Szklary Górne to wieś należąca do gminy Lubin. Znajduje się w połowie drogi nr 3 na odcinku Lubin – Polkowice, około 5 km na zachód od tej trasy. Właścicielem parku jest Starostwo Powiatowe w Lubinie, nadzór sprawuje Wojewódzki Konserwator Zabytków we Wrocławiu Delegatura w Legnicy, zarząd nad zespołem pałacowo-parkowym sprawuje Dyrektor Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Szklarach Górnych. Zespół pałacowo-parkowy obejmuje powierzchnię 10,44 ha. Na terenie zespołu pałacowo-parkowego znajdują się liczne ścieżki wyłożone trelinką.

Historia

We wsi Szklary Górne znajdują się zabytkowe obiekty. Jednym z nim jest pałac wraz z parkiem. W pierwszym ćwierćwieczu XVIII wieku na miejscu renesansowego dworu, otoczonego szeroką czworoboczną fosą został wzniesiony barokowy pałac. Przed nim znajdował się dziedziniec ujęty na bokach w dwa budynki bramne. Główny wjazd do rezydencji prowadził od wschodu przez bramę i kamienny most przerzucony fosą. Powstał wówczas dwuboczny budynek złożony na planie wydłużonego prostokąta, którego zwartą kubiczną bryłę przykryto łamanym dachem mansardowym. W gzymsie głównym, nad wejściem balkonowym, umieszczono wspaniale dekorowany kartusz z herbami rodzinnymi Bellestremów. Po zachodniej stronie pałacu założony został, prawdopodobnie w okresie jego budowy, ogród ozdobny, któremu nadano regularny prostokątny plan.

W części centralnej ogrodu umieszczona została fontanna o planie treflowym. Prawdopodobnie zarówno fontanna, jak i dwie rzeźby ustawione w pewnym oddaleniu na bokach tarasu mogły pochodzić z drugiej połowy XVIII wieku.

Z kart historycznych wsi Szklary Górne odnotowano, że w 1711 roku, generał kawalerii pruskiej, hrabia Hantoi podjął trud budowy siedziby rodowej. Wykorzystano wcześniejszą lokalizację rycerskiego założenia zamkowego. Pałac został oddany do użytku w 1720 roku. W XIX wieku właścicielem zamku i założeń parkowych oraz rozległego majątku ziemskiego był hrabiowski ród Valentina Bellestrema.

W 1899 roku spadek po ojcu przejął hr. Mikołaj Bellestrem, dokonując licznych przeróbek w pałacu, stawiając nowe konstrukcje. Dwa wielkie skrzydła boczne zamku zostały na nowo zbudowane w 1901 roku, a środkowy dziedziniec tak zintegrowany, że powstała jedna budowlana całość. Ta wspaniała budowla zyskała w 1908 roku dzięki położonej blisko herbaciarni z rozprzestrzeniającymi się grządkami różanymi i placem tenisowym doskonałe warunki do wypoczynku. Wypoczynkowi sprzyjał 8-hektarowy park z wielkimi dębami, platanami i sadzawką z liliami wodnymi.

W 1900 roku, w wyniku rozbudowy pałacu dokonano szeregu zmian w otoczeniu rezydencji. Zasypano fosę oraz zlikwidowano mosty. Od frontu wzniesiono rampę dojazdową z balustradą, na której postawiono dwa charakterystyczne lwy. Po jej bokach powstały gazony obsadzone drzewami i krzewami. W 1910 roku do pałacu dobudowano dwa symetryczne skrajne skrzydła.

Po II wojnie światowej pałac przez wiele lat zamieszkiwany był przez pracowników miejscowego PGR. W latach 1973-1983 mieścił się w nim Zakład Poprawczy Ministerstwa Sprawiedliwości. Od dnia 1 stycznia 1984 roku do dnia dzisiejszego w pałacu funkcjonuje Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.

Po południowej stronie pałacu i ogrodu ozdobnego znajduje się park typu krajobrazowego z elementami romantycznymi, który genezą swą może sięgać I połowy XIX wieku. Do założenia parku wykorzystane zostały rozległe łęgi porośnięte dębami, rozciągające się w południowej stronie ogrodu ozdobnego.

W północno-wschodniej części parku znajduje się duża polana. Zielona wysepka parkowa ukształtowana została w dawnym miejscu ogrodów gospodarczych, które od południa mogły przylegać do ogrodu ozdobnego.
Istotnym elementem kompozycji założenia parkowego jest ozdobny staw, zasilany wodą płynącą rowem, formowanym na podobieństwo strumienia.

Z licznych niegdyś elementów architektury ogrodowej zachowały się ruiny wzniesionego około 1720 roku pawilonu z ciekawą kolumnadą i pięknymi figlarnymi rzeźbami z piaskowca. W roku 1900 wraz z rozbudową pałacu przekształcono również ogród ozdobny. Po bokach pawilonu krytego kopułą (rozebraną w 1971 roku) umieszczono na cokołach, po dwie z każdej strony, rzeźby uosabiające cztery pory roku.

Dzisiejsza rola parku związana jest ze specyfiką funkcjonowania Ośrodka Szkolno-Wychowawczego.

Przyroda

Park wraz z ogrodem ma powierzchnię 8 ha. Rośnie tutaj około 70 gatunków drzew i krzewów. Najstarsze sadzone w grupy drzewa to: dęby, lipy i kasztanowce liczące dzisiaj około 170 lat. Zasadniczy drzewostan parku pochodzi z około 80-tych lat ubiegłego stulecia. W 1900 roku drzewostan parkowy wzbogacono. Dosadzone zostały wówczas cyprysiki, świerki, kasztany, dęby, jedlice.

W urozmaiconym drzewostanie dominują dęby, graby, lipy oraz grupowo rosnące jedlice. Wiek drzewostanu wynosi od 80 do 170 lat – najstarsze są gatunki rodzime, najmłodsze gatunki obcego pochodzenia.

Najliczniej występują:
- jodła jednobarwna – Abies concolor
- cyprysik groszkowy – Chamaecyparis pisifera
- cyprysik groszkowy odm. pierzasta – Chamaecyparis pisifera ‘Plumosa’
- świerk pospolity – Picea abies
- świerk kłujący odm. sina – Picea pungens “Glauca”
- świerk kłujący – Picea pungens
- sosna limba – Pinus cembra
- Jedlica Douglasa – Pseudotsuga menziesii
- cis pospolity – Taxus baccata
- żywotnik olbrzymi – Thuja plicata
- klon pospolity – Acer platanoides
- klon jawor – Acer pseudoplatanus
- klon srebrzysty odm. Wiera – Acer saccharinum ‘Wieri’
- kasztanowiec zwyczajny – Aesculus hippocastanum
- grab pospolity – Carpinus betulus
- katalpa okazała – Catalpa speciosa
- buk zwyczajny – Fagus sylvatica
- jesion wyniosły – Fraxinus excelsior
- platan klonolistny – Platanus x hispanica
- topola biała – Populus alba
- dąb szypułkowy odm. stożkowa – Quercus robur ‘Fastigata’
- dąb szypułkowy – Quercus robur
- wierzba odm. płacząca – Salix x chrysocoma Dode
- lipa drobnolistna – Tilia cordata

Do drzew o charakterze pomnikowym należą: grab pospolity, topola biała, lipa drobnolistna i cyprysik groszkowy odmiany pierzastej. Wyróżniają się okazowe dwa platany klonolistne, siedem dębów szypułkowych i cis pospolity. W podszyciu występuje bez czarny, w ocienieniu bluszcz pospolity, kępowo rosną samosiewy młodych drzew liściastych.

Ścieżka

Inicjatywa zorganizowania ścieżki dydaktycznej na terenie Ośrodka jak i przylegającej do niego terenu wiejskiego zrodziła się w odpowiedzi na nurtujące zagadnienia: jak zachęcić dzieci do nauki? Co zrobić, aby chętniej uczestniczyły w zajęciach i łatwiej opanowywały materiał przyrodniczy?

Sama ścieżka zarówno dla inicjatorów pomysłu, jak i całego grona pedagogicznego nie była, jak i nie jest celem samym w sobie, ale stanowi środek do osiągnięcia perspektywicznych założeń dla lepszego rozwoju podopiecznych.

Nie można więc ukryć satysfakcji z faktu zaangażowania w całe przedsięwzięcie środowiska nauczycieli, rodziców i mieszkańców Szklar Górnych, co stanowi nieodzowny element w procesie integracji społeczności lokalnej.

1. Trasa ścieżki dydaktycznej “Spacerkiem w Zielone”, która przebiega przez nasz park ma długość około 3 km.
Trasę zwiedzania parku rozpoczynamy od wejścia na teren bramą główną, znajdującą w północno-wschodniej części wsi. Już na początku trasy, po prawej stronie witają nas około stuletnie dęby i olchy. Po lewej stronie znajduje się aleja klonów, naprzeciwko której rosną rozmaite gatunki drzew: świerki syberyjskie, świerki pospolite, świerk kłujący, sosna zwyczajna, jarząb zwyczajny oraz katalpa pospolita.

2. Idąc w kierunku zachodnim mijamy pałac (dziś pełniący funkcję szkoły), naprzeciwko którego znajduje się mała wysepka z klonem, modrzewiem i wierzbą płaczącą. Tuż za pałacem rosną drzewa i krzewy ozdobne: forsycje, jabłonie, śliwy, mahoniowiec i trzmielina. Z drugiej strony krzewów znajduje się aleja lip, żywotników i klonów.
Wchodzimy w część wstępną parku. Napotykamy robinie akacjowe, klony i jesiony. Po lewej stronie rośnie olbrzymi platan, jesion i kilka klonów. Idąc dalej, po prawej stronie nie trudno jest dostrzec królujące sosny, kasztanowca i ogromną lipę, natomiast po lewej stronie znajduje się boisko szkolne.

3. Podążając bardziej w głąb parku, dostrzegamy olbrzymią topole (datowaną na 170 lat). Po prawej stronie znajdują się cyprysiki, świerki, topole i dęby. Naprzeciw topoli jest niewielki, ale uroczy staw, otoczony dębami, świerkami i młodymi topolami.

4. W ekosystemie powstałym przez zarastanie jeziora, starorzecza lub koryta wolno płynącej rzeki, znajdującym się na terenie trwale podmokłym, rolę producentów odgrywają heliofity czyli rośliny bagienne. Ich korzenie i najniższa część łodygi zanurzone są w wodzie, natomiast wysokie pędy dumnie wystają ponad jej lustro. Grube kłącza rozrastają się w podłożu. Nasiona tych roślin rozsiewane są przez wiatr, zwierzęta oraz wodę. W związku z tym, rozprzestrzeniają się bardzo szybko a zasięg ich występowania jest szeroki. Zwarte skupienia heliofitów stanowią skuteczną zaporę dla fali wodnej. Do typowych roślin, które możemy spotkać w naszych stawach należą: trzcina pospolita, kosaciec żółty, pałka wysmukła, tatarak zwyczajny, sit rozpierzchły. Jego najbliższe okolice są siedliskiem dla wielu płazów i gadów. Z płazów występują tu: żaby trawne, żaby wodne, ropucha zielona, rzekotka drzewna. Płazy te odbywają gody na terenie podmokłym. Natomiast spośród gadów możemy spotkać: nieszkodliwego krajowego węża – zaskrońca.

5. Na stawie znajduje się domek, który jest dogodnym miejscem dla gniazdowania ptaków wodnych.
Po lewej stronie znajduje się mały strumyk, wzdłuż którego rosną paprocie. Tuż za strumykiem rosną w grupach następujące gatunki drzew: grab pospolity, cis pospolity, świerk kłujący, klon jawor.

6. Idąc dalej, w kierunku południa natrafiamy na “zieloną klasę”, która w okresie od wiosny do jesieni pełni rolę “klasy pod chmurką”, w której odbywają się zajęcia dydaktyczne. Umieszczone są tutaj na stałe ławki, stoliki, a całość otoczona jest klonami, kasztanowcami, świerkami i tujami. Znajdują się tutaj tablice dydaktyczne, np. “Budzik ptaków”. Bodźcem budzenia się ptaków śpiewających ze snu jest świt, dla większości gatunków czas rozpoczęcia porannego śpiewania jest utrwaloną cechą zależną od określonego stopnia rozwidnienia się. Dobór gatunków ptaków w ptasim budziku dotyczy pospolitych ptaków. Większość z nich jest znana miłośnikom przyrody. Wszystkie wyróżnia donośny, łatwo rozpoznawalny śpiew. I tak w naszym parku możemy spotkać i usłyszeć:

- drozda śpiewaka – wierzchołki wysokich drzew
- kosa – wierzchołki wysokich i niższych warstwach drzew
- rudzika – gąszcze podszycia leśnego
- świergotka – wierzchołki wysokich drzew i w locie
- kukułkę – przeważnie w koronie drzew
- sikorę bogatkę – niższe piętra drzew
- ziębę – niższe piętra drzew
- wilgę – korona wysokich drzew
- szpaka – różne miejsca

7. Podążając w stronę zachodnią dochodzimy do rozwidlenia ścieżek. Wybierając dróżkę po lewej stronie, dochodzimy do szkolnego sadu owocowego i ogrodu warzywnego. Wzdłuż ścieżki rosną: buk pospolity, cyprysik groszkowy, wierzba płacząca oraz dąb szypułkowy. Jeśli podążymy ścieżką po prawej stronie to dotrzemy do krzyża, który chroni wieś od początku jej istnienia. Po drodze napotkamy graby, buki oraz dęby.

I na tym moglibyśmy zakończyć naszą krótką, ale jakże piękną i niezwykłą wycieczkę po naszym parku. Miejscu, które swoimi walorami i niezwykłym urokiem przyciąga młodzież do spędzania wolnego czasu, jak i jest wspaniałym miejscem do zajęć dydaktycznych.

Bibliografia

• Asseray Philippe, Iglaki w ogrodzie, Warszawa 2001


• Bugała Władysław, Drzewa i Krzewy, Warszawa 2004


• Haberer Martin, Drzewa i krzewy, Warszawa 2005


• Licht Wolfgang, Krzewy, Stuttgart 1994.


• Pirc Helmut, Drzewa od A do Z, Warszawa 2006


• Golubińska - Bartosik Jolanta, Monografia SOSzW w Szklarach Górnych, Legnica 2004


• Henryk Ciesielski (red), Ewidencja założeń gospodarczo – parkowych, Biuro Dokumentacji Zabytków Legnica 

Uwagi

Przy Ośrodku znajduje się parking, ławki. W samym parku brak jest szaletów, parkingu oraz ławek.

Silne strony:
- bogaty krajobraz historyczno-kulturowy, inspirujące zabytki kultury materialnej (pałac, rzeźby, fontanna, pawilon z XVIII wieku)
- bogactwo ozdobnej roślinności
- niski stopień skażenia terenu
- adaptacja parku do pełnienia funkcji rekreacyjnych
- przystosowanie terenu do plenerów malarskich, fotograficznych
- bardzo dobre warunki przyrodniczo – glebowe
- występowanie ścieżki dydaktycznej
- możliwość przeprowadzenia zajęć dydaktycznych (biologii, geografii, historii, plastyki, przyrody)
- teren bez nierówności, nie występują bariery architektoniczne utrudniające poruszanie się osobom niepełnosprawnym ruchowo

Słabe strony:
- naturalna degradacja parku (obumieranie, niszczenie drzew, krzewów)
- brak większej ilości ławek
- brak pojemników na nieczystości stałe
- brak informacji o istnieniu parku w środowisku lokalnym, regionalnym

Postulaty i zalecenia dla instytucji zarządzającej parkiem (Starostwo Powiatowe w Lubinie):
- otoczenie szczególną opieką parku w Szklarach Górnych
- zweryfikowanie stanu zanieczyszczeń pyłowych w okolicy parku
- oznaczenie parku znakami informacyjnymi
- przeznaczenie środków finansowych na rewitalizację parku
- wsparcie przy pozyskaniu sponsorów
- umieszczenie szczególnych informacji o parku w regionalnych folderach, publikacjach

Postulaty skierowane do mieszkańców:
- ochrona przed wandalizmem i dewastacją parku
- przekazywanie wszelkich informacji, zdjęć ilustrujących historię naszego parku,
- współpraca w ramach projektu

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Szklarach Górnych
ul. Szklary Górne 51c
59-300 Lubin
e-mail: soszklary@o2.pl

Opiekun grupy:
Renata Hoffman 

Autorzy opisu:
mgr Arkadiusz Łomoć – nauczyciel języka polskiego, mgr Aneta Sawczuk – nauczyciel nauczania zintegrowanego, mgr Renata Hoffman – nauczyciel przyrody.
W projekcie brała udział: młodzież III klasy gimnazjum z koła ekologicznego: Jonatan Delimata, Artur Fereunstein, Grzegorz Stroka, Dariusz Basiński, Łukasz Siwak, Andrzej Ostrycharz, Aleksander Zabłocki, Kinga Kryszczak, Marlena Krawiec, Bogusław Narkiewicz, Kazimierz Ginowicz, Adrianna Pioruńska oraz uczniowie klas IV-VI – klasa przyrodnicza: Franciszek Hnizdo, Paweł Kaczmarczyk, Krzysztof Skuła, Andrzej Falkowski, Dawid Kaczmarczyk, Paweł Sobipan, Monika Rakowska, Dagmara Jesion, Paweł Hanula, Klaudia Szczupak, Marek Szczupak, Adam Skiba, Marcin Grzankowski

Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy za wnikliwą korektę i doradztwo merytoryczne:
- dyrektorowi Ośrodka pani Jadwidze Ura,
- pani Reginie Dawidowicz – kierownikowi administracji budynków w Ośrodku,
- za pomoc w gromadzeniu materiałów; starszym mieszkańcom wsi Pani Halinie Czukiewskiej i Panu Kazimierzowi Chudy.

Ładowanie danych ...