Park w Pawłowicach jest samorządowym administracyjnym osiedlem Wrocławia. Od północy graniczy z gminą Długołęka, od południowego wschodu z Zakrzowem, a od południowego zachodu z Kłokoczycami.

W zespole pałacowym mieszczą się: Zakład Doświadczalny Akademii Rolniczej z oficyną pałacową i dom ogrodnika oraz Hotel.

Park jest częścią Arboretrum, w którego skład weszły:
- utworzony w 2001 r. Park Jubileuszowy w Ramiszowie i przyległe do niego grunty Akademii Rolniczej o łącznej powierzchni 9,71 ha
- zabytkowy park przypałacowy we Wrocławiu-Pawłowicach o powierzchni 7,38 ha
- przekazane od Lasów Państwowych grunty leśne o łącznej powierzchni 55,43 ha

Powstałe w ten sposób Arboretum zajmuje razem powierzchnię 72,52 ha.

Historia

Pierwsza wzmianka o parku pochodzi ze spisu dóbr Opactwa św. Wincentego z roku 1785. Następna z 1810 roku, kiedy w wyniku sekularyzacji dóbr zakonnych całe Pawłowice wraz z parkiem przeszły w ręce prywatne. W 1886 roku wieś została zakupiona przez rodzinę von Korn, a w 1981 roku stanął niedaleko Parku piękny neorenesansowy pałac projektu niemieckiego architekta Augusta Ortha. Park został przekształcony na styl angielski. W centrum parku, koło altanki była mała wodna zatoczka, po której pływały gondole. Była to oaza spokoju. Po śmierci Heinricha i Heleny von Korn pałac odziedziczyła ich córka Maria ze swoim mężem Constantinem von Schweinicher.

Natomiast założenie parkowe związane z majątkiem jest stosunkowo młode. Powstawało ono w trzech etapach, dopiero od lat 80-tych XIX stulecia, kiedy właścicielem Pawłowic został Heinrich von Korn, właściciel wielopokoleniowej firmy wydawniczej i drukarskiej we Wrocławiu.

Pierwszy etap dotyczy lat 1886-1890, wtedy to wytyczono zachodnią część parku przypałacowego, w którym nowo wzniesiona rezydencja Kornów stanowiła element dominujący w kompozycji. Istotnym jest fakt, iż cały powstały później park znalazł się na terenach pól i pastwisk, bez związku z jakimikolwiek reliktami starszego lasu. Natomiast istniejące wówczas pewne elementy krajobrazu stały się punktem wyjścia do stworzenia parku.

Drugi etap miał miejsce na przełomie lat 1890 -1905. Majątek przejęła córka Heinricha Korna – Marie oraz jej mąż Constantin von Schweinichen. Wtedy to utworzono park leśny na wschód i północny wschód od parku przypałacowego, po obu stronach ul. Widawskiej oraz zalesiono obszar na wschód i północ od parku leśnego.
Trzeci etap nastąpił latach 1905-1913 i był to okres działalności Marie von Schweinichen, od 1910 roku wdowy po Constantinie. Na tym etapie przekształceń powiększono park przypałacowy w kierunku wschodnim, w taki sposób, iż wchłonął staw i sięgnął granicami parku leśnego. Uzupełniono także zalesienie terenów na północ od parku leśnego.

16 lutego 1945 r. Pawłowice zostały zajęte bez walk, dzięki czemu uratowało się wiele rzadkich gatunków roślin rosnących na terenie parku. Cały kompleks został oddany na rzecz Akademi Rolniczej. W 1996 roku pałac wraz z parkiem i całym terenem należącym do niego został wpisany do rejestru zabytków.

Przyroda

W marcu 2002 roku powołano Ośrodek Badań Dendrologicznych pod nazwą Arboretum w Pawłowicach, jako pozawydziałową jednostkę Uniwersytetu Przyrodniczego. Zabytkowy park przypałacowy, którego dotyczy niniejsza praca, zaliczany jest do kompleksu Arboretum razem z parkiem jubileuszowym w Ramiszowie z gruntami przyległymi AR wraz z przekazanymi od Lasów Państwowych gruntami leśnymi. Całość jest wpisana do rejestru zabytków i objęta ochroną konserwatorską.

W zabytkowym parku przypałacowym mieści się staw z wysepką dla ptaków (czapla siwa, czernica), obrośnięty na brzegu pałką szerokolistną i tatarakiem, dalej od brzegu z pływającymi po nim grzybieniami. Przy stawie spotkać można zaskrońce, żabę jeziorkową i trawną oraz roje meszek i mnóstwo ważek. W starym drzewostanie lipowo-dębowym mieszkają dzięcioły, szpaki, kosy, sikorki, wróble, kowaliki. Na szczególna uwagę zasługuje fakt, iż na korze leśnych drzew rosną porosty listkowate – głównie tarczownica, co wskazuje na czyste (z małym stężeniem SO3) powietrze w parku i okolicach.

Wśród gatunków liściastych w zabytkowym parku przypałacowym zanotowano obecność następujących gatunków: klon polny (Acer campestre L.) i klon pospolity (Acer platanoides L.), klon jawor (Acer psudoplatanus), kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum), brzoza brodawkowata (Betula verrucosa Ehrh.), olsza czarna (Alnus glutinosa), karagana syberyjska (Caragana arborescens), grab zwyczajny (Carpinus betulus), powojnik pnący (Clematis vitalba), dereń świdwa (Cornus sanguinea), dereń właściwy (Cornus mas), leszczyna pospolita (Corylus avellana), głóg szkarłatny (Crataegus coccinea), głóg ostrogowy (Crataegus crus-galli), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), trzmielina zwyczajna (Euonymus europaea), buk zwyczajny (Fagus sylvatica), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), bluszcz pospolity (Hedera helix), orzech włoski (Juglans regia), wiciokrzew tatarski (Lonicera tatarica), kolcowój zwyczajny (Lycium halimifolium), jabłoń dzika (Malus sylvestris), forsycja pośrednia (Forsythia x intermedia), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius), tawułowiec kalinolistny (Physocarpus opulifolius), topola biała (Populus alba), platan klonolistny (Platanus x acerifolia), topola kanadyjska (Populus x canadensis), czereśnia (Prunus avium), czeremcha późna (Prunus serotina), śliwa tarnina (Prunus spinosa), czeremcha zwyczajna (Prunus padus), skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia), dąb biały (Quercus alba), dąb szypułkowy (Quercus robur), dąb czerwony (Quercus rubra), szakłak pospolity (Rhamnus catharticus), porzeczka czarna (Ribes nigrum), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), róża dzika (Rosa canina), jeżyna (Rubus), wierzba biała (Salix alba), wierzba krucha (Salix fragilis), wierzba iwa (Salix caprea), dziki bez czarny (Sambucus nigra), jarzębina (Sorbus aucuparia), śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus), lilak pospolity (Syringa vulgaris), lipa drobnolistna (Tilia cordata) oraz lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), wiąz polny (Ulmus minor), wiąz górski (Ulmus glabra), kalina koralowa (Viburnum opulus).

Do roślin iglastych rosnących na terenie parku zaliczamy takie gatunki, jak: jodła jednobarwna (Abies concolor), cyprysik groszkowy (Chamaecyparis pisifera), świerk pospolity (Picea abies), sosna czarna (Pinus nigra), daglezja (Pseudotsuga), cis pospolity (Taxus baccata), żywotnik zachodni (Thuja occidentalis), żywotnik olbrzymi (Thuja plicata), choina kanadyjska (Tsuga canadensis).

Przed Pałacem w Parku Pawłowickim znajduje się pomnik przyrody. Jest nim okazały buk zwyczajny odm. czerwonolistna (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’).

Najcenniejszymi drzewami w parku są dęby szypułkowe rosnące nad stawem i na polu do paintballa, buk zwyczajny odm. czerwonolistna, rosnący przed pałacem oraz cis pospolity – za pałacem. Najokazalszym gatunkiem jest dąb szypułkowy.

Interesującym elementem wycieczkowym parku jest aleja wierzbowa, której najczęstszym gatunkiem jest wierzba wiciowa. Całość parku dopełniają przedwojenne asymetrycznie rozmieszczone cisy pospolite.

W parku, oprócz formacji drzewiastych, występuje bogate runo leśne z takimi gatunkami jak złoć, dąbrówka, kosaciec, kaczeńce, koniczyna, wyka, firletka poszarpana, mniszek lekarski, fiołki, wilczomlecz sosnka, gwiazdnica, miodunka, jasnota purpurowa, zawilec, żywokost.

Ścieżka

Park w naturalny sposób przechodzi w teren leśny oraz łączy się z okolicznymi łąkami i pastwiskami, dlatego też wyznaczyliśmy dwie trasy wycieczkowe.

Pierwsza związana jest ze starym parkiem (45 minut), druga swoim zasięgiem objęła część starego parku oraz obszar leśno-łąkowy (2 godziny).

Ścieżka dydaktyczna zaprojektowana w oparciu o walory przyrodniczo-widokowe. Poszczególne etapy nawiązują do istniejących już alejek.

Początkiem ścieżki jest brama wjazdowa (pkt. 0 - na mapie) prowadząca do zespołu pałacowego, przy ul Pawłowicza.

Trasa przyrodniczo-widokowa
Trasę wycieczki rozpoczynamy przed pałacem po jego prawej stronie, gdzie znajduje się buk o czerwonych liściach (buk zwyczajny odmiana czerwonolistna) (pkt. 1 na mapie), następnie przechodzimy przez bramę na tyły pałacu, po jego wschodniej stronie. Oczom spacerowiczów po ich lewej stronie ukazuje się imponujących rozmiarów cis oraz szklana półoranżeria, jeszcze w remoncie.

Następnie idąc ścieżką wzdłuż ogrodzenia (głównie obszar półlesisty) dochodzimy do skrzyżowania dróg. Punktem charakterystycznym tego skrzyżowania jest wierzba iwa (obwód 3,5 m) (pkt. 2). Pozostawiając po lewej stronie staw podążamy do punktu trzeciego, którym jest pięknie usytuowana wierzba płacząca (pkt. 3). Z miejsca tego widz ma widok na cały staw, monoptru oraz znajdującą się na osi polanę parkową i sam pałac. Z tego miejsca można także obejrzeć interesujące poszycie leśne, charakterystyczne dla terenów podmokłych. Jak mówi dr Piotr Reda z Akademii Rolniczej w runie parkowym, pod drzewami i na polanach przeważają gatunki traw z dużym udziałem dwuliściennych bylin o charakterze ruderalnym.

Kolejnym przystankiem w spacerze jest platan o obwodzie 270 cm (pkt. 4), który praktycznie w każdej porze roku przyciąga wzrok spacerowiczów. Idąc dalej aleją po prawej stronie pozostawiamy dom leśniczego i wchodzimy na mocno zrujnowany most (pkt. 5), który w przeszłości był pięknie ozdobiony kamiennymi płycinami. Stamtąd ścieżka prowadzi nas do małego wzniesienia, na którym mieści się monopteru – samotnia (pkt. 6 na mapie). Jest to kolejny punkt widokowy, tym razem tylko na staw. W lecie w miejscu tym można wsłuchiwać się w nie milknący rechot żab, obserwować polujące czaple siwe, ważki czy po prostu zadumać się nad pięknem przyrody.

Z samotni ścieżką tuż nad stawem przechodzimy do najstarszego na tym obszarze pomnika przyrody – dębu szypułkowego (Quercus robur) o obwodzie 773 cm (pkt. 7), położony w części południowo-zachodniej parku, ok.15 m od stawu (nr rej. 168, nr decyzji 32/76, data 05.10.1976). Potem obchodząc dąb wchodzimy na polanę parkową, zostawiając za sobą po obu stronach lipy podążamy ścieżką ku tarasowi pałacowemu. Sam pałac usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu, co daje obserwatorowi widok na polanę parkową będącą na osi widokowej od pałacu do stawu oraz staw parkowy. W drzewostanie przeważają gatunki rodzime, głównie dęby o obwodach 4-5 m. Kolejnym etapem spaceru jest sam pałac, a właściwie jego tył – stojąc na wprost pałacu – po lewej stronie widać szklaną półoranżerię, symetrycznie po prawej stronie tarasowych schodów znajduje się zadaszony taras widokowy. Jednocześnie warto przyjrzeć się wystrojowi zewnętrznemu budowli i zwiedzić sam pałac, w którym mieści się restauracja, hotel oraz Akademia Rolnicza.

Obchodząc pałac z prawej strony, pozostawiamy za swoimi plecami polanę, staw i przechodzimy alejką cisową (pkt. 8) na front budynku, mijając po drodze po prawej stronie stajnię z 1892 roku oraz inne budynki starego folwarku. Omijając podjazd jeszcze raz można spojrzeć na fronton pałacu i ścieżką, którą przybyliśmy. Teraz wracamy do punku zero, mijając po drodze od strony folwarcznej imponujących rozmiarów skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) o pięknych 30-40 cm owocach (pkt. 9) oraz lipy. Tą samą aleją przechodzimy koło dawnego folwarku (pkt. 10) i dochodzimy do bramy głównej i w tym miejscu kończymy naszą trasę wycieczkową.

Trasa przyrodniczo-wycieczkowa
Trasę wycieczki zaczynamy w punkcie zero (brama główna przy ulicy Pawłowickiej), podobnie jak trasę powyżej. Aleją lipowo-dębowo-klonową, gdzie drzewa porastają porosty listkowate podążamy do podnóża pałacu, gdzie oglądać możemy piękny buk o czerwonych liściach (pkt. 1).

Następnie przechodzimy na tyły rezydencji, gdzie po lewej stroni na tle budynku podziwiać można stary cis, tam po lewej stronie widzimy dorodny cis na tle szklanej półoranżerii. W tym momencie możemy obejrzeć również cały pałac, ponieważ trasa wycieczki nie przywiedzie nas do niego po raz drugi. Pałac stanowi przykład pięknej budowli neorenesansowej. W chwili obecnej jest on w remoncie. Warto tu zwrócić uwagę na taras oraz symetrycznie usytuowane nad nim punkty widokowe, które oprócz walorów widokowych stanowią przykład wspaniałej sztuki architektonicznej.

Kolejnym etapem naszego marszu jest staw i jego okolice. Według dr Piotra Redy roślinność brzegów stawu tworzą głównie szuwary trzcinowe i turzycowe, a toń wodną pokrywa kożuch rzęsy drobnej. Stojąc w drugim punkcie marszruty można przyjrzeć się stojącej nad stawem wierzbie płaczącej, w dali można dostrzec samotnię, zaś tuż przy brzegu po lewej stronie stawu widać małą wysepkę dla ptaków. Na tym rozdrożu stoi stara wierzba iwa (pkt. 2), tu skręcamy na prawo wzdłuż kanału melioracyjnego (pkt. 3), następnie idziemy aleją wierzbową, którą ongiś ogrodnik ukształtował na tzw. wierzby polskie.

Jeszcze dwukrotnie przyjdzie nam skręcać niemalże pod kątem prostym w prawo (pkty 4, 5) – po drodze cały czas mijamy wierzby, których obwody osiągają 2-4 m. W ten sposób dochodzimy do łąki (pkt. 6) i tu skręcamy w lewo, mając po lewej ręce ciąg wierzb dotrzemy do mostu i wiaduktu (pkt. 7). W miejscu tym możemy przyjrzeć się rosłej topoli oraz pięknie kwitnącym na przełomie maja i czerwca żółtym kosaćcom. Tu maszerujący muszą wstąpić na tzw. koński dukt, jest to wąska ścieżka, którą przemieszczają się przede wszystkim jeźdźcy na koniach.

Ścieżka ta wije się nieznacznie wzdłuż rzeki Dobrej i doprowadza nas do pola paintballowego i do toru quadowego (pkt. 8). Chętni za niewielką opłatą mogą z nich skorzystać. Miejsce to porośnięte jest olszami czarnymi, rosnącymi po trzy – cztery w grupie (po lewej stronie), zaś po prawej stronie, za rzeką Dobrą nasadzone są młode dęby szypułkowe (jest to ulubione miejsce tych, którzy pragną ciszy i sposobności do poopalania się).

Na torze quadowym rósł stary dąb, lecz teren ten nie podlega ani pod stary Park, ani pod Arboretum. Idąc dalej wzdłuż pola do paintballa dochodzimy do ulicy Widawskiej (punkt 9") (foto48), tu nasza trasa skręca ostro w lewo i teraz następuje ostatni etap marszu, lewą stroną ulicy Widawskiej aż do bramy głównej, która była punktem naszego wyjścia, mijając po drodze Budynek Koła Łowieckiego “Ponowa”, staw rybny (pkt. 10) oraz zabudowy folwarku (te mieszczą się przy ulicy Widawskiej i Pawłowickiej.

Bibliografia

Šomšak Ladislav (red), Świat roślin, skał i minerałów, Warszawa 1982
Eisenreich Wilhelm, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 1994
Iwona Bieńkowska, Wrocławskie parki miejskie i tereny spacerowe na przełomie XIX i XX wieku [w:] "Rocznik Wrocławski" nr 3, 1996, s. 183-200
Ciesielski Henryk, Eysymontt Krzysztof, Wrabec Hanna (i in.), Ewidencja założeni ogrodowo-parkowego Wrocław – Pawłowice, Wrocław 1988
Harasimowicz Jan (red), Encyklopedia Wrocławia, Wrocław 2001
Ziółko Łukasz, “Ale będzie park!” [w:] Zawidawieści nr 2/2007,
Muszyńska Monika, “Pałacowe dzieje” [w:] Zawidawieści nr 2/2007
Łuczyński Romualda Mariusz, Zamki i pałace Dolnego Śląska, Wrocław 1997

Uwagi

Informacje dodatkowe

Mocną strona parku są: przepiękne położenie, kilka ciekawych zakątków, np. oczko wodne ze “świątynią dumania”, tor quadowy i wydzielony teren do gry w paintballa, stajnia, w której można wypożyczyć konie. W Pałacu Pawłowickim można urządzać wesela, konferencje, seminaria itp. Można skorzystać z restauracji oraz hotelu. Cały zespół posiada doskonałe warunki do wypoczynku i rekreacji całorocznej.

W parku brak jest ławek i miejsc wydzielonych do wypoczynku. Parkingi nie są specjalnie wydzielone. Ogrodzenie częściowo odnowione.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Lotnicze Zakłady Naukowe
ul. Kiełczowska 43
51-315 Wrocław
e-mail: szkolalzn@poczta.fm
Opiekun grupy:
Agnieszka Młynarczyk 
Autorzy opisu:
Magdalena Janda, Justyna Zych, Wojciech Karasiński, Michał Słomczewski, Michał Lisowski, Łukasz Lisowski, Wojciech Woźniak, Dawid Balinowski, Tomasz Musiałowski, Mateusz Szymkowiak, Tymoteusz Raszowski, Norbert Telka.
Współpracujacy nauczyciele:
Marzena Kosiara, Elżbieta Modrzejewska
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy pracownikom Akademii Rolniczej, którzy udostępnili swoje materiały z Seminarium poświęconemu Arboretum w Pawłowicach - dr Iwonie Bieńkowskiej, dr Piotrowi Redzie, mgr inż. Monice Czechowicz, z których to artykułów korzystaliśmy przy naszym opracowaniu.

Ładowanie danych ...