Swoszowice to dawna wieś podkrakowska przy drodze do Świątnik, Myślenic. Nazwa wywodzi się od formy osobowej Swosz, Swosch, Swoszow, de Swoszowicz, Swoschowicze. Aktualnie jest to osiedle położone w południowo- wschodniej części byłej dzielnicy administracyjnej Kraków – Podgórze, obecnie X Dzielnicy Samorządowej o nazwie Swoszowice. Przez północno-zachodnie obrzeże osiedla przepływa Wilga – prawobrzeżny dopływ Wisły. Nie ma tu zakładów przemysłowych, nie ma też większych zakładów w najbliższym sąsiedztwie. Klimatycznie jest to jeden z korzystniejszych terenów Krakowa. Rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25.07.1973 r. Swoszowice zostały uznane Uzdrowiskiem. W 1974 r. Rada Narodowa Miasta Krakowa nadała Swoszowicom Status Uzdrowiska, w którym głównym obiektem jest Zakład Przyrodoleczniczy położony w Parku Uzdrowiskowym. Park Uzdrowiskowy w Swoszowicach znajduje się między ulicą Kąpielową, a Piłkarską na pagórkowatym terenie. Powierzchnia parku szacowana jest na około 7ha. Zarząd nad parkiem sprawuje Zespół Uzdrowisk Krakowskich S.A. Powiązanie z podstawowym układem komunikacyjnym Krakowa zapewnia ul. Zakopiańska poprzez ul. Kąpielową i Myślenicką. Komunikacja z miastem – linie autobusowe MPK z Borku Fałęckiego 101, 135, 215, 225 oraz z Łagiewnik 155. Można również korzystać z linii prywatnych.

Historia

Najstarsze wzmianki dotyczące Swoszowic znaleźć można w Kodeksie Tynieckim, 130, z 12 marca 1362 roku. W średniowieczu wieś była własnością rycerską. Znane są imiona właścicieli: 1362 – Wojsław de Swoszow, 1387 – Wacław de Swoszowice, 1392-1401 - Piotr (żona Dobrochna), 1402 – Leonard, Jan – synowie Stanisława, 1408 – Mścisław. Co najmniej od 1422 roku działała w Swoszowicach kopalnia siarki (znane są imiona górników, m.in. 1422 – Krystian, 1432 – Stanisław, 1439 – Bartosz), która była własnością króla. Zygmunt III Waza przekazał prawa do kopalni Klasztorowi Bożego Ciała, który pozostał jej właścicielem aż do I Rozbioru Polski. Pozostałością po kopalni i hucie siarczyku są obecnie nazwy ulic: Siarczanogórska, Podhalnie, Topiarnia, Stawisko, Szybisko, Siarczki, a także figurka będąca pamiątką po katastrofie górniczej w 1874 r. przy ulicy Merkuriusza Polskiego, kaplica Św. Barbary w kościele we Wróblowicach i figurka Św. Barbary we Wróblowicach oraz liczne hałdy na terenie Swoszowic.

Od średniowiecza począwszy, znane były i stosowane podczas ”zarazy” źródła wód siarczanych. O ich zastosowaniu w lecznictwie chorób reumatycznych, wenerycznych, pisał lekarz królewski Wojciech Oczko na łamach ”Cieplic” w 1578 roku. Także jezuita Gabriel Rąpczyński wspominał o dobrodziejstwach wód siarczanych w swoich pracach w 1721 roku. Funkcjonowanie Swoszowickiego Uzdrowiska zwykle łączy się z budową murowanych Łazienek i Domu Zdrojowego przez Feliksa Radwańskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego i właściciela Swoszowic od 1811 roku. Zakład Kąpielowy rozwijał się przez dwadzieścia lat. Po tym okresie następował powolny upadek obiektu. Dopiero Spółka Uzdrowisk Krajowych w 1859 roku zdołała zahamować ten proces (inicjatywa Józefa Dietla). Kolejni właściciele Uzdrowiska – 1867 hrabia Stadnicki i Kirchmajer uczynili ze Swoszowic miejsce wycieczek Krakowian. W latach 80 XIX wieku zabrakło wody w Zdroju Głównym. Uzdrowisko ponownie zaczęło podupadać. Dopiero lata 90-te przyniosły ponowny rozkwit obiektu. Kuracjuszy zapraszano do Domu Mieszkalnego, gościnnego ”Pałacu” i ”Szwajcarki”.

W czasie I Wojny Światowej Uzdrowisko zostało dotkliwie zniszczone i dopiero w okresie międzywojennym przywrócono jego dawną świetność. W czasie okupacji hitlerowskiej Niemcy rozbudowali Łazienki, ale lata powojenne przyniosły stagnację. Sytuacja zmieniła się w 1973 roku, kiedy to 25 lipca Swoszowice uzyskały status Uzdrowiska (oficjalnie w 1974), a następnie weszły w skład Zespołu Uzdrowisk Krakowskich. W latach 90-tych rozpoczęto prace przy rozbudowie Łazienek, które jednak przerwano ze względu na brak środków finansowych. Obecnie kuracjusze mają do dyspozycji pawilon ”Słońce” i ”Szwajcarka”. Ze względu na nieudane próby konserwacji drewnianego budynku w latach 80-tych ”Szwajcarka” została zastąpiona nowym, murowanym obiektem, nawiązując kształtem do pierwowzoru. Dawny dom letni nosi obecnie nazwę “Parkowa”.

Jeden z pierwszych kuracjuszy – Julian Ursyn Niemcewicz zapisał uwagę: ”…Największą też miejsca tego nieprzyjemnością jest brak cienia…”. Zapewne w trosce o klientów prof. Radwański i jego syn zlecali na osuszonych bagnach sadzenie (ok. 1820 r.) młodych lip, wiązów, grabów, obecnie najstarszych okazów w parku, nazywanym dziś Parkiem Zdrojowym, Uzdrowiskowym, Leśnym. Wiek starodrzewia specjaliści oceniają na ponad 180 lat. Prof. Józef Dietl w 1858 r. w swoich “Uwagach nad zdrojowiskami krajowymi” opisuje swoszowicki dom łaziebny, który “…otoczony jest przyjemnymi plantacjami”.

Z kolei lekarz zdrojowy Aleksander Lech opisując “Stan zdrojowiska Swoszowice w roku 1861” podaje, że budynek mieszkalny dla kuracjuszów jest ”…naokoło przyozdobiony bujnym trawnikiem, licznymi klombami kwiatów i drzew, nastręcza gościom kąpielowym pożądaną sposobność do przyjemnych przechadzek”.  W latach 60. do 80. XIX wieku przeobrażono park, wprowadzając nowe gatunki drzew (sosny, świerki, modrzewie), specjalnie kształtując drzewa np. na potrzeby huśtawek, powiększając obszar parku w kierunku północnym, obecnie po drugiej stronie ul. Kąpielowej. Sebastian Bielak w artykule Park Leśny w Swoszowicach – Aura 6/2001 wspomina o wprowadzaniu na teren parku ok. 1910 r. brzozy i sosny wejmutki oraz kasztanowców. Drzewostan zmieniano w parku po zniszczeniach dokonanych w czasie I i II wojny światowej. Wielkie zmiany w parku wprowadzone zostały w latach 60. XX wieku, gdy wycięto część starych drzew i wyasfaltowano alejki spacerowe.

Poważnych zniszczeń w parku dokonała potężna wichura w 1995 roku, która przewróciła kilka starych drzew. Uszkodzone zostały korony wielu drzew, nastąpiły liczne pęknięcia, przechylenia pni, złamania konarów. Na miejsce tych starych drzew posadzono młode drzewka klonów.

Dawni właściciele uzdrowiska w XIX w. dbali by w parku koncertowała orkiestra zakładowa. Wiadomo, że i w okresie międzywojennym występowała tam orkiestra Koła Młodzieży ze Swoszowic. W 1966 r. uroczystość połączona z nadaniem imienia Edmunda Neussera jednej z ulic Swoszowic, odbywała się głównie w parku, a znaczącym był tam koncert ”U wód”.

Przyroda

Park Zdrojowy w Swoszowicach służy mieszkańcom, kuracjuszom i turystom (przechodzi tu szlak niebieski i szlak czarny). Park zachwyca starym, bo liczącym w niektórych przypadkach ponad 180 lat urozmaiconym drzewostanem (z przewagą drzew liściastych). Dominują okazy wysokie dochodzące do 25 metrów wysokości. Najcenniejsze drzewa zostały zaliczone do pomników przyrody. Są to lipy drobnolistne (Tilia cordata). Na czterech z nich są tabliczki “pomnik przyrody”. Na liście pomników przyrody są też wiązy: szypułkowy i górski, ale brakuje na nich tabliczek.

Najokazalsza z lip znajduje się naprzeciwko Pawilonu Łazienki - ma 4,65 m w obwodzie i charakterystyczny boczny konar o długości 13,5 m biegnący poziomo równolegle do ziemi na wysokości około 1,5 m. Ze względu na ten osobliwy kształt miejscowi nazwali ją ”lipa – słoń”. Inne cenne drzewa to: topole białe (Populus alba) o obwodach powyżej 4m, 2 aleje kasztanowców (Aesculus hippocastanum), przepiękne sosny zwyczajne (Pinus silvestris), brzozy brodawkowate (Betula pendula), klony zwyczajne (Acer platanoides), świerki pospolite (Picea abies) wierzby płaczące, grochodrzewy (Robinia pseudoacacia). Osobliwością parku są trzy okazy sosny wejmutki (Pinus strobus). Czynny niegdyś staw w chwili obecnej jest zarośnięty trzciną. Cechą charakterystyczną tego miejsca są przepięknie usytuowane stare wierzby płaczące (Salix alba Tristis).

Wśród roślin zielnych wiosną w ogromnych ilościach zakwitają fiołki, zawilce i żółto kwitnące ziarnopłony.

Ze zwierząt można spotkać wiewiórki, sarny, żaby, jaszczurki, motyle, zające, kowale bezskrzydłe, dzięcioły, sroki, sikorki, wróble, sójki, kukułki.

Ścieżka

Ścieżkę opracowano w oparciu o walory historyczne i przyrodnicze. Poszczególne jej etapy wyznaczono w oparciu o istniejące w parku alejki asfaltowe jak też wydeptane ścieżki.

1. Spotykamy się przy budynku o nazwie ”Szwajcarka” mieszczącym Reumatologiczny Szpital Uzdrowiskowy. Ćwierć wieku temu stał na tym miejscu prawie stuletni drewniany pawilon – willa w stylu szwajcarskim. Przed I wojną światową w pobliżu willi “Szwajcarka” istniał drewniany, obszerny, piętrowy budynek zwany “Pałacem” – niegdyś centrum życia kulturalnego uzdrowiska. Właściciele uzdrowiska od 1867 r. hrabia Stadnicki i Kirchmajer uczynili ze Swoszowic modne wśród Krakowian miejsce wycieczek. Z Rynku Głównego kursował do Swoszowic konny omnibus. Na wschód od “Szwajcarki” w XIX wieku istniały trzy domy dla kuracjuszy wyznania mojżeszowego.

2. Przechodzimy na drugą stronę ulicy Kąpielowej, wchodzimy w pierwszą alejkę i skręcamy w kierunku południowym. Tuż przy zakręcie wita nas oznaczona tabliczką “pomnik przyrody” okazała lipa (4,60m obwodzie) rozdzielająca się na 3 konary. Kilka metrów za nią następna lipa będąca pomnikiem przyrody a zarazem wizytówką parku: lipa “słoń”, mająca 4,65 m w obwodzie a boczny konar 13,5 metra. Kiedyś lipa ta miała drugi taki boczny konar. Na nich były zawieszone huśtawki dla kuracjuszek. Na prawo od tych lip mamy dwie topole białe: jedna 3,15m, druga 2,9 m. Dzieci często mylą topolę białą z brzozą, tu możemy porównać te drzewa, bo niedaleko rosną brzozy. Inny jest kształt liści;  kora brzozy jest biało-czarna na całej wysokości pnia, kora topoli zaś jest jasna ( nie biała), raczej kremowa, u podstawy pnia ciemna, a tylko wysoko jasna. W tym miejscu między lipami – pomnikami przyrody a topolami białymi można podziwiać 2 wierzby płaczące i kasztanowca.

3. Przechodzimy alejką w kierunku zachodnim w górę i w dół w kierunku północno zachodnim do rozwidlenia alejek asfaltowych. Jedna z nich jest oznaczona drogowskazem ”Pawilon Słońce”. Kierujemy się na nią, by na początku tej alejki, po prawej jej stronie obejrzeć ciekawy wiąz szypułkowy o obwodzie 3,19 m – brak tabliczki.
Na prawo od wiązu w kierunku ul. Kąpielowej okazały urozmaicony stary drzewostan. Są to lipy, sosny, brzozy, modrzewie, świerki, jesiony, kasztanowce.

4. Wracamy alejkami w kierunku północno – zachodnim. Z prawej strony mieści się Kościół Opatrzności Bożej i stadion sportowy, My kierujemy się w kierunku drewnianej altany usytuowanej nad Zdrojem Głównym. Konstrukcja ta powstała przed 3 laty, nawiązuje do ”glorietki” z 1861 roku zbudowanej dla potrzeb kuracjuszy ponad źródłem, wraz z tzw. ”wziewalnią”. O wykorzystaniu wody siarczanej ze Swoszowic pisali m.in. Wojciech Oczko ”Cieplice” (1578), Erazm Syxt (1617),Gabriel Rączyński (1721).

W Swoszowicach stosuje się obecnie wody siarczanowo- wodorowęglowo- wapienno-magnezowe, borowe i siarczkowe, którymi leczy się dolegliwości chorób reumatycznych, nerwowych, ginekologicznych, zatruć i urazów. Wodę pozyskuje się z szybowej studni artezyjskiej o głębokości ok. 10 m. Część wody wypływa strumieniem do rzeki Wilgi wytrącając żółtawy osad i roznosząc wokół zapach siarkowodoru.

Podążając brzegiem strumienia można dojść do pawilonu ”Słońce”.

(W parku zdrojowym w północno zachodnim jego skraju znajduje się też drugi zdrój “Napoleon” stanowiący naturalny wypływ powierzchniowy z wylotu dawnej sztolni kopalnianej. Z tego zdroju czerpano wodę w czasach braku wody w Zdroju Głównym w 1880 roku i prawie sto lat później). Za altaną widać teren porośnięty trzciną dochodzący aż do stadionu.

5. Wracamy w górę w kierunku południowym i zatrzymujemy się przy ”Łazienkach”, zwracając uwagę na medaliony z godłami Polski i Litwy z czasów Zygmunta I, dekorujące szczyty bocznych skrzydeł frontu budynku. Drewniane ”Łazienki” i dom zdrojowy wybudowane w 1811 r. przez prof. UJ Feliksa Radwańskiego (ówczesnego właściciela Swoszowic) uznawane są za zalążek uzdrowiska. Wygląd tych “Łazienek” jest znany z często publikowanej litografii M. Salba wg rysunku Świerzyńskiego.

“Łazienki” były wielokrotnie przebudowane m.in. po 1859 r. przez Spółkę Zdrojowisk Krajowych założoną przez Józefa Dietla, w latach 90–tych XIX w., po zniszczeniach dokonanych w czasie I i II wojny światowej, w latach 90. XX stulecia przez Zespól Uzdrowisk Krakowskich, do którego Swoszowice należały od 1975r. Rozbudowa przybudówek tzw. ”Nowych Łazienek” przerwana na kilkanaście lat jest obecnie kontynuowana.

6. Następny przystanek tuż przy budynku Łazienek, gdzie wydeptana ścieżka prowadzi do rzadkich w naszym kraju trzech okazów sosny wejmutki wysokich ponad 20 m. Pod sosnami leżą szyszki ponad 2 razy dłuższe od szyszek sosny zwyczajnej. W runie pełno poziomek. Za sosnami (jedna z nich jest za ogrodzeniem, gdyż trwa tu rozbudowa zakładu) wydeptana ścieżka doprowadzi nas po paru metrach w kierunku południowym do następnej lipy oznaczonej tabliczką ”pomnik przyrody” (3,30 m). Naprzeciw niej kolejna lipa z tabliczką, nie możemy jej zmierzyć gdyż jest tuż za ogrodzeniem.

7. Ścieżką dochodzimy do alejki kasztanowców i schodzimy nią w dół w kierunku południowo zachodnim około 150 metrów. Ten rejon parku przypomina las zwłaszcza z bardzo bogatym podszytem. Pełno tu dzikiego bzu czarnego, młodych klonów, lip, kasztanowców. Idziemy szlakiem niebieskim. Dochodzą nas odgłosy ptaków: sójki, dzięcioła, sikorek, kukułki…

8. Dochodzimy do kładki i na lewo możemy podziwiać zarośnięty już aktualnie staw porośnięty trzciną, gdzieniegdzie widać pałkę. Przepięknie prezentują się tu wierzby tworzące dwa skupiska – dwa okazy a dalej cztery. Tuż przy kładce rośnie stara, okazała rozdwojona wierzba. Ze stawu spływa woda z wyraźnymi śladami żelaza. Z boku stawu przepływa uregulowany ciek wodny.

9. Wracamy tą samą alejką w kierunku przystanku autobusu nr 155, tuż obok restauracji “Parkowa”. Jej przeszklona ściana południowa nawiązuje do wystawionego w 1861 r. na tym miejscu ”Domu Letniego” (ze szklaną ścianą zachodnią). Znajdowała się w nim sala zabawowo-restauracyjna na 100 osób, a także kuchnia i spiżarnia. Na placu przed domem w tzw. czasie kąpielowym (IV- X) po 1859 r. wzmiankowane są koncerty orkiestry zdrojowej, a w okresie międzywojennym grywała orkiestra Koła Młodzieży ze Swoszowic założonego przez emerytowanego nauczyciela Floriana Kotowskiego. Młodzież grała także w małej kapliczce zdrojowej usytuowanej nieco w głębi parku pomiędzy Domem Letnim, a ”Łazienkami”.

10. Możemy przejść się też alejką tuż za Pawilonem Parkowa. Z jednej strony nasadzone kasztanowce ze śladami (jak wszędzie zresztą) szrotówka kasztanowcowiaczka, z drugiej strony klony, lipy, jesiony.

Bibliografia

• Bugała Władysław, Drzewa i Krzewy, Warszawa 2000
   


• Seneta Włodzimierz, Dolatowski Jakub, Dendrologia, Warszawa 1997
   


• Barbara Kędzierska, Inwentaryzacja i zagospodarowanie Parku Uzdrowiskowego w Swoszowicach, praca magisterska, Kraków 1982
   


• Bielak Sebastian, Park leśny w Swoszowicach, [w:] “Aura” 2001, nr 6, s. 20-21
   


• Kryszałowicz Urszula – Swoszowice przeszłość i teraźniejszość-bibliografia w wyborze, praca dyplomowa AP, Kraków 2005
   


• http://www.uzdrowisko.krakow.pl
   

Uwagi

Informacje dodatkowe
Rozbudowa uzdrowiska spowodowała uszkodzenie dużej ilości drzew. O pomstę do nieba wzywa przepiękna aleja modrzewiowa, która kiedyś znajdowała się za ”Łazienkami” i niekoniecznie przeszkadzałaby w remoncie.
Park jest zaniedbany. Potrzebna jest intensywna pielęgnacja drzew. Nie ma tabliczek oznaczających pomniki przyrody, choć kiedyś były. Trawy koszone są tylko w centralnych miejscach parku.

Idąc wzdłuż ulicy Kąpielowej naprzeciwko budowy nowego Kościoła w Swoszowicach znajduje się okazała topola biała 4,40 m w obwodzie, która  powinna zostać uznana za pomnik przyrody. Klomby kwiatowe przed” Łazienkami” mogłyby być atrakcyjniejsze. Przydałoby się więcej ławek. Nie ma toalet. Przydałyby się też typowe miejsca wypoczynkowo-piknikowe uprzyjemniające pobyt i wypoczynek. 20 lat temu była możliwość napicia się wody. Aktualnie brak takiego dostępu. Mocne strony parku to: unikatowy drzewostan, przepiękne położenie, dobre warunki do wypoczynku i dogodny dojazd z Krakowa.

Przydatne linki

Strona internetowa Uzdrowiska Kraków -Swoszowice

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Szkoła Podstawowa 43 im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
ul. Myślenicka 112
30-698  Kraków
e-mail: sp43@edukonekt.pl
Opiekun grupy:
Barbara Kędzierska 

Autorzy opisu:
Uczniowie z klas 4, 5 i 6: Michał Stoń, Jarek Kmiecik, Paweł Kurleto, Michał Kazior, Paweł Sarga, Darek Knapik, Angelika Bazgier, Karol Widłak, Dominika Cempa, Urszula Zemlińska, Gabriela Suder, Kania Katarzyna.
Współpracujacy nauczyciele:
mgr Ewa Tomczyk, mgr Zofia Kania i mgr Urszula Kryszałowicz.

Ładowanie danych ...