Park miejski Strzelecki założony został w II połowie XIX w. w północnej części miasta Tarnowa. Ograniczony jest ulicami: Piłsudskiego od strony wschodniej, Romanowicza od strony północnej, Krasickiego od strony zachodniej oraz Słowackiego od strony południowej. Do parku można wejść dwiema bramami głównymi: od strony Piłsudskiego i Słowackiego a także bramą boczną od strony ulicy Romanowicza.

Zarząd nad parkiem sprawują władze miejskie. Jedynie budynki w południowo-wschodniej części ogrodu należą do Towarzystwa Strzeleckiego – Bractwa Kurkowego w Tarnowie. Obejmują one neogotycki budynek strzelnicy z 1867 r. (dom ogrodnika miejskiego z 1907 r.) oraz budynek oranżerii, postawiony w 1879 r. a później wielokrotnie przebudowywany. Obecnie budynki te nie są wykorzystywane i są mocno zaniedbane.

Obiektami architektury ogrodowej w Parku Strzeleckim są: wodotrysk na klombie głównym, kurant wodny oraz Mauzoleum generała Bema – ostatnia budowla wzniesiona w parku. Pomimo ciągłych zmian w układzie parku, dzisiejszy ogród zachował cały swój obszar oraz podstawową funkcję miejsca spacerowego dla mieszkańców Tarnowa. Liczne ławki, rozmieszczone dosyć gęsto wzdłuż głównych alejek oraz dookoła stawu umożliwiają dłuższy i wygodniejszy pobyt w parku.

Historia

Park Miejski w Tarnowie powstał w 1866 r. Na podmokłych, północnych peryferiach miasta Tarnowa na pasie zieleni o powierzchni 7,26 ha. Autorem założenia ogrodu był Antoni Schmidt, ogrodnik z Krosna pracujący od lat w Tarnowie. Teren podzielony został na ogród spacerowy od wschodu, na ogród jarzynowy (północno-zachodnia część) i na obszar obejmujący szkółki drzew. Z czasem ogrodzono przestrzeń parku, zarybiono staw, który został wykopany celem osuszenia terenu. Dzisiaj staw otoczony jest betonowym ogrodzeniem.

Centralnym akcentem architektonicznym parku jest Mauzoleum gen. Józefa Bema, wybudowane w latach 1927-1928 na stawie, według projektu Adolfa Szyszko Bohusz. Urna z prochami generała znajduje się w sarkofagu, na którym wyryto ozdobny napis, poświęcony generałowi. W 1912 r. na szczycie wzniesienia na klombie głównym postawiono wodotrysk (autora nieznanego). Na postumentach siedzą cztery lwy, podtrzymujące na głowie duży talerz z rzeźbą greckiej bogini Hebe.

W pobliżu wodotrysku postawiono kurant wodny, który umieszczony został na wzniesieniu betonowym wykonany przez J. A. Miperta z Wiednia. Ma formę kolumny kompozytowej na postumencie z naczyniem na wodę na nóżce wysokości 1,4m. Obok kuranta rośnie kasztan jadalny. W 1927 r. park ogrodzono solidnym ogrodzeniem z monumentalną bramą główną wejściową od strony wschodniej, od ulicy Piłsudskiego. Bramę odkuwał Kulka według projektu Okonia w stylu secesji. Druga brama główna znajduje się od strony południowej, od ulicy Słowackiego. Poprzednio istniał tam drewniany parkan i bogato ukształtowana wielka drewniana brama.

W 1886 r. wybudowany został w stylu neogotyckim budynek strzelnicy Towarzystwa Strzeleckiego w Tarnowie, potem siedziba Komendy Hufca ZHP, a obecnie znajdujący się w posiadaniu Towarzystwa Bractwa Kurkowego w Tarnowie. W parku w 1879 r. wybudowano oranżerię według projektu Antoniego Schmitda oraz altanę w 1884 r. Do istotnych zmian parku doszło w okresie międzywojennym. Zmniejszył się obszar trawników, zwiększył się natomiast obszar wysokopiennej zieleni. Zatraciła się jasna dawniej kompozycja krajobrazowa ogrodu.

Stopniowo likwidacji ulegał także ogród gospodarczy. W 1907 r. dawny ogród warzywny zaczęto przekształcać w ogród jordanowski, część jego obszaru zamieniono na tor saneczkowy i tor do jazdy na wrotkach. Jest to obecnie popularne i lubiane miejsce zabaw małych dzieci oraz młodzieży. W pogodne dni w miejscu tym zawsze rozlega się gwar i śmiech. W parku odbywały się tradycyjne koncerty, festyny, można było jeździć na łyżwach po stawie miejskim. Obecnie park stanowi miejsce wypoczynku, spaceru i zabawy. Nadal organizuje się w nim obchody Nocy Świętojańskiej, Dnia Sportu czy Dnia Dziecka.

Przyroda

Park miejski w Tarnowie zwany Ogrodem Strzeleckim według inwentaryzacji z 1972 r. liczył: 872 sztuki (51 gatunków) drzew liściastych, 159 sztuk (18 gatunków) drzew i krzewów iglastych, 1 gatunek pnączy, 66 sztuk (18 gatunków) krzewów pojedynczych, 724 m2 drzew i krzewów w skupinach (42 gatunki), 11 gatunków drzew liściastych (samosiejek) w skupinach krzewów, 6 gatunków drzew i krzewów iglastych w skupinach krzewów, 2 gatunki żywopłotów formowanych o długości 157 m.

Po ogrodzeniu przestrzeni parku zarybiono staw, który wykopany został w celu osuszenia terenu. Obecnie staw ten otoczony jest ogrodzeniem betonowym. Brzeg zbiornika obsadzony jest irgą poziomą i rozkrzewioną oraz jałowcem sabińskim. Staw, po którym pływają łabędzie, wygląda szczególnie pięknie, gdy zakwitną białe grzybienie. W okolicy rosną liczne krzewy, np. lilak pospolity (Syringa vulgaris) – krzew z rodziny oliwkowatych, pochodzący z rejonów Półwyspu Bałkańskiego, który w Europie rozpowszechnił się w XVI w. Występuje w trzech odmianach: białokwiatowej, pełnokwiatowej białej i pełnokwiatowej purpurowej. Polska nazwa tradycyjna jest mylna, gdyż sugeruje pokrewieństwo z bzem, podczas gdy lilak i bez należą do dwóch różnych rodzin. Ponadto występuje tu suchodrzew Maacka (Lonicera maackii), bez czarny (Sambucus nigra), żylistek szorstki (Deutzia scabra) – krzew należący do rodziny hortensjowatych, uprawiany w ogrodach jako krzew ozdobny.

Do stawu prowadzą dwie aleje: aleja boczna – rosną tam dęby szypułkowe, kasztanowce, lipy drobnolistne i lipa krymska oraz aleja główna – rośnie tam dereń właściwy (Cornus mas) – europejski krzew, rosnący zwłaszcza w zaroślach i na zalesionych stokach rejonów o łagodnym klimacie, robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) – drzewo z rodziny bobowatych, pochodzące z Ameryki Północnej, wiąz (Ulmus) – rodzaj drzew, rzadziej krzewów z rodziny wiązowatych, obejmujący ok. 80 gatunków (w Polsce 3 gatunki rodzime), sumak octowiec (Rhus typhina) – krzew lub niskopienne drzewo z rodziny nanerczowatych, pochodzące z Ameryki Północnej.

W 1912 r. na szczycie wzniesienia na klombie głównym postawiono wodotrysk. To miejsce skupienia dużej ilości drzew i krzewów, takich jak: sosna wejmutka (Pinus strobus), świerk kłujący (Picea pungens) – wiecznie zielone drzewo z rodziny sosnowatych, cis pospolity (Taxus baccata) – wiecznie zielone, szpilkowate drzewo lub duży krzew z rodziny cisowatych, cyprysik groszkowy (Chamaecyparis pisifera) – roślina z rodziny cyprysowatych, rosnąca w górach japońskiej wyspy Hondo, żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) – drzewo z rodziny cyprysowatych, pochodzące ze wschodnich części Ameryki Północnej, miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) – drzewo, będące jedynym przedstawicielem wymarłej rodziny miłorzębowatych.

Obok kuranta wodnego rośnie kasztan jadalny (Castanea sativa) – drzewo z rodziny bukowatych, kiedyś występujące tylko na południe od Alp, rozpowszechnione przez Rzymian w Europie Zachodniej. Na terenie parku występuje kilka okazów kasztana. W pobliżu bramy od ul. Piłsudskiego rośnie surmia zwyczajna (Catalpa bignonioides) o wysokości 15 m. Jest to piękne drzewo. Jej liście są szerokojajowate o długości 20 cm. Zakwita w lipcu. Owocem jest walcowata łuszczyna, kojarząca się ze strąkiem, o długości 20cm. Tuż przy bramie od ul. Słowackiego rośnie kwitnący w maju złotokap (Laburnum). Nieco dalej rosną świerki (Piceae i jaśminowce (Philadelphus).

Ścieżka

Trasa naszej wycieczki zaczyna się przy wejściu od ulicy Piłsudskiego. Po przekroczeniu bramy, męczący szum samochodów zastąpiony zostaje ciszą i uspakajającymi odgłosami przyrody. Ponadto w parku wita nas kojąca oczy zieleń, zaś wiosną i latem dodatkowo różnorodne kolorystycznie kwiaty. Park Strzelecki jest miejscem odpoczynku od zgiełku i daje możliwość poznania wielu ciekawych gatunków roślin. Wyznaczając ścieżkę braliśmy pod uwagę istniejące już alejki, a także walory przyrodnicze i estetyczne parku.
 

1. Źródło młodości.
Idąc prosto na zachód łatwo zauważyć przy głównym klombie fontannę, na której szczycie wznosi się posąg Hebe. Fontanna otoczona jest wieloma krzewami i drzewami iglastymi, głównie żywotnikiem wschodnim i zachodnim oraz cisem pospolitym i cyprysikiem groszkowym. Uwagę zwracają dwa wysokie, dumnie stojące świerki kłujące oraz okazały miłorząb japoński, należący, podobnie jak pozostałe wymienione rośliny, do nagonasiennych. Jest to jedyny współczesny przedstawiciel rodziny miłorzębowatych, które stanowiły ważny składnik roślinności w mezozoiku. Obecnie nie występuje już nigdzie dziko. Jest za powszechnie sadzony w parkach i ogrodach ze względu na swój ozdobny charakter oraz odporność na mróz i pasożyty. Jego nasiona są spożywane w Chinach i Japonii. Preparaty sporządzone na bazie miłorzębu mają dobroczynny wpływ na kondycję skóry oraz stan mózgu.

Sam wodotrysk jest źródłem orzeźwienia, służąc w gorące dni za miejsce do ochłody. Widać to szczególnie w lecie, gdy małe dzieci z radością podchodzą do fontanny i próbują zamoczyć ręce.
 

2. Pergola pełna róż
Idąc dalej na zachód docieramy do idealnego miejsca dla romantyków i marzycieli. Przepięknie wijące się wokół pergoli czerwone róże, kwitnące od końca maja sprawiają, że trudno odejść z tego miejsca, tak pełnego pięknych barw i zapachów
 

3. Magnolie
Na kolejnym przystanku, znajdującego się niedaleko poprzedniego, warto oglądnąć bardzo starą, rozłożystą i przepięknie kwitnącą magnolię (Magnolia sp.). Te zwykle niewielkie drzewka lub krzewy (rosnące dziko jedynie we wschodniej Azji), tutaj zajmują obszar około 10 m kwadratowych. Aby ujrzeć jej kwiaty w pełnej okazałości, należy przyjść do parku w połowie kwietnia. Za magnolią dostrzec można krzewy pigwowca japońskiego (przedstawiciel różowatych) o pięknych pomarańczowo-czerwonych kwiatach. Po drugiej stronie alejki wzrok przykuwa okazały klon srebrzysty (Acer dasycarpum). Czas jednak ruszyć dalej.
 

4. Ostoja platana
Aby zobaczyć niezwykły okaz platana klonolistnego, trzeba skręcić na północ. Stojący wśród innych drzew, platan przykuwa wzrok swoimi charakterystycznymi wzorami wysokiego na około 30 m pnia. Efekt taki daje kora, łuszcząca się obficie cienkimi, dużymi płatami. Gatunek ten jest znaczący dla miast, znosząc doskonale zanieczyszczenia powietrza. Kwiaty platana są niepozorne, wiatropylne, rozdzielnopłciowe a owoce zebrane w gęste, kuliste owocostany o średnicy około 2,5 cm, zwisające na długich szypułkach.

Obok platana zobaczyć można kolejne wysokie drzewo – tulipanowca amerykańskiego, należącego do tej samej rodziny, co magnolia. Jego żółtawo-zielone kwiaty są dużych rozmiarów i przypominają wielkie tulipany. Owoc złożony jest z licznych skrzydlaków i tworzy owocostan przypominający szyszkę.
 

5. Osiedle klonów
Idąc tą samą alejką w kierunku północnym, po prawej stronie zwracają uwagę drzewa, które wydają się być ze sobą zrośnięte w grupy, złożone z trzech lub nawet czterech drzew. Są to klony zwyczajne (Acer platanoides) o rozdzielających się od samej ziemi pniach. Stanowią bardzo malowniczą grupę.
 

6. Łabędzi śpiew nad stawem
Alejką dochodzimy do stawu. Jest on dla nas jednym z najciekawszych obiektów w parku. Na środku stawu widać mauzoleum generała Józefa Bema, w którym spoczywają szczątki tego wielonarodowego bohatera, sprowadzone z Turcji. Urna z prochami generała znajduje się w sarkofagu, na którym wyryty jest ozdobny napis. Dookoła mauzoleum można zauważyć liczne grzybienie białe, które kwitną nie tylko na biało, ale gdzieniegdzie na różowo.

Dużą atrakcję, nie tylko dla dzieci, stanowią łabędzie, które dumnie pływają po stawie, a corocznie wychowują swoje młode właśnie w tym miejscu. Na alejce otaczającej staw znajdują się liczne ławki, które umożliwiają dłuższy spoczynek dający okazję do nacieszenia oczu pięknymi obrazami oraz uszu odgłosami ptaków, licznie chroniącymi się wśród gałęzi drzew i krzewów okalających staw. Pośród rosnących krzewów, łatwo dostrzec można lilaka pospolitego, bez czarny, różne gatunki tawuł czy trzmielinę pospolitą. Od strony południowej (na brzegu stawu) rosną kosaćce, które kwitną w kolorach: żółtym i fioletowym.
 

7. Koledzy z sąsiedztwa – klony i jesiony
Wracając na południe alejką warto zwrócić uwagę na cała grupę klonów i jesionów o ciekawych kształtach. Dwa spośród trzech jesionów wyniosłych mają szczególnie imponujące wymiary – wysokość około 30 m a obwód pni powyżej dwóch metrów. Jesiony mają wysokie pnie o szarej korowinie. W parku Strzeleckim czują się dobrze, pomimo, że są wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza oraz ścieki przemysłowe. Po prawej stronie od jesionów rośnie grupa starych, wysokich, silnie rozgałęziających się klonów pospolitych. Na terenie parku występuje 7 gatunków z rodzaju klon.
 

8. Altanka dereni
Zmierzając dalej na południe dochodzimy do przepięknych, gęstych krzewów dereni właściwych, które przyciągają uwagę podczas kwitnienia w marcu. Kwitną na żółto przed rozwinięciem liści a owocem jest wiśniowej barwy pestkowiec. Gałęzie dereni na naszym przystanku opadają nisko do ziemi, co daje ciekawy efekt przytulnej altanki. Po przeciwnej stronie alei można oglądnąć robinię akacjową, nazywaną potocznie akacją, mimo tego, że rodzaj Acacia nie występuje w Europie. Nasiona robinii zostały sprowadzone do Francji z Ameryki Północnej przez botanika króla Henryka IV, Jana Robina. Robinie rozpowszechniły się następnie w Niemczech a w XIX wieku dotarły do Polski. Są to drzewa cenione szczególnie przez pszczelarzy, gdyż jego kwiaty dają dużo nektaru, przez co są chętnie odwiedzane przez pszczoły. W Polsce to drzewo znane jest także pod nazwą grochodrzewu. Jego drzewo jest bardzo wytrzymałe, niegdyś używane do budowy statków.
 

9. Dębowa aleja
Skręcając w lewo w boczną alejkę i ponownie w lewo w kierunku północnym, wchodzimy w piękną, zacienioną dębami szypułkowymi alejkę. Rosnące tutaj dęby należą do najstarszych drzew w parku – mają po 123 lata. Dęby należą do drzew długowiecznych, chociaż ze względu na wysokiej jakości drewno, były często nadmiernie pozyskiwane. Już w XIV wieku, w statucie Kazimierza Wielkiego, pojawiły się wzmianki o ochronie dębów przed nadmiernym wycinaniem. W całej Polsce znany jest pomnik przyrody – dąb Bartek (województwo świętokrzyskie, wiek około 670 lat) czy Dęby Rogalińskie: Lech, Czech i Rus. Wiek najstarszego w Polsce Dębu Chrobrego oceniany jest na około 745 lat.
 

10. Surmia
Skręcamy teraz w prawo i dochodzimy do bramy głównej przy ulicy Piłsudskiego. Po lewej stronie zwraca uwagę drzewo o charakterystycznych, sercowatych, bardzo dużych, dochodzących do 20 cm długości liściach. Jest to surmia zwyczajna, zwana również katalpą. Kwiaty, pojawiające się w zależności od temperatur w czerwcu lub lipcu, są barwy białoróżowej lub białofioletowej i zebrane są w okazałe kwiatostany. Owoce są walcowate, długie na ponad 20 cm i powszechnie kojarzą się ze strąkiem. Jest to drzewo dosyć często sadzone w Polsce w celach ozdobnych, chociaż jest stosunkowo mało odporne na mróz.

Cały pobyt w parku urozmaicą i umilą ptaki, wśród których najczęściej można usłyszeć ziębę, świergotka drzewnego, trznadla, dzwońca, pleszkę, czy sikorkę bogatkę. Nie brakuje kosów, szpaków i srok o charakterystycznym, ostrzegawczym głosie, podobnym do strzałów z karabinu maszynowego.

Bibliografia

Potępa Stanisław (red), Park Miejski w Tarnowie, zwany Ogrodem Strzeleckim [w:] Wielki Przewodnik, Tarnów. Zawale, praca zbiorowa, Tarnów 2000
Roszak-Gołas Anna, Glińska Barbara, Ogród Miejski; Park Strzelecki w Tarnowie, Tarnów 1998
Szafer Władysław, Kulczynski Stanisław, Pawłowski Bogumił, Rośliny Polskie, Warszawa 1986
Mowszowicz Jakub, Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych, WSiP, Warszawa 1979
Mowszowicz Jakub, Pospolite rośliny naczyniowe Polski, WSiP, Warszawa 1986
Szweykowska Alicja, Szweykowski Jerzy, Botanika, Warszawa 1980
Hayman Peter, Hume Rab, Rozpoznawanie ptaków, Warszawa 2006
http://www.drzewapolski.pl
http://www.fotoprzyroda.pl

Uwagi

Informacje dodatkowe

Infrastruktura: w parku znajdują się liczne ławki, rozmieszczone wzdłuż dwóch głównych alejek oraz wokół klombu głównego i stawu. Park wieczorami jest oświetlony dzięki dość dużej liczbie latarni. Brakuje parkingów. Można natomiast ustawiać samochody wzdłuż ulic otaczających park, ale w niektórych porach roku mogą pojawić się spore kłopoty z zaparkowaniem w pobliżu parku. Zdecydowanie brak jest jakichkolwiek szaletów. Nie ma także zaplecza gastronomicznego. W gorące dni nie można zapomnieć o zabraniu ze sobą napojów chłodzących. Cały teren parku otoczony jest betonowo-metalowym ogrodzeniem z dwiema głównymi bramami.

Mocne strony parku: duży obszar zieleni z licznymi bardzo starymi drzewami oraz roślinami, które można zobaczyć jedynie w tym miejscu, a także bogata fauna oraz zadbany plac zabaw dla dzieci, który nigdy nie jest pusty. Jest to doskonałe miejsce do wyciszenia się i odpoczynku.

Słabe strony parku: brak parkingu, szaletów oraz punktów gastronomicznych, nie tylko na terenie parku, ale nawet w pobliżu parku.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum Dwujęzyczne w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr. 2
ul. Mickiewicza 16
33-100  Tarnów
Opiekun grupy:
Ewa Okas 
Autorzy opisu:
uczniowie kółka biologicznego dla gimnazjalistów:
grupa I - odpowiedzialna za plan parku: Maciej Flasiński, Bartosz Galbarczyk, a także Krzysztof Foszcz,
grupa II - historyczna: Tomasz Słupik, Dorota Słupik, Ewa Myśliwiec,
grupa III - przyrodnicza: Kamila Romijowska, Weronika Błaż.
grupa IV - opisująca ścieżkę przyrodniczą: Justyna Świderek.
grupa V - fotograficzna: Anna Kozioł, Natalia Dobosz.
grupa VI - plastyczna: Katarzyna Kokosza, Ewa Myśliwiec, Dorota Słupik.
grupa VII - przygotowanie do publikacji: Katarzyna Kokosza.
oraz nauczyciele: języka polskiego – mgr Jerzy Olszewski i informatyki – mgr Grzegorz Grabias
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Chcemy serdecznie podziękować
- panu mgr Jerzemu Olszewskiemu za pomoc w wykonaniu ostatecznego kształtu opisu zgodnie z zasadami poprawnej polszczyzny, a także za obiektywną ocenę i korektę,
- informatykom z naszej szkoły, dzięki którym mieliśmy ciągły dostęp do informacji dotyczących parku, a także wszystkich urządzeń komputerowych w pracowni informatycznej (skaner, drukarka) a także za szeroką pomoc,
- panu mgr Józefowi Czuprynie, pracownikowi Urzędu Miasta Tarnowa z Wydziału Gospodarki komunalnej za udostępnienie broszur dotyczących parku, dokumentacji inwentaryzacyjnej oraz planu parku.

Ładowanie danych ...