Szczawno-Zdrój dawniej Salzbrunn, to sześciotysięczna miejscowość uzdrowiskowa położona u podnóża Góry Chełmiec, w dolinie potoku Szczawnik. Sąsiaduje z trzema dzielnicami Wałbrzycha: Piaskową Górą, Szczawienkiem i Białym Kamieniem. Atrakcyjność położenia Szczawna-Zdroju podnosi zadrzewione Wzgórze Gedymina, przylegające do uzdrowiska oraz szczyty Gór Wałbrzyskich: Chełmiec i Trójgarb, a także wzniesienia Pogórza Wałbrzyskiego z zamkami Cisy i Książ. Na terenie Szczawna znajdują się dwa parki o łącznej powierzchni 114 ha, powstałe na przełomie XVIII i XIX wieku. Nowy Park zwany Szwedzkim z malowniczymi polanami i egzotyczną roślinnością oraz Stary Park zwany Parkiem Zdrojowym im. H. Wieniawskiego.

Zarząd nad parkami sprawuje Uzdrowiskowa Gmina Miejska Szczawno-Zdrój. W granicach parku znajduje się szereg budynków sanatoryjnych, wśród których wyróżnia się budynek teatru połączony z drewniana halą spacerową i pijalnią wód mineralnych orazwieża widokowa Anna. Oprócz budynków na terenie parku występują elementy małej architektury terenowej m.in.: muszla koncertowa z zapleczem o konstrukcji drewnianej, amfiteatr z półkolistą sceną, drewniana ośmiokątna altana, pomnik H. Wieniawskiego, rzeźba psa z kamienia, fontanny, kaskada wodna, murki ogrodowe, pochylnie, murki oporowe.

Większość budynków i elementów małej architektury zachowało swój zabytkowy charakter, zmieniając jedynie w niewielkim stopniu elewację i wystrój zewnętrzny. Parki Szczawna-Zdroju należą do jednych z najpiękniejszych i najbogatszych w kraju. Rośnie tu wiele osobliwości dendrologicznych.

Historia

Szczawno-Zdrój wzmiankowane było po raz pierwszy w 1221 roku. W 1509 roku posiadłość nabył Konrad von Hochberg, którego potomkowie dziedziczyli Szczawno aż do 1931 roku. Lecznicze właściwości tutejszych wód zbadał nadworny lekarz Hochbergów. Jednak na szerszą skalę wody szczawieńskie zaczęły służyć kuracjuszom dopiero na początku XIX wieku. Spośród kilkunastu źródeł, które odkryto w Szczawnie, do najstarszych zaliczyć można źródło główne, zwane dziś Mieszko. Znane było ono już w XV wieku. Źródło Młynarz odkryte zostało w 1790 roku w zagrodzie młynarza. Od 1818 roku znane było jeszcze jedno źródło Dąbrówka.

Wśród wód leczniczych na uwagę zasługuje Marta odkryta w 1904 roku. Za twórcę kurortu należy jednak uznać Samuela Augusta Zemplina, który w roku 1815 przejął kierownictwo uzdrowiska. Z jego inicjatywy powstał pierwszy pensjonat zwany Pod Topolą. Zainicjował też powstanie promenady, rozpoczynając tym samym zakładanie parku zdrojowego. Wzorem innych kurortów powstała tu hala spacerowa, pijalnia wód, teatr, hotele, pensjonaty, gospody. Początki założenia parku przypadają zatem na lata 30-te XIX wieku. W roku 1844 powierzchnia parku liczyła 3 ha. Obejmowała ona główny ciąg komunikacyjny położony bezpośrednio przy zespole klasycystycznych budynków kuracyjnych. Ten szeroki pasaż spacerowy akcentowały koliste klomby z kwiatami i krzewami. Na terenie ówczesnego parku znalazła się neogotycka wieża Anny, wzniesiona w 1817 r. dla uczczenia księżnej Anny von Hochberg.

W drugiej połowie XIX wieku zmieniła się aranżacja głównego ciągu promenadowego. Szeroki pasaż spacerowy położony przed teatrem i domem zdrojowym przedzielony został pośrodku prostą aleją. W miejscu gdzie hala spacerowa łączy się z domem zdrojowym usytuowano drewnianą muszlę koncertową. W ciągu drugiej połowy XIX wieku powierzchnia parku uległa powiększeniu zajmując pod koniec stulecia ok. 130 ha. Krajobrazowo-naturalistyczny charakter zakładanych wówczas parków wymusił pełne wykorzystanie zastanych warunków terenowych. Stąd adaptacja wzgórza Gedymina. Wpłynęło to na małą ilość otwartych polan, powstała natomiast gęsta sieć dróg spacerowych powiązanych z leśnymi duktami. Początek XX wieku przyniósł dalsze przeobrażenia Parku Zdrojowego. Pojawił się ogród różany, a także budowle pełniące utylitarną funkcję (Mały i Duży Zakład Zdrojowy, Nowa Inhalatornia).

Po II wojnie światowej w parku nastąpiły ogromne zmiany. Intensywny wzrost roślinności spowodował zatarcie elementów pierwotnej kompozycji. Zmieniła się funkcja niektórych budynków i tak Dom Zdrojowy mieści obecnie kawiarnię i salę balową. Z dwóch bram wejściowych prowadzących na teren parku zachowała się tylko jedna. Stosunkowo niewielkie zmiany nastąpiły na terenie deptaku. Jak dawniej znajdują się tu latarnie i ławki. Wśród licznych dróg spacerowych szczególnie dobrze zachowana jest aleja rododendronów. Droga ta stanowi dziś główny trakt spacerowy. Z dawnego wyposażenia parku przetrwała do naszych czasów wieża Anny, amfiteatr, pawilon widokowy oraz pomnik psa ks. Jerzego II Brzeskiego.

Obecnie w parku odbywają się: Festiwal Henryka Wieniawskiego, Międzynarodowy Kurs Gitary Klasycznej, Imprezy związane z Dniami Szczawna-Zdroju, Ogólnopolska Giełda Kabaretowa “Przewałka”, Międzynarodowe i ogólnopolskie zawody w kolarstwie górskim, Międzynarodowy Festiwal “Wratislavia Cantans”.

Przyroda

Według inwentaryzacji dendrologicznej na terenie Parku Zdrojowego oznaczono 38 gatunków i odmian drzew i krzewów iglastych oraz 89 gatunków i odmian drzew i krzewów liściastych. Rośnie tu cały szereg gatunków i odmian rzadko spotykanych nawet w ogrodach botanicznych. Wartość drzewostanu pomnażana jest nie tylko samą liczbą okazów rzadko spotykanych, ale również poważnym wiekiem drzew oraz sposobem ich wkomponowania w krajobraz. Jest to bogaty zestaw gatunków drzew i krzewów egzotycznych sprowadzonych z Ameryki Północnej (Kalifornii, Wyżyny Kolorado, Gór Skalistych i Kanady), Azji (Chin, Japonii, Korei, Syberii, Turcji) oraz Bałkanów i Włoch. Łagodne warunki mikroklimatyczne wpływają korzystnie na rozwój znajdującej się tu roślinności.

Do gatunków osobliwych i rzadkich w Parku Zdrojowym należą: jodła szlachetna – forma błękitna (Abies procera ‘Glauca’), modrzew chiński (Larix potaninii Batalin), sosna żółta – odmiana skalna (Pinus ponderosa var. Scopulorum), korkowiec amurski (Phellodendron amurense), choina różnolistna (Tsuga diversifolia), choina Mertensa (Tsuga mertensiana), cyprysik błotny (Taxodium distichum), miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), klon palmowy (Acer palmatum), skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) i inne.

Jest to bardzo bogaty zestaw drzew i krzewów nie tylko krajowych, lecz także egzotycznych. Najliczniej roślinność egzotyczna jest reprezentowana przez gatunki pochodzące z Japonii i Ameryki Północnej. Do osobliwości dendrologicznych należą: cypryśnik błotny (Taxodium distichum), aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta), halezja karolińska (Halesia carolina), tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera), grujecznik japoński (Cercidiphyllum japonicum) oraz lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos). Wymienione wyżej gatunki należą do rzadkich w Polsce, dlatego są one otoczone szczególnie troskliwą opieką.

W Parku Zdrojowym znajduje się jeden z najpotężniejszych dębów szypułkowych (Quercus robur). Największą ozdobą parku jest aleja rododendronów, która przyciąga mnóstwo kuracjuszy.

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została zaprojektowana w oparciu o walory przyrodnicze i dendrologiczne. Początkiem ścieżki jest zabytkowa brama wejściowa.

Trasę spaceru rozpoczynamy od wejścia na teren Parku bramą główną. Jest to jedyna zachowana brama z dwóch bram wejściowych prowadzących niegdyś na teren pasażu spacerowego. Jest ona trójprześwitowa, kuta z żelaza i zwieńczona arkadą.
 

1. Pierwszym przystankiem jest przepiękna wierzba płacząca (Salix x chrysocoma Dode ), którą widzimy zaraz za bramą po prawej stronie. Jest to drzewo należące do rodziny wierzbowatych. Występuje w Europie i Azji. Posiada wąskie, lancetowate liście. Kojarzone jest często z typowym krajobrazem Polski. W pobliżu wierzby można zauważyć rosnący cis pospolity (Taxus baccata) oraz rododendron (Rhododendron). Ten pierwszy jest rośliną objętą ścisłą ochroną gatunkową. Jest niewysokim drzewem lub krzewem iglastym o owocach przypominających jagody z charakterystyczną czerwoną, kubkowatą osnówką. We wszystkich częściach rośliny z wyjątkiem osnówki znajduje się duża ilość trujących związków. Cis zachowuje igły przez cały rok. Natomiast rododendron to roślina z rodziny wrzosowatych. Należy do niego kilkaset gatunków, które w stanie naturalnym występują głównie na terenie Azji. W mniejszej ilości występują na terenach Europy i Ameryki. Są to krzewy rosnące najczęściej w lasach górskich, gdzie mają zapewnioną właściwą wilgotność powietrza i półcień. Największą ozdobą rododendronów są przepiękne różnobarwne kwiaty.
 

2. Kierując się dalej w prawo przy narożniku budynku naszą uwagę zwraca małe drzewko – sumak octowiec (Rhus typhina) – to krzew liściasty o pokroju parasolkowatym, liście skrętoległe, nieparzystopierzaste, brzeg blaszki liściowej piłkowany, kwiatostan kolba, owoce pestkowate, szybko rosnące.

Patrząc na wprost widzimy ogromne wzniesienie, na którym stoi Wieża Anny – najwyższy punkt widokowy Szczawna. U podnóża rosną liczne buki. Są to buki zwyczajne (Fagus sylvatica). Jeden z nich wyróżnia się czerwoną barwą liści.
 

3. Idąc dalej wzdłuż wzniesienia napotykamy okazałe lipy drobnolistne (Tilia cordata). Lipa ta rośnie naturalnie w Europie i Azji Zachodniej. W Polsce występuje pospolicie na terytorium całego kraju. W alei, którą spacerujemy można często napotkać wiewiórki stąd nazwa – “aleja wiewiórek”.
 

4. Idąc dalej mijamy kamienne schody. Po prawej stronie mamy klon tatarski (Acer tataricum), który pochodzi z Azji Mniejszej i Południowo-Wschodniej Europy. Jest to jeden z nielicznych klonów, o niepodzielonych, prawie całobrzegich liściach. Rozpoznać go można po typowych dla klonów owocach – skrzydlakach (zwanych popularnie noskami), które latem zabarwione są na czerwono.
 

5. Udając się dalej “aleją wiewiórek” widzimy szpaler cisów pospolitych (Taxus baccata) uważanych za drzewa długowieczne, ponieważ rosną wolno, ale żyją od 1000 do 4000 lat. Jako ciekawostkę można uznać fakt, że w Polsce w roku 1423 Władysław Jagiełło wydał zakaz wycinania cisów i wywożenia za granice drzewa cisowego, ponieważ był to surowiec poszukiwany do produkcji wysokiej jakości łuków i kusz. Po prawej stronie, nieopodal schodów znajduje się grota skalna z kaskadą wodną – jest to urokliwy zakątek, który zachował swój zabytkowy charakter. Mijając kolejne cisy możemy z dala podziwiać zabytkową muszlę koncertową z 1900 roku, kompleks teatralny z 1890 roku, Białą Salę, która dawniej pełniła funkcję Domu Zdrojowego oraz halę spacerową. Pierwotna hala spacerowa zbudowana została w 1821 roku i nazwana na cześć księżniczki Elizy – Halą Elizy. Spalona w 1893 roku, odbudowana 1896 r. Jej wnętrze ozdobiono malowidłami sgraffitowymi (sgraffito to technika zdobnicza w architekturze, polegająca na nakładaniu na mur kilku warstw różnie zabarwionego tynku i zeskrobywaniu według wzoru warstw wierzchnich [Słownik Języka Polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl]).
 

6. Dochodzimy do rozwidlenia “alejki wiewiórek”. Naszą uwagę przykuwa małe drzewo o czterech pniach – jest to klon palmowy (Acer palmatum). Należy do najpiękniejszych i najbardziej pożądanych roślin na świecie. Jego urodzie nie sposób się oprzeć. Klon palmowy pochodzi z Japonii, Korei i Chin. W Europie najczęściej nie przekracza kilku metrów. Zachwyca delikatnymi, filigranowymi liśćmi, w zależności od odmiany różowymi, purpurowymi, kremowymi, czerwono-białymi, żółto-zielonymi, czerwono-zielonymi oraz malowniczym, parasolowatym pokrojem.
 

7. Na lewo od klonu palmowego rosną choiny kanadyjskie (Tsuga canadensis). Choina jest okazałym drzewem o zimozielonych, ozdobnych igłach i cienkich, wiotkich gałązkach, zakończonych licznymi, bardzo drobnymi szyszkami. Drzewa te, rzadko spotykane w lasach, są częstszym składnikiem dendroflory parków miejskich. Z drzew choiny kanadyjskiej otrzymuje się balsam kanadyjski i garbnik.
 

8. Kolejnym etapem spaceru jest aleja rododendronów i azalii. Najatrakcyjniejszą porą do podziwiania tych krzewów jest maj i czerwiec – pora kwitnienia tych roślin. Paleta barw zmienia się jak w kalejdoskopie. Sąsiadują tu ze sobą odmiany o kwiatach fioletowych, czerwonych, białych, żółtych, pomarańczowych. Idąc dalej dochodzimy do okrągłej fontanny, którą okalają ogromne krzewy azalii i różaneczników. Należą one do tego samego rodzaju Rhododendron. Różnią się między sobą liśćmi. Te gatunki, które mają zimozielone, skórzaste liście, nazywane są rododendronami lub różanecznikami, natomiast te o miękkich i lekko owłosionych liściach nazywa się azaliami.
W tym miejscu można usiąść, odpocząć na ławeczkach podziwiając wspaniałe zwisające, pachnące kwiaty hortensji drzewiastej (Hydrangea arborescens) – to bardzo efektownie kwitnący krzew posiadający bardzo dekoracyjne kwiaty zebrane w duże, kuliste kwiatostany. Ta część parku zachwyca swoim urokiem i tajemniczością.
 

9. Kierując się w górę mijamy krzewy iglaste (cisy pospolite) występujące licznie na terenie całego parku. Po prawej stronie mijamy trzy potężne dęby szypułkowe. Jeden z nich najprawdopodobniej jest najstarszym drzewem w Szczawnie. Jest to pomnik przyrody podobnie jak dwa pozostałe.
 

10. Następnym pomnikiem przyrody, który mijamy jest świerk pospolity (Picea abies) Świerk pospolity występuje w Środkowej i Północnej Europie. Jest drzewem dorastającym do 50 m wysokości, żyjącym do 250 lat. Jego igły są ostro zakończone, ciemnozielone i błyszczące, mają do 2,5 cm długości.
 

11. Spacerując dalej dochodzimy do schodów, gdzie kończy się przepiękna aleja różnobarwnych rododendronów.
 

12. Nasza dalsza trasa skręca w lewo alejką wyłożoną ogromnymi, płaskimi płytami kamiennymi. Dróżka jest dość stroma, śliska - proponujemy więc zachować ostrożność. Po drodze mijamy zalesione tereny, przeważają tu cisy drzewiaste oraz płożące.
 

13. Schodząc ścieżką w dół kierujemy się ku zabytkowemu budynkowi mieszczącemu obecnie klub “Legenda” – nazwę swą zawdzięcza tytułowi jednej z kompozycji H. Wieniawskiego. Dawniej był to budynek Nowej Inhalatornii, która wzniesiona została w formie pawilonu nawiązującego do wzorów orientalnych. Po prawej stronie mijamy popiersie H. Wieniawskiego. Pomnik ustawiono w okresie powojennym w miejsce Ogrodu Różanego. W tym miejscu spacer nasz dobiegł końca. Jeszcze raz popatrzymy na piękne, pachnące róże, wzbudzające zachwyt i zapraszające do odpoczynku.

Bibliografia

•  Serwis internetowy Szczawna-Zdroju
   


• Atlas roślin naczyniowych Polski, http://www.atlas-roslin.pl/
   


• Strona internetowego leksykonu dendrologicznego, http://drzewa.net/slowniklacpol.php
   


• Strona encyklopedii internetowej, http://pl.wikipedia.org/wiki/
   


• Materiały archiwalne znajdujące się w Urzędzie Miasta Szczawna Zdroju
   


• Strona Uzdrowiska Szczawno - Jedlina
   


• Broszura wydana przez Burmistrza Szczawna Zdroju "Szczawno Zdrój cztery pory roku"
   


• Strona Internetowego serwisu dendrologicznego, http://www.drzewapolski.pl/
   

Uwagi

Informacje dodatkowe
Park jest usytuowany w centrum miasta. Naprzeciwko wejścia od strony Hali Spacerowej znajduje się parking strzeżony. W całym parku jest dostateczna ilość ławek, na których można odpocząć. Ławki są zadbane, w razie zniszczeń są remontowane lub wymieniane. Od strony bramy głównej znajdują się szalety miejskie.

Silne strony parku: W całym parku jest bardzo dobrze rozwinięta infrastruktura. Na terenach zalesionych jest wiele alejek z nowo położoną nawierzchnią. W centralnym punkcie parku tj. na deptaku znajdują się nowo położone płyty kamienne, które tworzą szeroki pas spacerowy. Przy Teatrze Zdrojowym mieści się restauracja “Bohema” oraz herbaciarnia “Teatralna”. W samej Hali Spacerowej w zabytkowych wnętrzach mieszczą się sklepy z pamiątkami oraz “Desserownia”, gdzie można zjeść lody i napić się aromatycznej kawy. Ogromną atrakcją parku są omawiane w spacerze egzotyczne gatunki krzewów i drzew oraz słynna aleja rododendronów. Każdego miesiąca przewija się przez park ponad 800 kuracjuszy, wielu turystów oraz spacerowiczów z przylegającego do Szczawna-Zdroju Wałbrzycha. Szczawieński Park Zdrojowy jest miejscem godnym polecenia.

Słabe strony parku: Ze względów bezpieczeństwa potrzebny jest monitoring lub stałe patrole Straży Miejskiej, co przyczyniłoby się do poprawy bezpieczeństwa i powstrzymania wandalizmu. Odnowiona infrastruktura parkowa potrzebuje stałego nadzoru. aby park stanowił miejsce odpoczynku i relaksu dla mieszkańców i gości.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Miejska Szkoła Podstawowa
ul. Sienkiewicza 32
58-310 Szczawno-Zdrój
e-mail: msp.szczawnozdroj@interia.pl
Opiekun grupy:
Iwona Kociumbas Edyta Pantol

Autorzy opisu:
Uczniowie klas IV, V, VI – członkowie koła regionalnego, którzy zwyciężyli w konkursie wiedzy o Szczawnie-Zdroju: Krzysztof Korpys, Kamil Bartek Kowalski, Marcin Morżak, Bartek Karczewski, Dominik Wojtyna, Grzegorz Lukas, Aleksandra Polewczuk.
W prace zaangażowali się również rodzice, Urząd Miasta oraz dyrektor Miejskiej Szkoły Podstawowej w Szczawnie-Zdroju p. mgr Sylwia Kotarba.
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- Urzędowi Miasta w Szczawnie-Zdroju, a szczególnie panu Burmistrzowi Tadeuszowi Wlaźlakowi za udostępnienie danych o parkach.
- Dyrektor Miejskiej Szkoły Podstawowej p. Sylwii Kotarbie za pomoc w uzyskaniu niezbędnych danych do projektu.
- Panu Sławomirowi Grochali z Urzędu Miasta w Szczawnie za pomoc w uzyskaniu materiałów o parku.
- Panu Pawłowi Filbierowi za udostępnienie map.

Ładowanie danych ...