, do brunatnoszarej, łuszcząca się, bardzo delikatnymi płatkami. Liście naprzeciwległe, długoogonkowe, głęboko wcięte, pięcioklapowe do pięciosiecznych, grubo ząbkowane, z wierzchu zielone, matowe. Od spodu srebrzystobiałe, owłosione. Jesienią pięknie przebarwiają się na żółto, rzadziej na czerwono.
7. Grab pospolity - Drzewo osiąga wysokość od 10 do 20 metrów wysokości. Pień rzadko równomiernie okrągły, przeważnie w przekroju owalny, szczególnie u starszych drzew - skręcony albo zgarbiony. Kora jasna lub ciemnoszara, początkowo gładka, później pokryta płaskimi listewkami. Liście skrętoległe, podłużnie jajowate. Brzegi liści ostro, podwójnie i bardzo drobno pikowane. Obie strony błyszczące, wierzchnia strona wyraźnie żywo zielona. Gatunek jednopienny.
Ścieżka
1. Ścieżkę rozpoczynamy od zabytkowego pałacu A. Ostrowskiego, gdzie obecnie mieści się siedziba muzeum miasta Tomaszowa. Dawny pałac Antoniego Ostrowskiego powstał w latach 1811-1812 i był letnią rezydencją rodziny. Początkowo składał się z wieży i parterowej przybudówki, wzniesiony przez „magistra kunsztu murarskiego” Jana Komorowskiego z Ujazdu. Pałac sukcesywnie rozbudowywano, utrzymując całość budowli w stylu romantycznym. Od strony południowej, gdzie mieści się fasada, do pałacu prowadzi klasycystyczna brama wjazdowa. Pałac jest parterowy, częściowo podpiwniczony, z piętrową częścią środkową i tarasem wspartym na dwóch kolumnach. Ostatnim właścicielem pałacu do 1939 roku był Jan Ostrowski. W latach 1930-1939 pałac był wydzierżawiany przez kluby sportowe i Związek Harcerstwa Polskiego. Podczas wojny pałac zamieniono na magazyny. W latach 1946-1950 budynek zajmował Klub Sportowy „Lechia”. W 1950 raku pałac przejął Wydział Kultury PRN miasta Tomaszowa i rozpoczął kapitalny remont, a następnie organizowanie muzeum miasta z wydzielonymi działami: historycznym, etnograficznym, archeologicznym, przyrodniczym, biblioteką naukową oraz ekspozycjami czasowymi.
2. Wchodząc na teren muzeum, od razu dostrzegamy okazały dąb szypułkowy o obwodzie 240 cm a od strony zachodniej budynku grupę dębów szypułkowych, których grubość pnia dochodzi do 350 cm. W pobliżu znajdują się kasztanowce zwyczajne wysadzane na planie podkowy.
3. Następnie kierujemy się do głównego wejścia dolnej części parku, które znajduje się przy ulicy Browarnej (ok. 200m od pałacu). Tę część parku urządzono w czynie społecznym w 1964 r. i nazwano Parkiem Kultury i Wypoczynku im. XX-lecia PRL, a obecnie parkiem „Solidarności”. Droga wejściowa prowadzi schodami na północ do centralnej części parku z fontanną i muszlą koncertową. Po obu stronach zejścia biegną żywopłoty z ligustru w szpalerach podwójnych i pojedynczych.
4. Po przejściu około stu metrów skręcamy utwardzoną aleją na wschód. Zatrzymujemy się przed amfiteatrem z muszlą koncertową. Odbywają się tutaj różnorodne imprezy kulturalne. Na scenie występowały zespoły ludowe, popularni piosenkarze i zespoły rockowe. Była muzyka poważna, chóry, zespoły amatorskie. Cały amfiteatr obsadzono żywopłotem z ligustru oraz szpalerem z topoli czarnej. W dalszej części nasadzono klony ginnala. Amfiteatr mieści około 3000 miejsc siedzących.
5. Idąc aleją na wschód dochodzimy do muru starego browaru. Na jego wschodniej części umieszczono tablicę pamiątkową z nazwiskami osób rozstrzelanych w tym miejscu za działalność w ruchu oporu w latach 1939-1945.
6. Tą samą drogą wracamy ponownie na teren parku. Kierujemy się w stronę stawu (powierzchnia 0,35 ha). Dookoła stawu biegnie żywopłot z ligustru pospolitego, a nad samym brzegiem rosną rozłożyste wierzby białe. Za wierzbami, od wschodniej strony stawu wysadzono rząd topoli czarnej. Jeszcze dalej na wschód, między stawem a murami kortów znajdują się młode nasadzenia jesionów wyniosłych, topoli simona, klonów zwyczajnych oraz robinii akacjowej i krzewów tawuły wierzbolistnej, trójłatkowej, lilaka pospolitego i jałowców pospolitych. Ta część parku oddzielona jest od stadionu sportowego, rzędem topoli. Staw jest atrakcyjnym elementem wzbogacającym krajobraz. Jest wodopojem dla ptaków i drobnych ssaków, miejscem rozrodu płazów, owadów, podnosi wilgotność powietrza. Niestety woda w stawie jest zanieczyszczona przez odpady stałe (butelki, części ławek, opony). Kiedyś na środku stawu zamieszkiwała łabędzia rodzina. Z biegiem czasu łabędzie opuściły staw, gdyż były zbyt nękane przez ludzi. W pierwotnym zamyśle staw miał być zarybiany. Niestety jego stan sanitarny nie pozwala na utrzymanie się jakiegokolwiek gatunku ryb.
7. Okrążając staw i kierując się na północny zachód dochodzimy do brzegu rzeki Wolbórki. Piaszczysta szeroka aleja wiedzie nas wzdłuż brzegu. Niewątpliwą ciekawostką jest powalone drzewo, które utworzyło nad nurtem rzeki swoistą kładkę. Patrząc na drugi brzeg rzeki możemy podziwiać przepiękne, zwłaszcza jesienią, winobluszcze, malowniczo oplatające nadbrzeżne drzewa.
8. Skręcając w lewo kierujemy się ku centralnej części parku – fontannie, znajdującej się w osi głównej wejścia i tarasowych schodów. Przy fontannie rosną dęby szypułkowe, dęby czerwone, graby pospolite, jabłonie jagodowe, świerki srebrzyste, żywotniki zachodnie, jałowce pospolite, lilaki węgierskie, derenie białe, tawuły wierzbolistne, tamaryszki francuskie oraz ligustry pospolite w żywopłocie. Tutaj znajdują się drzewa zaatakowane przez choroby oraz okazy, które obumarły. Fontanna otoczona jest dużymi płaszczyznami trawników, na których wysadzono młode drzewa liściaste i iglaste. W zielone dywany trawników pięknie wkomponowano galerię rzeźb, które wykonali studenci ASP.
9. Kierując się alejką biegnącą w kierunku skarpy, wchodzimy w najstarszą część parku. Droga biegnie u podnóża łagodnego pagórka, na której wysadzono rząd młodych buków. Następnie wchodzimy w masyw najstarszego drzewostanu na zboczu. Rosną tu lipy drobnolistne, kasztanowce zwyczajne, klony zwyczajne, graby pospolite, brzozy brodawkowate, olchy czarne, wiązy polne oraz na wprost pałacu sosny czarne i sosny wejmutki.
10. Zbliżamy się do końca naszej ścieżki dydaktycznej a zarazem relaksującego spaceru po parku. Aleja u podnóża skarpy doprowadza nas do punktu, w którym zaczynaliśmy wędrówkę – do kaskadowych schodów wejściowych. Jeszcze tylko zwróćmy uwagę na stary klon srebrzysty o obwodzie pnie 350 cm, i skupisko starych grabów zwyczajnych, niepozornych, schowanych w głębi, po prawej stronie alejki. Kiedyś w tej części parku znajdowało się mini ZOO z sarenkami, pawiami, dzikami i kaczkami. Była to atrakcja dla dzieci odwiedzających park. Dziś o mieszkańcach ZOO pamiętają nieliczni już bardzo dorośli tomaszowianie.
Wspinając się po kaskadowych schodach kierujemy się do bramy wyjścia przy ulicy Browarnej.
Podsumowując trasę ścieżki stwierdzamy, że obfituje ona w różnorodne gatunki drzew i krzewów. Cały park jest pięknie wkomponowany w nadbrzeża rzeki Wolbórki i jest ozdobą miasta. Niestety wielu nie dostrzega jego walorów estetycznych, ekologicznych i historycznych. Dla najstarszych tomaszowian zawsze pozostanie „hrabskim ogrodem”
Bibliografia
- Tomaszów Mazowiecki, Urząd Miasta Tomaszowa Maz. PWN, W-wa – Łódź 1980
- Świętożecka J., Ceglarska W., Jasińska Z., Ewidencja Zabytkowej Zieleni
- Rudź Wł., Tomaszów i okolice, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Łodzi
- Mrozowicz J., Park Miejski ma 40 lat [w:] Tomaszowski Informator Tygodniowy, sierpień 2004
- Kremer B.T., Drzewa – leksykon przyrodniczy, Świat Książki, W-wa 1996
- Wydział Geodezji i Kartografii UM Tomaszowa – mapy sytuacyjne parku, miasta.
Autorzy
Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa nr 1
ul. Maya 11/13
97-200 Tomaszów Mazowiecki
Opiekun grupy:
Krystyna Mazek Mariola Stańczak
Autorzy opisu:
uczniowie klas: II e i V e wraz z opiekunami projektu M. Stańczak klasa IIe i K. Mazek klas Ve.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdeczne podziękowania dla rodziców: Pani Łęczyckiej oraz Pani Goździk a także Państwu Wendrowskim oraz pani redaktor Tomaszowskiego Informatora Tygodniowego Pani A. Łuczak.
Podziękowania dla pracowników Urzędu Miasta: Wydziału Architektury i Gospodarki Przestrzennej oraz Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska
Ładowanie danych ...