Uzdrowiskowa Gmina Miejska Szczawno-Zdrój położona jest w południowo-zachodniej Polsce, na Dolnym Śląsku, w Sudetach Środkowych obok Wałbrzycha. Leży na wysokości ok. 410 m n.p.m. u podnóża góry Chełmiec (851 m n.p.m.) - najwyższego szczytu Gór Wałbrzyskich.

Szczawno-Zdrój jest atrakcyjnie położonym miastem z bogatą szatą roślinną. Zalesione zbocza otaczających wzniesień i dość głęboko wcięte dolinki stanowią o atrakcyjności terenów widokowych i wypoczynkowych. Około 60% powierzchni zajmują tereny zielone: lasy, pastwiska i łąki oraz sady. W uzdrowisku znajdują się dwa parki utrzymane w stylu angielskim – Zdrojowy i Szwedzki z bogatą roślinnością rodzimą i aklimatyzowaną (ok. 180 gatunków), wśród której wiele drzew i krzewów to pomniki przyrody (130). Obydwa parki powstały w drugiej połowie  XIX wieku.

Tak duża ilość bogatej i różnorodnej roślinności oraz ciekawa konfiguracja terenu zachęca do odwiedzania i przebywania w Szczawnie. Do największych walorów miasta należą wody lecznicze. Pozostałe elementy takie jak: położenie, krajobraz, czyste powietrze, czy zabytki architektury są bardzo ważnym i mającym istotny wpływ na atrakcyjność miejsca dopełnieniem usług uzdrowiskowych i turystycznych.

Europejska sława uzdrowiska ściągała na leczenie wodami mineralnymi już w przeszłości wielu możnych i sławnych ludzi. Przebyway tu takie znane osoby jak choćby: Z. Krasiński i H. Wieniawski, który tu także koncertował (stąd od 1966 roku doroczne festiwale jego imienia), Winston Churchill czy też I. Turgieniew. Warto przypomnieć również, że urodził się tu Gerhart Hauptmann, laureat nagrody Nobla w 1912.

Miasto znane jest również z odbywających się w nim corocznie imprez kulturalnych, sportowych i rekreacyjnych.

Historia

Północno-zachodni fragment Szczawna-Zdroju zajmuje park zwany Szwedzkim. Został on założony w drugiej połowie XIX wieku na terenie rozległych łąk. Jak pozwala stwierdzić plan uzdrowiska z 1891 roku, łąki te zajmowały pierwotnie wydłużony pas terenu. Od północy ograniczała je droga prowadząca do wzniesionego w stylu szwajcarskim zajazdu zwanego dworem Idy – obecnie hotel Dworzysko. Od południa opierały się one o drogę lokalną, biegnącą w kierunku Konradowa. Pośrodku tego terenu znajdowało się niewielkie wzniesienie, a we wschodniej części dwa stawy zwane Szwedzkimi, które dały parkowi nazwę. Tylko nieliczne enklawy zieleni w postaci małych skupisk drzew wdzierały się klinem na teren łąk.

Wszystkie te elementy wykorzystane zostały następnie przy zakładaniu parku, który otrzymał postać założenia krajobrazowo-naturalistycznego. Rozległe łąki sprzyjały formowaniu wielkich polan, okolonych drogami spacerowymi. Wzdłuż dróg, zwłaszcza w miejscu ich przecięcia, skoncentrowano skupiny drzew kształtujących wnętrza parkowe Dawne trakty lokalne włączone zostały w pobrzeżną promenadę, przy czym drogę północną, prowadzącą do dworu Idy już wcześniej obsadzono drzewami tworzącymi aleję. Niezbyt bogata sieć dróg spacerowych zagęszcza się w części wschodniej założenia, bowiem w miejscu tym łączą się one ze ścieżkami okalającymi stawy. Na niewielkim terenie położonym między dwoma stawami, po ich południowej stronie usytuowany był budynek, który nie zachował się do naszych czasów.

W latach następnych aż po czasy nam współczesne, pierwotnie krajobrazowo-naturalistyczne założenie z rozległymi polanami, długimi ciągami spacerowymi i niewielką stosunkowo ilością drzew, ewoluowało w kierunku parku miejskiego. Spowodowało to powstanie gęstej sieci ścieżek spacerowych, które szczelnie, z wyjątkiem części zachodniej, w miarę równomiernie pokryły cały teren. Rozbudowany również został układ wodny wzbogacony o przeważnie peryferyjnie prowadzone strumienie (być może pozostałości dawnego systemu melioracyjnego). Na stawach, pełniących w zimie funkcję lodowiska, ukształtowano niewielkie wysepki. Systematycznie wprowadzany drzewostan mieszany, zakomponowany w większe skupiny, małe grupylub sadzony pojedynczo, zajął znaczną część dawnych rozległych polan, ograniczając ich teren do niewielkich wnętrz parkowych. Różnice wysokości pokonane zostały przy pomocy licznych schodów, zbudowanych w wielu miejscach.
Obecnie stawy posiadają brzegi umocnione kamieniami. Ponad brzegami, miejscami zachowały się pozostałości kamiennych tarasów widokowych z kutymi balustradami. Natomiast w części wschodniej parku znajduje się prostokątny taras ziemny, dostępny dzięki schodom. W kierunku zachodnim drzewostan parkowy zagęszcza się, przechodząc w zwarty las, z nikłymi śladami dawnych dróg spacerowych.

Przyroda

Park Szwedzki w Szczawnie-Zdroju zajmuje powierzchnię ok. 14 ha. Teren parku znajduje się w części miasta, w której dominuje funkcja mieszkalno-rekreacyjna. Z trzech stron granicami obiektu są ulice. Granica północna biegnie wzdłuż ulicy Spacerowej, wschodnia wzdłuż ulicy Kolejowej zaś południowa wzdłuż ulicy Nizinnej. Po zachodniej stronie park naturalnie łączy się z rozległymi łąkami.

Teren parku charakteryzuje się średnio-zróżnicowaną rzeźbą terenu. Główna, płaska część parku leży po wschodniej stronie. W tym rejonie znajdują się dwa niewielkie stawy parkowe. Dalej teren wznosi się łagodnie w kierunku zachodnim, osiągając najwyższy punkt i równie łagodnie opada do granicy z łąkami.

W drzewostanie parkowym wyróżniają się dwie grupy: naturalna i przekształcona z licznymi gatunkami introdukowanymi.

Część naturalna nieznacznie odbiega od typowego lasu mieszanego górskiego. Gatunkami panującymi są: buk zwyczajny, dąb szypułkowy, jesion wyniosły, klon jawor, klon pospolity, świerk pospolity, sosna zwyczajna, modrzew europejski oraz daglezja zielona. W części tej występują bardzo przegęszczone podszyty z ekspansywnymi gatunkami takimi jak: bez czarny, głóg jednoszyjkowy, leszczyna pospolita, klon pospolity, jesion wyniosły. Runo ma charakter ziołoroślowy.

W części przekształconej występują bardzo cenne gatunki obce takie jak: cypryśnik błotny, skrzydłorzech kaukaski, modrzewnik chiński, miłorząb dwuklapowy, jodła grecka, jodła kalifornijska, buki zwyczjane odm. Purpurowa oraz takie rodzaje roślin jak: żywotniki, cyprysiki, jałowce, forsycje i wiele innych. W południowo-zachodnim skraju parku występują surowsze warunki, zarówno klimatyczne, jak również glebowe, co uwidacznia się w znacznie słabszych przyrostach drzew, osiągających w tej części parku dużo niższe wysokości.

Orientacyjny skład gatunkowy drzewostanu wygląda następująco:

- Świerk pospolity 337 drzew (14,00%)
- Modrzew europejski 309 drzew (12,90%)
- Daglezja zielona 270 drzew (11,30%)
- Buk zwyczajny 189 drzew (7,90%)
- Dąb szypułkowy 155 drzew (6,50%)
- Grab pospolity 129 drzew (5,40%)
- Lipa drobnolistna 112 drzew (4,70%)
- Klon jawor 84 drzewa (3,50%)
- Sosna czarna 60 drzew (2,50%)
- Klon pospolity 47 drzew (2,00%)
- Dąb czerwony 47 drzew (2,00%)
- Jesion wyniosły 44 drzewa (1,80%)
- Cis pospolity 31 drzew (1,30%)
- Sosna zwyczajna 30 drzew (1,30%)
- Dąb bezszypułkowy 29 drzew (1,20%)
- Pozostałe gatunki 527 drzew (22,0%)

W oparciu o sieć alejek, teren parku podzielono na sześć sektorów. Najcenniejszymi z dendrologicznego, jak również kompozycyjnego punktu widzenia są sektory I oraz II, znajdujące się we wschodniej części parku. Na ich terenie występuje najwięcej cennych gatunków stanowiących o wartości parku. Pozostała część drzewostanu parkowego ma charakter bardzo naturalny jednakże z licznymi pomnikowymi egzemplarzami gatunków rodzimych, które należy odpowiednio wyeksponować.

Obecnie prowadzona jest rewaloryzacja parku. Celem rewaloryzacji jest odtworzenie charakteru parku z końca XIX wieku, kiedy to cieszył się największą popularnością. Renowacja parku Szwedzkiego została podzielona na dwie części. Pierwsza obejmuje prace budowlane. Druga część inwestycji obejmie natomiast prace ogrodnicze. Będą wykonane zabiegi pielęgnacyjne ponad 1200 drzew oraz nasadzenia około 21 tysięcy krzewów i bylin, a także czterech hektarów łąk i trawników.

Cały zakres prac renowacyjnych prowadzony jest pod nadzorem konserwatora zabytków. Park po remoncie będzie wyglądał jak w czasach swojej największej świetności. Aby osiągnąć ten cel, projekty remontowe były wzorowane na ikonografii parku z okresu międzywojennego i końca XIX wieku. Renowacja parku Szwedzkiego ma zostać zakończona w drugiej połowie 2008 roku.

Ścieżka

Projekt opisanej ścieżki uwzględnia walory przyrodnicze, a przede wszystkim osobliwości głównego ciągu alejek spacerowych. Ścieżkę dydaktyczną zaprojektowano w I sektorze parku, gdzie występuje najwięcej cennych gatunków, pomiędzy dwoma stawami po których pływają kaczki krzyżówki, tryska piękna fontanna, a na środku są ukształtowane niewielkie wysepki. Stawy posiadają brzegi umocnione kamieniami, ponad brzegami zachowały się kamienne tarasy widokowe z kutymi balustradami. Idąc alejką miedzy stawami, możemy usiąść na stylizowanych ławkach, by podziwiać całą kolekcję pomników przyrody, fontannę, a nawet obserwować wiewiórki skaczące na gałęziach buków o zielonych i purpurowych liściach.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy przy wejściu do parku nad pierwszym stawem. Mamy okazję zobaczyć po lewej stronie stawu pomnik przyrody – Cypryśnik błotny (Taxodium distichum), który został przywieziony tu z Ameryki Południowo-wschodniej. Okaz ma wysokość – 26 m, rozpiętość korony 10 m, obwód pnia 295 cm. Cypryśnik błotny to bardzo dekoracyjne drzewo - szczególnie jesienią.

2. Bezpośrednio na wprost pierwszego stawu znajduje się kolejny pomnik przyrody - Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) o wysokości 17 m, rozpiętości korony 8 m i obwodzie pnia 164 cm. Jest to gatunek osobliwy i rzadki, pochodzący z północno-wschodnich Chin.

3. Nieopodal, jeszcze nad pierwszym stawem, kierując się w prawo można zobaczyć trzeci pomnik przyrody – buk zwyczajny odmiana purpurowa (Fagus silvatica Atropunicea) o wysokości 25 m, rozpiętości korony 20 m i obwodzie pnia 331 cm. Pokrojem podobny do buka zwyczajnego. Liście wiosną intensywnie purpurowoczerwone. Latem purpurowe. Orzeszki również purpurowe. Preferuje miejsca nasłonecznione tak jak inne odmiany buka. Jest to drzewo wyraźnie odróżniające się swym pięknem od otoczenia.

4. Naprzeciw, po drugiej stronie alejki spacerowej widzimy buka zwyczajnego (Fagus sylvatica) o wysokości 23 m, rozpiętości korony korony 20 m i obwodzie pnia 343 m. Pień prosty z grubymi żebrami, korona gęsta, szeroka, nisko osadzona, kora jest gładka, w kolorze ołowianoszarym. Jesienią liście przybierają piękne rudobrązowe barwy, nadając przepiękny koloryt zachwycający oczy zwiedzających park.

5. Kolejnym drzewem, które nie sposób ominąć jest następny pomnik przyrody, również buk zwyczajny (Fagus sylvatica) o wysokości 28 m, rozpiętości korony 25 m i obwodzie pnia 406 cm. Drzewo urzeka swym ogromem i siłą.

6. Urzeczeni pięknem potężnych buków udajemy się dalej w kierunku drugiego stawu. Widzimy skupisko drzew iglastych. Są to daglezje zielone (Pseudotsuga menziesii): pierwsza o wysokości 26 m, rozpiętości korony 11 m i obwodzie pnia 139 cm, druga o wysokości 26 m, rozpiętości korony 10 m i obwodzie pnia 120 cm, trzecia największa o wysokości 27 m, rozpiętości korony 11 m i obwodzie pnia 142 cm.

7. Obok daglezji zielonej (Pseudotsuga menziesii) wyróżnia się kolejne drzewo – jest to sosna czarna (Pinus nigra) o wysokości 27 m, rozpiętości korony 12 m i obwodzie pnia 214 cm.

8. Kilkanaście metrów dalej, po prawej stronie rośnie drzewo wielopniowe, rozgałęziające się tuż przy ziemi, rzadko spotykane w Polsce – jest to skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) pochodzący z Azji. Nasze drzewo ma wysokość 18 m, rozpiętość korony 18 m i następujące obwody pni: 50 cm, 114 cm, 117 cm, 127 cm, 101 cm, 110 cm, 94 cm. Przypominające pokrojowo i kształtem liści orzech włoski (Juglans regia), różni się od niego głównie oryginalnymi owocami – drobnymi oskrzydlonymi orzeszkami, zebranymi w charakterystyczne, długie i zwisające owocostany.

9. Idąc dalej zauważamy coś, co nas zaniepokoiło. Jest to pień złamany na wysokości 4 metrów o korze szaro-brązowej, szorstkiej i łuszczącej się. Z rozmowy z inspektorem ds. zieleni z Urzędu Miejskiego w Szczawnie-Zdroju dowiedzieliśmy się, że to pień modrzewnika chińskiego (Pseudolarix amabilis) – drzewa należącego do rodziny sosnowatych, które występuje na ograniczonym obszarze wschodnich Chin. Drzewo uległo złamaniu podczas wichury w styczniu 2007 r. Ponieważ jest to niezwykle rzadkie i cenne drzewo, pozostawiono pień, licząc na to, że puści pędy. Modrzewnik chiński nazywany był “złotym modrzewiem”, gdyż na jesieni szpilki przebarwiają się na kolor złocistożółty. My też mamy nadzieję, że drzewo się odnowi.

10. Obok pnia modrzewnika widzimy ciekawe drzewo o niskim pniu, który na wysokości 1 m rozgałęzia się na pięć konarów. Jest to korkowiec amurski (Phellodendron amurense) o wysokości 12 m, rozpiętości korony 15 m i obwodzie pnia 132 cm. Pochodzi z Chin.

Pień pokryty grubą, elastyczną i regularnie spękaną korą, która jest miękka (ugina się pod naciskiem). Liście naszego korkowca są pierzasto złożone, tak jak np. jesiona (Fraxinus). Ciekawostką tego drzewa jest wspomniana kora, z której można pozyskiwać korek, choć głównym drzewem korkowym jest uprawiany na południu Europy dąb korkowy (Quercus suber).

11. Zbliżamy się do drugiego stawu i oczy nasze przykuwa piękny widok drzewa buka zwyczajnego odmiany zwisającej (Fagus sylvatica Pendula). Jest to drzewo szczególnie dekoracyjne, przypominające bajkową altanę, w której można się ukryć przed złym światem. Wysokość drzewa to 20 m, rozpiętość korony 18 m, a obwód pnia 220 cm. Jest pomnikiem przyrody ze względu na szczególne znaczenie krajobrazotwórcze. Drzewo o prostym pniu i gęstej parasolowatej koronie – gałęzie silnie wydłużone i zwisające.

Przed nami jeszcze wiele cennych drzew, ale postanowiliśmy zakończyć nasz spacer pod bukiem. Ma on wpływ na naszą siłę woli. Oczywiście pozytywny. Powoduje wrażenie jasności umysłu. Jest tez drzewem bardzo opiekuńczym. W upalne, letnie dnie daje przyjemne odczucie chłodu i działa niezwykle regenerująco. Drzewo to można porównać do źródła z orzeźwiającą wodą. Tak wzmocnieni wracamy do szkoły.

Bibliografia

Rewaloryzacja Parku Szwedzkiego w Szczawnie Zdroju – Projekt gospodarki drzewostanem (udostępnione w Urzędzie Miejskim w Szczawnie Zdroju)
Ewidencja założeń ogrodowo-parkowych – Park Szwedzki m. Szczawno Zdrój (udostępnione w Urzędzie Miejskim w Szczawnie Zdroju)
Jońca Edmund, Przyroda Ziemi Wałbrzyskiej, Wałbrzych
Skupień Edward, Szczawno Zdrój Jedlina Zdrój, Wrocław 1979
Godet Jean-Denis, Przewodnik do rozpoznawania drzew, Warszawa 2000
Eisenreich Wilhelm, Eisenreich Dorothee, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 1993
Szałkowski Artur, “Park Szwedzki za unijne euro” [w:] Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, http://walbrzych.naszemiasto.pl
http://www.drzewa.net
http://www.atlas-roslin.pl
http://www.drzewapolski.pl

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 30 im. Armii Krajowej
ul. Chałubińskiego 13
58-302 Wałbrzych
e-mail: psp30@neostrada.pl
Opiekun grupy:
Mirosława Zaręba Mirosława Adamowicz
 

Autorzy opisu:
Uczniowie kl. VI: Baranowski Tomasz, Cebula Justyna, Erens Aneta, Kukurudza Jowita, Suska Jolanta, Tomasikiewicz Alicja, Werbowski Adrian.

Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy za udostępnianie danych i pomoc merytoryczną p. mgr inż. Sławomirowi Grochali – pracownikowi Urzędu Miejskiego w Szczawnie-Zdroju.

Ładowanie danych ...