Miasto i gmina Brzeg Dolny leży na północno-zachodniej części województwa dolnośląskiego na prawym brzegu Odry w odległości 31 km na północny zachód od Wrocławia. Parkiem miejskim zarządza Rada Miasta i Gminy Brzeg Dolny. Wraz z pałacem i oficyną park stanowi zespół pałacowo-parkowy.

Obecnie w pałacu i oficynie znajduje się Dolnobrzeski Ośrodek Kultury oraz biura Urzędu Miasta i Gminy. Powierzchnia parku wynosi 67 ha. Mimo braku rewitalizacji – park zachował cechy założenia angielskiego.

Do parku przylega od zachodu aleja Klasztorna ze stacjami drogi krzyżowej oraz aleja Łąkowa stanowiąca jedną z ostatnich na Dolnym Śląsku alei jesionowych. Za pałacem od strony Odry znajdują się dwie rzeźby figuralne z brązu.

Park miejski w Brzegu Dolnym jest wpisany do rejestru parków zabytkowych Konserwatora Zabytków we Wrocławiu.

Historia

O Brzegu Dolnym po raz pierwszy wspomina Księga Ziemska księstwa wrocławskiego w 1353 roku. Znacznie starszą metrykę źródłową posiada obecnie jedna z dzielnic miasta – Warzyń. Wieś Warzyń wymieniona została już w 1261 roku w dokumencie Henryka III, księcia wrocławskiego. W Brzegu Dolnym mieszkali przede wszystkim flisacy i rybacy. W 1491 roku istniała już przeprawa promowa przez Odrę. Prawa miejskie Brzeg Dolny uzyskał od cesarza Leopolda I w 1663 roku zmieniając nazwę na Dyhernfurth (od nazwiska ówczesnego właściciela).

Nowy właściciel miasta Karl Georg Heinrich von Hoym, minister Śląska, dokonał przebudowy barokowego pałacu na styl klasycystyczny (ok. 1785 r.). Obok pałacu wybudowano oficynę pałacową, która swój styl zachowała do dziś. Przed pałacem przy ulicy Kolejowej zachował się zabytkowy drewniany budynek bramny. Po odbudowie prezentuje się bardzo atrakcyjnie.

Pałac ulegał licznym przebudowaniom. Do II wojny światowej zachował swą eklektyczną sylwetkę. Park przypałacowy założono na siedlisku łęgu i grądu porastającego Dolinę Odry. Minister von Hoym był fundatorem i inicjatorem pierwszego na Śląsku ogrodu angielskiego zwanego również krajobrazowym. Szczególny wpływ na wygląd zespołu parkowo-pałacowego w Brzegu Dolnym miała działalność Karla Langhansa, który wzorował się na parku w Wörlitz koło Dessau. Prace związane w przeobrażeniem kompleksu pałacowo-parkowego trwały do 1778 roku. Głównym elementem założenia stała się oś wodna, w części środkowej parku i związana kompozycyjnie z pałacem. Wielki pałacowy staw, obecnie zwany Łabędzim, połączony został kanałem z owalną sadzawką. Wzdłuż stawu, kanału i sadzawki biegły aleje. Długa oś widokowa wiodła do głównego portalu pałacowego. Ozdobą dróg ogrodowych były rzeźby figuralne i latarnie barokowe lub wczesnoklasycystyczne.

W parku, do którego wprowadzono liczne okazy obce naszej florze, przyrodę odsunięto na plan dalszy, a pożądane nastroje osiągnięto dzięki budowlom takim jak: herbaciarnia, winiarnia, mauzoleum, kaplica i pustelnia.

W strefę melancholii wpisało się doskonale klasycystyczne mauzoleum rodziny von Hoym, obecnie w ruinie. Twórcą tego grobowca był Fryderyk Gilly, znany między innymi z projektu Teatru Narodowego i Mauzoleum Fryderyka Wielkiego w Berlinie. Naprzeciwko Czarnego Stawu znajdują się, mało już widoczne, pozostałości cmentarza gminy żydowskiej. Zmarłych zaczęto tu grzebać około roku 1720. Von Hoym odsprzedał (jak mówią źródła) 442 m2 ziemi na terenie swojego parku Żydom. Dowodem, że gmina żydowska miała autonomię w Brzegu Dolnym – jest posiadanie przez nich jednej z pierwszych drukarni na Śląsku. Do poligrafii hebrajskiej przyczyniło się przebycie z Kalisza Sabataja Bassa. Pierwszą żydowską książkę z brzeskiej drukarni wydano w 1689 roku, a ostatni judaik w 1834 r.. W 1890 roku drukarnię strawił pożar. W budynku dawnej synagogi (okolice rynku) znajduje się aktualnie siedziba Ochotniczej Straży Pożarnej.

Obecnie Brzeg Dolny ze względu na zakłady chemiczne “Rokita” jest znanym w Polsce ośrodkiem przemysłu chemicznego.

Park miejski jest jednym z głównych miejsc rekreacji dla mieszkańców naszego przemysłowego miasta. W granicach parku leży stadion miejski i otoczona fosą wyspa drzew iglastych zwana popularnie “Komarowem”. W pałacu (Dolnobrzeski Ośrodek Kultury) odbywają się liczne imprezy kulturalno-rozrywkowe.

Przyroda

W obrębie parku miejskiego w Brzegu Dolnym wyróżnić można różne zbiorowiska roślinne. Największą część stanowi zespół grądu typowego, gdzie w drzewostanie dominuje: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, klon jawor, grab pospolity, klon zwyczajny, klon polny, buk pospolity, wiąz pospolity i jesion wyniosły. W runie wyróżnia się typowy dla grądu aspekt wiosenny z masowo kwitnącym zawilcem gajowym, ziarnopłonem wiosennym, miodunką ćmą i gajowcem żółtym. W runie letnim dominują łany podagrycznika. W suchszej części dno parku pokrywa bluszcz zwyczajny, wchodzący często na drzewa (okazy kwitnące i owocujące).

W zachodniej części parku, bliżej Odry, dominuje zespół łęgu jesionowo-olszowego. W drzewostanie dominuje jesion wyniosły, olsza czarna i czeremcha, spotkać też tu można piękne stare okazy topoli białej. W runie obok zawilca gajowego spotkać można zawilca żółtego, czartawę, niecierpka i czyśćca leśnego. W runie łęgu latem dominuje pokrzywa i owocujący niecierpek.

W parku zachwycają liczne okazy drzew pomnikowych, głównie dębów szypułkowych a także piękne stare graby, lipy i buki. Cenny jest malowniczy buk pospolity – forma zwisła, rosnący w pobliżu stawu Łabędziego.

Na wyspie drzew iglastych zwanej “Komarowcem”, tuż przy fosie, rośnie jeden z licznych gatunków aklimatyzowanych: tulipanowiec amerykański.

Innym gatunkiem obcym polskiej florze jest platan, jeden z najgrubszych na Dolnym Śląsku. W parku liczne są również kasztanowce. Z drzew iglastych pochodzących z Ameryki Północnej wymienić można rosnące w pobliżu stadionu sportowego niewielką grupę sosny Jeffreya o długich szpilkach (do 11cm). Przy pałacu rosną stare (ok. 200-letnie) okazy cyprysików groszkowych.

Fauna parku jest równie bogata jak i flora. Bogata jest szczególnie ornitofauna (ptaki). Można tu spotkać sikory: ubogą, bogatkę i modrą, kowalika, słowika, dzięcioła zielonego i czarnego, kruka, kaczkę krzyżówkę. Wśród płazów można spotkać ropuchę, a wśród ryb, płoć, okonia i karpia królewskiego.

Ścieżka

W naszym mieście historia przeplata się i łączy z przyrodą, stąd ustaliliśmy, że naszych gości oprowadzać będziemy szlakiem historyczno-przyrodniczym. Początkiem ścieżki jest wjazd do pałacu.
 

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od bramy wjazdowej do pałacu przy ulicy Kolejowej. Widoczny jest zabytkowy drewniany budynek bramny (strażnica).
 

2. Podchodzimy do odrestaurowanej ostatnio klasycystycznej oficyny pałacowej, która w przeciwieństwie do pałacu zachowała styl pierwotny. Jest założona na prostokącie, dwutraktowa, dwukondygnacjowa, nakryta dachem łamanym z sygnaturką na osi. Elewację akcentują trzy portyki z tympanonami (dwa zewnętrzne z trójkątnymi, środkowy zaś z półkolistym). Wewnętrzne jego kolumny flankują sklepioną kolebką sień przejazdową na parterze
 

3. Zbliżamy się do pałacu. Pałac wzniesiony ok. 1785 roku, przebudowany w XIX i XX wieku, zatracił w dużej mierze pierwotny klasycystyczny charakter. Obecnie w pałacu jest siedziba Dolnobrzeskiego Ośrodka Kultury (tu miedzy innymi jest sala kinowo-teatralna oraz cześć biur Urzędu Miasta i Gminy Brzeg Dolny). Jak dawniej pisano, pałac w Brzegu Dolnym reprezentował francuską elegancję, rosyjski przepych i niemiecką wygodę. W pałacu gościły koronowane głowy (w sierpniu 1800 roku – król Wilhelm III małżonką Luizą, a Wilhelm I gościł zarówno jako następca tronu, jak i jako cesarz niemiecki w 1882 roku). Osobliwością pałacu była łazienka, której ściany wyłożono kaflami belgijskimi. Cenne instrumenty znajdowały się w Salonie Muzycznym. Biblioteka pałacowa była bogato zaopatrzona w książki niemieckie, francuskie i angielskie.
 

4. Między oficyną a pałacem rośnie pomnikowy okaz platana amerykańskiego (platan zachodni) znajdujący się między oficyną a pałacem. Platan ma dziuplasty, rozszerzony pień. Obwód na wysokości pierśnicy (130 cm od ziemi) wynosi 14 metrów. Wieść głosi, że jest to jeden z najgrubszych platanów na Dolnym Śląsku.
 

5. Przechodzimy za pałac, od strony Odry, gdzie podziwiamy dwie rzeźby figuralne z brązu, będące prawdopodobnie kopiami rzeźb alegorycznych z ogrodów wersalskich.
 

6. Następnie kierujemy się w stronę parku przechodząc ponownie obok budynku bramnego, przecinamy ulicę Kolejową, wchodzimy na brukowaną al. Pałacową i stajemy przy Stawie Łabędzim, gdzie obserwujemy kaczki krzyżówki i domek lęgowy dla łabędzi. Spotkać możemy tu też ropuchy oraz wędkujących mieszkańców Brzegu zaopatrzonych w sprzęt wędkarski. Przy stawie widoczny jest przebudowany dawny młyn (obecnie budynek mieszkalny przy al. Łąkowej).
 

7. Kierujemy się przez mostek na fosie do wyspy drzew iglastych “Komarowo”. Tu możemy wypocząć, zjeść drugie śniadanie, a nawet zapalić ognisko, w przygotowanym miejscu. Drewniane ławy i stoły służą wygodzie wypoczywającym. Podchodzimy do fosy i jeżeli jesteśmy w parku akurat w czerwcu zobaczymy kwitnącego tulipanowca amerykańskiego, będącego dużą atrakcją parku.
 

8. Wychodzimy z “Komarowa” na al. Jastrzębią w stronę buka pospolitego, zwanego popularnie przez brzeżan “Parasolem”. Jest to piękny, symetryczny okaz mający wymiary pomnikowe.
 

9. Udając się al. Sowią przy Stawie Łabędzim mijamy dwa pomnikowe dęby szypułkowe oraz stary piękny, pomnikowy grab pospolity (po prawej stronie).
 

10. Idąc dalej al. Sowią zbliżamy się do Czarnego Stawu, przechodzimy jego południową stroną al. Kruczą i po lewej stronie mijamy pozostałości (słabo widoczne) cmentarza żydowskiego.
 

11. W parku w części grądu typowego między al. Kruczą, a al. Kukułczą spotykamy ruiny jednego z najcenniejszych zabytków małej architektury – mauzoleum rodziny von Hoymów. Architektem mauzoleum w stylu klasycystycznym był znany architekt berliński Fryderyk Gilly. Aktualnie toczą się w Radzie Miejskiej rozmowy, kto i kiedy ma ten zabytek odremontować. Wstyd nam pokazywać gościom tak cenny obiekt w tak żałosnym stanie. Obok mauzoleum można obejrzeć zgromadzone płyty nagrobne ze starego cmentarza poniemieckiego.
 

12. Na końcu ścieżki przyrodniczo-historycznej udajemy się al. Kukułczą, obserwując pomnikowe dęby szypułkowe i grupę orzeszników pięciolistkowych z malowniczo łuszczącą się korą. Kierujemy się przez piaszczystą wydmę porośniętą sosna zwyczajną do opuszczenia tereny parku w rejonie ulicy 1-go Maja. Ulicą 1-go Maja odprowadzamy naszych gości na dworzec PKP (obok jest tez przystanek PKS), skąd mogą udać się w kierunku Wrocławia bądź Głogowa (Zielonej Góry).

Bibliografia

Kaszuba Elżbieta, Ziątkowski Leszek, Historia Brzegu Dolnego, Brzeg Dolny - Wrocław 1998
Drozdowska B., Macicka T., Lasy zachodniej części Pradoliny Wrocławskiej [w:] Acta Univ. Wratis. [w:] Prace Botaniczne LX, Wrocław 1994
Hojło K., Karl von Hoym - Śląski animator angielskich ogrodów [w:] Dolnośląskie ścieżki 13/2007
Ranoszek Ewald, Uproszczony klucz do rozpoznawania drzew i krzewów w parkach doliny Baryczy, Wrocław 2004
Plich Józef, Zabytki Architektury Dolnego Śląska, Wrocław 1978
Łuczyński Romuald Mariusz, Zamki i pałace Dolnego Śląska - Wrocław i okolice, Wrocław 1997
Park Miejski w Brzegu Dolnym - Folder, Brzeg Dolny 2001
Charageat Marguerite, Sztuka ogrodów, Warszawa 1978

Uwagi

Informacje dodatkowe
Mocne strony parku:
- duża powierzchnia zieleni wysokiej (67 ha),
- cisza, możliwość kontaktu z przyrodą,
- bogata flora i fauna,
- możliwość spacerowanie, wędkowania, pikniku, jazdy na rowerze,
- parking przy oficynie pałacowej.
Słabe strony parku:
- widoczne zaniedbanie na każdym kroku,
- brak wystarczającej ilości ławek i koszy na śmieci,
- brak toalet w parku,
- zrujnowane mauzoleum von Hoymów,
- brak tablic informacyjnych,
- przydałby się sezonowy punkt małej gastronomii.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II w Brzegu Dolnym
ul. Młodzieżowa 2
56-12  Brzeg Dolny
Opiekun grupy:
Izabela Chimowicz Bronisława Drozdowska, Jaonna Fiałkowska
Autorzy opisu:
Uczniowie trzecich klas. Materiały opracowywały dwie niezależne grupy z klasy III g i III d. Większość uczniów to członkowie Szkolnego Koła Ligi Ochrony Przyrody-2. Liderem zespołu autorów z III g była Ewa Gawor, a z III d Magda Szymczyk. Za grafikę odpowiedzialny był Mateusz Szajdziński (III d). Opracowanie historyczne parku przygotowali: Paweł Dziwiński, Grzegorz Gidel (III g) oraz Jakub Jakubowski, Łukasz Adaśko (III d). Część przyrodnicza opracowała Agata Walicka (III g) i Martyna Wielowska (III d). Fotografie wykonała Magda Szymczyk, Łukasz Malik (III d) oraz Marcin Jawor (III g). Opracowanie komputerowe całości materiałów przygotował Damian Mielczarek i Grzegorz Gidel (III g).
Uczniowie Publicznego Gimnazjum nr 1 im Jana Pawła II w Brzegu Dolnym, którzy mieszkają we wsi Godzięcin. Wszyscy należą do szkolnego Koła Ligi Ochrony Przyrody-2. Liderem zespołu przygotowującego opracowanie była Partycja Kamaszuk z klasy III f, ona też przygotowywała część opisową. Katarzyna Mol z klasy III c jest autorką mapki parku oraz rysunków. Anna Katana z III f i Tomasz Zdechlik z III d wykonali zdjęcia.
Współpracujacy nauczyciele:
mgr Izabela Chimowicz i mgr Joanna Fiałkowska
Podziękowania:
- mamie Patrycji Kamaszuk pani mgr Danucie Kamaszuk za pomoc organizacyjną i kontakt z urzędami
- Regionalnemu Ośrodkowi Badań i Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu za udostępnienie informacji na temat parku
- Archiwum Państwowemu we Wrocławiu za informacje na temat wzmianek o miejscowości Godzięcin
- Panu Arturowi Fojtowi za pomoc techniczną.

Ładowanie danych ...